Tərtibçılər: prof. V.M. Babazadə
prof.V.G.Ramazanov
prof..B.H.Qələndərov
dos. M.İ.Mansurov
Redaktor: AMEA-nın müxbir üzvü,
g.-m.e.d., prof. V.M.Babazadə
2
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ
BAKI DÖVLƏT UNİVERSİTETİ
Geologiya fakültəsi Elmi Şurasının 03 saylı 25 noyabr 2013-cü
il tarixli iclasında təsdiq edilmişdir
Elmi Şuranın katibi: dos. E.A.Məmmədova
FAYDALI QAZINTILAR KAFEDRASI
25.20.01 -“Bərk faydalı qazıntıların geologiyası, axtarışı və
kəşfiyyatı, minerageniya”
İ
xtisas fənninin
PROQRAMI
(fəlsəfə doktoru proqramı üzrə təhsilin
doktorantura pilləsi üçün)
Bakı-2013
3
Faydalı qazıntı yataqlarının əmələ gəlmə şəraiti. Ümumi
anlayışlır:ifaydalı qazıntılar, fiilz kütləsi, filiz təzahürü və filizlər.
Faydalı və zərərli klmaponentlər, sənaye kondisiyası. Faydalı
qazıntı yataqlarının quruluşu və tərkibi. Faydalı qazıntı kütlələrinin
morfologiyası. Epigenetik və singenetik yataqlar. İzometrik, yastı
və bir istiqamətdə uzanmış filiz kütlələri. Faydalı qazıntı
kütlələrinin mineraloji tərkibi və tekstur-struktur xüsusiyyətləri.
Faydalı qazıntı yataqlarınnı seriyaları. Geosinklinal-ıpışıqlıq və
platformalarda faydalı qazıntı yataqlarının formalaşması. Tektono-
maqmatik aktivləşmə vilayətləri. Aralıq massivləri. Oken dibi
yataqları. Okeandan kontinetə keçid sahələrindəki yataqlar. Okean
və vontinetoərin bioləşdiyi yerlərdə əmələ gələn yataqlar. Faydalı
qazıntı yataqlarının əmələ gəlmə dərinliyi və formalaşma müttəti.
Endogen yataqlar seriyası.Maqmatik yataqlar. Fziki-kimyəvi
və geoloji əmələ gəlmə şəraiti. Likvasiya, ilkin və gec maqmatik
yataqlar. Səgiyyəvi yataqları.
Peqmatit yataqalrı. Fiziki-kimyəvi və geoloji əmələ gəlmə
şəraiti. Peqmatitlrin əmələ gəlməsi haqqında fəpziyyələr. Səciyyəvi
yataqları.
Karbonatit yataqları. Fiziki-kimyəvi və geoloji əmələ gəlmə
şəraiti. Karbonatitli ultraəsasi massivlərin yayıldığı sahələr. Böyük
Afrika qırılması boyunca yerləşmiş karbonatit massivləri.
Rusiyanın karbonatit massivləri. Səciyyəvi yataqları.
Postmaqmatik
yataqlar.
Postmaqmatik
yataqların
təbiəti.Faydalı komponentləri postmaqmatik məhlullurla daşınma
yolları; bu sahədə əsas fərziyələr.Postmaqmatik məhlulların
hərəkətetmə səbəbləri. Kükrd və oksigenin postmaqmatik
məhlullardakı rejimi.
Skarn yataqları. Maqneziumlu və əhəngdaşlı skarnlar.
Avtoreaksiyon skarnlar. Ekzo- və endoskarnlar. karnlar və
filizləşmə. Skarn yataqlarının fiziki-kimyəvi əmələ gəlmə şəraiti.
D.S.Korjinskinin infiltrasiyon-diffuziya hipotezi. P. Plipenkonnu
mərhələ hipotezi. Skarn yataqlarının geoloji əmələ gəlmə şəraiti.
Hidrotermal yataqlar. Bu yataqların tipləri: Plutonogen-
hidrotermal, vulkanogen-hidrotermal və stratiform (amaqmatogen)
4
yataqları. Yataqların fiziki-kimyəvi və geoloji əmələ gəlmə şəraiti.
Hidrotermal yataqları zonallığı.
Ekzogen yataqlar seriyası. Aşınma yataqları, onların tipləri:
qalıq və infiltrasiya yataqlar. Sulfid yataqlarının oksidləşməsi və
təkrar zənginləşməsi (dəmir, mis, qurğuşun, sink, qızıl, gümüş və
uran yataqları timsalında).
Səpinti yataqları. Onların siniflərinin geoloji səciyyəsi.
Səpintilərdə konsentrasiyalar əmələ gətirən minerallar. Sıxlıqlarına
görə səpinti əmələ gətirən mineralların ardıcıllıq sırası.
Çökmə yataqları. Mexaniki çökmə, kimyəvi çökmə,
biokimyəvi çökmə və vulkanogen-çökmə yataqlarının geoloji
səciyyəsi.
Metamorfogen yataqlar seriyası. Metamorfogen yataqların
fiziki-kimyəvi və geoloji əmələ gəlmə şəraiti. Düz və proqresiv
metamorfizm. Metamorfizləşmiş və metamorfik yataqlar, onların
səciyyəvi xüsusiyyətləri.
Qara və lekirləyici metallar qrupu. Dəmir. Qısa geokimyəvi və
mineraloji səciyyəsi. Dünya ehtiyatı və yataqları. Metallogeniyası.
Sənaye genetik tip yataqları. Azərbaycanın dəmir yataqları.
Daşkəsən skarn-maqnetit yatağı.
Manqan. Qısa geokimyəvi və mineraloji səciyyəsi. Dünya
ehtiyatı və yataqları. Metallogeniyası. Sənaye genetik tip yataqları.
Azərbaycanın manqan yataqları. Molla-Cəlil manqan yatağı.
Xrom. Qısa geokimyəvi və mineraloji səciyyəsi. Dünya ehtiyatı
və yataqları. Metallogeniyası. Sənaye genetik tip yataqları. Kiçik
Qafqazın xromit qurşağı. Göydərə xromit yatağı.
Poladların legirlənməsində istifadə olunan metallar. Titan.
Qısa geokimyəvi və mineraloji səciyyəsi. Dünya ehtiyatı və
yataqları.
Metallogeniyası.
Sənaye
genetik
tip
yataqları.
Azərbaycanda titanın maqmatik və səpinti (sahil) yataqları.
Vanadium. Qısa geokimyəvi və mineraloji səciyyəsi.
Dünya ehtiyatı və yataqları. Metallogeniyası. Sənaye genetik tip
yataqları.
5
Nikel. Qısa geokimyəvi və mineraloji səciyyəsi. Dünya
ehtiyatı və yataqları. Metallogeniyası. Sənaye genetik tip yataqları.
Azərbaycanın nikel təzahürləri.
Kobalt. Qısa geokimyəvi və mineraloji səciyyəsi. Dünya
ehtiyatı və yataqları. Metallogeniyası. Sənaye genetik tip yataqları.
Azərbaycanın kobalt yataq və təzahürləri. Şimali Daşkəsən kobalt
yatağı.
Ə
lvan metallar qrupu. Volfram. Qısa geokimyəvi və
mineraloji səciyyəsi. Dünya ehtiyatı və yataqları. Metallogeniyası.
Sənaye genetik tip yataqları. Azərbaycanda volfram filizləşməsi.
Molibden. Qısa geokimyəvi və mineraloji səciyyəsi. Dünya
ehtiyatı və yataqları. Metallogeniyası. Sənaye genetik tip yataqları.
Azərbaycanın Ordubad və Dəlidağ filiz rayonlarının molibden və
mis-molibden yataqları. Parağaçay mis-molibden yatağı.
Mis. Qısa geokimyəvi və mineraloji səciyyəsi. Dünya ehtiyatı
və yataqları. Metallogeniyası. Sənaye genetik tip yataqları.
Azərbaycanın (Gədəbəy, Ordubad, Mrovdağ və Balakən-Zaqatala
filiz rayonları) mis yataqları. Gədəbəy mis-qızıl-kolçedan yatağı.
Qurğuşun, sink. Qısa geokimyəvi və mineraloji səciyyəsi.
Dünya ehtiyatı və yataqları. Metallogeniyası. Sənaye genetik tip
yataqları. Kiçik Qafqazın (Nəsirvaz, Ağdərə, Gümüşlük, Mehmana,
Dağkəsəmən və s.) və Böyük Qafqazın (Filizçay, Katex, Kasdağ,
Saqator və s.) polimetal yataqları.
Qalay. Qısa geokimyəvi və mineraloji səciyyəsi. Dünya ehtiyatı
və yataqları. Metallogeniyası. Sənaye genetik tip yataqları.
Bismut. Qısa geokimyəvi və mineraloji səciyyəsi. Dünya
ehtiyatı və yataqları. Metallogeniyası. Sənaye genetik tip yataqları.
Sürmə. Qısa geokimyəvi və mineraloji səciyyəsi. Dünya ehtiyatı
və yataqları. Metallogeniyası. Sənaye genetik tip yataqları.
Azərbaycanın sürmə yataqları (Kəlbəcər və Culfa rayonları).
Civə. Qısa geokimyəvi və mineraloji səciyyəsi. Dünya ehtiyatı
və yataqları. Metallogeniyası. Sənaye genetik tip yataqları.
Azərbaycanın civə yataqları (Agyataq və Şorbulaq filiz sahələri).
Molla-Cəlil manqan yatağı.
6
Yüngül metallar qrupu. Alüminium. Qısa geokimyəvi və
mineraloji səciyyəsi. Dünya ehtiyatı və yataqları. Metallogeniyası.
Sənaye genetik tip yataqları. Azərbaycanın boksit təzahürləri
(Goran qalası, Sədərək, Kərki və s.). Zəylik alunit yatağı.
Nəcib metallar qrupu. Qızıl. Qısa geokimyəvi və mineraloji
səciyyəsi. Dünya ehtiyatı və yataqları. Metallogeniyası. Sənaye
genetik tip yataqları. Azərbaycanın qızıl yataqları.
Platin və platin qrupu (iridium, palladium, rodum və s)
metalları. Qısa geokimyəvi və mineraloji səciyyəsi. Dünya ehtiyatı
və yataqları. Metallogeniyası. Sənaye genetik tip yataqları:
maqmatik və səpinti.
Radioaktiv elementlər qrupu (uran, torium, radon). Qısa
geokimyəvi və mineraloji səciyyəsi. Dünya ehtiyatı və yataqları.
Metallogeniyası. Sənaye genetik tip yataqları.
Qeyri-filiz faydalı qazıntı yataqları. Almas. Qısa geokimyəvi və
mineraloji səciyyəsi. Dünya ehtiyatı və yataqları. Sənaye genetik
tip yataqları: ilkin maqmatik və səpinti. Kimberlit boruları.
Asbest. Qısa geokimyəvi və mineraloji səciyyəsi. Dünya
ehtiyatı və yataqları. Sənaye genetik tip yataqları. Kiçik Qafqazın
ultraəsasi süxur massivinin asbestliyi. İpək və Göydərə xrizotil-
amfibol asbest təzahüpləri (Kəlbəcər və Laçın rayonları).
Mikalar. Qısa geokimyəvi və mineraloji səciyyəsi. Dünya
ehtiyatı və yataqları. Sənaye genetik tip yataqları. Azərbaycanın
vermikulit təzahürləri (Laçın rayonu).
Barit və viterit. Qısa geokimyəvi və mineraloji səciyyəsi.
Dünya ehtiyatı və yataqları. Metallogeniyası. Sənaye genetik tip
yataqları. Azərbaycanın barit qurşağının yataqları (Başqışlaq,
Çovdar və s.).
Pyezokvars və optik kvars. Qısa geokimyəvi və mineraloji
səciyyəsi. Dünya ehtiyatı və yataqları. Sənaye genetik tip yataqları.
Azərbaycandakı yataq və təzahürləri.
Məmulat və texniki daşlar. Qısa geokimyəvi və mineraloji
səciyyəsi. Dünya ehtiyatı və yataqları. Sənaye genetik tip yataqları.
Azərbaycanın məmulat daş yataqları.
7
Kimyəvi xammal qrupu. Apatitlər və fosforitlər. Qısa
geokimyəvi və mineraloji səciyyəsi. Dünya ehtiyatı və yataqları.
Sənaye genetik tip yataqları. Azərbaycanın fosfor təzahürləri.
Duzlar. Qısa geokimyəvi və mineraloji səciyyəsi. Dünya
ehtiyatı və yataqları. Sənaye genetik tip yataqları. Azərbaycanın
duz yataqları və duz gölləri.
Kükürd. Qısa geokimyəvi və mineraloji səciyyəsi. Dünya
ehtiyatı və yataqları. Sənaye genetik tip yataqları.
Tikinti maerialları qrupu (sement, gillər, qum, çınqıl, qum daşı
və s.). Qısa geokimyəvi və mineraloji səciyyəsi. Yataqları. Sənaye
genetik tip yataqları.
Faydalı qazıntı yataqlarının axtarışı və kəşfiyyatı. Geoloji-
kəşfiyyat işlərinin məqsəd və vəzifələri. Faydalı qazıntıların növləri
və onların öyrənilməsinə kompleks tələbat. Mineral xammal, onun
keyfiyyəti və miqdarı. Mineral xammalın texnoloji xüsusiyyətləri.
Geoloji-kəşfiyyat işlərinin mərhələləri. Faydalı qazıntıların
ehtiyatları. Sənaye kondisiyası.
Faydalı qazıntı yataqlarınnı axtarışının geoloji əsasları. Axtarış
amilləri. Stratiqrafik, maqmatik, struktur, geokimyəvi və
geokimyəvi axtarış amilləri.
Faydalı qazıntı yataqlarınnı axtarış əlamətləri. Düzünə
(faydalı qazıntı çıxışları, səpinti oreolları və s.) və dolayısı
(filizyanı dəyişilmiş süxurlar, filiz əmələgəlmə prosesinin filizyanı
dəyişilmələri)
axtarış
əlamətləri.
Geofiziki
anomaliyalar.
Hidrogeoloji və botaniki axtarış əlamətləri.
Faydalı qazıntı yataqlarının axtarış üsulları. Geoloji planalma
üsulu, onun mahiyyəti. Regional geoloji xəritələr. İri miqyaslı
geoloji planalma. Geoloji xəritələrin kondisiallığı. Geoloji planalma
üsulu ilə dəqiq axtarış.
Faydalı qazıntı yataqlarının mexaniki səpinti oreollarının
öyrənilməsinə əsaslanan axtarış. Qayma-buzlaq üsulu. Qırıntı
üsulu.
Ş
lix axtarış üsulu. Şlix mineralları. Şlix minerallarının analizi.
Nöqtəvi. Dairəvi. Və lentvari şlix xəritələrinin tərtibi. Şlix axtarış
materiallarının interpretasiyası.
8
Törəmə səpinti oreolları və axınları üzrə litokimyəvi axtarış.
Litokimyəvi
sınaqların
götürülməsi
və
ümumiləşdirilməsi.
Geokimyəvi xəritələrin tərtibi.
Hidrokimyəvi axtarış üsulu. Biokimyəvi axtarış üsulu. Torpaq-
hidrokimyəvi üsul.
Emanasiya üsulu. Geofiziki axtarış üsulu. Aeromaqnit
planalma.Seysmik tədqiqatlar. Qravikəşfiyyat. Elektrik kəşfiyyatı.
Maqnit kəşfiyyatı. Quyu karatajı.
Faydalı qazıntıların axtarışında dağ-qazma və buruq qazma
işlərinin tətbiqi. Axtarış işlərinin kompleksliyi. Müxtəlif fiziki-
coğrafi şəraitlərdə axtarışın aparılma xüsuiyyətəlri.
Faydalı
qazıntı
yataqlarının
dəyişkənliyi
anlayışı.
Dəyişkənliyin xüsuiyyəti və dərəcəsi. Sadə və mürəkkəb
dəyişkənlik. Filiz qatının dəyişkənliyi.Yatağın yatım şəraitinin
dəyişkənliyi. Yataqların dəyişkənliyinin öyrənilmə üsulları.
Kəşfiyyat işlərinin sistemi. Kəşfiyyat qazımaları. Kəşfiyyat
qazmalarının yerləşdirmə qaydası, kəşfiyyat şəbəkəsinin sıxlığı.
Kəşfiiyat qazmalarının növləri və xüsuiyyətləri.
Kəşfiyyatın mərhələləri. İlkin kəşfiyyat. Ümumi və xüsusi
məsələlər. İlkin kəşfiyyat mərhələsində geoloji kəşfiyyat işlərinin
xüsusiyyətləri. Sınaqlaşdırma sistemləri. Yfyqi və maili yatan filiz
kütlələri üçün kəşfiyyat sistemləri. Texniki-iqtisadi qiymətləndirmə
göstəriciləri.
Dəqiq kəşfiyyat. Məqsəd və vəzifələri. Dəqiq kəşfiyyat üçün
obyektin seçilməsi. Dəqiq kəşfiyyat mərhələsində geoloji-kəşfiyyat
işlərinin xüsusiyyətləri.
İ
stimar kəşfiyyatı. Məqsəd və vəzifələri. Axtarış və kəşfiyyat
qazmalarının geoloji sənətləşdirilməsi. Ümumi məsələlər. Geoloji
sənətləhdirilmənin növləri. Xəndəklərin, şurfların, və karxanaların
sənətləşdirilməsi.
Faydalı qazıntı yataqlarının sınaqlaşdırılması. Faydalı
qazıntıların keyfiyyəti. Əsas və ikinci dərəcəli komponentlər.
Sınaqlaşdırmanın növləri. Kimyəvi və mineraloji sınaqlaşdırma.
Dağ qazmalarından və təbii açılışlardan sınaqların götürülməsi
üsulları. Sınaqların dəqiqliyi. Sınaqların işlənilməsi.
9
Ehtiyatın hesablanması üçün ilkin məlumatlar. Filizin həcm
çəkisi. Faydalı qazıntının miqdarı. Faydalı qazıntı kütlələrinin
hüdudlandırılması. Ehtiyatın hesablanma üsulları. Ehtiyatın
hesablanma dəqiqliyi. Faydalı qazıntı yataqlarının iqtiasdi cəhətdən
qiymətləndirilməsi. Yataqların qiymətləndirilməsi amilləri və
üsulları. Mineral xammalın sənaye kondisiyaları.
Ədəbiyyat
1.Babazadə V.M. Faydalı qazıntıların geologiyası, Bakı
Universiteti Nəşriyyatı, Bakı, 2013, cild I, II.
2.Babazadə V.M. Filiz və qeyri-filiz faydalı qazıntı
yataqları. Maarif, Bakı, 1986.
3.Babazadə V,M. Azərbaycanın filiz formasiyaları, Maarif,
Bakı, 1990.
4.Babazadə V.M. Ramazanov V.G., Nəsibov T.N., Xasayev A.İ.,
Qələndərov B.H., Məmmədov Z.İ. Faydalı qazıntı yataqlarının axtarışı
və kəşfiyyatı, Bakı, 2007.
5.Каждан А.Б. Поиски и разведка месторождений полезных
ископаемых, Москва, Недра. 1984.
6.
Крейтер В.М. Поиски и разведка месторождений полезных
ископаемых, Москва, Недра. 1969.
7.Смирнов. В.И. Геология полезных ископаемых,
Москва, Недра, 1982.
8.Смирнов В.И., Гинзбург А.И., Григорьев В.М.. Яковлев
Г.Ф. Курс рудных месторождений. Москва, Недра. 1981
Dostları ilə paylaş: |