Фалсафий атамалар (глоссарий)
Yüklə 401,76 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Modus
- Obraz
- Oppozitsiya
- Permanent
- Relyativizm
- Sakral
- Substantsiya
- Teotsentrizm
- Texnopessimizm
| FALSAFIY ATAMALAR (GLOSSARIY) Agnostism – inson ob’ektiv borliqni to’liq bilishi mumkin emas, deb hisoblaydigan falsafiy ta’limot. Antistsientizm – fanning jamiyat hayotidagi roli va ahamiyatini salbiy baholaydigan falsafiy nuqtai nazar. Antropogen – inson faoliyati bilan bog’liq. Antropotsentrizm – dunyoni bilishda insonni ustun qo’yuvchi falsafiy yondashuv. Aprior – tajribadan tashqarida. Inson tafakkurida tajribada ko’rilgunga qadar, tajribadan qat’iy nazar paydo bo’lgan obraz, g’oya, tushuncha. Ateizm – xudoning borligini inkor etuvchi falsafiy nuqtai nazar. Atribut – xossa. Belgi – boshqa bir predmet, xossa yoki munosabatni ifodalaydigan va muayyan xabarni uzatish, saqlash yoki unga ishlov berishda ishlatiladigan moddiy, hissiy idrok etiladigan predmet. Garmoniya – bir butun narsa qismlarining o’zaro muvofiqligi. Germenevtika – falsafada – tarix, madaniyatni, o’zga individuallikni tushunish san’ati.
Gipotetik – ehtimol tutilgan, faraz qilingan, taxmin (gipoteza)ga asoslangan. Globallashuv – ijtimoiy hayotning turli jabhalarida yaxlit tuzilmalarning dunyo miqyosida shakllanish jarayoni. Globalistika – globallashuv va uning oqibatlari mohiyatini anglab yetishga qaratilgan ilmiy va falsafiy tadqiqotlar fanlararo sohasi. Gnoseologiya – bilish nazariyasi. Deduktsiya – tadqiqot yoki tavsiflash metodi, usuli bo’lib, bunda ayrim qoidalar umumiy xulosalar, aksiomalar, qoidalar, qonunlardan tadrijiy yo’l bilan keltirib chiqariladi. Dezintegratsiya – butunning ayrim qismlarga parchalanishi. Deizm – Xudo dunyoni yaratgach, unda ishtirok etmaydi va uning voqealari tabiiy kechishiga aralashmaydi, deb hisoblaydigan falsafiy nuqtai nazar. Determinizm – barcha voqealar va hodisalarning qonuniyligi va sababiy bog’langanligi haqidagi falsafiy ta’limot. Dialektika – harakat, rivojlanish, o’zgarish haqidagi falsafiy ta’limot. Ideal – mutlaq barkamollik, bunday barkamollik haqidagi tasavvur. Ierarxiya – bir narsaning funktsional ahamiyati yoki xizmat mavqeiga ko’ra ikkinchi narsaga, uchinchi narsaga va hokazolarga bo’ysunishi. Izotrop – barcha yo’nalishlarda bir xil. Indeterminizm – determinizmga qarama-qarshi ta’limot. Integratsiya – birlashish, birikish, yaxlit bir butunning shakllanishi. Introvertiv – o’ziga, o’z ichki dunyosiga qarab mo’ljal oluvchi. Imitatsiya – taqlid qilish, soxtalashtirish. Axborot inqilobi – fan-texnika inqilobining rivojlanish bosqichi bo’lib, bunda axborot o’ta muhim resursga aylanadi. Irratsionalizm – borliqni oqilona mantiqiy bilish imkoniyatini rad etuvchi nuqtai nazar. Kauzallik – sababiyat, sabab va oqibatning qonuniy aloqasi. Kommunikatsiya (keng ma’noda) – muloqot. Ekzistentsializmda – muloqot turi bo’lib, uning yordamida «Men» o’zini boshqa odamda topadi. Konstitutsiyalash – yaratish, belgilash, muayyan tashkiliy tus berish. Konsyumerizm – iste’mol qilishga bo’lgan kuchli ehtiyoj. Koevolyutsiya – birgalikda tadrijiy rivojlanish. Kreatsionizm – butun borliqni Xudo yaratgan deb hisoblaydigan diniy ta’limot. Materializm – dunyoning moddiyligidan va ongdan qat’iy nazar mavjudligidan kelib chiqadigan falsafiy yo’nalish. Metafizika – Gegeldan oldingi va hozirgi G’arb falsafasida borliqning o’ta hissiy tamoyillari va asoslari haqidagi fan. Falsafaning sinonimi sifatida ishlatiladigan atama. Metodologiya – metod haqidagi ta’limot, bilishning yangi metodlarini yaratish tamoyillarini ishlab chiqish. Mistika – sirli, g’ayritabiiy, tushunarsiz narsa yoki hodisa. Moddiylashtirish – ma’no strukturalari, sxemalar, loyihalarning inson faoliyatida gavdalanishi.
Modus – predmetning unga ayrim holatlardagina xos bo’lgan muvaqqat xossasi.
yondashuv.
oqilona faoliyati biosfera rivojlanishining muhim omiliga aylanadi.
oladigan koinotda sirli kuchlar mavjudligini e’tirof etuvchi ta’limot.
ko’rsatish.
tadqiqot yo’nalishini belgilovchi printsiplar majmui.
Ratsionalizm – aqlni bilish va odamlar xulq-atvorining negizi deb e’tirof etadigan falsafiy yo’nalish.
hodisaga bog’lash.
xulosalarimizni nisbiy, shartli deb hisoblaydigan falsafiy yondashuv.
mulohaza.
ustunroq qo’yuvchi falsafiy yo’nalish.
holati bilan belgilanadigan har xil jinsli elementlarning aralashuvi.
barcha haqiqatlarni nisbiy deb e’lon qiluvchi falsafiy kontseptsiya.
Stereotip – ko’pincha jamiyat tomonidan faol ilgari suriladigan va individ tanqidsiz qabul qiladigan borliqning nisbatan barqaror va soddalashtirilgan obrazi.
mutlaqlashtirish.
taqiq.
Teologiya – diniy ta’limotlar tizimi.
yondashuv.
taraqqiyotining rolini oshirib ko’rsatuvchi falsafiy yondashuv.
tanazzulining manbai va omili deb e’lon qiluvchi falsafiy yondashuv.
Universum – yagona Olam, yaxlit dunyo. Fauna – barcha turdagi hayvonlar majmui. Fenomen – insonga hissiy bilish tajribasida berilgan hodisa. Fenomenologiya – bevosita kuzatish mumkin bo’lgan ideal mohiyatlar sifatidagi fenomenlar haqidagi falsafiy ta’limot. Flora – o’simliklar dunyosi. Fluktuatsiya – o’zgarish, belgilangan parametrlardan tasodifiy og’ish. Futurologiya – kelajak haqidagi fan. Evolyutsion epistemologiya – bilishni jonli tabiat evolyutsiyasining momenti va uning mahsuli sifatida o’rganuvchi fan. Evristik – ijodiy, noma’lum narsalar va hodisalarni bilishda sakrashni amalga oshiruvchi. Egalitarizm – umumiy tenglikni targ’ib qiluvchi g’oyaviy-siyosiy oqim. Ekzistentsializm – diqqat markazida hayotning ma’nosi, inson erkinligi va mas’uliyati muammolari turuvchi falsafiy yo’nalish. Ekologiya – jonli mavjudotlarning o’zini qurshagan muhit bilan o’zaro munosabatlari haqidagi fan. Ekologik muammo – jonli organizmlarning atrof muhit bilan muvozanatining buzilishi.
Ekologik tanglik – ekologik muammoning keskinlashuvi, bunda uning oqibatlari orqaga qaytarib bo’lmaydigan xususiyat kasb etadi. Eksplikatsiya – u yoki bu predmet (yoki madaniyat ob’ekti)ning mohiyatini aniqlash, uning mazmunini keng tavsiflash. Ekstravertiv – sirtga qaratilgan. Empirizm – hissiy idrok etish va tajribani bilishning asosiy manbai deb hisoblaydigan falsafiy ta’limot. Empirik – tajribada ko’rilgan. Etimologiya – u yoki bu so’z yoki iboraning kelib chiqishi. Epistemologiya – bilish haqidagi falsafiy ta’limot. Etnogenez – xalqlar yoki millatlarning kelib chiqishi. O’z imkoniyatlarini ro’yobga chiqarish – o’zining betakror mohiyatini faoliyatda namoyon etuvchi va gavdalantiruvchi har bir individ axloqiy faoliyatining maqsadi.
Yüklə 401,76 Kb. Dostları ilə paylaş:
|