vi
Müqəddimə
Silahlı Qüvvələr Üzərində Demokratik Nəzarət üzrə
Cenevrə Mərkəzi
(DCAF)
www.dcaf.ch
Silahlı Qüvvələr Üzərində Demokratik Nəzarət üzrə Cenevrə Mərkəzi,
təhlükəsizlik sektoru islahatı (TSİ) və təhlükəsizlik sektoru idarəçiliyi
sahələrində dünyanın aparıcı təşkilatlarından biridir.
DCAF ölkədaxili məsləhətlər və praktiki kömək proqramları təklif edir,
beynəlxalq və ölkədaxili səviyyələrdə uyğun demokratik normaları inkişaf
etdirir və təşviq edir, qabaqcıl praktikaları dəstəkləyir və təhlükəsizlik
sektorunda səmərəli demokrtaik idarəçiliyi təmin etmək üçün tövsiyələr verir.
DCAF hökümətlərlə, parlamentlərlə, vətəndaş cəmiyyətləri ilə, beynəlxalq
təşkilatlarla və təhlükəsizlik sektorunun fi qurları olan polis,hüquq orqanları,
kəşfi yyat orqanları, sərhəd təhlükəsizliyi xidmətləri və ordu ilə tərəfdaşlıq
edir.
2010
vi
Müqəddimə
Aşağıdakı şəxslər Müdafi ə Sektorunda Dürüstlüyün Təmin Edilməsi və Korrupsiyanın
Azaldılması: Ən Yaxşı Təcrübələrin Toplusu üçün materialların hazırlanmasında
iştirak etmişlər.
Redaksiya Heyəti
Filip Fluri -Philipp Fluri (DCAF), Adrian Kendri- Adrian Kendry (NATO), Simon Lann -
Simon Lunn (DCAF), Mark Piman Mark Pyman (BŞ-BB)
Redaktor və Baş Müəllif : Todor Taqaryev -Todor Tagarev
Müəllifl ər
Jan-Jak de Dardel-Jean-Jacques de Dardel (İsveçrə) – Müqəddimə, Fransua Mele-Francois
Melese (ABŞ) – Fəsil 2 və 9, Adrian Kendrı və Susan Pond -Adrian Kendry and Susan Pond
(NATO) – Fəsil 3, Geyms Qreen -James Greene (ABŞ – Fəsil 5, 16 və 22,Mark Piman- Mark
Pyman (BB) – Fəsil 8, Aditya Batara Aditya Batara (Indoneziya) – Fəsil 11, Georgi Lukas
-George Lucas (ABŞ) – Fəsil 12, Alxandre Kukianidze-Alxandre Kukhianidze, Tamuna
Karosanidze-Tamuna Karosanidze, Nina Katiskatsi -Nina Khatiskatsi və Aleksandr Skrivener
-Alexander Scrivener (Gürcüstan) – Fəasil13, Anna-Kristine Veqener və Mark Piman - Anne-
Christine Wegener and Mark Pyman (BŞ-BB) – Fəsil 14, Leonid Polyakov-Leonid Polyakov
(Ukrayna) və Geyms Qreen -James Greene (ABŞ) – Fəsil 17, Vim F. van Eekelen -Wim
F. van Eekelen (Hollandiya) – Fəsil 18, Valeri Ratçev-Valeri Ratchev (Bolqarıstan) – Fəsil
19, Alise Eldrig-Alice Eldridge (Lockheed Martin Korporasiyası) – Fəsil 20.1, Dominik
Lamoreks - Domi nique Lamoureux (Thales) – Fəsil 20.2, Yan Devis-Ian Davis (BB) – Fəsil
21, Nikolay Slatinski-Nickolay Slatinski (Bolqarıstan) – Fəsil 24.
Bir çox haşiyələr başqa müəllifl ər tərəfi ndən hazırlanmışdır: Masiej Vnuk-Maciej Wnuk
(Polşa) – Haşiyə 7.2, 17.4 və 17.6; Elizabet Rayt-Elisabeth Wrigth (ABŞ) – Haşiyə 7.6;
Leonid Polyakov-Leonid Polyakov (Ukrayna) – Haşiyə 16.2; Sami Faltaş-Sami Faltas
(Hollandiya) – Haşiyə 23.6; Velizar Şalamanov -Velizar Shalamanov (Bolqarıstan) – Haşiyə
24.2; Todor Taqaryev -Todor Tagarev – Haşiyə 2.4, 8.2, 9.4, 9.5, 9.9, 12.1, 12.2, 12.3, 12.4,
17.1, 19.5, 20.1, 20.2 və 24.1.
Dil Redaktoru: Əşli Tornton-Ashley Thornton
Xəbərdarlıq
Bu Topluda təqdim olunan fi kirlər və nümunələr müəllifl ərə aiddir və nə NATO, nə də
Silahlı Qüvvələr Üzərində Demokratik Nəzarət üzrə Cenevrə Mərkəzinin rəsmi mövqeyini
əks etdirmir.
Əsli: İngilis dilində, Cenevrə, 2010
Silahlı Qüvvələr Üzərində Demokratik Nəzarət üzrə Cenevrə Mərkəzi, 2010
Nəşriyyat: Procon Ltd., www.procon.bg
Uz qabığı dizaynı: Xristo Bliznaşki
ISB N 978-92-9222-114-0 (DCAF)
ISBN 978-954-92521-3-2 (Procon)
vi
Müqəddimə
M
ÜQƏDDIMƏ
İyirmi il öncə Sovet İmperiyasının dağılması beynəlxalq təhlükəsizlik
sahəsində köklü dəyişikliklərə gətirdi. Bu dəyişikliklərin gətirdiyi
üstünlüklərdən biri də, məqsəd həmişə vasitəyə haqq qazandırır doktrinasına
yenidən baxılması oldu. Bütün hərbi səylərin son məqsədi güclü düşmənin
qarşısını almaq və məğlub etməyə yox, qeyri –sabit və çox-qütblü dünya-
nın geniş təhlükəsizliyinin təmin edilməsinə keçmişdir.Bununla bərabər daha
geniş kontekstdə təhlükəsizliyi təmin etmək üçün yeni vasitələr ortaya çıx-
mışdır. Dövlətlər və beynəlxalq birliyin səylərində, qlobalizasiya təhdidləri
ilə üz-üzə duraraq, Soyuq Müharibə ideologiyasından daha işlək cəmiyyətə
keçmək üçün, insan təhlükəsizliyi və qabaqcıl idarəçilik kimi yeni baxışlar
başlıca yer tutur.
NATO və üzv ölkələri hadisələrin bu cür inkişafına kömək etmişlər. İt-
tifaq öz qapısını yeni üzvlərə və əməkdaşlıqlara açmışdır. O, həm öz struk-
turlarını yeni şəraitə uyğunlaşdırmağa başlaması ilə bərabər və həm də üzv
ölkələrin öz silahlı qüvvələrini azaldıb yeni istiqamətə yönəldikləri dönəmdə,
potensial gələcək üzvlərin və aktiv tərəfdaşların qaçılmaz islahat tələbatlarına
da daha çox diqqət yetirir. Təhlükəsizlik sektorunda islahat ilk dəfə NATO-
nun keçmiş rəqibləri arasında irəli sürülmüşdür. İslahatlar irəli getdikcə, da-
vam edən iri miqyaslı transformasiyalar üçün geniş yanaşma da qəbul olun-
du.Bu yanaşma, silahlı qüvvələr üzərində parlament nəzarətindən başlamış,
beynəlxalq humanitar hüququn dərinləşməsinə qədər və həmçinin, ordu ilə
əhali, müdafi ə təşkilatları,polis, vətəndaş cəmiyyətləri, beynəlxalq təşkilatlar
və QHT -lər arasında çoxlu sayda zəruri qarşılıqlı əlaqələri əhatə edir.
Təhlükəsizlik sektoru və onun bütün iştirakçılarının iş fəaliyyəti
üçün bu cür geniş yanaşma təhlükəsizliyin optimallaşdırılması üçün nə
edilməsi və münaqişələrin və gərginliklərin yoluna qoyulması üçün hansı
siyasi, iqtisadi və sosial resursların və səylərin artırılması anlamına gətirdi.
Etika,davamlı təhlükəsizliyin son məqsədinə kömək olaraq ən yaxşı alət kimi
görünməkdədir, Beynəlxalq Şəffafl ıq kimi QHT-lər qəbul və hörmət qazan-
mışdır və çoxlu sayda hökümətlər açıqlıq və məhsuldarlığın ruhundan doğan
yeni üstünlüklərə diqqətlərini yönəltmişlər. Avro-Atlantik Tərəfdaşlıq Şurası
və Sülh Naminə Tərəfdaşlıq çərçivəsində yeni təşəbbbüs başlanmışdır. Onun
adı elə mənasını izah edir: Hərbi Strukturlarda Dürüstlüyün təmin edilməsi
və Korrupsiya Risklərinin Azaldılması( Building Integ rity and Reducing
Corruption Risk in the Defence Establishments). Bu təşşəbbüs və İsveçrə,
Polşa və Böyük Britaniya tərəfi ndən idarə olunan Trast Fondu 2004 İstanbul
sammitindən sonra qurulan Hərbi İnstitutların Qurulması üzrə Tərəfdaşlıq
Fəaliyyət Planının(Partnership Action Plan on Defence Institution Building