1
ERMƏNĠSTANIN AZAD EDĠLMƏSĠNƏ DAĠR SUALLARINA CAVAB VERMƏ
XAHĠġĠYLƏ KNYAZ H. ARĞUTĠNSKĠYƏ QAFQAZDA RUS QOġUNLARININ
KOMANDĠRĠ GENERAL P. POTYOMKĠNĠN YAZDIĞI MƏKTUBU
Müqəddəs Georgi qalası, 1782-ci ilin dekabrın 21-i
<…> General Potyomkin həm maraqdan, həm də qədim vaxtlarda o qədər
məĢhur olan, indi isə bəĢəriyyətə dünyanın puçluğunu xatırlada bilən və belə
acınacaqlı zavala düĢən diyarın vəziyyəti bilmək niyyətindən fəlsəfə fikirlərini
kənar qoyaraq həmin diyara diqqət göstərir. Xeyli məsələlər diqqətini çatdırır
onun, amma sizdən yaxĢı baĢqa kim izah verə bilir. Onda general Potyomkin öz
dostundan aĢağıda yazılan məsələlər üzrə izah verməyi xahiĢ edir.
1
Böyük Ermənistanın torpağı, qanunsuz quldurlar türklər və farslar əlinə
düĢərək, bu uzunmüddətli əsirlikdən sonra ruh gücünü hələ də saxlayırmı? Qulluq
və müxtəlif zülmlər cəsarət və mərhəmətlik hisslərini qəlblərindən
çıxartmamıĢdır? Fikir gücü, qanun və inam möhkəmliyi onlara əziyyət verən
zəncirlərini qırmaq istiqamətində fəaliyyət göstərirmi? <…>
<…>
5
2
… Zati-aliyə xahiĢ edirəm, mənə deyin gürcü çar Ġraklinin və ermənilərin
ittifaqı nə qədər dərindir? Çarın onun torpaqlarının yaxınlığında olan xanlara qarĢı
nə qabiliyyəti var? Bütün Qarabağ mahalımı Ġrakliyə vergi verir, və ĢuĢalı xan ona
tabedirmi? Bundan baĢqaĢ, çar Ġraklinin qoĢununun gücü nə qədər böyükdür?
6
Gürcüstana həmsərhəd olan erməni torpaqları hal-hazırda kimin
hakimiyyəti altındadır? Qarabağ mahalında neçə məliklər və neçə xalq var?
<…>
10
ġuĢadakı xanın istehkamları haradadır? Onun istehkamların ətrafında nə
var? Ona necə çatıla bilir? Çox xahiĢ edirəm mənə fikir verilsin xanın özünü içində
alınmaz hesab etdiyi o əhsən qalaya hansı yol aparır? Hansı göl, meĢə, dağ və
bataqlıqlar üzərindən keçir o yol?
11
Zəhmət olmasa, əlaqə saxlaya biləcəyimiz ya da münasibət qura biləcəyimiz
bütün o xanların və ya idarəçilərin fikir və əxlaqını, yaxĢılıq və pisliyi, güc və
gücsüzlüyünü təsvir edin.
Mənbə: Barseğov Yu., Dağlıq Qarabağ beynəlxalq hüququnda və beynəlxalq
siyas
ətind
ə, S
ən
ədl
ər v
ə r
əyl
ər,
iki cilddə, Moskva, 2008, c.1, s. 83-84.