O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI RAQAMLI
TEXNOLOGIYALAR VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT
AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI QARSHI
FILIALI
“ TELEKOMMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARI”
FAKULTETI
3-BOSQICH AKT 11-21 GURUH TALABASINING
“ KOMPYUTER TARMOQLARI ” FANIDAN
1-MUSTAQIL ISHI
Bajardi : Sherxonov.Sh
Qabul qildi: Abduvaliyev.A
Mavzu:
Kompyuter tarmoqlarining rivojlanish evalyusiyasi.
Reja:
1.
Kompyuter tarmoqlarining asosiy protokollari.
2.
Tarmoq ilova va texnologiyalarining umumiy tushunchalari.
3.
Kompyuter tarmoqlarining standart texnologiyalari.
4.
Tarmoq arxitekturalari.
5.
Kompyuter tarmoqlarning asosiy elementlari.
6.Pog’onali arxitektura tushunchasi, pog’onali arxitektura protokollari
Kompyuter tarmoqlarining rivojlanish evalyusiyasi.
Komputer tarmoqlarining rivojlanish evolutsiyasiSobirov QosimjonKompyuter
tarmoqlarining rivojlanishiSo'nggi uch asrning har biri dominant texnologiyaning
ustunligi bilan ajralib turadi:XVIII asr - sanoat inqilobi va mexanizatsiyalash;19-asr
- bug‘ dvigatellari davri;XX asr - axborot to'plash, qayta ishlash va tarqatish
texnologiyalari. 21-asrda ma'lumotlarni yig'ish, tashish, saqlash va qayta ishlash
o'rtasidagi farqlar tezda yo'q bo'lib ketmoqda..Kompyuter tarmoqlarining
rivojlanishiAxborot hisoblash tarmog'i(kompyuter tarmog'i, kompyuter tarmog'i) –
ma'lumotlar va / yoki resurslarni almashishni ta'minlash uchun telekommunikatsiya
vositalari yordamida birlashtirilgan bir nechta kompyuterlar (hisoblagichlar)
to'plami. Tarqatilgan tizim– foydalanuvchini yagona yagona tizim interfeysi bilan
ta'minlaydigan, maxsus dasturiy ta'minot orqali o'zaro bog'langan mustaqil
kompyuterlar to'plami.Kompyuter tarmoqlarining rivojlanishiAxborot hisoblash
tarmog'i(kompyuter tarmog'i, kompyuter tarmog'i) – ma'lumotlar va / yoki
resurslarni almashishni ta'minlash uchun telekommunikatsiya vositalari yordamida
birlashtirilgan bir nechta kompyuterlar (hisoblagichlar) to'plami. Axborot-hisoblash
tarmoqlarining (ICN) asosiy maqsadi ushbu tarmoqda tarqatiladigan resurslarga
qulay va ishonchli kirishni tashkil etish orqali tarmoq foydalanuvchilariga turli xil
axborot va hisoblash xizmatlarini samarali taqdim etishni ta'minlashdir.Kompyuter
tarmoqlarining rivojlanishiKompyuter tarmog'I – bu bitta texnologiya bilan
bog'langan avtonom kompyuterlar to'plami. Ikki kompyuter, agar ular ma'lumot
almashish imkoniyatiga ega bo'lsa, bog'langan deb nomlanadi.Tarqatilgan tizimda
ko'plab avtonom kompyuterlarning mavjudligi foydalanuvchiga ko'rinmaydi - u
uchun bu operatsion tizim ustidagi vositachilik tufayli bitta o'zaro bog'liq tizim.
Tarqatilgan tizimning misoli – foydalanuvchi uchun hamma narsa hujjat (veb-sahifa)
kabi ko'rinadigan World Wide Web.Tarqatilgan tizim bu yuqori darajada ulanish va
elementlarning shaffofligini ta'minlaydigan tarmoqqa asoslangan dasturiy ta'minot
tizimi. Shunday qilib, kompyuter tarmog'i va tarqatilgan tizim o'rtasidagi farq
apparatda emas, balki dasturiy ta'minotda (ayniqsa, operatsion tizimda)
yotadi.Kompyuter tarmoqlarining kelib chiqishiKompyuter tarmoqlari - zamonaviy
sivilizatsiyaning ikkita ilmiy va texnologik yo'nalishlari kommunikatsiya va
kompyuter texnologiyalari rivojlanishining mantiqiy natijasidir.Kompyuterlarning
rivojlanishi iqtisodiyotning "lokomotivi" ga aylandi50-yillar. Meinfreymlar
davriOmmaviy ishlov berish tizimlari - mainframe + ish navbati.Barcha kiritish /
chiqarish funktsiyalari markazlashtirilgan.60-yillar. Ko'p terminalli tizimlar60-
yillar. Ko'p terminalli tizimlarKo’p terminalli tizimlar, vaqtni taqsimlash rejimida
ishlash - mahalliy tarmoqlarni (meynframe + terminallar) yaratish uchun birinchi
qadamHisoblash quvvati to'liq markazlashtirilgan.Kirish va chiqish funktsiyalari
taqsimlanadi.Grosch qonuni Herb Grosch tomonidan 1965 yilda kompyuterning
ishlashi to'g'risida quyidagi kuzatuvlarga ishora qiladi: «Men Grosh qonunini
kamtarlik bilan chaqiradigan asosiy qoida bor: qo'shimcha tejash bu tezlikni
o'sishining asosiy ildizidir, ya'ni hisob-kitoblarni 10 baravar arzonlashtirish uchun
siz buni 100 barobar tezroq bajarishingiz kerak.»Grosch qonuni : kompyuterning
ishlashi uning narxining kvadratiga mutanosibdir. Ikkita kuchsizroq bo'lganidan
ko'ra bitta juda kuchli mashinani sotib olish foydaliroq.Ko'p terminalli tizimlar
kompyuter tarmog'i emas; mainframe faqat bitta.Rivojlanishning navbatdagi turtki -
masofaviy terminallarning asosiy tarmoq manbalariga kirishidir60-yillarning oxiri,
70-yillarning boshlari. Birinchi global tarmoqlarning tug'ilishiGlobal tarmoqlarning
paydo bo'lishi (Wide Area Network)– "terminal-kompyuter" yoki "kompyuter-
kompyuter" tugunlari o'rtasida avtomatik rejimda ma'lumotlarni almashish
qobiliyati.Magnit lenta g'altaklarini tashish qiyin - ma'lumotlar tashish paytida
buziladi.
Kompyuter tarmoqlarining asosiy protokollari.
Kompyuter tarmog'i uchun zamonaviy protokollar, odatda, paketlar shaklida
xabarlarni jo'natish va qabul qilish uchun paketli kommutatsiya texnikasidan
foydalanadi - to'plangan va qayta o'rnatiladigan qismlarga bo'lingan xabarlarga
bo'linadigan xabarlar. Har biri alohida kompyuter uchun mo'ljallangan har bir yuzlab
kompyuter protokoli ishlab chiqilgan. maqsadlar va muhitlar.
Kompyuter tarmoqlarida foydalaniladigan asosiy protokollar quyidagilardir:
1. IP (Internet Protocol): IP, kompyuterlarni tarmoqda unikal identifikator (IP
manzil) orqali aloqalashadi. Bu protokol paketlar halidagi ma'lumotni manzillarga
ro'yxatga olish, yo'jalab chiqarish va tarqatishning tizimidir. IPning iborasi IP
manziliga bo'lgan paketlarda kiritiladi.
2. TCP (Transmission Control Protocol): TCP, ixtiyoriy ma'lumotni kompyuterlar
o'rtasida ishonchli o'zaro munosabatlarni ta'minlaydigan protokol hisoblanadi.
Ushbu protokol ma'lumotlarni segmentlar halida uzatadi va qaytarayotgan tarafdan
qabul qilinishi bilan bir nechta kompyuterlar o'rtasida boshqarishni ta'minlaydi.
3. UDP (User Datagram Protocol): UDP, TCP bilan ishonchsiz o'zaro
munosabatlarni ta'minlashda ishlatiladigan protokol hisoblanadi. UDP haqida
ma'lumotlar segmentlar (datagrammalar) halida tarqatiladi, lekin ma'lumotlar
ishonchsizlik o'qimlarini ta'minlashi yo`q.
4. ICMP (Internet Control Message Protocol): ICMP, Internedtga asoslangan
xatolarni aniqlash va yangi hato xabarlarni tarqatish uchun ishlatiladigan protokol
hisoblanadi. ICMP, ma'lum kompyuterlarga xato xabarlarini yuborish va tarmoqdagi
davlatlarning holatini tekshirishni amalga oshiradi.
5. HTTP (Hypertext Transfer Protocol): HTTP, veb-sahifalarni tarmoq orqali
tarqatish protokolining eng mashhur turlaridan biridir. Bu protokol yordamida veb-
brauzerlar va veb-serverlar orasida ma'lumotlar o'zaro almashishadi.
6. FTP (File Transfer Protocol): FTP, ma'lumotlar o'zaro almashishning bir qismini
tashish va qabul qilish uchun ishlatiladi, masalan, fayllarni tarqatish uchun. Bu
protokol yordamida fayllar ko'chirilishi, ko'chirilgan fayllarni korsatish va o'chirish
amalga oshiriladi.
7. SMTP (Simple Mail Transfer Protocol): SMTP, elektron pochta xabarlarni
tarqatish uchun ishlatiladigan protokoldir. Bu protokol ma'lumotlarni elektron
pochta serverlari orqali uzatishni amalga oshiradi.
8. POP3 (Post Office Protocol version 3): POP3, elektron pochtadagi xabarlar bilan
ishlaydigan protokoldir. Bu protokol yordamida pochtadagi xabarlarni akkountdan
o'qib olish va ularni joylashtirish mumkin.
9. DNS (Domain Name System): DNS, tarmoqdagi IP manzillarni domen nomlari
bilan bog'lash uchun foydalaniladigan protokoldir. DNS, kompyuterlar IP
manzillarini foydali domen nomlari bilan ta'minlashga yordam beradi.
10. HTTPS (Hypertext Transfer Protocol Secure): HTTPS, veb saytlar orqali
ma'lumotlarni himoyalanayotgan bir xavfsizlik protokolining variantidir. Ushbu
protokol yordamida ma'lumotlar shifrlanib, maxfiy ravishda uzatiladi.
Tarmoq ilova va texnologiyalarining umumiy tushunchalari.
Tarmoq - bu ikki yoki undan ortiq qurilmalarni bog'lanishidan hosil bo'ladigan
aloqadir. Bunga misol qilib ixtiyoriy narsa olish mumkin. Masalan bir kompyuterdan
boshqasiga ma'lumot uzatish yoki bir necha kishilik yoki jamoaviy o'yinlarni o'ynash
imkoniyati mavjud. 2ta insonni telefon orqali suhbat qurishida ham asosi sifatida
tarmoq yotadi. Qisqacha aytadigan bo'lsak, har qanday qurilmani boshqa qurilmalar
bilan aloqa qilishida tarmoq tushunchasi yotadi.
1-rasm
(1-rasm) Oxirgi qurilmalar (kompyuter, telefon, printer, faks va h.k);
Tarmoq protokoli tarmoq qurilmalari orasidagi aloqa uchun qoidalar va qoidalarni
belgilaydi. Tarmoq protokollari qurilmalar bir-birlari bilan aloqa o’rnatish va ularni
bog’lash uchun mexanizmlarni, shuningdek ma’lumotlarni yuborilgan va qabul
qilingan xabarlarga qanday paketlanganligini ko’rsatuvchi formatlash qoidalarini
o’z ichiga oladi. Ba’zi protokollar ishonchli va / yoki yuqori ishlaydigan tarmoq
aloqasi uchun mo’ljallangan xabarlarni tasdiqlash va ma’lumotlarni siqishni qo’llab-
quvvatlaydi
Xizmat – Tarmoq taqdim etadigan xizmatlar (audio/video qo’ng’iroq, ma’lumot
uzatish va h.k
Kompyuter tarmoqlarining standart texnologiyalari
Kompyuter tarmoqlarini ko’pgina belgilar, xususan xududiy taminlanishi jixatidan
tasniflash mumkin. Bunga ko’ra global, mintakaviy va lokal (maxalliy) tarmoqlar
farqlanadi.
Qo’llaniladigan dasturiy taminot nuqtai nazaridan tarmoq tuzilishining ikki xil
asosiy tamoyili joriy etilgan.
Birinchi
tamoyilda
tarmoqning
dasturlashtirilgan
taminoti
ko’pgina
foydalanuvchilarga xamma kirishi mumkin bo’lgan bosh kompyuter resurslarini
taqdim etishga mo’ljallangan. U ‘fayl-server’ deb yuritiladi. Bosh kompyuterning
asosiy resursi fayllar bo’lgani uchun u shu nomni olgan. Bu dasturli modullar yoki
malumotlarga ega fayllar bo’lishi mumkin. Fayl-server – bu serverning eng umumiy
turi. Fayl -serverini disk xajmi odatdagi kompyuterdagidan ko’p bo’lishi kerak,
chunki undan ko’pgina kompyuterlarda foydalaniladi. Tarmoqda bir qancha fayl –
serverlar bo’lishi mumkin. Tarmoqdan foydalanuvchilarning birgalikda
foydalanishiga taqdim etiladigan fayl-serverning boshqa tur serverlarini sanab o’tish
mumkin. Masalan: printer, modem, faksimil aloqa uchun qurilma. Fayl-server
resurslarini boshqaruvchi va ko’pgina tarmoq foydalanuvchilari uchun ruxsat
beruvchi dasturiy taminoti tarmoqning operatsion tizimi deb ataladi. Uning asosiy
qismi fayl-serverda joylashadi; ishchi stantsiyada faqat resurs va fayl-server
orasidan murojaat qilinadigan dasturlar oralig’idagi interfeys rolini bajaruvchi uncha
katta bo’lmagan qobiq joylashtiriladi.
Ikkinchi tamoyil “klient-server” arxitektura deb ataladi. Uning dasturiy taminoti
resurslardan jamoa bo’lib foydalanishgagina mo’ljallanib qolmay, ularni
qaytaishlash va foydalanuvchi talabiga kura resurslarni joylashtirishga
mo’ljallangan. “Klient-server” arxitekturalar dasturi tizimi ikkita bo’linmadan
iborat: Serverning dasturiy taminoti va foydalanuvchi – mijozning dasturiy taminoti.
Bu tizimlar ishi quyidagicha tashkil qilinadi: mijoz-dasturlar foydalanuvchining
kompyuterida bajariladi va umumiy kirish kompyuterida ishlaydigan dastur –
serverga so’rov jo’natiladi. Malumotlarning asosiy kismini qayta ishlash kuchli
server tomonidan amalga oshiriladi, foydalanuvchi kompyuteriga faqat bajarilgan
so’rov natijalari yuboriladi. Malumotlar bazasi serverlari katta xajmdagi malumotlar
(bir necha 10 Gigabayt va undan ko’p) bilan ishlashga mo’ljallangan. Global
tarmoqlari ilovalarida klient-server arxitekturasi (malum manoda) asosiy sanaladi.
Katta matnli saxifalarni saqlash va qayta ishlashni taminlovchi mashxur Web-
serverlari, FTD-serverlari, elektron pochta serverlari va boshqalar malum. Sanab
o’tilgan xizmat turlarining mijoz dasturlari ushbu serverlar tomonidan xizmatni
qabul qilib olish va ulardan javob olish uchun so’rash imkonini beradi.
Tarmoqda axborotni ishlab chiqaruvchi va undan foydalanuvchi ob’yektlar tarmoq
ob’yektlari deyiladi. Tarmoq ob’yektlari alohida kompyuter, kompyuterlar
kompleksi, ishlab chiqarish robotlari va boshqalar bolishi mumkin. Axborotlarni
territorial joylashuviga kora kompyuter tarmoqlarini uchta asosiy sinfga bo`lish
mumkin: global tarmoqlor, regional (mintaqaviy) tarmoqlar, lokal (mahalliy)
tarmoqlar
2-rasm
(2-rasm)Tarmoq axitekturasi
Tarmoq arxitekturalari
Tarmoq arxitekturasi - bu kompyuter tarmog'ining tuzilish uslubi, dizayni. Bu
tarmoqning fizikaviy tarkibiy qismlari va ularning funktsional tashkil etilishi
hamda konfiguratsiyasi, uning ishlash tamoyillari va protseduralari, shuningdek
foydalaniladigan aloqa protokollari uchun asosdir.
Kompyuter tarmog'ining arxitekturasi - dasturiy ta'minotni, apparat ta’minoti,
protokollarni va ma'lumotlarni uzatish vositalarini fizikaviy va mantiqiy
bog’lanishi sifatida tavsiflanadi. Boshqacha qilib aytganda, arxitektura
kompyuterlarni qanday tashkil etilganligi va kompyuterga vazifalar qanday
taqsimlanganligini belgilab beradi.
Dostları ilə paylaş: |