Şək. 1.5.
Monitorinq stansiyasının proqram təminatının işləmə sxemi.
1.5. Ekoloji monitorinq strukturunda idarə etmə
Müasir ekoloji proseslərin mahiyyətinin öyrənilməsi,
təbii və təbii-texnogen tarazlığın tənzimlənmə cəhdləri,
müxtəlif miqyaslı sistemlərin elmi əsasda idarə edilməsindən
kənarda qala bilməz. Hal-hazırda ekoloji sistemlərə tətbiqdə
idarə etmə sxemi onun məzmununun analizində ən
mürəkkəblər sırasına keçir, insan cəmiyyəti ekoloji idarəetmə
məsələlərini tam şəkildə həll etmək üçün imkanlara malik
deyildir. Ekoloji idarəetmə dedikdə, dərk edilmiş təbii və
texnogen xarakterli obyektiv ekoloji qanunauyğunluqlar
əsasında insan cəmiyyətinin praktiki məqsədlərə müvafiq
olaraq, ekosferin tənzimlənməsi üzrə şüurlu fəaliyyət nəzərdə
tutulur.
Ekoloji idarəetmə, ekosistemin əvvəlki və cari
göstəriciləri nəzərə almaqla məqsəd funksiyaları, təşkilatı-
texniki təbiəti mühafizə tədbirlərinin planlaşdırılması hesaba
Ekoloji idarəetmə
E
kos
is
te
m
in
il
ki
n
v
əz
iyyə
ti
nun
b
ər
pa
e
di
lm
əs
i
E
kos
is
te
m
in
di
g
ər
da
ya
nı
ql
ı
v
əz
iyyə
tə
ke
çm
əs
i
E
kos
is
te
m
d
ə
da
ya
n
ıql
ı
v
əz
iyyə
tl
ər
in
axt
ar
ıl
m
as
ı
v
ə
də
st
əkl
ənm
əs
i
alınmaqla model proqnoz parametrləri əsasında yerinə yetirilir
(şək. 5).
Ümimiyyətlə, ekoloji monitorinq sistemi eyni zamanda
iki məsələni həll edir: dərk etmə və idarəetmə, özü də
birincisinin ikinciyə keçməsi ilə qarşıya qoyulur. Müşahidə və
nəzarət məlumatları yeni biliklərin alınması üçün baza rolunu
oynayır (şək.6) və obyektin idarə edilməsinin əsasını təşkil
edir. Obyekt haqqında nə qədər az məlumat olsa, nəzarət
obyekti və idarəetmə haqqında maksimal informasiyanın əldə
edilməsi üçün verici bir o qədər mükəmməl olmalıdır.
Ən sərt təbiəti mühafizə normaları çərçivəsində təbii
mühitin keyfiyyətinin effektiv surətdə tənzimlənməsi və
keyfiyyətinin iqtisadi cəhətdən səmərəliyinin əldə edilməsi
aşağıdakı məsələlərin həll edilməsi ilə mümkündür:
Şək.1.6. Ekoloji idarəetmənin məsələləri.
Müəssisələrin
rəhbərliyi
Texnoloji
proseslər,
təmizləyici
Tullantıların
nəzarət
sistemi
TPAİS
Şəhərin
atmosferi
Regionun
atmosferi
Şəhər planlaşdırma
və
normallaşdırıcı
təşkilatlar
Şəhərin AÇ-
nin
nəzarət
sistemi
Cari tullantılar
haqqında
məlumatlar
Şəhər
atmosferinin
çirklənməsi
barədə
BBK
Regional
planlaşdırıcı
təşkilatlar
Regionun
AÇ-nin
nəzarət
Regionun ekoloji
göstəriciləri
AÇ-nin
azaldılması
üzrə
• təbii mühitin hansı keyfiyyətləri kompleks və vahid
göstəricilər şəklində “normal” və “yüksək” kimi qəbul
ediləcək;
• ekoloji və iqtisadi nöqteyi nəzərdən təbiəti mühafizə
fəaliyyətinin bərpaedici fəaliyyətində ətraf mühitin hansı
keyfiyyət səviyyəsinə çatmaq üçün səy göstərmək lazımdır;
• bundan əvvəlki sualın cavabında, bu və ya digər halda
hansı meyarları rəhbər tutmaq lazımdır;
Şək.1.7.Regionun təbii mühitinin vəziyyətinin tənzimləmə
sisteminin strukturu.
• zərərli texnogen təsirlərin azaldılması, aşağı salınması
və ya tam kompensasiyası, ekoloji ziyanların aşağı salınması
və ya tam aradan qaldırılması, təbii mühitin keyfiyyətinin yeni
daha yüksək səviyyəsinin əldə edilməsi üçün hansı tədbirlər
görülməsi tələb edilir;
• uzunmüddətli zaman intervallarında təbiəti mühafizə,
bərpaedici və ya kompensasiya hərəkətlərinin effektivliyi və
faydalılığı nə dərəcədədir (uzunmüddətli ekoloji proqnoz);
• iqtisadi və ekoloji maraqların toqquşduğu zaman
görülən tədbirlərin prioritetliyini necə müəyyə etməli.
2.1. Atmosferin monitorinqi.
Atmosferin öyrənilməsinin ilk cəhdləri M.V.Lomonosov
tərəfindən edilmişdir. Rusiyada ilk hava xidməti 1872-ci ildə
meydana gəlmişdir. Çoxlu sayda eksperimentlərlə atmosfer
çirklənməsilə
meteoroloji
parametrlər
arasındakı
əlaqə
təsdiqlənmişdir.
Meteorologiya – yer atmosferi, onun quruluşu,
xüsusiyyətləri və onda baş verən proseslər haqqında elmdir.
Atmosferin xüsusiyyətlərinə və onda baş verən proseslərə səth
örtüyünün ( quru və dəniz ) xüsusiyyətləri və onun təsiri ilə
əlaqədar baxılır. Meteorologiyanın əsas vəzifəsi havanın
müxtəlif müddətlərə proqnozlaşdırılmasıdır.
Meteoroloji
stansiya
–
atmosferin
vəziyyətinin
müntəzəm müşahidəsinin əsas komponentidir. Aşağıdakıları
yerinə yetirir:
- havanın temperaturunun, vəziyyətinin və rütubətinin
ölçülməsi;
- küləyin sürət və istiqaməti;
- buludluğa, yağıntıların səviyyəsinə, görünməyə,
günəş radiasiyasına nəzarət.
Yerüstü və gəmilərdə, açıq dənizdə buylarda yerləşdirilən
dreyfedici stansiyalar fərqləndirilir.
Məlumatların
alınmasının
yerüstü
altsistemi
65
hidrometeoroloji və ətraf mühitin monitorinqi üzrə mərkəzdən,
21
hidrometeoroloji
mərkəzdən,
21
hidrometeoroloji
rəsədxanadan, 16 hidrometeobürodan, 18 aviameteoroloji
mərkəzdən, 343 aviameteostansiyadan, 22 ətraf mühitin
çirklənməsinin
monitorinq
mərkəzindən,
1606
2. Ətraf mühitin əsas komponentlərinin
ekoloji monitorinq metodları.
Dostları ilə paylaş: |