Ərəstü Həbibbəyli
Yüklə 81,39 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sivilizasiyaların kəsişməsində türk dünyası 2 Elmi redaktor
- Sivilizasiyaların kəsişməsində türk dünyası 3 SİVİLİZASİYA – BƏŞƏRİYYƏTİ BİRLƏŞDİRƏN
- Sivilizasiyaların kəsişməsində türk dünyası
| Sivilizasiyaların kəsişməsində türk dünyası 1 Ərəstü Həbibbəyli SİVİLİZASİYALARIN KƏSİŞMƏSİNDƏ TÜRK DÜNYASI «Elm və təhsil» Bakı - 2011 Sivilizasiyaların kəsişməsində türk dünyası 2 Elmi redaktor: fəlsəfə elmləri doktoru, professor Məmməd Rzayev Ərəstü Həbibbəyli: Sivilizasiyaların kəsişməsində türk dünyası. Bakı, “Elm və təhsil”, 2011 – 264 səh. Kitabda bəşər sivilizasiyaları arasında özünəməxsus xüsusiyyətləri ilə seçilən Türk sivilizasiyası, onun qədim tarixi, eləcə də digər sivilizasiyalarla əlaqələri və seçkinliyi kimi problemlərdən bəhs olunur. Sivilizasiyaların kəsişməsində türk dünyası 3 SİVİLİZASİYA – BƏŞƏRİYYƏTİ BİRLƏŞDİRƏN, YOXSA AYIRAN ANLAYIŞ KİMİ Xalq bir çox xüsusiyyətləri ilə tanınır, sayılır və dünya xalqları içərisində fərqlənir. Bu xüsusiyyətlərdən ən yüksəyi, ən böyüyü mədəniyyətdir. Heydər Əliyev Sivilizasiya-mədəniyyətin özidentifikasiysında çatdığı elə bir hüduddur ki, burada o, ümumbəşəri və ya qlobal sivilizasiya ola bilər. Arnold Toynbi eçən əsrdən başlayaraq ictimai fikir tarixində ən aktual məsələlərdən biri bəşər cəmiyyətinin min illərdir qarşılaşdığı müxtəlif sivilizasiyalar arasındakı münasibətlər olmuşdur. Təsadüfi deyildir ki, fəlsəfə və geopolitikada, hətta iqtisadiyyat və ədəbiyyatda belə bu mövzu əsas oriyentir kimi götürülməyə başlanmışdır. Ümumilikdə, son dövrlər elmi dairələrdə bəşər cəmiyyətinin müxtəlif sahələrdə qarşılaşdığı problemlərin və ya qarşıdurmaların başlıca səbəbinin fərqli sivilizasiya daşıyıcılarının uyğunsuzluğu ilə əlaqələndirilməsi daha çox müzakirə olunur. İctimai həyatın bir çox sahələrində - istər dövlətlərarası, istər xalqlar arasında olsun, cəmiyyətin subyektləri arasında əlaqələrdə müsbət və mənfi məqamları ilə məhz fərqli sivilizasiyaların özünəməxsus xüsusiyyətləri əsas səbəb olaraq görülməkdədir. Bir sıra alimlər sivil dünyanın yaranmasını, inkişafını və hətta dünyanın sonunu da sivilizasiyaların dialoqu və K Sivilizasiyaların kəsişməsində türk dünyası 4 ya qarşıdurması ilə əlaqələndirirlər. Xüsusi diqqət çəkən məqam ondan ibarətdir ki, geosiyasətin əsas istiqamətverici meyarlarının müəyyənləşdiriləsində də yeni yanaşma müşahidə olunmaqdadır. Belə ki, geopolitika anlayışının yarandığı dövrdən indiyədək uzun müddət əsas münasibətlər milli dövlətlərin və ya ideologiyaların maraqları üzərində qurulduğu halda, qloballaşmanın getdikcə dərinləşdiyi müasir dövrümüzdə artıq geopolitikada belə əsas proseslərin sivilizasiyaların maraqları hesabına formalaşması fikri ortaya atılmışdır. Məşhur sivilizoloqlar Samuel Hantinqton, Arnold Toynbi, Fernan Brodel, Kristofer Dauson və başqaları qlobal siyasətdə əsas yeri sivilizasiyalararası münasibətlərin tutduğunu iddia edir və bu mülahizəni əsaslandırmağa çalışırlar. Bu mənada tarixən müxtəlif sivilizasiyaların qovşağında yerləşən Azərbaycan üçün də qeyd olunan münasibətlər təmsil olunduğu sivilizasiyanın daşıyıcısı olaraq mühüm geosiyasi əhəmiyyət kəsb edir. Sivilizasiya anlayışı və onun əsasında dayanan dəyərlər İlk növbədə sivilizasiya məfhumu altında nəyin nəzərdə tutulduğuna diqqət yetirmək istərdik. Əksər ədəbiyyatlarda “sivilizasiya” - cəmiyyətin tarixi inkişafının müəyyən mərhələsini əks etdirən maddi və mənəvi dəyərlərin məcmusu və ya maddi və mənəvi mədəniyyətin yüksək inkişaf mərhələsi kimi nəzərdən keçirilir. Yəni, başlanğıc olaraq sivilizasiya özünəməxsus xüsusiyyətlərə malik olmaqla sadə (ibtidai) cəmiyyətdən fərqləndirilir. Belə olan halda isə sivilizasiyaların yaranmasını bəşəriyyətin yaranış dövründən deyil, onun müəyyən nailiyyətlərə çatdıqdan sonrakı mərhələsi hesab edirlər. Belə ki, sivilizasiya üçün xarakterik xüsusiyyətlər olaraq sadalanan - dəmir istehsalı ilə başlayan yeni dövrün meydana gəlməsi, yazı mədəniyyəti, şəhər Sivilizasiyaların kəsişməsində türk dünyası 5 mədəniyyəti, müəyyən davranış normaları kodeksinin formalaşması və s. bəşər cəmiyyətinin müəyyən inkişaf mərhələlərini keçməsindən xəbər verir. Beləliklə, sivilizasiyanın qeyd olunan sadalanan sistem yaradıcı elementləri onu ibtidai cəmiyyətdən fərqləndirir. Bununla belə, dünya elmi fikrində erkən, yaxud ilkin sivilizasiya anlayışı da vardır ki, bu da ümumdünya tufanı, yaxud Nuh peyğəmbərin əfsanəvi gəmisinin hərəkəti ilə bağlı hadisələri və ya mifologiyanı özündə əks etdirir. Bu mülahizənin tərəfdarlarına görə bəşəriyyətin ümumdünya tufanından xilas olması, yaxud da yer üzündə həyatın yenidən yaranması əsl mənada sivilizasiyadır və ya növbəti sivilizasiyanın başlanğıcıdır. Buna bəzən arxaik sivilizasiya da deyirlər. Qeyd etməliyik, hazırkı tədqiqatda biz sivilizasiyaya Yer kürəsində həyatın yaranmağa başladığı məkan olaraq deyil, cəmiyyətin yüksək inkişaf mərhələsini əks etdirən məfhum kimi baxırıq. Beləliklə, cəmiyyətin yüksək inkişaf pilləsini əks etdirən sivilizasiyaların əsasında hansı dəyərlərin dayanması ilə bağlı müxtəlif mülahizələrə rast gəlmək mümkündür. Misal üçün məşhur fransız sosioloqu Gustav le Bon (1841-1931) sivilizasiyanı təşkil edən elementlərin onları yaratmış xalqın ruhunu ifadə etməsi qənatində olmuşdur. Onun fikrincə, “Sivilizasiyanı əmələ gətirən müxtəlif elementlərə: dilə, təsisata, ideyaya, etiqada, incəsənətə, ədəbiyyata onları yaratmış insanların ruhunun təzahürü kimi baxılmalıdır. Lakin dövrdən və irqlərdən asılı olaraq bu elementlərin hər hansı bir xalqın ruhunun ifadəsi kimi əhəmiyyəti çox müxtəlifdir. Əgər hər bir xalqın sivilizasiyasının yalnız onun bir elementini nəzərə almaqla tarixini yazmaq lazım gəlsəydi, bu Yüklə 81,39 Kb. Dostları ilə paylaş:
|