36
Dini məzmunlu sayıqlama artıq epilepsiyalı xəstələrə müstəsna
şəkildə xas olan cəhət deyildir, bu vəziyyət cəmiyyətin mentalitetinin
dəyişməsində ümumi təmayülləri əks etdirir.
Epileptik psixozlar zamanı görmə hallüsinasiyaları endogen
psixozlar zamanı olduğundan daha tez-tez rast gəlinir. Eşitmə verbal
hallüsinasiyalarına təxminən şizofreniyada olduğu tezlikdə rast
gəlinir. Onlar praktik olaraq şizofreniya üçün xarakterik olan bütün
xüsusiyyətlərə malikdirlər, o cümlədən öz "Mən"inin "düzəldilmiş"
və sərhədlərinin yayğın olması halları, psixoz bitdikdən sonra ona
qarşı tənqidi münasibətin olmaması. Diferensial diaqnostika üçün
şəxsiyyətin dəyişməsinin xarakteri əsas əhəmiyyət daşıyır.
Postiktal və interiktal psixozların müalicəsini neyroleptiklərlə
aparırlar. Bu zaman əsasən yeni (atipik) neyroleptiklərdən
(risperidon, amisulprid), yaxud yaxşı dözülə bilən, epileptik aktivlik
hüdudunu aşağı salmayan və ekstrapiramid effektlər yaratmayan
atipik neyroleptiklərdən (zuklopentiksol) istifadə olunur. Kəskin
postiktal psixozun "kəsilməsi" üçün, adətən neyroleptiklərin yüksək
dozaları tələb olunmur. Belə hallarda 2-4 mq rispolept, 300-400 mq
kvetiapin, yaxud 20-30 mq/sut zuklopentiksol kifayətdir. Bu zaman
EƏP qəbulunu dayandırmaq lazım deyil. Ədəbiyyatdan (N. Əliyev,
Z. Əliyev 2007-2008) məlumdur ki, valproatlar və lamiktal
antipsixotik, normotimik xüsusiyyətlərə malikdirlər. Bu xüsusiyyətlər
epileptik psixozların müalicəsində nəzərə alınmalıdır. (D)
İnteriktal psixozların müalicəsi üçün həmin neyroleptikləri bir
qədər yüksək dozada və daha uzun müddət təyin etmək
məqsədəuyğundur.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
37
EPİLEPTİK STATUS (ES)
Epileptik status – uzunsürən epileptik tutma (30 dəqiqədən artıq)
və ya aralarındakı fasilə zamanı şüurun tam bərpa olunmadığı
çoxsaylı təkrarlanan tutmalarla özünü büruzə verən təxirəsalınmaz
vəziyyətdir.
XBT-10 üzrə təsnifatı:
G41.0 Epileptik
status
grand mal (tonik-klonik tutmalar)
G41.1 Epileptik
status
petit mal (absanslar statusu)
Etiologiyası: rejimin pozulması, somatik və infeksion xəstəliklər,
epilepsiya əleyhinə preparatların tətbiqində fasilə, yaxud onların
qəbulunun dayandırılması və ya dozasının azaldılması.
Dövrləri: predstatus (tutmanın başlanmasından 0-9 dəq),
başlanğıc ES (10-30 dəq), inkişaf etmiş ES (31-60 dəq), refrakter ES
(60 dəq-dən artıq).
Klinika: ES zamanı tonik və ya klonik tutmalar bütün ətraflarda
qeyd olunur, çox vaxt gözlərin çevrilməsi və ya onların klonik
dartılması ilə birgə baş verir, birtərəfli xarakter daşıya bilir.
Absanslar ES-si zamanı şüurun dəyişməsi qeyd olunur, bu zaman
reaksiyalar hissəvi olaraq saxlana bilər, dezorientasiya, afaziya,
amneziya, oral və bilək avtomatizmləri müşahidə edilir. Absanslar
ES-si diaqnozu EEQ-də epileptik aktivlik aşkar olunduqda təsdiq
edilə bilər.
Diferensial diaqnoz: metabolik ensefalopatiyalar (qara ciyərin,
böyrəklərin zədələnməsi və s.), dərman intoksikasiyaları, psixozlarla
aparılır.
Müalicə: əgər tutmalar 10 dəq-dən artıq davam edirsə, stasionara
nəqliyyatla göndərişin təşkilinə başlanmalıdır. Məqsəd – 30 dəq
tamam olmamış tutmaların qarşısını almaqdır (30 dəq ərzində ES-
dən sonra baş beyin neyronlarında patoloji dəyişikliklər baş verir).
Xəstəxanaya qədər olan mərhələdə tənəffüs yollarının keçiriciliyi
təmin olunur, oksigen verilir, benzodiazepinlərin (relanium) bütün
üsullarla yeridilməsi effektivdir – v/d, ə/d, rektal.
Stasionarda qanda qlükoza səviyyəsinin müəyyən edilməsi
mümkün olmadıqda və ya hipoqlikemiya olduqda 25%-li qlükoza
məhlulu (2 ml/kq, v/d) və benzodiazepin sırası preparatı – relanium
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
38
(0,2 mq/kq, hiperqlikemiya zamanı fizioloji məhlulda) yeridilir.
Relaniumun bütün dozası bir dəfəyə şprisə yığılır və yavaş-yavaş
(tənəffüsün dayanması təhlükəsi!) v/d yeridilir; 1 yaşa qədər uşaqlar
üçün yeridilmə sürəti 0,2-0,5 mq/dəq, 1-dən 5 yaşa qədər – 1 mq/dəq,
5 yaşdan yuxarı 1-2 mq/dəq təşkil edir. Yeridilmə tutmaların
dayanması və ya tənəffüsün tormozlanması əlamətlərinin meydana
çıxmasına, yaxud maksimal dozaya çatana qədər davam etdirilir.
Ehtiyac olduqda, 30 dəq sonra həmin dozanı təkrar yeritmək
mümkündür.
Relanium olmadıqda və ya ES-nin qarşısı alına bilmədikdə
QOYT (natrium-oksibutirat) – 10%-li məhlul 50-70 mq/kq v/d damcı
üsulu ilə, 10 dəfə artıq həcmdə fizioloji məhlulda, yaxud droperidol –
0,25%-li məhlul 0,1-0,25 mq/kq v/d təyin edilir.
Ədəbiyyatda olan məlumatlara görə, həmçinin lorazepam 0,05-
0,1 mq/kq v/d 2 mq/dəq; fenitoin və ya fosfofenitoin 20 mq/kq v/d 50
mq/dəq (daha uzun müddətli təsirə malik preparat kimi tövsiyə
olunur və benzodiazepinlərdən sonra təyin edilir); fenobarbital
∗
10-
20 mq/kq v/d 100 mq/dəq; depakin 5 mq/kq v/d təyin olunur. Beyin
ödemi zamanı əlavə terapiya vasitələri kimi prednizolon 2-4 mq/kq
v/d və ya ə/d, furosemid 0,5 mq/kq v/d və ya ə/d; hipokalsiemiya
zamanı kalsium-qlükonat 10%-li məhlul 0,2 ml/kq v/d; piridoksindən
asılı tutmalar zamanı piridoksin 5%-li məhlul 1,0 v/d tətbiq edilir.
ES-nin müalicəsinə qarşı rezistentlik inkişaf etdikdə, ağ
ciyərlərin süni tənəffüs aparatına qoşulması və epileptik aktivliyin
aradan qaldırılması məqsədilə narkoz (heksenal
∗∗
, tiopental
∗∗
)
verilməsi üçün pasiyenti intensiv terapiya şöbəsinə köçürürlər.
Lümbal punksiya MSS infeksiyasına şübhə yarandıqda və əks-
göstərişlər (ağır kəllədaxili hipertenziya, okklüzion hidrosefaliya)
olmadıqda yerinə yetirilir.
∗
Klinik protokolun tərtib edildiyi dövrdə Azərbaycan Respublikasında inyeksion
formada dövlət qeydiyyatından keçməmiş dərman vasitəsi.
∗∗
Klinik protokolun tərtib edildiyi dövrdə Azərbaycan Respublikasında dövlət
qeydiyyatından keçməmiş dərman vasitəsi.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
Dostları ilə paylaş: |