Məhkəmənin presedent hüququna dair məlumat bülleteni № 201
Noyabr 2016-cı il
***
Lupeni şəhərinin yunan katolik kilsəsi və başqaları Rumıniyaya qarşı [BP] – ərizə №
76943/11
29.11.2016 tarixli qərar [Böyük Palata]
Maddə 6
Mülki proses
6-cı maddənin 1-ci bəndi
Məhkəməyə müraciət etmək hüququ
İbadət yerlərinin restitusiyası ilə bağlı qərarın "mülkiyyətlərin sahibi olan icmaların dindarlarının
istəkləri" əsasında qəbul edilməsi: pozuntu baş verməyib
Ədalətli məhkəmə araşdırması hüququ
Yuxarı məhkəmənin presedent hüququnda dərin və uzunmüddətli uyğunsuzluqların olması və
presedent hüququnda ziddiyyətlərə yol verməmək üçün nəzərdə tutulmuş mexanizmdən istifadə
edilməməsi: pozuntu baş verib
Faktlar – 1948-ci ildə şərqi katolik kilsəsinə (yunan katolik və ya uniat kilsəsi) mənsub olan dini
qurumlar 358/1948 saylı qanun qüvvəli fərman əsasında buraxıldılar. Həmin fərmana əsasən,
177/1948 saylı fərman əsasında pravoslav kilsəsinin mülkiyyətinə keçmiş əmlaklar istisna
olmaqla adı çəkilən kilsəyə mənsub olan bütün əmlaklar dövlətə keçdi, sonuncuda nəzərdə
tutulmuşdu ki, kilsə icması üzvlərinin çoxu başqa kilsənin icmasına keçərdisə, birinciyə məxsus
olan əmlaklar ikincinin mülkiyyətinə keçirdi. 1967-ci ildə ərizəçi kilsəyə mənsub olan kilsə
binasının və ona bitişik ərazinin Rumıniya pravoslav kilsəsinin mülkiyyətinə keçdiyi barədə
qeyd torpaq kadastrına daxil edildi.
1989-cu ilin dekabrında kommunist rejimi çökdükdən sonra 358/1948 saylı qanun qüvvəli
fərman 9/1989 saylı qanun qüvvəli fərmanla ləğv edildi. "Roma kilsəsi ilə birləşmiş Rumıniya
kilsəsi (yunan katolik kilsəsi) ilə bağlı müəyyən tədbirlər haqqında" 126/1990 saylı qanun
qüvvəli fərmanla uniat kilsəsi rəsmən tanındı. Həmin fərmanın 3-cü maddəsində nəzərdə
tutulmuşdu ki, yunan katolik kilsəsinə məxsus mülkiyyətin hüquqi statusu yunan katolik və
pravoslav kilsələrinin nümayəndələrindən ibarət birgə komissiyalar tərəfindən müəyyənləşdirilir.
Qərarlarını qəbul edərkən bu komissiyalar "bu mülkiyyətlərin sahibi olan icmaların dindarlarının
istəklərini" nəzərə almalı idilər.
Hökumətin 13 avqust 2004-cü il tarixli 64/2004 saylı qərarı ilə və 182/2005 saylı qanunla
126/1990 saylı qanun qüvvəli fərmanın 3-cü maddəsinə əlavələr edildi. Fərmanın dəyişiklik
edilmiş mətnində nəzərdə tutulurdu ki, birgə komitənin tərkibinə daxil olan iki kilsənin
nümayəndələri arasında razılıq əldə edilmədiyi təqdirdə maraqlı tərəf ümumi qanunvericilik
normalarına müvafiq olaraq məhkəmədə iddia qaldıra bilərdi.
Ərizəçi kilsə qanuna müvafiq olaraq 12 avqust 1996-cı ildə yenidən qeydiyyata alındı. Ərizəçilər
kilsə binasının və ona bitişik ərazinin onlara qaytarılması üçün lazımi addımları atdılar. Birgə
komitənin iclaslarında məsələni həll etmək mümkün olmadı. Buna görə də ərizəçilər ümumi
qanunvericilik normalarına müvafiq olaraq məhkəmədə iddia qaldırdılar, amma cəhdləri uğursuz
oldu. Məhkəmələr qərarlarını xüsusi meyarla – "bu mülkiyyətlərin sahibi olan icmaların
dindarlarının istəkləri" ilə əsaslandırdılar.
19 may 2015-ci il tarixli qərarında (bax:
185 saylı Məlumat bülleteni
) Məhkəmənin Palatası
yekdilliklə bu qənaətə gəldi ki, 6-cı maddənin 1-ci bəndinin və 6-cı maddənin 1-ci bəndi ilə
əlaqəli şəkildə götürülmüş 14-cü maddənin pozuntusu baş verməyib.
Ərizəçilərin vəsatəti əsasında 19 may 2015-ci ildə iş Böyük Palatanın icraatına verildi.
Hüquqi məsələlər – 6-cı maddənin 1-ci bəndi: Mübahisə predmeti ibadət yeri olsa da, ərizəçilərin
qaldırdığı iddia mülki hüquqla əlaqədar idi və məhkəmələr vasitəsilə mülkiyyət hüququnu
təsdiqləmək məqsədini daşıyırdı. Buradan belə nəticə çıxır ki, Konvensiyanın 6-cı maddəsinin 1-
ci bəndi bu işə tətbiq edilə bilər.
a) Məhkəməyə müraciət etmək hüququ – Ərizəçilərin kilsə binasının restitusiyası (onların
mülkiyyətinə qaytarılması) üçün daxili məhkəmələrdə iddia qaldırmalarına heç bir maneə
yaradılmamışdı və həmin məhkəmələr işi ətraflı şəkildə araşdırmışdılar.
Müstəqil və qərəzsiz olan daxili məhkəmələr öz yurisdiksiya səlahiyyətlərini həyata keçirərkən
işin hallarının qiymətləndirilməsində diskresion səlahiyyətə malik idilər və onların rolu heç də
öncədən qəbul edilmiş qərarı təsdiqləməkdən ibarət deyildi.
Beləliklə, bu işdə söhbət ərizəçilərin məhkəməyə çıxışının qarşısını alan prosessual maneədən
deyil, substantiv hüquq normasından gedirdi və baxmayaraq ki, həmin norma prosesin nəticəsinə
təsir göstərə bilərdi, məhkəmələrin mübahisəni mahiyyəti üzrə araşdırmalarına mane olmurdu.
Əslində ərizəçilər sözügedən ibadət yerinin restitusiyasına nail olmaq üçün substantiv hüquq
normasının müəyyən etdiyi şərtləri yerinə yetirməyin çətinliyindən şikayət etmişdilər.
Lakin prosessual və substantiv elementlər arasındakı fərq Konvensiyanın 6-cı maddəsinin
tətbiqinin və müvafiq hallarda həmin maddədə yer alan təminatların əhatə dairəsinin
müəyyənləşdirilməsində həlledici amil olaraq qalır və prinsipcə bu maddə daxili
qanunvericilikdə mövcud olan hüquqa substantiv (maddi hüquqi) xarakterli məhdudiyyətlərin
tətbiqi hallarına şamil olunmur.
Bu işdə mübahisə predmeti olan "dindarların istəkləri" meyarı ibadət yerləri üzərində mülkiyyət
hüququnun bərpası barədə iddia tələblərinə dair məhkəmələrin qərar çıxarmaq səlahiyyətini hər
hansı şəkildə məhdudlaşdıran amil sayıla bilməzdi və substantiv hüququn müəyyənləşdirilməsi
ilə əlaqədar idi. Hazırkı işdə daxili məhkəmələr milli qanunvericiliyin tətbiqində və şərhində tam
səlahiyyətə malik idilər və birgə komitədəki prosedur kontekstində pravoslav kilsəsinin barışıq
sazişi bağlamaqdan imtina etməsi onlar üçün məcburi qüvvəyə malik amil deyildi.
Mübahisələndirilən meyar parlamentdə qəbul edilərkən, habelə 126/1990 saylı qanun qüvvəli
fərmanda dəyişikliklər etmiş 182/2005 saylı qanun qəbul olunarkən qızğın müzakirələrə səbəb
olmuşdu. Mübahisələndirilən meyarın qəbulu ilə nəticələnmiş qanunvericilik prosesi
çərçivəsində aparılmış məsləhətləşmələrdə hər iki kilsənin nümayəndələri iştirak etmişdilər.
Konstitusiya Məhkəməsinin presedent hüququ ardıcıl olaraq təsdiq edirdi ki, bu meyarın istər
birgə komitələr tərəfindən tətbiqi, istərsə də ümumi qanunvericilik normalarına müvafiq olaraq
qaldırılmış iddia üzrə məhkəmə prosesi kontekstində tətbiqi Konstitusiyaya uyğundur.
Sembata Bihor yunan katolik kilsəsi Rumıniyaya qarşı məhkəmə işində (ərizə № 48107/99, 12
yanvar 2010-cu il,
126 saylı Məlumat bülleteni
) Məhkəmə 126/1990 saylı qanun qüvvəli
fərmanın 3-cü maddəsinin mətnində 64/2004 saylı qərarla və 182/2005 saylı qanunla
dəyişikliklər edilənə qədər, yəni bu dəyişikliklərdə birbaşa nəzərdə tutulmuş məhkəmədə iddia
qaldırmaq imkanı yaranana qədər mövcud olmuş qanunvericilik bazasını nəzərdən keçirdikdən
sonra müəyyən etdi ki, məhkəməyə müraciət etmək hüququnun məhdudlaşdırılması ümumi
qanunvericilik normalarına əsaslanmışdı.
Yuxarıda qeyd edilən mülahizələri nəzərə alsaq, ərizəçilər ibadət yeri üzərində mülkiyyət hüququ
ilə bağlı iddia tələblərinin mahiyyəti üzrə həll edilməsi hüququndan məhrum edilməmişdilər.
Mübahisəli kilsə binasının geri qaytarılmasına nail olmağa cəhd göstərərkən ərizəçilərin
üzləşdiyi çətinliklər qüvvədə olan substantiv hüquq normaları ilə bağlı idi və məhkəməyə
müraciət etmək hüququnun məhdudlaşdırılması ilə əlaqədar deyildi.
Nəticə: pozuntu baş verməyib (beş səsə qarşı on iki səslə).
b) Hüquqi müəyyənlik prinsipinə riayət edilməsi – Mübahisələri sonuncu instansiya qismində
həll etməli olan Yüksək Məhkəmənin özünün hüquq praktikasında "ümumi qanunvericilik"
termininə ziddiyyətli şərh verilməsi halları mövcud idi. Bu hallar aşağı məhkəmələrin
qərarlarında da öz əksini tapırdı, belə ki, onlar ziddiyyətli qərarlar qəbul edirdilər.
2012-ci ildən etibarən Yüksək Məhkəmə və Konstitusiya Məhkəməsi ibadət yerlərinin
restitusiyasına aid prosedurlarda mövqelərini uzlaşdırmaq barədə razılığa gəldilər ki, bu da
praktikada aşağı məhkəmələrin presedent hüququnda ziddiyyətlərin aradan qalxması ilə
nəticələndi.
Bununla belə, 2007-ci ildən 2012-ci ilədək Yüksək Məhkəmə bir-birinə tamamilə zidd olan
qərarlar qəbul etdi. Yüksək Məhkəmənin mövqeyinin tamamilə dəyişdiyini nəzərə alsaq,
məhkəmə şərhindəki bu cür dəyişkənliklər istənilən məhkəmə sisteminə xas olan presedent
hüququnun təkamülü prosesi sayıla bilməzdi.
Nəhayət, hüquqi qeyri-müəyyənlik məhkəməyə müraciət etmək hüququna və qüvvədə olan
substantiv hüquqa aid məsələlərə də ardıcıl olaraq təsir göstərirdi.
Buradan belə nəticə çıxır ki, hazırkı işdə Nejdet Şahin və Perihan Şahin Türkiyəyə qarşı iş üzrə
Böyük Palatanın qərarında ([BP], ərizə № 13279/05, 20 oktyabr 2011-ci il,
145 saylı Məlumat
bülleteni
) qeyd edilən "dərin və uzunmüddətli uyğunsuzluqlar" ölkədaxili presedent hüququnda
mövcud idi.
Ərizəçilərin iddia tələbinə presedent hüququnda qeyri-müəyyənliyin olduğu bir vəziyyətdə
baxılması və üstəlik, hətta ölkənin ən yüksək məhkəmə instansiyasında mövcud olan məhkəmə
praktikasının ziddiyyətsizliyini təmin etmək üçün daxili qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş
mexanizmdən operativ şəkildə istifadə edilməməsi hüquqi müəyyənlik prinsipini pozmuş və eyni
zamanda ərizəçiləri ədalətli məhkəmə araşdırması hüququndan məhrum etmişdi.
Nəticə: pozuntu baş verib (yekdilliklə).
Məhkəmə həmçinin beş səsə qarşı on iki səslə qərara aldı ki, 6-cı maddənin 1-ci bəndi ilə əlaqəli
şəkildə götürülmüş 14-cü maddənin pozuntusu baş verməyib, belə ki, məhkəmələrə müraciət
etmək və ibadət yeri üzərində mülkiyyət hüququnun bərpası üçün qaldırılmış iddia ilə bağlı
məhkəmə qərarının qəbuluna nail olmaq məsələsində ərizəçilərə və cavabdehə qarşı fərqli rəftara
yol verilməyib; eləcə də yekdilliklə qərara aldı ki, 6-cı maddənin 1-ci bəndinin pozuntusu baş
verib, belə ki, ərizəçilərin işinə ağlabatan müddətdə baxılmayıb.
Maddə 41: Mənəvi ziyana görə ərizəçilərin hamısına birlikdə 4.700 avro təyin edildi.
(Həmçinin bax: Beyan Rumıniyaya qarşı, ərizə № 30658/05, 6 dekabr 2007-ci il,
103 saylı
Məlumat bülleteni
; Albu və başqaları Rumıniyaya qarşı, ərizə № 34796/09, 10 may 2012-ci il,
152 saylı Məlumat bülleteni
; və Ferreyra Santuş Pardal Portuqaliyaya qarşı, ərizə №
30123/10
,
30 iyul 2015-ci il)
Dostları ilə paylaş: |