F. H. Axundov amea-nın Mərkəzi Nəbatat bağı, "Ağac və kol bitkiləri" laboratoriyası
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İ. H. Cəfərov
- T. S. Abbasova
- Mövzunun aktuallığı.
- Tədqiqatın məqsədi və vəzifələri.
- Elmi yenilik və nəzəri məsələlər.
- Praktiki əhəmiyyəti.
| UOТ: 633. 862. 4
H. S. HÜMBƏТOV
BASMA (İNDİGOFERA) (monoqrafiya)
Şurasının 14 Mart 2012-ci il tarixli, EŞ - 08/2.8 saylı qərarı ilə nəşr edilmişdir.
B A K I - 2 0 1 2
2
Elmi redaktor: kənd təsərrüfatı elmləri doktoru, professor İ. H. Cəfərov
Rəy verənlər:
ADAU-nun Torpaqşünaslıq, aqrokimya və ekoloji kənd təsərrüfatı kafed- rasının professoru, k/t elmləri doktoru F. H. Axundov AMEA-nın Mərkəzi Nəbatat bağı, “Ağac və kol bitkiləri” laboratoriyası- nın aparıcı elmi işçisi, b. e. n. C. D. Mirzəliyev AMEA - nın Torpaqşünaslıq və aqrokimya institutunun “ Mineral gübrə- lər və mikroelementlər ” laboratoriyasının böyük elmi işçisi, k/t e. n.
ADAU- nun Biologiya kafedrasının dosenti, b. e. n. M. Y. Qəbilov
H. S. Hümbətov. Basma (İndigofera) (monoqrafiya)
Bakı: “Elm və təhsil” nəşriyyat-poliqrafiya müəssisəsi 2012, 82 s. şəkilli
Monoqrafiya Azərbaycan respublikasının Gəncə - Qazax və Şirvan bölgə- ləridə basma bitkisi üzərində 2001- 2004 - cü illərdə aparılmış elmi-tədqiqat işləri əsasında tərtib edilmiş və bu bitkinin bioloji, ekoloji, morfoloji, fizioloji və s. xüsusiyyətlərinin öyrənilməsinin nəticələrini əks etdirir. Monoqrafiyada basma bitkisinin (İndigoferanın) becərilmə texnologiyası, torpağın təbii münbitliyinin qorunmasının əsasları, seleksiya və toxumçuluq məsələləri, biçilmə və qurudulma texnologiyasının təkmilləşdirilməsi və s. ətraflı şərh edilmişdir. Tədqiqatdan bu nəticəyə gəlinir ki, basma bitkisi yerli şəraitdə becərilib istehsal edilsə, xaricdən respublikaya basma tozu gətirilməsi məhdudlaşar, bu bitkinin becərilməsi ilə məşğul olan fermer təsərrüfatlarının və iş adamlarının iqtisadi göstəriciləri yaxşılaşar. Monoqrafiyadan müəllimlər, tələbələr, fermerlər və iş adamları istifadə edə bilərlər. Monoqrafiya barədə irad və təkliflərinizi ADAU - nun Bitkiçilik və bitki mühafizəsi kafedrasına göndərməyinizi xahiş edirəm.
H qrifli nəşr © “Elm və təhsil” 2012 3
GİRİŞ Mövzunun aktuallığı. Yer kürəsinin təbii florası 500 mindən artıq bitki növünü özündə birləşdirir. Bitki məhsullarına artan tələbat yeni sənaye əhəmiyyətli bitkilərin yayıldığı bölgələri, onların məhsuldarlığının yüksəldilməsini və yeni beçərmə zona- larının öyrənilməsini tələb edir. Bu baxımdan basma kimi cənaye əhəmiyyətli bitkinin öyrənilməsi də vacib məsələlərdən biridir. Son illərdə basma boyayıcı, kosmetik və təbii dərman preparatı kimi dünyada geniş tətbiq olunur. Basma bitkisini respublikamızda, o çümlədən Gəncə - Qazax və Şirvan bölgələrində geniş plantasiyalar şəklində becərməklə nəinki respublikamızın xaricdən asılılığına son qoymaq olar, ha- belə bu məhsulun dünya bazarına çıxarılmasına da nail olmaq mümkündür. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, yerli şəraitdə becə- rilib istehsal olunan basma tozu keyfiyyət göstəricilərinə görə xaricdən alınan basma tozundan üstündür. Odur ki, bu bitkinin tədqiqat apardığımız bölgələrin təbii şəraitinə uyğunlaşmasının öyrənilməsi aktuallığı baxımından diqqətəlayiqdir. Monoqrafiya Azərbaycan Respublikasının Gəncə - Qazax və Şirvan bölgələri- nin dağətəyi hissələrində qoyulmuş təcrübələrin nəticələrinin mü- qayisəlii təhlili əsasında tərtib olunmuşdur. Azərbaycanın Gəncə - Qazax və Şirvan bölgələrində basma bitkisinin öyrənilməsinə həsr edilmiş bu elmi - tədqiqat işi ilk elmi əhəmiyyətə malik olan təd- qiqatdır.
kilərdən ən qiymətlisi sayılır. Basma tozu xüsusilə qiymətlidir. Bu toz əsas saç rəngləyicilərinin içərisində ən geniş istifadə olu- nanıdır. Basma tozu parça və xalçaların rənglənməsində, həmçinin tibdə müalicə vasitəsi kimi istifadə edilir. Tədqiqatlar göstərir ki, Azərbaycanın quru subtropik zonalarında basma bitkisinin mü- vəffəqiyyətlə becərilməsi və onlardan yüksək məhsul alınması mümkündür. Bu bitkinin göstərilən qiymətli cəhətlərini nəzərə alaraq onların respublikamızın Gəncə-Qazax və Şirvan bölgələrin- 4
də aqrobioloji və aqrotexniki xüsusiyyətlərinin araşdırılması qarşı- ya məqsəd qoyulmuşdur. Elmi yenilik və nəzəri məsələlər. Aparılan tədqiqat işində əl- də olunan yenilik ondan ibarətdir ki, ilk dəfə basma kimi qiymətli texniki bitkinin respublikamızın Gəncə - Qazax və Şirvan bölgə- lərində də becərilərək keyfiyyətli quru yarpaq və toxum məhsulu əldə edilməsinin mümkünlüyü və yolları öyrənilmişdir. Gəncə - Qazax və Şirvan bölgələrində basma toxumlarının sə- pilməsi üçün ilk dəfə olaraq ən əlverişli səpin müddəti, səpin nor- ması və toxumların basdırılma dərinliyi müəyyən edilmişdir. Basma bitkisindən yüksək keyfiyyətli toxum və yarpaq məhsulu əldə etmək üçün əlverişli bölgələr elmi cəhətdən araşdırılıb dəqiqləşdirilmiş, hər iki bölgədə basma bitkisinin çiçəkləmə bio- logiyası və meyvəvermə xüsusiyyətləri, yaruslar üzrə toplanmış basma toxumlarının laboratoriyada cücərmə enerjisi və qabiliyyəti öyrənilmişdir. Praktiki əhəmiyyəti. Hər iki bölgədə (Gəncə - Qazax və Şirvan) yetişdirdiyimiz basma bitkisindən topladığımız məhsullar Zaqatala Ətriyyat-Kosmetika fabrikinin laboratoriyasında analiz edilmişdir. Onun yüksək keyfiyyətə malik olması və mövcud stan- dartın (OCT 18- 19 -79) tələblərinə cavab verməsi təsdiq olun- muşdur.
Azərbaycanın Gəncə - Qazax və Şirvan bölgələrində gələ- cəkdə sənaye miqyaslı basma plantasiyalarının salınmasında, əlaqədar toxumçuluq təsərrüfatlarında, yarpaq və toxum məhsulu əldə etmək üçün əlverişli təbii şəraitin seçilməsində tədqiqat ma- teriallarından istifadə olunacaqdır.
təcrübə təsərrüfatında və Kürdəmir rayonundakı ”Həna” istehsalat kooperativinin sahəsində tətbiq edilmiş və yaxşı nəticələr alınmışdır. Тoxum və yarpaq məhsulu üçün plantasiyalarının ayrı- lıqda bölgələr üzrə salınmasına dair təkliflərimiz gələcəkdə yaranacaq təsərrüfatlarda öz əksini tapacaqdır. Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|