Formasyon, Sürgün, Totalitarizm Anlama Denemeleri 1930-1954



Yüklə 126,05 Kb.
Pdf görüntüsü
tarix08.09.2018
ölçüsü126,05 Kb.
#67314


Hannah Arendt 

Formasyon, Sürgün, 

Totalitarizm 

Anlama Denemeleri 1930-1954 

Hazırlayan:  J e r o m e  K o h n 



İngilizceden çeviren 

İbrahim Yıldız 



dipnot yayınları 


İÇİNDEKİLER 

Giriş I Jerome Kohn 9 

" N e Kalıyor Geriye? Dil Kalıyor"  G ü n t e r Gaus'la Söyleşi 38 

Augustinus ve Protestanlık 66 

Felsefe ve Sosyoloji 71 

Sören Kierkegaard 92 

Friedrich  v o n  G e n t z 99 

Berlin Çevresi 108 

Kadınlann Özgürleşmesi Üzerine 119 

Franz Kafka: Bir Yeniden Değerlendirme 123 

Yabancı Dillerde  Y a y ı m l a n a n Gazetelerde Dış Meseleler 138 

"Alman  S o r u n u " n a Yaklaşımlar 171 

Örgütlü Suç ve Evrensel Sorumluluk 190 

Kâbus ve Kaçış 205 

Felsefeci ve Tarihçi Olarak Dilthey 209 

Faşist Bir Enternasyonalin  T o h u m l a n 213 

Hıristiyanlık ve  D e v r i m 227 

Güç Politikasının Zaferi 234 



Artık Değil ve  H e n ü z Değil 237 

Varoluşçu Felsefe Nedir? 243 

Fransız Varoluşçuluğu 275 

Sağduyunun Fildişi Kulesi 283 

C e h e n n e m İmgesi 287 

Ulus 298 

Kari Jaspers'e  A r m a ğ a n 305 

R a n d School Konferansı 311 

D i n ve Aydınlar 325 

Sosyal Bilim Teknikleri ve  T o p l a m a Kamplarına 

Dair İncelemeler 330 

Nazi Rejiminin Süregelen Etkileri: Almanya'da  D u r u m 350 

Yumurtalar Seslerini Yükseltiyor 379 

Hitler'in Sofrasında 397 

İnsanlık ve Terör 412 

A n l a m a ve Politika (Anlamaya İlişkin Zorluklar) 425 

Totalitarizmin Doğası Üzerine 450 

Tilki Heidegger 493 

K o m ü n i z m i  A n l a m a k 495 

D i n ve Politika 501 

Eski Komünistler 530 




Eric Voegelin'e Yanıt 543 

D ü ş ve Kâbus 554 

Avrupa ve  A t o m  B o m b a s ı 565 

Konformizm Tehlikesi 571 

Yalan  G e ç m i ş Felsefi  D ü ş ü n c e d e Politikaya Duyulan İlgi 577 



GİRİŞ 

Jerome Kohn 

Benim için önemli olan, anlamaktır. Bana göre yazmak bir 

anlama arayışıdır, anlama sürecinin bir parçasıdır. 

-'"Ne Kalıyor Geriye? Dil Kalıyor'" 

"İlginç  z a m a n l a r d a  y a ş a m a k bir lanettir." Eski bir Çin atasözü 

böyle der.  H a n n a h Arendt,  ö m r ü n ü n o kısacık son sekiz yılında, 

ülke içinde en son yaşanan felaketi ya da uluslararası bir krizi tar­

tışırken, bu sözü  k e n d i n d e n  b a ş k a  k i m s e n i n  d u y m a y a c a ğ ı bir 

perdeden söylerdi.  B u n u , atasözünün ironik anlamı apaçık orta-

daymış gibi, acı acı gülerek ya da dalgmlaşarak söylerdi: herhan­

gi bir açıklamayı ne gerektiren ne de alımlayan bir tavırla. Gelge­

ldim, buradaki paradoksal  d u r u m d a n  e t k i l e n m e m e k güçtü; bu 

paradoks sadece atasözünün kendisinde değil, onu  A r e n d f in ağ­

zından dinlemekte yatıyordu:  ç ü n k ü Arendt'in beşeri meselelere 

olan adanmışlığı su  g ö t ü r m e z bir ciddiyet taşıyordu.  " B u kor­

kunç yüzyılın" olaylarını öylesine  b ü y ü k bir tutkuyla  a n l a m a y a 

çalıştı ki, bu tutumuyla,  " h i ç de güzel  o l m a y a n bu  d ü n y a n ı n " açı­

larıyla,  " e n karanlık  z a m a n l a r d a " bile, duygusallıktan  u z a k ve 

kaçamaksız yüzleşme yolunda,  u z u n yıllar âlimlere, sanatçılara, 

yazarlara, aydınlara,  k a m u s a l figürlere ve eserinin diğer okurla­

rına esin kaynağı oldu. Yukarıda tırnak içinde verilen sözler 

onundur; bu sözlerden dolayıdır ki bugün, geriye  d ö n ü p bakıl­

dığında, o  Ç i n atasözünün bu adamakıllı düşünceli ve özel ka-



10 |

 Formasyon, Sürgün, Totalitarizm 

dınla ilgili olarak tuhaf bir biçimde zihinlerde çok şey uyandırdı­

ğı, hatta  o n u n alametifarikası olduğu görülür. 

H a n n a h Arendt (1906-1975) genelde siyaset felsefecisi olarak 

bilinir; kendisi bu unvanı, siyaset felsefesinin savları ve temelle-

riyle birlikte, çoğunlukla reddetse bile. Arendt'in ne  o l d u ğ u n u 

söylemek zordur. Kimi  y o r u m c u l a n n  o n u n eserinin sosyolojik ve 

tarihsel yönlerine, ldmilerininse edebi ve aslında şiirsel niteliğine 

vurgu  y a p m ı ş  o l m a s m a rağmen, pek  ç o k kişi  o n u siyaset bilimci 

olarak görmüş, Arendt de bu etiketi itiraz  e t m e d e n yıllarca be­

nimsemiştir.  D a h a sonra,  ü n e kavuştuğunda ve kendisinden yap­

tığı işi tarif etmesi istendiğinde, işinin siyaset  " k u r a m ı " ya da si­

yasi  " d ü ş ü n c e "  o l d u ğ u n u söylemiştir iç rahatlığıyla. Haklı bir bi­

çimde  h e m değişimden  y a n a bir liberal  h e m de istikrar yanlısı bir 

muhafazakâr olarak selamlanmış,  a m a öte yandan, geçmişe ger­

çekçi  o l m a y a n bir özlemle baktığı ya da ütopik bir devrimci ol­

duğu  y ö n ü n d e eleştirilere uğramıştır. Bu değişik nitelemeler 

(bunlara çok daha derinlikli nitelemeler de eklenebilir)  b u n l a n di­

le getirenlerin farklı ilgilerini yansıtmanın yanı sıra, Arendt hak­

kında geleneksel akademik disiplinler ya da geleneksel politik 

kategoriler bazında bir yargıya varmaya çalışan tarafsız okurun 

yaşadığı samimi şaşkınlığa da işaret eder. Arendt'in siyaset ala­

nını, ne başlangıçta ne de (belki de) hiçbir zaman, kişisel olarak 

cazip bulmadığını  g ö r m e k rahatsız edici olabilir:  o n u n siyasi ey­

leme ilişkin o olağanüstü kavrayışı, kendi sözleriyle ifade eder­

sek, "siyasi eyleme  d ı ş a n d a n  b a k m a s ı n d a n " kaynaklanıyordu. 

A n c a k şurası da tartışma götürmez bir gerçektir ki Arendt, 

başından  s o n u n a dek, kendisini karşı  k o n u l a m a z bir biçimde, an­

lama etkinliğine kaptırmıştı; sonsuz ve döngüsel bir nitelik taşı­

yan bu zihinsel etkinliğin asıl önemi, Arendt'e göre,  d o ğ u r d u ğ u 

sonuçlardan çok sürecin kendisinde düğümleniyordu. Elbette ka­

fasında pek  ç o k fikir ve kanaat vardı; yeni  a y n m l a r koyuyor, yeni 

kavramlar getiriyor ve geleneksel siyasi düşüncenin o eski kate­

gorilerini değiştiriyordu. Bunlar sonuçlardır ve bu  s o n u ç l a n n 




Giriş | 11 

başkalarına yararlı olduğu kanıtlanmıştır. Fakat çoğu siyasi dü­

şünürün aksine Arendt, esas olarak problemleri çözmekle ilgi­

lenmedi; o bitip  t ü k e n m e z anlama girişimleri  o n u n açısından ha-

yaün kendisinden  d a h a fazla "araçsal" değildi. Kavraması daha 

güç olan şey ise şudur: anlama etkinliği, ona, içinde yaşadığı 

dünyayla uzlaşma yolunda bir ölçü sağlıyordu. Başkalan da 

onun anladığı şekilde  a n l a m a y a başlarlarsa  b u n d a n hoşnutluk 

duyuyor, kendisini  " e v i n d e " hissediyordu. Bu  o n u n kendi dü­

şüncelerini herhangi bir kimseye devretmek istediği ya da  b u n u n 

m ü m k ü n olduğuna inandığı anlamına gelmez. Bu, Arendt için 

düpedüz saçma bir şey olurdu; zira  o n u n açısından  d ü ş ü n m e -

anlama, bir olaya  a n l a m yükleme etkinliği-, kişinin tek  b a s m a ve 

özel olarak, kendisiyle meşgul olması demekti. Arendt örnek bir 

yaşam sürdü, tekrar tekrar anlatılacak bir yaşam, fakat  o n u n 

dünyaya tuttuğu ışığı nihai olarak anlamanın biricik yolu Han-

nah Arendt'in kim olduğuna  b a k m a k t a n geçmektedir. 

Yirminci yüzyılın başında, dinle alışverişi olmayan köklü bir 

Alman Yahudisi ailesine doğan  H a n n a h Arendt müthiş derecede 

zeki, değişik dallarda eğitim  g ö r m ü ş biriydi;  k a d i m ve zengin bir 

kültürün mirasçısıydı (bu kültür belki de son kez Arendt'de so­

m u t bir  g ö r ü n ü m kazanmıştır). 1920'lerde esas olarak birbirine 

zıt nitelikteki iki olay  o n u n düşünce ve karakterinin gelişiminde 

çok önemli bir rol oynadı. Birinci olay  o n u n bir öğrenci olarak, 

öncü varoluşçu felsefenin iki  b ü y ü k düşünürüyle (Martin Hei-

degger ve Kari Jaspers) kurduğu ilişkiydi, ki bu  ö m ü r boyu süren 

bir bağlılığa evrilecekti. İkinci olaysa,  A l m a n y a ' d a Nasyonal Sos­

yalist hareketin konsolidasyonuydu. 

Arendt'e göre, felsefedeki devrim (psikolojik anlamda içgöz-

lemsel olmayan) bir içe yönelişti, çünkü  o n u n  d ü ş ü n m e yetisi bir 

önceki yüzyıldan miras kalmış doğal ve tarihsel dünyaların sis­

tematik  u s s a l l a ş t ı r m a l a r ı n d a n özgürleşmişti. Kendi deyimiyle 

"felsefi bir şok" yaşamıştı: varoluş karşısında duyulan ve basit 

meraktan kesinkes  a y n l a n o çıplak hayret duygusu. Yaşadığı bu 




12 |

 Formasyon, Sürgün, Totalitarizm 

şoktan  y o ğ u n bir öz-düşünüm ya da kişinin kendi kendisiyle dü­

ş ü n m e etkinliği doğdu; buysa  o n u n açısından  b u n d a n böyle bü­

tün hakiki felsefi etkinliğin işareti olacaktır. Nitekim, Heidegger 

ve Jaspers'in düşüncesinin içeriğine ek olarak, genç  A r e n d f e, iç­

sel bir  m a n e v i alanın (maddi  o l m a y a n ve  g ö r ü n m e z bir alanın) 

kapılan açıldı: Arendt bu alanda adeta tek başına yaşayabilmiştir. 

Diğer hareket dış/görünür dünyada gerçekleşti; bu hareketin 

radikal amacı, yüzyıllar  b o y u evrilmiş olan sivil örgütlere ait yapı 

ve  k u r u m l a n değiştirmek değil,  y o k etmekti. Arendt, siyasi açı­

d a n devrimci olan bu hareketin büyümesini "gerçeklik  ş o k u " di­

ye anmıştir. 

Arendt, zihnin öz-düşünüm içerisinde  d ü n y a d a n elini eteğini 

çekmesini ve  N a s y o n a l Sosyalizmin yaklaşmasını  a y n  a y n yaşa­

madı. O tarihlerde gençti; Almanya'yı terk  e t m e ve daha özgür 

bir ülkede eskisi gibi kendi uzmanlık alanlarında çalışmaya de­

v a m  e t m e imkânına sahip olan entelektüellerden değildi. Ne ki 

entelektüel topluluğun kimi üyelerinin yükselen Nazizmin dal­

gasıyla  m ü c a d e l e etmeyi değil, hiç rahatsızlık  d u y m a d a n bu dal­

gaya  b i n m e y i ya da bu akıntıdan kendilerini bütünüyle çekip çı­

k a r m a m a y ı tercih etmeleri karşısında dehşete düştü. Entelektüel­

lerin, kendilerini, hangi  y ö n d e olursa olsun siyasi akımlara kap­

tırma eğilimlerine  d u y d u ğ u güvensizliği Arendt bir  ö m ü r yanın­

da taşıdı. 

Arendt bir keresinde kendisinin  " y a z a r " olarak doğmadığını 

belirtmişti; yani  " y a ş a m l a n n ı n en başından itibaren,  ç o k genç 

yaşlardan başlayarak, hangi işi  y a p m a k istediklerini -bir yazar 

mı, yoksa bir ressam mı  o l a c a k l a n n ı - bilen kişilerden" olmadığı­

nı anlatmak istemiştir.  " T e s a d ü f e n " yazar olmuştur; "yirminci 

yüzyılın olağanüstü olayları" onu tesadüfen yazar yapmıştır.* 

Yazar olması bir tercih meselesi değildir, totalitarizmi anlamaya 

ve değerlendirmeye çalışmaktan kendini alamamıştır. Bir başka 

* Arendt bu sözleri 20 Mayıs 1964'te Ulusal Sanat ve Edebiyat Enstitüsü'deki 

görevine başlarken düzenlenen törende yaptığı konuşmada söylemiştir. 




Giriş | 13 

deyişle, 1920'lerin sonu ve  1 9 3 0 ' l a n n başında, karışıklık içindeki 

bir dünya, kaçınılmazcasına  A r e n d f in zihnine toslamıştır (onun 

zihinsel etkinliğini ise dünyadan çekilme koşulluyordu). 

Arendt, daha sonra, böyle bir dünyada, Hitler gerçek anlam­

da iktidara gelmeden  ö n c e bile kendisinde  " A l m a n Yahudiliğinin 

akıbetine, ... [o] benzersiz fenomenin  [ A r e n d f e ait o tarih ve kül­

türün] sonuna ilişkin bir farkındalık oluştuğunu" söylemiştir 

(bkz. Rahel Varnhagen, xvii). Nitekim Arendt, yüzyıllar  b o y u Ya­

hudi halkının başına bela olan ve Yahudilerin bir şekilde savuş­

turduğu ve atlattığı anti-Semitizm formlanndan farklı olan bir 

şeyin olup bittiğinin farkına vardı. (Daha sonraları Arendt anladı 

ki, Nazi totalitarizmini diğer eski  y o k etme biçimlerinden ayıran 

şey, salt Avrupa Yahudilerinin  m u a z z a m boyutlarda ortadan 

kaldırılması değil, aynı  z a m a n d a anti-Semitizmin genel bir ırkçı 

ideolojinin veçhelerinden sadece biri olmasıydı da.) 

Arendt'in siyasi düşüncesinin özgünlüğü şu olgudan kaynak­

lanmaktadır: fenomen olarak  o n a yeni ve emsalsiz gibi gelen şey, 

aslında,  o n u n düşünsel yaşamında daha öncesinde pek bir  a n l a m 

ifade etmeyen o sıradan  d ü n y a d a şimdi olup biten şeylerdir. Ni­

tekim siyasal alan  o n u n için bir gerçeklik olmuştur: politikacılann 

yönetme işini, iktidan kontrol edip kullanmayı, hedefler belirle­

meyi ve bu hedeflere ulaşmak için araçlar formüle edip  b u n l a n 

yürürlüğe koymayı sürdürdükleri "siyaset" arenası olarak değil 

sadece; aynı zamanda, iyi ya da kötü, yeniliklerin ortaya çıkabile­

ceği, beşeri özgürlük ve tutsaklık koşullannın kendini duyumsat­

tığı alan olarak da. Siyasi gerçeklik  b u n d a n böyle, şu ya da bu şe­

kilde,  o n u n anlamayı amaçlayan girişimlerinin hepsini yönlendi­

recektir  - ö m r ü n ü n sonuna doğru, bu anlama çabasının kaynağı 

olarak düşünme, arzu  e t m e ve değerlendirme gibi düşünüm-

sel/zihinsel etkinliklere  d ö n d ü ğ ü n d e bile, bu çabasında bir tav­

sama olmayacaktır. 

Arendt bir keresinde, "edebi bir biçim olarak denemenin, si­

yasi düşüncedeki deneyimlerle doğal bir yakınlığı vardır, çünkü 




14 |

 Formasyon, Sürgün, Totalitarizm 

siyasi düşünce de siyasi olayların edimselliğinden doğmaktadır," 

diye yazmıştır. Geçmişle Gelecek Arasında'mn önsözünde, devam­

la, o kitapta yer alan denemelerin  b ü t ü n l ü ğ ü n ü n "bir  m ü z i k par­

çasında olduğu gibi, aynı ya da ilgili ses perdeleriyle yazılan ar­

dışık devinimlerin oluşturduğu  b ü t ü n l ü k "  o l d u ğ u n u söyler. Bu 

sözler, kısmen, Arendt'in diğer kitaplannı da betimler; Totalita­

rizmin Kaynakları, Karanlık Zamanlarda İnsanlar, Cumhuriyetin Bu­

nalımları, ve  d a h a az ölçüde  o l m a k üzere, İnsanlığın Durumu, Dev­

rim Üzerine ve Zihnin Yaşamı  d e n e m e l e r d e n ve konferans metin­

lerinden oluşan,  b u n l a n n biçimlendirip ördüğü eserlerdir; bun­

lar, ilk olarak dergilerde yayınlanmış ya da konferanslarda dinle­

yicilerle  b u l u ş m u ş olan çalışmalardır. Elinizdeki kitapta yer alan 

d e n e m e l e r d e n biri hariç hepsi Arendt'in 1930-1954  d ö n e m i n e ait 

y a y ı m l a n m a m ı ş ve  d e r l e n m e m i ş yazılarından seçilmiştir.  O n u n 

yayımlamayı planladığı bir kitap değildir bu. Kitabın yapısı de­

ğil,  a m a sözcükleri Arendt'e aittir.  D e n e m e l e r çoğunlukla krono­

lojik sırayla birbirini izlemektedir, kitabın başlıca amacı da 

Arendt'in düşüncesinin, yirmi dört yaşından kırk sekiz yaşına 



dek, ne  y ö n d e geliştiğini göstermektir. 

Yüklə 126,05 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə