Entomologiya p65



Yüklə 3,01 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/57
tarix06.05.2018
ölçüsü3,01 Kb.
#42039
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   57


1
O‘zbekiston Respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi
O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi
A.Sh. Sheraliyev, B.E Murodov
ENTOMOLOGIYA VA
FITOPATOLOGIYA
Kasb-hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma
Toshkent — “Yangi nashr” — 2008


2
Oliy va o‘rta maxsus kasb-hunar ta’limi ilmiy-metodik birlashmalari
faoliyatini muvofiqlashtiruvchi Kengash tomonidan nashrga tavsiya
etilgan
Taqrizchilar: Nuraliyev X.X — O‘zR FA “Botanika”
IICHM Botanika bog‘i direktori,
mikologiya laboratoriyasi mudiri,
biologiya fanlari nomzodi, dotsent
O‘lmasbayeva R.SH. — ToshDAU
O‘simliklarni himoya qilish kafedrasining
dotsenti, biologiya fanlari nomzodi
Maxamatov M. — Qibray qishloq xo‘jalik
kasb-hunar kollejining o‘qituvchisi
Sheraliyev A.Sh.
Entomologiya va fitopatologiya: Kasb-hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘l:/
A.Sh. Sheraliyev, B.E. Murodov; O‘zR oliy va o‘rta-maxsus ta’lim vazirligi,
O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi — T.: Yangi nashr, 2008. —208 b.
I. Murodov B.E.
O‘quv qo‘llanmada o‘simliklarni zararlaydigan hasharotlar va kasallik
qo‘zg‘atuvchi mikroorganizmlarning morfologik tuzilishi, oziqlanishi, ko‘payishi,
tarqalishi, keltirib chiqaradigan kasalliklarining tafsiloti, biologik xususiyatlari,
infeksiya manbayi va ularga qarshi kurash choralari to‘g‘risida batafsil ma’lumotlar
berilgan.
Qo‘llanma Qishloq xo‘jaligi kollejlarining qishloq xo‘jaligi va o‘rmonchilik
yo‘nalishida ta’lim olayotgan talabalari uchun mo‘ljallangan bo‘lib, ta’lim
standartlari bo‘yicha namunaviy dastur asosida yozilgan.
BBK 28.691.89ya722
© “Yangi nashr”, 2008-yil.
ISBN 978-9943-330-23-8
28.691.89
Sh47


3
K I R I S H
O‘simliklarni zararlovchi hasharotlar va kasalliklar hosil sifati
va miqdoriga salbiy ta’sir ko‘rsatib qolmasdan, balki butunlay
nobud qiladi. Hozirgi ekologik sharoitda zararlangan o‘simlik
mahsulotlarini iste’mol qilish insonlar salomatligiga, ularning
xomashyolaridan ishlab chiqarish jarayonida foydalanish tayyor
mahsulot sifatini yomonlashtirib, xo‘jaliklar iqtisodiyotiga salbiy
ta’sir ko‘rsatmoqda.
Jahon qishloq xo‘jaligida yetishtirilgan mahsulotlarning 30%
dan ortig‘i vegetatsiya davomida kasalliklar, hasharotlar, begona
o‘tlar salbiy ta’siri natijasida, 20%i ularni omborxonalarda saqlash
jarayonida nobud bo‘ladi. Bu zararning miqdorini kamaytirishda,
aholiga ekologik sof oziq-ovqat mahsulotlarini yetishtirish davrida
uchraydigan zararlanishni keltirib chiqargan mikroorganizmlar va
hasharotlarning turlar tarkibini bilish, ularning biologik
xususiyatlarini o‘rganish, kasalliklarga va hasharotlarga qarshi to‘g‘ri
kurash choralarini ishlab chiqish muhim ilmiy va amaliy ahamiyatga
ega.
Entomologiya — hasharotlar to‘g‘risidagi fan bo‘lib,  grekcha—
entomon — hasharot, logos — fan degan ma’noni anglatadi.
Entomologiya fani biologiyaning jadal rivojlanayotgan sohalaridan
biridir. Hasharotlar olami turlari sonining ko‘pligi, yashash tarzi,
bioekologik xususiyatlari bilan boshqa organizmlardan tubdan farq
qiladi.
Hasharotlarning bir milliondan ortiq turi fanga ma’lum bo‘lib,
har yili bir necha sondagi yangi turlari topilmoqda. Hasharotlar
bilan insoniyat juda qadimdan qiziqib kelgan. Xonakilashtirilgan
hayvonlar  ichida asalari va tut i pak qurti hasharotlar  sinfining
vakillaridir. Hasharotlarning ko‘pgina turlari o‘simliklarni changlani-
shida katta ahamiyatga ega bo‘lsa, ayrimlari qishloq xo‘jaligi ekinlari
va o‘rmon o‘simliklari bilan oziqlanib zarar yetkazadi. Ayrim
hasharotlar inson va hayvonlar orasida turli xil kasalliklarning
tarqalishiga sabab bo‘ladi.


4
Entomologiya fani quyidagi bo‘limlarga bo‘linadi: umumiy
entomologiya, qishloq xo‘jaligi entomologiyasi, tibbiyot
entomologiyasi, veterinariya entomologiyasi va o‘rmon
entomologiyasi.
O‘rmon entomologiyasi — o‘rmonda uchrovchi hasharotlarning
biologiyasi, anatomiyasi, o‘simliklar bilan aloqasi, oziqlanishi,
ko‘payishi, foydali tomonlari, zarari va o‘rmon zararkunanda
hasharotlariga qarshi kurash choralarini o‘rganadi.
O‘zbekiston Respublikasida o‘rmon xo‘jaligini rivojlantirishga
alohida e’tibor berilmoqda. Mamlakatimiz o‘rmon fondi — 9119
ming gektar bo‘lib, shundan 2776 ming gektari daraxtlar bilan
qoplangan. Mazkur o‘rmonlarga bir necha turdagi zararkunanda
hasharotlar zarar yetkazadi. Yer yuzidagi o‘rmonlarning 50 %
maydoni zararkunandalardan zararlanishi va boshqa sabablarga ko‘ra
qisqargan.
Entomologiya fani o‘z navbatida biologiyaning bir qator sohalari:
botanika, zoologiya, o‘simlikshunoslik, fitopatologiya, ekologiya
kabi fanlar  bilan uzviy aloqada.
Fitopatologiya o‘simliklarda kasallik qo‘zg‘atuvchi zamburug‘lar,
bakteriyalar, viruslar, mikroplazmalar, aktinomitsetlar tomonidan
keltirib chiqariladigan kasalliklarning turlar tarkibini, tarqalishini,
keltiradigan zararini va ularga qarshi kurash choralarini o‘rganadigan
fandir. U yunon tilidagi phyton  — o‘simlik, pathos — kasallik,
logos — ta’limot degan so‘zlardan olingan bo‘lib, o‘simliklar
kasalliklarini o‘rganuvchi ta’limot degan ma’noni anglatadi.
Qishloq xo‘jalik ekinlari va daraxtlarning kasalliklari miqdori
yildan-yilga ortib bormoqda. Natijada, bug‘doyda — 148 ta,
makkajo‘xorida — 103 ta, tokda — 100 ta, tutda  — 100 ta, qand
lavlagida — 135 ta, g‘o‘zada — 110 dan ortiq , jo‘kada — 280 ta,
qarag‘ayda — 181 ta kasalliklar aniqlangan (Cheremisinov va
boshq.,1973). Bu kasalliklarga qarshi kurash jarayonida insonlar
atrof muhitga bevosita (kimyoviy, fizikaviy) va bilvosita (agrotexnik,
seleksiya) ta’sir ko‘rsatmoqda. Natijada, kasallik qo‘zg‘atuvchi
mikroorganizmlarning xususiyatlari o‘zgarib, yangi turlari, irqlari
va shakllari vujudga kelmoqda.
Xorijiy davlatlar bilan iqtisodiy, savdo munosabatlarining
kengayishi bir davlat hududida uchraydigan kasallik
qo‘zg‘atuvchilari va hasharotlarning boshqa hududlarga tarqalib,
arealining kengayishiga yoki yangilarining paydo bo‘lishiga sabab
bo‘lmoqda.


Yüklə 3,01 Kb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   57




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə