Fuad əLİyev mirabdulla əLİyev
Yüklə 0,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- NAXÇIVAN XANLIĞI (1747—1828)
- Elmi redaktoru
- Əliyev F., Əliyev M. Naxçıvan xanlığı.
- MÜNDƏRİCAT
| 2
BBK 9(S 42) Ə 51
Elmi redaktoru: Mahmud İsmayılov Azərbaycan Respublikası EA-nın müxbir üzvü Redaktoru: Məlahət Əsədova Rəssamı: Rəfail Əzizov
Əliyev F., Əliyev M. Naxçıvan xanlığı. Azər
nəşr, 1996. — 106 səh.
(1747—1828).
XVIII əsrin ortalarında Azərbaycanda İran hökmranlığına son qoyulduğu zaman həmin ərazidə yaranmış iyirmiyə yaxın feodal pərakəndə, lakin müstəqil dövlət qurumlarından — xanlıqlardan biri də Naxçıvan xanlığı idi. Kitabda Naxçıvan xanlığının ictimai-iqtisadi və siyasi tarixi haqqında ilkin mənbələr və arxiv sənədləri əsasında ətraflı məlumat verilir. Kitabdan eyni zamanda ali məktəblərdə dərs vəsaiti kimi də istifadə etmək olar.
Ə 0503020907—9 M—651(07)—96 BBK 9(S 42)
ISBN 5—552—01620—3
© Azərnəşr, 1996
3
Xanlığın yaranma tarixindən ………………………………………….. s. 9 Xamlığın sosial-iqtisadi vəziyyəti (XVIII əsrin II yarısı-XIX əsrin I rübü)..........................................................................................................
Naxçıvan xanlığının siyasi tarixi ............................................................ s. 34 Xanlığın Rusiya tərəfindən işğalı .......................................................... s. 50 Naxçıvan xanlığı Gülüstan müqaviləsindən sonra və ikinci Rusiya-İran müharibəsi dövründə ................................................................................ s. 62
4
Hər bir xalqın həyatında bəzən elə tarixi hadisələr baş verir ki, bu hadisələr həmin xalqın ictimai-siyasi və iqtisadi həyatında dərin iz buraxır və xalqın taleyini həll edir. Belə hadisələrdən biri də XIX əsrin əvvəllərində Şimali Azərbaycanın Rusiya tərəfindən işğal olunmasıdır. Şimali Azərbaycanın Rusiyaya ilhaq edildiyi dövrdə burada feodal pərakəndəliyi hökm sürürdü, ölkənin nə siyasi, nə də vahid iqtisadi mərkəzi var idi; həmin dövrdə Azərbaycan bütöv dövlət olmayıb xırda dövlətlər qurumundan — xanlıqlardan ibarət idi. 1804-cü ilin yanvarında işğal edilmiş Gəncə xanlığından başqa Azərbaycanın şimalında yerləşən digər xanlıqlar Rusiya dövlətinə birinci Rusiya—İran müharibəsinin gedişində zorla birləşdirilmişdi. Yalnız Naxçıvan xanlığı Gülüstan müqaviləsinə əsasən (1813) hüquqi cəhətdən Rusiyanın deyil, İran dövlətinin hakimiyyəti altına düşmüşdü. Əslində Naxçıvan xanlığı hələ 1797-ci ildən İranın işğalına məruz qalmışdı. Həmin dövrdə Naxçıvan xanı Kəlbəli xan İran dövlətinin yeni hakimi Ağa Məhəmməd şahın tələbinə baxmayaraq, tabe olmaq əmrini rədd etdiyi üçün, ciddi cəzalandırılmışdı. Belə ki, Naxçıvan qalası zəbt olunduqdan sonra Kəlbəli xanın gözləri çıxarılmış və əsir kimi İrana göndərilmişdi. Həmin dövrdən başlayaraq Türkmənçay müqaviləsinə qədər (1828) Naxçıvan xanlığı faktiki olaraq İran dövlətinin ucqar bir əyalətinə çevrilmişdi. Yuxarıda deyilənlərə əsaslanaraq Naxçıvan xanlığının tarixini şərti olaraq iki mərhələyə bölmək olar: XVIII əsrin ortalarından 1797-ci ilə qədər; 1797-ci ildən Türkmənçay müqaviləsinin (1828) bağlanmasınadək. Naxçıvan xanlığı ikinci Rusiya—İran müharibəsindən sonra Türkmənçay müqaviləsinin şərtlərinə əsasən Rusiya dövlətinin tərkibinə daxil olmuşdusa da, əslində bu xanlıq rus qoşunlarının həmləsi nəticəsində zəbt [3-4] edilmişdi. Bu xanlığın Rusiyaya ilhaq edilməsi ilə Şimali Azərbaycan torpaqlarının tamamilə Rusiya ərazisinə qatılması prosesi başa çatdı. Beləliklə, tarixi ədalətsizlik nəticəsində zorla Rusiyaya birləşdirilməklə, Azərbaycan məfhumu xəritələrdən silinib Rusiyanın ucqarlarından birinə çevrildi. Şimali Azərbaycan torpaqlarının Rusiyanın tərkibinə qatılması, əslində uzun müddət davam edən rus çarizminin işğalçılıq siyasətinin acı bəhrəsi idi. Məlum olduğu kimi, birinci (1804—1813) və ikinci (1826—1828) Rusiya—İran müharibələri dövründə döyüşçülərin sayına görə İran ordusu Rusiya ordusundan üstün idi. Buna baxmayaraq, qələbə hər dəfə Rusiya ordusunun tərəfində olmuşdu. Bu qələbəni Cənubi Qafqazdakı xristianların təxribatçı əməlləri ilə izah etsək heç də səhv olmaz. Rus tarixçisi, professor A. V. Fadeyev haqlı olaraq yazır ki, Cənubi Qafqazda xalq kütlələrinin köməyi ilə hüsn-rəğbəti olmadan azsaylı Rusiya ordusu mərkəzdən uzaq bir yerdə, çoxsaylı orduya malik düşmənlə aparılmış uzunmüddətli döyüşlərdə qələbə çala bilməzdi. 1
1 А.В. Фадеев. Россия и Кавказ в первой трети ХIХ в. М., 1960, с. 260-261. Yüklə 0,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|