GüLSÜm hüseynova
Yüklə 6,88 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- (Azərbaycan tatlarının dilinin materialları əsasında) “Elm və təhsil”
- AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu Elmi Şurasının qərarı ilə çap olunur Elmi redaktor
- Gülxanım Vəliyeva
- © “Elm və təhsil”, 2013
| Gülsüm Hüseynova. Тат дили лексиk fondunun genealожi təhlili 1 GÜLSÜM HÜSEYNOVA TAT DİLİ LEKSİK FONDUNUN GENEALOJİ TƏHLİLİ (Azərbaycan tatlarının dilinin materialları əsasında) “Elm və təhsil” BAKI – 2013 Gülsüm Hüseynova. Тат дили лексиk fondunun genealожi təhlili 2 AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu Elmi Şurasının qərarı ilə çap olunur Elmi redaktor: Roza Eyvazova Filologiya üzrə elmlər doktoru, professor Rəyçilər: Vahid Adilov Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Gülxanım Vəliyeva Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Tat dilinin leksik fondunun genealoji təhlili (Azərbaycan tatlarının dilinin materialları əsasında). Bakı, 2013, 157 səh. Monoqrafiyada ilk dəfə olaraq Azərbaycan tatlarının dilinin leksik tərkibi sistemli şəkildə tədqiqata cəlb olunur, İran dilləri ilə ümumi olan və bilavasitə tat dilinə məxsus leksik layları, başqa dillərdən alınmalar araşdırılır. Əsərdən dilçilər və dilçiliklə maraqlanan digər şəxslər faydalana bilərlər. © “Elm və təhsil”, 2013 gulsum.huseynova27@mail.ru Gülsüm Hüseynova. Тат дили лексиk fondunun genealожi təhlili 3 «Biz Azərbaycan deyəndə onun sərvətini, onun gözəl təbiətini nəzərdə tuturuq. Lakin bütün bunlarla yanaşı respublikamızın ən başlıca sərvətlərindən biri, bəlkə də, ən başlıca sərvəti qədimlərdən bu torpaqda yaşamış öz taleyini, öz həyatını bu torpağa bağlayan, müxtəlif millətlərdən olan, müxtəlif dinlərə etiqad edən adamlardır. Ölkə nə qədər çox xalqı birləşdirsə, bir o qədər də zəngin olar». HEYDƏR ƏLİYEV ÖN SÖZ Dilin inkişaf tarixinin öyrənilməsində müxtəlif dillərin bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqələrinin araşdırılması xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Çünki qarşılıqlı əlaqələr əlaqədə olan dillərin bir-birinə təsirini gerçəkləşdirən əsas amillərdir. Dillərarası əlaqələrin xüsusiyyətləri, onların təmaslı və ya təmassız olması, hansı dövrdə başlanması, davametmə müddəti, intensivliyi, dil daşıyıcılarının həyat və məişətinin hansı sahələrini əhatə etməsi dil sisteminin müxtəlif səviyyə və yaruslarında öz izlərini buraxır. Tədqiqat məhz belə izlərin xüsusiyyətlərini açmağı, onları dəqiqləşdirməyə, sahə anlayışları ilə adlandırmağa yönəldilir. Dil əlaqələrinin öyrənilməsinin ən yaxşı obyekti belə əlaqələ- rin geniş və çoxşaxəli olduğu ərazilərdə fəaliyyətdə olan dillər təşkil edir. Tarixən və bu gün də dünyada daha çox dilin təmaslı əla- qələrdə olduğu regionlardan biri Qafqazdır. Müxtəlifsistemli dillər nəzərə alındıqda Qafqazda dil əlaqələrinin geniş yayılması, çoxşaxəli olması, ardıcıl, kəsilmədən getməsi və bu gün də davam Gülsüm Hüseynova. Тат дили лексиk fondunun genealожi təhlili 4 etməsi baxımından diqqəti ən çox cəlb edən ərazi Azərbaycandır. Ona görə də Azərbaycanda müxtəlif dillər arasındakı əlaqələr daim tədqiqat obyekti olur. Azərbaycan ərazisində yayılmış dillərdən biri də tat dili-dir. Tatlar irandilli xalq olub, Xəzəryanı ərazilərdə, xüsusən, İranda, Azərbaycanın şimal-şərq rayonlarında, Abşeron yarımadasında, Dağıstanın cənub-şərqində, Dərbənd və Mahaçqala şəhərlərində məskunlaşmışlar. Azərbaycan ərazi-sində tatlar, əsasən, respublikanın İsmayıllı, Xızı, Şamaxı, Quba, Dəvəçi və Abşeron ərazilərində daha kompakt şəkildə yaşayırlar. Tatlar bu ərazilərə hələ VI əsrdə İrandan köçürülməsi ədəbiyyatda qeyd olunur. XIX əsr yazılı mənbələrində Cavad, Naxçıvan və Zəngəzur qəzalarında da tatların yaşaması haqqında məlumatlara təsadüf olunur. Göründüyü kimi tatlar Azərbayjanın müxtəlif regionlarında qədim dövrlərdən yaşayırlar. Bu, bir tərəfdən, tat dili ilə Azər- baycan dili arasındakı əlaqələrin əsrlər boyu getməsini və bu gün davam etməsi, digər tərəfdən isə respublikanın müxtəlif ərazilərində qarşılıqlı təsirdə olması baxımından linqvistik tədqiqat üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Çünki hər bir ərazinin öz dil mühiti, öz təsir şərtləri vardır. Məsələn, Bakı ərazisində Azərbaycan tat – dil əlaqələri uzun müddət həm də rus-Azərbaycan dil əlaqələri prosesində gerçəkləşmişdirsə, Quba ərazisində bu dillərin əlaqələrinə Dağıstan dilləri də öz təsirini göstərmişdir. Bu isə çoxtərəfli dil əlaqələrini, daha doğrusu, əlaqədə olan dillərin çoxluğunu və müxtəlifliyini şərtləndirmişdir. Hər bir dilin genealoji mənzərəsi bu dildə istifadə olunun dil vahidləri əsasında müəyyənləşdirilir. Belə bir mənzərənin tam şə- kildə açılması həmin dili müxtəlif səviyyələrdə genetik baxımdan araşdırmağı tələb edir. Bu kitabda tat dilinin genealoji mənzərəsi onun müxtəlif yaruslarına aid vahidlərin mənşəyi əsasında öyrənilir. Təbii ki, uzaq keçmişdə Azərbaycan gəlmiş tatlar ilk əvvəl öz dillərinə aid vahidlərdən, sözlərdən, qrammatik vahidlərdən, sintaktik konstruksiyalardan istifadə etmişlər. Onlar məskun- Yüklə 6,88 Kb. Dostları ilə paylaş:
|