Bilkent
Üniversitesi
Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü
TOMRİS UYAR ÖYKÜCÜLÜĞÜNDE TOPLUMSAL GÜNCELLİK VE
BİÇİMSEL ARAYIŞLAR
AYŞEGÜL NAZİK
Türk Edebiyatı Disiplininde Master Derecesi Kazanma
Yükümlülüklerinin Bir Parçasıdır
TÜRK EDEBİYATI BÖLÜMÜ
Bilkent Üniversitesi, Ankara
Haziran 2001
Bütün hakları saklıdır.
Kaynak göstermek koşuluyla alıntı ve gönderme yapılabilir.
Ayşegül Nazik
Bu tezi okuduğumu, kapsam ve nitelik bakımından Türk Edebiyatında Master
derecesi için yeterli bulduğumu beyan ederim.
....................................................................
Yard. Doç. Dr. Süha Oğuzertem
Tez Danışmanı
Bu tezi okuduğumu, kapsam ve nitelik bakımından Türk Edebiyatında Master
derecesi için yeterli bulduğumu beyan ederim.
...................................................................
Yard. Doç. Dr. Dilek Cindoğlu
Tez Jürisi Üyesi
Bu tezi okuduğumu, kapsam ve nitelik bakımından Türk Edebiyatında Master
derecesi için yeterli bulduğumu beyan ederim.
.................................................................
Dr. Birtane Karanakçı
Tez Jürisi Üyesi
Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürü’nün onayı
..................................................................
Prof. Dr. Kürşat Aydoğan
Enstitü Müdürü
iii
ÖZET
Özellikle 1960’lı yıllardan itibaren Türkiye, modernleşen bir ülkenin içinden
geçtiği dönemeçleri hızla kat eder oldu. Bu toplumsal değişim süreci kendini en çok
gündelik hayatın şehirli görünümlerinde gösterdi. Yaşama kendince yorumlar
katmak isteyen edebiyat yapıtları da bu modern koşulları dile getirmek için yeni
arayışlara yöneldi. Modernleşen bir dünyayı en iyi şekilde dile getirdiği iddia edilen
çağdaş kısa öykü türü de bu suretle Türk edebiyatında daha sağlam adımlar atmaya
başladı.
1965’ten bu yana öykü yazan Tomris Uyar’ın onuncu öykü kitabı 1998
yılında yayımlandı. Yazarın yapıtları, bu süreçte, toplumdaki ve edebiyattaki
gelişmelerin yakın takipçisi oldu. Sıradan insanların gündelik hayatında beliren
toplumsal baskı biçimleri Uyar’ın öykülerinin arka planını oluşturdu. Dönemin
rengini belirleyen ayrıntılar bir şekilde öykülere sızarak okuyucuyu yaşanan günlerin
eleştirisine çağırdı.
Tomris Uyar’ın öykülerine toplumsal güncellik payı olarak yansıyan modern
dünyanın gündelik hayatına yapılan bu vurgu, yazarın öykü anlayışı çerçevesinde
yeni arayışlara yöneldi. 1980’li yıllara kadar Uyar, izlenimci bir edebiyat anlayışının
etkisiyle yazdığı şiirsel ve yalın öykülerinde, sıradan insanların yaşanan değerler
karmaşasında bir seçim yapmaya zorlandıkları koşulları dile getirdi. Yazar, hüzün,
ironi ve mizah öğelerini içiçe kullanarak gündelik yaşamların ağırlığı altında ezilen
şehirli insanların öykülerini anlattı. 1980’li yıllardan itibaren daha farklı bir öykü
gerçekliği arayışına giren Uyar, gündelik yaşamın kıstırılmışlığını bu kez
postmodern eğilimlerle, çağdaş masallar, metinlerarası bağlar, soyutlamalar,
belirsizlikler ile ortaya koymaya çalıştı. İki ana bölüme ayrılan bu çalışmada,
öykülerdeki bu biçimsel arayışın toplumsal güncelliği yakalamadaki farklılıkları
ortaya çıkarılmaya çalışıldı.
Tomris Uyar’ın öykücülüğünde kendini belli eden yenilik arayışının temelde
yaşamlarımızı kuşatan modern bir yanılsamanın izlerini sürdüğü fark ediliyor.
Yazarın bunu yaparken geçen yıllarla birlikte “bildiri” havasından uzaklaşıp daha
zengin bir öykü evrenine daldığı, ilk öykülerindeki umutlu ve şiirsel sesin yerine
çağın nabzını tutan daha yetkin bir sese ulaştığı görülüyor. Tomris Uyar
öykücülüğü, toplumsal günceli öykülerine yerleştirme biçimiyle okuyucuyu modern
zamanların ve çağdaş Türkiye manzaralarının eleştirisine çağırıyor.
anahtar sözcükler: öykü, biçim, gündelik hayat, toplumsal güncellik