Fesil indd
Yüklə 5,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ehtiyaclar
- Ətraf mühitin keyfiyyəti
| 183 FƏSİL 7. Ətraf mühit 7.1 İnsan inkişafı və ekoloji dayanıqlıq Ətraf mühit insan inkişafı üçün zəruri olan məhsul və xidmətləri təmin edir, bununla belə, insan fəaliyyətinin çox hissəsi təbiət sistemini dağıtmaq, zədələmək və ya yenidən qurmağa istiqamətlənmişdir. Insanın rifahı və həyat keyfiyyəti onun bu gün və gələcəkdə əldə edə biləcəyi ərzaq, su, enerji və bio- loji ehtiyatların kəmiyyətindən və keyfiyyətindən əhəmiyyətli dərəcədə asılıdır. Əgər bugünki nəsil daha çox məhsul və xidmətlər istehsal etmək imkanına ma- lik olmağı istəyirsə, buna heç də gələcək nəslin təmiz hava ilə nəfəs almaq və təmiz su içmək seçimini məhdudlaşdırmaq yolu ilə nail olmamalıdır. Buna görə insan inkişafı həm yerli, həm milli, həm də qlobal səviyyədə davamlılığın təmin edilməsini tələb edir. Dayanıqlı inkişaf konsepsiyası 1980-ci illərdə yaranmış və 1990-cı illərdə inkişaf etdirilmişdir. Bu konsepsiyanın inkişafının əsas mərhələləri “Birləşmiş Millətlər Təşkilatında Davamlı İnkişafın Tarixi” adlı Haşiyə 7.1-də göstərilmişdir. Davamlı inkişafın bir çox tərifləri mövcuddur, lakin daha geniş yayılmış tərif Norveçin keçmiş Baş Naziri Qro Harlem Brundtlandtın sədrlik etdiyi Davamlı İnkişaf üzrə Ümumdünya Komissiyasının hesabatında veriləndir: Davamlı inkişafın iki əsas konsepsiyası aşağıdakılardır: • Ehtiyaclar konsepsiyası, xüsusilə, dünyanın ən yoxsul xalqlarının əsas ehtiyaclarıdır ki, onlara prioritet yer verilməlidir; və • Məhdudiyyətlər ideyası – texnologiya və sosial təsisatların ətraf mühi- tin hazırki və gələcək ehtiyacları ödəmək imkanını məhdudlaşdırmasıdır. Cəmiyyət 21-ci əsr boyunca inkişaf etdikcə davamlılıq problemi, yəni dünya iqtisadi cəhətdən inkişaf etdikcə Yerin re- surslarının qorunub-saxlanması problemi təcili olaraq həll edilməli məsələyə çevri- lir. İqtisadiyyat tarixinə retrospektiv nəzər yetirsək, belə bir məqsəd iddialı görünə bilər. Sənaye İnqilabı ilə başlayan sürətli inkişaf və texnologiyaların təkmilləşməsi
ətraf mühitin keyfiyyət standartlar ilə bağl indikator və indekslərlə ifadə olunan ekoloji şərtlərin vəziyyətidir. Mənbə:Ətraf mühitin statistikas terminləri, Birləşmiş Millətlər Təşkilat 184 təbii mühit üzərindən təsirsiz ötməmişdir. Saysız nəqliyyat vasitələri, istehsalat prosesləri, telekommunikasiya və sintetik kimya cəmiyyətin zövq aldığı yüksək dərəcədə inkişaf etmiş həyat tərzi ilə yanaşı ətraf mühitin bu gün üzləşdiyi problemlərə görə də məsuliyyət daşıyır. Əsas məqsəd iqtisadi fəaliyyət və təbiət arasındakı əhəmiyyətli əlaqəni anlamaq və daha yaxşı və daha müdrik qərarlar qəbul etmək üçün bu biliklərdən istifadə etməkdir. İqtisadi inkişaf və ətraf mühit arasındakı əlaqə ilə bağlı müxtəlif fikirlər möv- cuddur. Bəzi alimlər iddia edirlər ki, iqtisadi fəaliyyət (istehsal və istehlak) daha böyükmiqyaslı enerji və xammal tələb edir və daha böyük kəmiyyətdə tullantı məhsulları yaradır. Təbii ehtiyatların artan hasilatı, tullantıların və ətraf mühitə zərər verən maddələrin toplanması biosferanın yükgötürmə qabiliyyətini sarsı- dır və nəticədə ətraf mühitin keyfiyyəti pisləşir və artan gəlirlərə baxmayaraq, insan rifahı azalır. Bundan əlavə, iddia edilir ki, resurs bazasının pisləşməsi iq- tisadi fəaliyyətin özü üçün də təhlükə yaradır. Ekoloji və hətta iqtisadi fəaliyyəti özü-özündən qorumaq üçün iqtisadi artımın qarşısı alınmalı və bəşəriyyət sabit iqtisadiyyata keçməlidir. Digər qütbdə dayananlar isə ətraf mühitin yaxşılaşmasına aparan ən tez yolun iqtisadi artımdan keçməsini iddia edənlərdir: daha yüksək gəlirlər xam- malla daha az zəngin olan məhsul və xidmətlərə və yaxşılaşmış ətraf mühitə artan tələbat yaradır ki, bu da öz növbəsində ətraf mühitin mühafizəsi ilə bağlı tədbirlərin görülməsi ilə nəticələnir. Bununla belə digər alimlər belə bir fərziyyə irəli sürürlər ki, müsbət və ya mənfi olmasından asılı olma- yaraq, iqtisadi artım və ətraf mühitin keyfiyyəti arasındakı əlaqə hər han- sı bir ölkənin inkişafı boyunca sabit qalmayıb, ölkə, insanlara daha effek- tiv infrastruktur və təmiz ətraf mühit tələb etmək və əldə etmək imkanı yaradan gəlirlər səviyyəsinə çatdıq- da müsbətdən mənfiyə dəyişə bilər. Çevrilmiş U formalı əyri ilə ifadə edilən əlaqə “ətraf mühitin Kuznets əyrisi” adı ilə tanınır. Bununla iddia edilir ki, inkişafın daha aşağı səviyyəsində, ətraf mühitin pisləşməsinin həm kəmiyyəti, həm də intensivliyi yaşayış üçün zəruri olan iqtisadi fəaliyyətin resurs bazasına təsiri və çürüyəbilən tullantıla- rın məhdud kəmiyyəti ilə məhdudlaşır (sənayedən öncəki iqtisadiyyat). Kənd təsərrüfatı və təbii resursların hasilatı artıqca və sənayeləşmə vüsət aldıqca, həm resursların tükənməsi, həm də daha çox tullantı yaranması artır (sənaye dövrü-
s. kimi təbii yolla yenidən yarana bilən ehtiyatlardr. Insanlarn istifadəsi baxmndan ehtiyatlar o zaman yenilənən hesab oluna bilər ki, onlarn yenilənmə/bərpa sürəti istehlak sürətindən artq olsun. Yenilənməyən ehtiyatlar həddindən artq yavaş formalaşan və ətraf mühitdə təbii şəkildə yaranmayan (hasil edilən yanacaq) resurslardr. Insanlarn istifadəsi baxmndan ehtiyatlar o zaman yenilənməyən hesab oluna bilər ki, onlarn istehlak sürəti yenilənmə/bərpa sürətindən artq olsun.
Yüklə 5,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|