MÜHAZİRƏ 2
Fənn: MƏKTƏB COĞRAFİYASININ TƏDRİSİ
Mövzu: MƏKTƏB COĞRAFİYASININ MƏQSƏD VƏ VƏZİFƏLƏRİ
Azərbaycan coğrafiyası və coğrafiyanın tədrisi metodikası kafedrası
Dosent. N.S.Seyfullayeva
Mühazirənin planı
1.
Məktəb coğrafiyasının məqsəd və vəzifələri.
2.
Coğrafiya kurikulumunun mahiyyəti.
3.
Coğrafiya fənni üzrə məzmun xətləri və onların mahiyyəti.
4.
Standart anlayışı.
5.
Orta məktəb coğrafiya kursunun əsas standartları.
6.
Alt standartların funksiyası.
7.
Təlim nəticələri və siniflər üzrə dəyişməsi.
8.
Coğrafiya fənni üzrə fəaliyyət xətləri.
9.
Ənənəvi proqramın və müasir coğrafiya kurikulumun müqayisəsi
QEYD: TƏHSİL NƏDİR
Yeni biliklərin əldə edilməsi təhsilin yox, elmin funksiyasına aiddir.
Təhsil isə artıq məlum olan bilikləri geniş kütlələrə və ya məqsəddən asılı olaraq
əhalinin müəyyən qrupuna çatdırmaq (öyrətmək, mənimsətmək) üçün təşkil
olunmuş geniş miqyaslı ictimai prosesdir. Dünyada təhsilin hansı növləri var?
1. ŞƏRQ TƏHSİLİ - Gəncləri şəxsiyyət kimi formalaşdırmaq, kamil
mənəviyyatlı, vətənpərvər və humanist insan nəsli yetişdirmək
Bu istiqamət Şərq təhsilinin əsasıdır. Belə təhsil – insan mənəviyyatının
kamilləşdirilməsinə, onun əxlaq və şəriət normalarını mənimsəməsinə xidmət edir.
2. QƏRB təhsili - Sərbəst düşüncə, əməli fəaliyyət, praktik quruculuq vərdişləri
aşılamaq. Qərb təhsili bu istiqamətə yönəlmişdir. Onun məqsədi praktik iş
qabiliyyəti olan və bunun üçün şübhəsiz ki, həm də müəyyən ixtisas biliyinə
yiyələnmiş olan kadrlar yetişdirilməsidir.
3. SOVET TƏHSILİ - Sadəcə bilikləri mənimsətmək üçün. Sovet təhsili bu
istiqamətə – oxumaq və biliklərə yiyələnməyə (ancaq hafizə və ya hətta əzbərçilik
hesabına da olsa) üstünlük verir.Verilən informasiyanın həcminə görə o, hətta Qərb
standartlarını arxada qoyurdu.
Azərbaycan Respublikası müstəqillik əldə etdikdən sonra təhsil sistemində köklü
və geniş islahatlar aparıldı. İlk növbədə ölkədə təhsilin məqsədi qəbul edildi.
Azərbaycanda təhsilin məqsədi 2006-cı ildə Avropa Şurasında qəbul edilən
metakompitensiyalara – yəni üst bacarıqlara əsaslanır.
Metakompetensiyalar aşağıdakılardır:
tənqidi təfəkkür,
yaradıcı yanaşma,
təşəbbüskarlıq,
problemlərin həlli,
riskin qiymətləndirilməsi,
qərarların qəbul edilməsi
hisslərin konstruktiv idarə edilməsi
Metakompitesiyalar tədris fənlərinin standartlarında, fənn üzrə tərtib edilmiş
dərsliklərdə və müəllimin fəaliyyətində öz əksini tapır. Coğrafiya fənn
kurikulumunda qəbul edilən fəaliyyət xətləri, məzmun standartları qeyd edilmiş
bacarıqlar ( metakompitensiyalar) üzərində tərtib edilmişdir. Məktəbdə coğrafiya
fənninin qarşısında duran vəzifələr də metakompitensiyalara əsaslanır.
MƏKTƏB COĞRAFİYASININ QARŞISINDA DURAN VƏZİFƏLƏR
ŞAGİRDLƏRDƏ AŞAĞIDAKI BACARIQLARI İNKİŞAF ETDİRMƏKDİR
Coğrafiya fənninin əsas vəzifələri aşağıdakılardır:
1.
Coğrafiya elminin əsas məqsədi proses və hadisələrdə qanunauyğun
əlaqələri aşkar etmək və öyrənməkdən ibarətdir
2.
Coğrafiya zehni inkişafın bir vasitəsidir. Coğrafiya şagirdlərdə məntiqi
təfəkkürünü formalaşdırmaq, mühakimə və dərketmə qabiliyyətini
yüksəltmək, üçün güclü vasitədir.
3.
Ətraf mühütdə baş verən hadisə və proseslərdə müşahidələr aparmaq,
coğrafi hadisələr arasında qanunauyğunluqları izah etmək, səbəb-nəticə
əlaqələrini müəyyən etmək,coğrafi proqnoz vermək və s keyfiyyətlər
yaradır.
4.
Coğrafiya şəxsi keyfiyyətləri formalaşdıran vasitədir. Ümumtəhsil
məktəblərində coğrafiyanın tədrisi şagirdlərdə dünyagörüş, tolerantlıq,
adət-ənənələrə hörmət vətənpərvərlik tərbiyəsini formalaşdırmaqdır.
Təhsil islahatları təhsilin və o cümlədən fənnlərin məzmununda da ifadə olunur.
Fənlər ənənəvi tədris proqramlarından fərqli olaraq dha çox praktik yönümlü
olması ilə fərqlənir.
Təhsilin məzmunu ölkənin sosial-iqtisadi inkişaf tələbləri və prioritetləri ilə sıx
əlaqələndirilir. İnkişaf etmiş ölkələrin əksəriyyətində iqtisadi inkişafın
məqsədlərinə xidmət edən bilik və bacarıqları, səriştəni aşılayan məzmuna malik
olan Təhsil Kurikulumları qəbul edilmişdir.
Kurikulum
Kurikulum mənşəcə latın sözü olub lüğəti mənası “yol”,“istiqamət” deməkdir.
Kurikulum təhsilin son məqsədini, məqsədlərə çatmaq üçün yolları, bu yolların
səmərəliliyini yoxlamaq üsullarını özündə birləşdirən bir sənəddir.
Kurikulum tarixi ötən əsrə təsadüf edir. Kurikulum 1918-ci ildə ABŞ-da
yaranmışdır. Ötən əsrin 60-70-ci illərində dünyada, kurikulum ideyaları
genişlənmiş, bir nəzəriyyə kimi formalaşmışdır.
Azərbaycanda kurikulum anlayışı 90-cı illərdən sonra istifadə edilməyə
başlanılmışdır.
Fənn Kurikulumu qurluşu sadədir. Onun tərkibi:
1. Fənn üzrə təlimin məzmununu (bilik, bacarıq və vərdişlər),
2.Ttəlim strategiyalarını ( təlimin prinsipləri,forma və üsullar),
3. Qiymətləndirmə mexanizmlərini müəyyən edən konseptual sənəddir.
Azərbaycanda ənənəvi proqramlardan imtina edilməsi və yeni fənn
kurikulumlarının qəbul edilməsi dövrün tələblərindən irəli gəlmişdir.
Kurikulum islahatını zəruri edən səbəblər aşğıdakılardır:
1. Cəmiyyətdə yeni ictimai münasibətlərin yaranması
2. Dünya təhsil sisteminə inteqrasiya İnformasiya əsrinin tələbləri
3. Təhsilin məqsəd və vəzifələrinə yeni baxış və yanaşmaların formalaşması
4. Mövcud ümumi təhsil proqramlarının müasir tələblərə cavab verməməsi
5. Planlı iqtisadiyyatdan bazar iqtisadiyyatına keçid
Kurikulumun ənənəvi proqramdan fərqi çoxdur. Bu fərqlər ümumi halda
aşağıdakılardan ibarətdir:
1.
Ənənəvı təhsıl proqramı bilikyönümlüdür.
-
Müasır kurıkulum ısə şəxsıyyətyönümlüdür
2.
Ənənəvı təhsıl proqramı müəllımyönümlüdür.
- Müasır kurıkulum ısə şagırdyönümlüdür.
3.
Ənənəvı təhsıl proqramı fənyönümlüdür.
-
Müasır kurıkulum ısə nətıcəyönümlüdür.
4.
Ənənəvı təhsıl proqramında fəndaxılı və fənlərarası əlaqə məqsədyönlü
və sıstemlı xarekter daşımır.
-
Müasir kurikulumunda isə inteqrativlik əsas prinsip kimi qəbul olunub.
5.
Ənənəvi təhsil proqrami təklifyönümlüdür.
-
Müasir kurikulum isə tələbyönümlüdür.
Coğrafiya fənni kurikulumu əsasında insanın məkanda fəaliyyətinin təşkili, ona
təsir edən təbii, sosial-iqtisadi və siyasi amillərin təhlili və ərazidə formalaşan
müxtəlif miqyaslı sosial-iqtisadi sistemlərin fərqləndirici cəhətləri müqayisə olunur
Fənnin MƏZMUN XƏTTI nədir?
MƏZMUN XƏTTI – Fənn üzrə təlim nəticələrinin reallaşmasını təmin etmək üçün
müəyyən olunmuş məzmunun zəruri hissəsidir.
Coğrafiya fənni üzrə 3 məzmun xəttı qəbul edilmişdir. Təlim nəticələri bu
məzmun xətləri üzrə qruplaşdırılmışdır:
1.Coğrafi məkan- məzmun xətti şagirdlərdə qlobal, regional və lokal
miqyasda məkan anlayışını formalaşdırır. Yer kürəsində coğrafi obyektlərin
yerləşməsinə dair əhatəli və dəqiq məlumat almağa, ayrı-ayrı əraziləri təsvir etmək
qabiliyyətinə yiyələnməyə kömək edir.
2.Təbiət- məzmun xətti Yer kürəsini vahid təbii sistem kimi qavramağa, təbii
hadisələrin inkişaf qanunauyğunluğunu dərk etməyə imkan yaradır, onlar təbii
proseslərin səbəblərini təhlil edir, nəticələrini aydınlaşdırır, gələcək inkişafının
proqnozunu verirlər.
3.Cəmiyyət – məzmun xətti dünya əhalisinin irqi, milli, dini, etnik tərkibinin
müxtəlifliyini dərk etməyə, digər xalqların həyat tərzi və maraq dairəsi ilə tanış
olmağa imkan yaradır, ölkədaxili və beynəlxalq siyasi-iqtisadi münasibətlərin
insanların həyat səviyyəsinə təsirini başa düşür.
Məzmun xətləri məzmun standartlarından ibarətdir. Məzmun standartları- təhsil
alanların bilik və bacarıq səviyyəsinə qoyulmuş dövlət tələbidir.
Məzmun standartlarının iki səviyyəsi vardır: əsas və alt standartlardan
Əsas standartlar invariant ( yəni siniflər üzrə dəyişməz) komponentdir. Əsas
standartın iki funksiyası var
a.
fənlər üzrə müəyyən olunan təlim nəticələrini məzmun xətləri üzrə ümumi
şəkildə ifadə edir
b.
Sinif və fənlər üzrə summativ qiymətləndirilməsinin aparılmasını təmin edir
Əsas standartların say 6 olub məzmun xətləri üzrə qruplaşdırılmışdır. Coğrafi
məkan məzmun xəttində 3. Təbiət məzmun xəttində 1, Cəmiyyət məzmun xəttində
isə 2 əsas standart vardır.
Əsas standartlar aşağıdakılardır:
1. Coğrafi məkan məzmun xətti üzrə-
1.1. Coğrafi kəşflər nəticəsində cəmiyyətdə və xəritədə baş verən dəyişikliklərə aid
bilik və bacarıqlar nümayiş etdirir.
1.2. Yerin Günəş sistemində mövqeyi və hərəkətlərinə dair bilik və bacarıqlar
nümayiş etdirir.
1.3. Kartoqrafik təsvirlər üzərində bilik və bacarıqlar nümayiş etdirir.
2.Təbiət məzmun xətti üzrə-
2.1.Coğrafi təbəqədə baş verən hadisə və proseslərin ekocoğrafi nəticələrini
mənimsədiyini nümayiş etdirir
3.Cəmiyyət məzmun xətti üzrə -
3.1. Dünya əhalisinin müxtəlifliyinin səbəblərinə dair bilik və bacarıqlar nümayiş
etdirir.
3.2. Cəmiyyətlə iqtisadiyyatın qarşılıqlı əlaqəsinə aid bilik və bacarıqlar nümayiş
etdirir.
Əsas standartlar alt standartlardan təşkil olunmuşdur. Alt standartlar variativ (
siniflər üzrə dəyişkən) komponentdir. Sinifdən-sinifə kurikulumun
inkişafetdiricilik prinsipini həyata keçirir. 4 əsas funksiyası var:
-Təlim məqsədlərini dəqiq müəyyən edir
-təlim strategiyalarının düzgün seçilməsində rol oynayır
-təlimdə inteqrativliyi təmin edir
-təlimin məzmununun davamlı inkişafını təmin edir
Alt standartların sayı hər sinif üçün 20 olmaqla ümumi sayı 120 dir.
Alt standartlar bilik və fəaliyyət komponentlərindən təşkil edilmişdir.
Standartın bilik hissəsi fənnin məzmunu ifadə etdirir. Fəaliyyət hissəsi isə fənnin
fəaliyyət xətlərini əks etdirir. Fəaliyyət xətti məzmun xətlərində əks olunan
biliklərin əldə edilməsində şagirdə praktik imkan yaradır. Fənnin məzmun
standartları bu fəaliyyət xətləri ilə əlaqəlilik əsasında tətbiq olunur.
Coğrafiya fənninin tədrisində 8 fəaliyyət xətti əsas götürülür:
Problemin həlli - dünyanın siyasi xəritəsində mövcud olan
“
qaynar nöqtələri
”
,
onların yaranma səbəblərini və həlli yollarını təhlil edir, dünyada və respublikada
antropogen landşaftların yayıldığı ərazilərdə yaranan ekoloji problemlərin həlli
yollarına dair layihələr
hazırlayır, dünyada və
respublikada miqrasiya problemlərini
həllinə dair apardıqları araşdırmaların nəticələrini təqdim edir.
Mühakimə yürütmə
-
Azərbaycanın dünyada və türk dövlətləri arasında
mövqeyinin üstün cəhətlərini əsaslandırır, qeyri
–
ənənəvi (iqlim, kosmik,
geotermal, rekreasiya
,
alternativ və s.) enerji resurslarının istifadə edilməsinə artan
marağın səbəblərini izah edir, ekoloji problemlərin qloballaşması təhlükəsinin
reallığını əsaslandırır
.
Əməkdaşlıq/ictimaiyyətlə əlaqə
-
dünya miqyasında Azərbaycan respublikasının
mövqeyini müəyyənləşdirir, ölkələrlə əməkdaşlıga dair məlumatlar toplayır,
onların əhəmiyyətini izah edir
,
yaşadığı ərazidə ekoloji tarazlığı pozan mənbələri
müəyyən edir, qruplarda işləyərək ekoloji monitorinq keçirir
,
hər hansı
müəssisənin fəaliyyətinə dair özünün sərbəst topladığı məlumatı təqdim edir
.
Müqayisə və təhliletmə
-
xəritə üzərində təbii vilayətlərin müqayisəli təhlilini verir
,
statistik məlumatlar əsasında ölkələrin təbii ehtiyatlarla təminatını hesablayır və
müqayisə edir
,
dünyaəhalisini müxtəlif xüsusiyyətlərinə görə (din, dil, ir
q)
təhlil
edir
.
Tətbiqetmə
-
Xəritə üzərində yaşadığı ərazinin mövqeyini müəyyən edir, onun iri
yaşayış məntəqələrdən olan məsafəsini hesablayır
,
litosfer tavaları anlayışını,
onların üfüqi yer dəyişməsini və bunun coğrafi nəticələrini təhlil edib sxematik
təsvir edir
,
problemlərin həll edilməsi üçün birgə fəaliyyət proqramı hazırlayır,
onu hökümət və ya qeyri-hökümət təşkilatlarnın işi ilə əlaqələndirir, layihəni
nümayiş etdirir.
Proqnozlaşdırma
-
Respublikanın Avropa və Asiya qitələri arasında yerləşməsinin
müxtəlif sahələrə təsirini proqnozlaşdırır
,
dağəmələgəlmə mərhələlərində
materiklərin relyefindəki dəyişikliklərin ardıcıllığını izah edir, materiklərin
relyefinin gələcək təsvirinə dair proqnozlar verir
,
respublikanın iqtisadiyyatının
inkişaf perspektivlərinə dair proqnozlar
verir.
Sistemləşdirmə və təsnifetmə
-
dünyanın müasir siyasi xəritəsindəki dövlətləri
müxtəlif xüsusiyyətlərinə görə qruplaşdırır
,
materiklərdə yerləşən dağları və
düzənlikləri mənşəyinə və yaşına görə qruplaşdırır
,
müxtəlif mənbələrdən istifadə
edərək ən mühüm xammal və məhsulu idxal–ixrac edən ölkələri qruplaşdırır
Təqdimetmə
-
Ölkəmizin elm müəssisələrində aparılın tətqiqatların əhəmiyyətinə
və əhatə dairəsinə dair topladığı məlumatı təqdim edir
,
materik və okeanlarının
ekoloji vəziyyətini təhlil edir, ekoloji problemlərin həllinə dair təqdimatlar
hazırlayır
,
informasiya mənbələri əsasında regionların iqtisadi-sosial inkişafına
dair topladığı məlumatları təqdim edir
.
İstifadə edilən ədəbiyyat
1.Coğrafiyanın tədrisi metodikası. Ali məktəblər üçün dərslik. N.Seyfullayeva
2010
2. Ümumi təhsil kurikulumunun əsasları üzrə təlim «Mədəd» təşkilatının təlim
vəsaiti 2014
3. kurikulum.az
4. «Kurikulum» jurnal nömrələri
Dostları ilə paylaş: |