AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI
ARXEOLOGİYA VƏ ETNOQRAFİYA İNSTİTLITü
ƏSƏDULLA QÜBRƏT OĞLU CƏFƏROV
AZƏRBAYCANIN
İLK
SAKİNLƏRİ
Bakı-Elm-2004
Rəyçilər:
1. Vəli Əliyev - Azərbaycan Milli
A.kcıcİ€ffiiycısiHiH
fyıüxbiv üz\ larix elmləri doktoru,
professor
2.
Qüdrət İsmayılzadə
tarix elmləri doktoru, professor
Əsədulla Cəfərov. Azərbaycanın ilk sakinləri. Bakı, Elm-
2004, 220 səh. + fotolar və əmək alətlərinin şəkilləri.
ISBN 5-8066-1662-2
Əsərdə Azərbaycan ərazisində aparılmış arxeoloji tədqiqatlar
əsasında Respublikamızın ərazisində yaşamış ilk sakinlərin uzaq
keçmişindən, əmək alətləri hazırlamasından, ovçuluq, yığıcılıq
təsərrüfatından, ibtidai yaşayış tikililəri yaratması, odu kəşf etməsi, öz
istək və arzularını qayalar üzərinə həkk etməsindən və Qarabağın ən
qədim tarixindən başlamış müasir dövrə qədərki insanlığın keçdiyi tarixi
inkişaf mərhələləri şərh olunur.
C
0503020907
655(07)-2004
MÜNDƏRİCAT
GİRİŞ ................................................................................. 4
Coğrafi şərait və qədim insanlar ........................................ 9
İnsanlığın şəhəri - bəşərin ulu düşərgəsi .......................... 14
Olduvay mədəniyyəti ....................................................... 26
Azərbaycanın ilk sakinləri. Quruçay mədəniyyəti .......... 32
Aşel mədəniyyəti ............................................................. 42
Mustye mədəniyyəti ......................................................... 56
Üst paleolit ....................................................................... 77
Mezolit və neolit mədəniyyəti ......................................... 79
Ovçuluq, yığıcılıq və heyvanat aləmi .............................. 86
Fransanın paleolit düşərgələri .......................................... 95
Qafqazın paleolit düşərgələri ......................................... 102
Arxeoloji düşərgələrdən tapılmış qədim insan
qalıqları ................................................................... 108
Eneolit dövrü ................................................................ 114
Azərbaycan tunc dövründə ............................................ 116
Azərbaycan antik və orta əsrlərdə .................................. 120
Azərbaycan xalqının təşəkkül tarixinin mərhələləri... 125
İlk sakinlərin mənəvi aləmi ........................................... 129
Erməni terrorçularının fitnəkar əməlləri ........................ 145
Qarabağ arxeoloji və tarixi mənbələrdə ......................... 153
Qarabağın ilkin adları və onun tarixini
saxtalaşdırmaq cəhdləri .......................................... 198
Nəticə ............................................................................. 204
İstifadə olunmuş ədəbiyyat ............................................ 214
Fotolar və əmək alətlərinin şəkilləri .............................. 221
Kitab dünyasını dəyişmiş Azərbaycan
alimlərinin və Qarabağ uğranda həlak
olmuş oğul və qızlarımızın əziz xatirəsinə
həsr olunmuşdur.
GİRİŞ
İlk ibtidai insanların meydana gəlməsi, inkişaf etməsi
və formalaşması tarixinin öyrənilməsi arxeologiya elminin ən
əsas vəzifələrindən biridir. Arxeologiya elmi insanlığın uzaq
keçmişini maddi mədəniyyət qalıqları vasitəsilə öyrənir.
1969-
cu ilədək belə hesab edilirdi ki, ilk ibtidai
insanların meydana gəlməsi və onların daşdan əmək alətləri
hazırlayıb istifadə etməsi 800 min il bundan əvvəldən
başlanır. Lakin 1960-cı illərin sonunda və 1970-ci illərdə
Şərqi Afrika ərazisində aparılan arxeoloji tədqiqat işləri
zamanı ən qədim ibtidai insanların 2,6-3 milyon il bundan
əvvəllərdən başlayaraq çay daşlarından əmək alətləri
hazırlamağa başlamalarına aid zəngin arxeoloji materiallar
aşkar olunmuşdur. Şərqi Afrikanın Olduvay dərəsində,
Efiopiya və Keniya ərazilərində aparılan arxeoloji tədqiqatlar
zamanı tapılmış maddi mədəniyyət qalıqları insanlığın
yaranma tarixinin 3 milyon il bundan əvvəldən başlanmasını
söyləməyə imkan verdi və bu, tarixin daha qədim olduğunu
göstərdi. Məhz qeyd olunan ölkələrin ərazilərindən tapılmış
maddi mədəniyyət nümunələri əsasında YUNESKOnun
1969-cu ildə olan xüsusi elmi konqresi qədim insanların ilk
əmək aləti hazırlaması tarixinin 2,6-3 milyon il bundan
əvvəldən başlanması haqqında qərar qəbul etmişdir. Bu farix
beynəlxalq elmi ictimaiyyət tərəfindən qəbul olunmuşdur.
Elmi tədqiqatlar zamanı müəyyən edilmişdir ki, qədim
insanların ilk dəfə düzəltdikləri daş alətlər olduqca kobud
şəkildə hazırlanmış çapma alətlərdən ibarətdir. Zaman
keçdikcə insan şüu
,
4
ru, təfəkkürü inkişaf etmiş və bunun nəticəsində ibtidai
insanların hazırladıqları əmək alətləri də təkmilləşmişdir.
Qədim insanların əmək alətləri əsasən çay daşından
hazırlandığına görə bu dövrə Daş dövrü adı verilmişdir. Daş
dövründə insanlığın uzaq keçmişinin inkişafı daş alətlərin
təkmilləşməsində və yeni-yeni alətlərin meydana çıxmasında
öz əksini tapmışdır.
Şərqi Afrikanın Olduvay dərəsində, Efiopiya və Keniya
ərazilərində aşkar olunmuş maddi mədəniyyət qalıqları
tarixə Olduvay mədəniyyəti kimi daxil olmuşdur. Olduvay
mədəniyyəti planetimizin ilk sakinlərinin ən qədim inkişaf
mərhələsi olub, 2,6-3 milyon il bundan əvvəl başlanmış və
700 min il bundan qabaq sona çatması müəyyən olunmuşdur.
Lakin son 12 ildə Şərqi Afrikanın Keniya, Tanzaniya və
Efiopiya ərazilərində aparılan kompleks arxeoloji tədqiqatlar
zamanı yaşı 3-6 milyon illərə aid yeni arxeoloji və
paleoantropoloji tapıntılar aşkar olunmuşdur.
1992-ci ildə Efiopiyanın Aramis adlı paleolit
düşərgəsində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı yaşı 4,4
milyon ilə bərabər olan «Ardipikekus ramidus» adlı qədim
insan kəlləsi və primitiv hazırlanmış daş alətlər tapılmışdır.
1994-2002-ci illərdə Keniyanın Türkanə gölü yaxınlığında
aparılan arxeoloji tədqiqatlar zamanı bir neçə qədim insan
kəlləsi ilə birlikdə kobud daş alətlər aşkar olunmuşdur.
Aparılan elmi araşdırmalar zamanı kəllələrin birinin yaşı 3,5
milyon il, digərlərinin yaşı isə 6 milyon ilə bərabər olması
müəyyən edilmişdir. Ümumiyyətlə, Şərqi Afrika ərazisində
aparılan kompleks elmi tədqiqatlar zamanı 21 paleolit
düşərgəsindən yaşı 3 milyon il ilə 6 milyon illər arasında
arxeoloji və paleoantropoloji tapıntılar qeydə alınmışdır.
Beləliklə, son 12 ildə Şərqi Afrika ərazisində aparılan
kompleks arxeoloji tədqiqatlar nəticəsində əldə olunmuş
arxeoloji
və paleoantropoloji tapıntılar qədim insanın və onun
5
Dostları ilə paylaş: |