Fayd qazint -doktopantura



Yüklə 65,79 Kb.
Pdf görüntüsü
tarix08.04.2018
ölçüsü65,79 Kb.
#36610


Tərtibçılər:  prof. V.M. Babazadə 

        prof.V.G.Ramazanov   

                    prof..B.H.Qələndərov 

                   dos. M.İ.Mansurov 

   

 

  



 

 

 



Redaktor:  AMEA-nın müxbir üzvü,  

                  g.-m.e.d., prof. V.M.Babazadə 



 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 



 

 

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ 



BAKI DÖVLƏT UNİVERSİTETİ 

 

Geologiya fakültəsi Elmi Şurasının 03 saylı 25 noyabr 2013-cü 



il tarixli iclasında təsdiq edilmişdir 

 

 



        Elmi Şuranın katibi:                     dos.  E.A.Məmmədova 

 

FAYDALI QAZINTILAR KAFEDRASI 

 

25.20.01 -“Bərk faydalı qazıntıların geologiyası, axtarışı və 

kəşfiyyatı, minerageniya” 

İ

xtisas fənninin 

 

PROQRAMI 

 

 

 

 

 

 

(fəlsəfə doktoru proqramı üzrə təhsilin 

doktorantura pilləsi üçün) 

 

 

 



 

 

 

 

 

 

 

Bakı-2013 

 



 

 



 

Faydalı  qazıntı  yataqlarının  əmələ  gəlmə  şəraiti.    Ümumi 

anlayışlır:ifaydalı  qazıntılar,  fiilz  kütləsi,  filiz  təzahürü  və  filizlər. 

Faydalı    və  zərərli  klmaponentlər,  sənaye  kondisiyası.  Faydalı 

qazıntı yataqlarının quruluşu və tərkibi. Faydalı qazıntı kütlələrinin 

morfologiyası.  Epigenetik  və  singenetik  yataqlar.  İzometrik,  yastı 

və  bir  istiqamətdə  uzanmış  filiz  kütlələri.  Faydalı  qazıntı 

kütlələrinin  mineraloji  tərkibi  və  tekstur-struktur  xüsusiyyətləri. 

Faydalı  qazıntı  yataqlarınnı  seriyaları.  Geosinklinal-ıpışıqlıq  və 

platformalarda  faydalı  qazıntı  yataqlarının  formalaşması.  Tektono-

maqmatik  aktivləşmə  vilayətləri.  Aralıq  massivləri.  Oken  dibi 

yataqları.  Okeandan  kontinetə  keçid  sahələrindəki  yataqlar.  Okean  

və  vontinetoərin  bioləşdiyi  yerlərdə  əmələ  gələn  yataqlar.  Faydalı 

qazıntı yataqlarının əmələ gəlmə dərinliyi və formalaşma müttəti.  

Endogen  yataqlar  seriyası.Maqmatik  yataqlar.  Fziki-kimyəvi 

və  geoloji  əmələ  gəlmə  şəraiti.  Likvasiya,  ilkin  və  gec  maqmatik 

yataqlar. Səgiyyəvi yataqları. 

 Peqmatit  yataqalrı.    Fiziki-kimyəvi  və  geoloji  əmələ  gəlmə 

şəraiti. Peqmatitlrin əmələ gəlməsi haqqında fəpziyyələr. Səciyyəvi 

yataqları. 

Karbonatit  yataqları.  Fiziki-kimyəvi  və  geoloji  əmələ  gəlmə 

şəraiti.  Karbonatitli ultraəsasi massivlərin yayıldığı sahələr. Böyük 

Afrika  qırılması  boyunca  yerləşmiş  karbonatit  massivləri. 

Rusiyanın karbonatit massivləri. Səciyyəvi yataqları. 



Postmaqmatik 

yataqlar. 

Postmaqmatik 

yataqların 

təbiəti.Faydalı  komponentləri  postmaqmatik  məhlullurla  daşınma 

yolları;  bu  sahədə  əsas  fərziyələr.Postmaqmatik  məhlulların 

hərəkətetmə  səbəbləri.  Kükrd  və  oksigenin  postmaqmatik 

məhlullardakı rejimi. 

Skarn  yataqları.  Maqneziumlu  və  əhəngdaşlı  skarnlar. 

Avtoreaksiyon  skarnlar.  Ekzo-  və  endoskarnlar.  karnlar  və 

filizləşmə.  Skarn  yataqlarının  fiziki-kimyəvi  əmələ  gəlmə  şəraiti. 

D.S.Korjinskinin  infiltrasiyon-diffuziya  hipotezi.  P.  Plipenkonnu 

mərhələ hipotezi. Skarn yataqlarının geoloji əmələ gəlmə şəraiti. 

Hidrotermal  yataqlar.  Bu  yataqların  tipləri:  Plutonogen-

hidrotermal,  vulkanogen-hidrotermal  və  stratiform  (amaqmatogen)  

 



 

 

yataqları. Yataqların fiziki-kimyəvi və geoloji əmələ gəlmə şəraiti. 



Hidrotermal yataqları zonallığı. 

Ekzogen  yataqlar  seriyası.  Aşınma  yataqları,  onların  tipləri: 

qalıq  və  infiltrasiya  yataqlar.  Sulfid  yataqlarının    oksidləşməsi  və 

təkrar  zənginləşməsi  (dəmir,  mis,  qurğuşun,  sink,  qızıl,  gümüş  və 

uran yataqları timsalında). 



Səpinti  yataqları.  Onların  siniflərinin  geoloji  səciyyəsi. 

Səpintilərdə konsentrasiyalar əmələ gətirən minerallar. Sıxlıqlarına 

görə səpinti əmələ gətirən mineralların ardıcıllıq sırası. 

Çökmə  yataqları.    Mexaniki  çökmə,  kimyəvi  çökmə, 

biokimyəvi  çökmə  və  vulkanogen-çökmə  yataqlarının  geoloji 

səciyyəsi. 

Metamorfogen  yataqlar  seriyası.    Metamorfogen  yataqların 

fiziki-kimyəvi    və  geoloji  əmələ  gəlmə  şəraiti.  Düz  və  proqresiv 

metamorfizm.  Metamorfizləşmiş  və  metamorfik  yataqlar,  onların 

səciyyəvi xüsusiyyətləri. 



Qara və lekirləyici metallar qrupuDəmir. Qısa geokimyəvi və 

mineraloji  səciyyəsi.  Dünya  ehtiyatı  və  yataqları.  Metallogeniyası. 

Sənaye  genetik  tip  yataqları.  Azərbaycanın  dəmir  yataqları. 

Daşkəsən skarn-maqnetit yatağı. 



Manqan.  Qısa  geokimyəvi  və  mineraloji  səciyyəsi.  Dünya 

ehtiyatı və yataqları. Metallogeniyası. Sənaye genetik tip yataqları. 

Azərbaycanın manqan yataqları. Molla-Cəlil manqan yatağı. 

Xrom. Qısa geokimyəvi və mineraloji səciyyəsi. Dünya ehtiyatı 

və  yataqları.  Metallogeniyası.  Sənaye  genetik  tip  yataqları.  Kiçik 

Qafqazın xromit qurşağı. Göydərə xromit yatağı. 

Poladların  legirlənməsində  istifadə  olunan  metallar.  Titan. 

Qısa  geokimyəvi  və  mineraloji  səciyyəsi.  Dünya  ehtiyatı  və 

yataqları. 

Metallogeniyası. 

Sənaye 

genetik 


tip 

yataqları. 

Azərbaycanda titanın maqmatik və səpinti (sahil) yataqları.  

           Vanadium.  Qısa  geokimyəvi  və  mineraloji  səciyyəsi. 

Dünya  ehtiyatı  və  yataqları.  Metallogeniyası.  Sənaye  genetik  tip 

yataqları. 




 

 



 

 

Nikel.  Qısa  geokimyəvi  və  mineraloji  səciyyəsi.  Dünya 

ehtiyatı və yataqları. Metallogeniyası. Sənaye genetik tip yataqları. 

Azərbaycanın  nikel təzahürləri. 

           Kobalt. Qısa geokimyəvi və mineraloji səciyyəsi. Dünya 

ehtiyatı və yataqları. Metallogeniyası. Sənaye genetik tip yataqları. 

Azərbaycanın kobalt  yataq və təzahürləri.  Şimali Daşkəsən kobalt 

yatağı. 


 

Ə

lvan  metallar  qrupu.  Volfram.  Qısa  geokimyəvi  və 

mineraloji  səciyyəsi.  Dünya  ehtiyatı  və  yataqları.  Metallogeniyası. 

Sənaye genetik tip yataqları. Azərbaycanda volfram filizləşməsi. 

Molibden.  Qısa  geokimyəvi  və  mineraloji  səciyyəsi.  Dünya 

ehtiyatı və yataqları. Metallogeniyası. Sənaye genetik tip yataqları. 

Azərbaycanın    Ordubad  və  Dəlidağ  filiz  rayonlarının  molibden  və 

mis-molibden yataqları. Parağaçay mis-molibden yatağı. 



Mis.  Qısa  geokimyəvi  və  mineraloji  səciyyəsi.  Dünya  ehtiyatı 

və  yataqları.  Metallogeniyası.  Sənaye  genetik  tip  yataqları. 

Azərbaycanın  (Gədəbəy,  Ordubad,  Mrovdağ  və  Balakən-Zaqatala 

filiz rayonları) mis yataqları. Gədəbəy mis-qızıl-kolçedan yatağı. 



Qurğuşun,  sink.  Qısa  geokimyəvi  və  mineraloji  səciyyəsi. 

Dünya  ehtiyatı  və  yataqları.  Metallogeniyası.  Sənaye  genetik  tip 

yataqları. Kiçik Qafqazın (Nəsirvaz, Ağdərə, Gümüşlük, Mehmana, 

Dağkəsəmən  və  s.)  və  Böyük  Qafqazın  (Filizçay,  Katex,  Kasdağ, 

Saqator və s.) polimetal yataqları. 

Qalay. Qısa geokimyəvi və mineraloji səciyyəsi. Dünya ehtiyatı 

və yataqları. Metallogeniyası. Sənaye genetik tip yataqları.  



Bismut.  Qısa  geokimyəvi  və  mineraloji  səciyyəsi.  Dünya 

ehtiyatı və yataqları. Metallogeniyası. Sənaye genetik tip yataqları.  



Sürmə. Qısa geokimyəvi və mineraloji səciyyəsi. Dünya ehtiyatı 

və  yataqları.  Metallogeniyası.  Sənaye  genetik  tip  yataqları. 

Azərbaycanın  sürmə yataqları (Kəlbəcər və Culfa rayonları).  

Civə.  Qısa  geokimyəvi  və  mineraloji  səciyyəsi.  Dünya  ehtiyatı 

və  yataqları.  Metallogeniyası.  Sənaye  genetik  tip  yataqları. 

Azərbaycanın  civə   yataqları (Agyataq və Şorbulaq filiz sahələri). 

Molla-Cəlil manqan yatağı. 

 



 



 

Yüngül  metallar  qrupu.  Alüminium.  Qısa  geokimyəvi  və 

mineraloji  səciyyəsi.  Dünya  ehtiyatı  və  yataqları.  Metallogeniyası. 

Sənaye  genetik  tip  yataqları.  Azərbaycanın  boksit  təzahürləri 

(Goran qalası, Sədərək, Kərki və s.). Zəylik alunit yatağı. 



Nəcib  metallar  qrupu.  Qızıl.  Qısa  geokimyəvi  və  mineraloji 

səciyyəsi.  Dünya  ehtiyatı  və  yataqları.  Metallogeniyası.  Sənaye 

genetik tip yataqları. Azərbaycanın qızıl yataqları.  

Platin  və  platin  qrupu  (iridium,  palladium,  rodum  və  s) 

metalları. Qısa geokimyəvi və mineraloji səciyyəsi. Dünya ehtiyatı 

və  yataqları.  Metallogeniyası.  Sənaye  genetik  tip  yataqları: 

maqmatik və səpinti. 

Radioaktiv  elementlər  qrupu  (uran,  torium,  radon).  Qısa 

geokimyəvi  və  mineraloji  səciyyəsi.  Dünya  ehtiyatı  və  yataqları. 

Metallogeniyası. Sənaye genetik tip yataqları.  

Qeyri-filiz faydalı qazıntı yataqlarıAlmas. Qısa geokimyəvi və 

mineraloji  səciyyəsi.  Dünya  ehtiyatı  və  yataqları.  Sənaye  genetik 

tip yataqları: ilkin maqmatik və səpinti. Kimberlit boruları. 

Asbest.  Qısa  geokimyəvi  və  mineraloji  səciyyəsi.  Dünya 

ehtiyatı və  yataqları.  Sənaye  genetik tip  yataqları. Kiçik Qafqazın 

ultraəsasi  süxur  massivinin  asbestliyi.  İpək  və  Göydərə  xrizotil-

amfibol asbest təzahüpləri (Kəlbəcər və  Laçın rayonları). 



Mikalar.  Qısa  geokimyəvi  və  mineraloji  səciyyəsi.  Dünya 

ehtiyatı  və  yataqları.  Sənaye  genetik  tip  yataqları.  Azərbaycanın 

vermikulit təzahürləri (Laçın rayonu). 

Barit  və  viterit.  Qısa  geokimyəvi  və  mineraloji  səciyyəsi. 

Dünya  ehtiyatı  və  yataqları.  Metallogeniyası.  Sənaye  genetik  tip 

yataqları.  Azərbaycanın  barit  qurşağının  yataqları  (Başqışlaq, 

Çovdar və s.). 



Pyezokvars  və  optik  kvars.  Qısa  geokimyəvi  və  mineraloji 

səciyyəsi. Dünya ehtiyatı və yataqları. Sənaye genetik tip yataqları. 

Azərbaycandakı yataq və təzahürləri. 

Məmulat  və  texniki  daşlar.  Qısa  geokimyəvi  və  mineraloji 

səciyyəsi. Dünya ehtiyatı və yataqları. Sənaye genetik tip yataqları. 

Azərbaycanın məmulat daş yataqları



 

 



 

Kimyəvi  xammal  qrupu.  Apatitlər  və  fosforitlər.  Qısa 

geokimyəvi  və  mineraloji  səciyyəsi.  Dünya  ehtiyatı  və  yataqları.  

Sənaye genetik tip yataqları. Azərbaycanın fosfor təzahürləri. 

Duzlar.  Qısa  geokimyəvi  və  mineraloji  səciyyəsi.  Dünya 

ehtiyatı  və  yataqları.  Sənaye  genetik  tip  yataqları.  Azərbaycanın 

duz yataqları və duz gölləri. 

Kükürd.    Qısa  geokimyəvi  və  mineraloji  səciyyəsi.  Dünya 

ehtiyatı və yataqları.  Sənaye genetik tip yataqları.  



Tikinti maerialları qrupu (sement, gillər, qum, çınqıl, qum daşı 

və s.). Qısa  geokimyəvi  və mineraloji səciyyəsi.  Yataqları. Sənaye 

genetik tip yataqları.                



Faydalı  qazıntı  yataqlarının  axtarışı  və  kəşfiyyatı.    Geoloji-

kəşfiyyat işlərinin məqsəd və vəzifələri. Faydalı qazıntıların növləri 

və onların öyrənilməsinə kompleks tələbat. Mineral xammal, onun 

keyfiyyəti  və  miqdarı.  Mineral  xammalın  texnoloji  xüsusiyyətləri. 

Geoloji-kəşfiyyat  işlərinin  mərhələləri.    Faydalı  qazıntıların 

ehtiyatları. Sənaye kondisiyası



Faydalı qazıntı yataqlarınnı axtarışının geoloji əsasları. Axtarış 

amilləri.  Stratiqrafik,  maqmatik,  struktur,  geokimyəvi  və 

geokimyəvi axtarış amilləri.  



  Faydalı  qazıntı  yataqlarınnı  axtarış  əlamətləri.  Düzünə 

(faydalı  qazıntı  çıxışları,  səpinti  oreolları  və  s.)  və  dolayısı 

(filizyanı dəyişilmiş süxurlar, filiz əmələgəlmə prosesinin filizyanı 

dəyişilmələri) 

axtarış 

əlamətləri. 

Geofiziki 

anomaliyalar. 

Hidrogeoloji və botaniki axtarış əlamətləri. 

Faydalı qazıntı yataqlarının axtarış üsulları.  Geoloji planalma 

üsulu,  onun  mahiyyəti.  Regional  geoloji  xəritələr.  İri  miqyaslı 

geoloji planalma. Geoloji xəritələrin kondisiallığı. Geoloji planalma 

üsulu ilə dəqiq axtarış. 



Faydalı  qazıntı  yataqlarının  mexaniki  səpinti  oreollarının 

öyrənilməsinə  əsaslanan  axtarış.  Qayma-buzlaq  üsulu.  Qırıntı 

üsulu. 


Ş

lix  axtarış  üsulu.  Şlix  mineralları.  Şlix  minerallarının  analizi. 

Nöqtəvi.  Dairəvi.  Və  lentvari  şlix  xəritələrinin  tərtibi.  Şlix  axtarış 

materiallarının interpretasiyası. 

 



 

 

Törəmə  səpinti  oreolları  və  axınları  üzrə  litokimyəvi  axtarış. 

Litokimyəvi 

sınaqların 

götürülməsi 

və 


ümumiləşdirilməsi. 

Geokimyəvi xəritələrin tərtibi. 



Hidrokimyəvi  axtarış  üsulu.  Biokimyəvi  axtarış  üsulu.  Torpaq-

hidrokimyəvi üsul. 



Emanasiya  üsulu.  Geofiziki  axtarış  üsulu.    Aeromaqnit 

planalma.Seysmik  tədqiqatlar.  Qravikəşfiyyat.  Elektrik  kəşfiyyatı. 

Maqnit kəşfiyyatı. Quyu karatajı. 

 Faydalı  qazıntıların  axtarışında  dağ-qazma  və  buruq  qazma 



işlərinin  tətbiqi.  Axtarış  işlərinin  kompleksliyi.  Müxtəlif  fiziki-

coğrafi şəraitlərdə axtarışın aparılma xüsuiyyətəlri.  



Faydalı 

qazıntı 

yataqlarının 

dəyişkənliyi 

anlayışı. 

Dəyişkənliyin  xüsuiyyəti  və  dərəcəsi.  Sadə  və  mürəkkəb 

dəyişkənlik.  Filiz  qatının  dəyişkənliyi.Yatağın  yatım  şəraitinin 

dəyişkənliyi. Yataqların dəyişkənliyinin öyrənilmə üsulları. 



Kəşfiyyat  işlərinin  sistemi.  Kəşfiyyat  qazımaları.  Kəşfiyyat 

qazmalarının  yerləşdirmə  qaydası,  kəşfiyyat  şəbəkəsinin  sıxlığı. 

Kəşfiiyat qazmalarının növləri və xüsuiyyətləri. 

Kəşfiyyatın  mərhələləri.  İlkin  kəşfiyyat.  Ümumi  və  xüsusi 

məsələlər.  İlkin  kəşfiyyat  mərhələsində  geoloji  kəşfiyyat  işlərinin 

xüsusiyyətləri.  Sınaqlaşdırma  sistemləri.  Yfyqi  və  maili  yatan  filiz 

kütlələri üçün kəşfiyyat sistemləri. Texniki-iqtisadi qiymətləndirmə 

göstəriciləri. 

Dəqiq  kəşfiyyat.    Məqsəd  və  vəzifələri.  Dəqiq  kəşfiyyat  üçün 

obyektin seçilməsi. Dəqiq kəşfiyyat mərhələsində geoloji-kəşfiyyat 

işlərinin xüsusiyyətləri. 

İ

stimar  kəşfiyyatı.    Məqsəd  və  vəzifələri.  Axtarış  və  kəşfiyyat 

qazmalarının  geoloji  sənətləşdirilməsi.  Ümumi  məsələlər.  Geoloji 

sənətləhdirilmənin növləri. Xəndəklərin,  şurfların, və karxanaların 

sənətləşdirilməsi. 



Faydalı    qazıntı  yataqlarının  sınaqlaşdırılması.  Faydalı 

qazıntıların  keyfiyyəti.  Əsas  və  ikinci  dərəcəli  komponentlər. 

Sınaqlaşdırmanın  növləri.  Kimyəvi  və  mineraloji  sınaqlaşdırma. 

Dağ  qazmalarından  və  təbii  açılışlardan  sınaqların  götürülməsi 

üsulları. Sınaqların dəqiqliyi. Sınaqların işlənilməsi. 



 

 



 

Ehtiyatın  hesablanması  üçün  ilkin  məlumatlar.    Filizin  həcm 

çəkisi.  Faydalı  qazıntının  miqdarı.  Faydalı  qazıntı  kütlələrinin 

hüdudlandırılması.  Ehtiyatın  hesablanma  üsulları.  Ehtiyatın 

hesablanma dəqiqliyi. Faydalı qazıntı yataqlarının iqtiasdi cəhətdən 

qiymətləndirilməsi.  Yataqların  qiymətləndirilməsi  amilləri  və 

üsulları. Mineral xammalın sənaye kondisiyaları. 

 

                                     Ədəbiyyat 



  

1.Babazadə  V.M.  Faydalı  qazıntıların  geologiyası,  Bakı 

Universiteti Nəşriyyatı, Bakı, 2013, cild I, II. 

2.Babazadə  V.M.  Filiz  və  qeyri-filiz  faydalı  qazıntı 

yataqları. Maarif, Bakı, 1986.  

3.Babazadə V,M. Azərbaycanın filiz formasiyaları,  Maarif, 

Bakı, 1990.                

4.Babazadə V.M. Ramazanov V.G., Nəsibov T.N., Xasayev A.İ., 

Qələndərov B.H.,   Məmmədov Z.İ. Faydalı qazıntı yataqlarının axtarışı 

və kəşfiyyatı, Bakı, 2007. 

5.Каждан  А.Б.  Поиски  и  разведка  месторождений  полезных 

ископаемых, Москва, Недра. 1984.   

6.

Крейтер В.М. Поиски и разведка месторождений полезных 



ископаемых, Москва, Недра. 1969.   

7.Смирнов.  В.И.  Геология  полезных  ископаемых, 

Москва, Недра, 1982. 

8.Смирнов  В.И.,  Гинзбург  А.И.,  Григорьев  В.М..  Яковлев 

Г.Ф. Курс рудных месторождений. Москва, Недра. 1981 

 

 

 



 

Yüklə 65,79 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə