Nizami Məmmədzadə, Mahmud Kamaloğlu
GÜRCÜSTANIN
AZƏRBAYCANLI JURNALİSTLƏRİ
nizami mamedzade, mahmud qamaloRlu
saqarTvelos azerbaijaneli
Jurnalistebi
Kitabın redaktoru:
BİNNƏT ƏLİOĞLU
Korrektoru:
AYSEL MƏMMƏDOVA
Dizayn müəllifi :
OTAR KİKİLAŞVİLİ
“Gürcüstanın azərbaycanlı jurnalistləri” adlı kitab ilk dəfədir ki, Gür-
cüstanda yaşayıb-yaradan azərbaycanlı jurnalistlərin tərcümeyi-halından
bəhs edən bir kitab kimi nəşr olunur. Kitabda Azərbaycandilli jurnalistikamı-
zın Gürcüstan qolunun inkişafında böyük əməyi olan və dünyalarını dəyişmiş
jurnalistlərimizin, həmçinin gənc qələm sahiblərinin həyat və fəaliyyəti
haqqında ətrafl ı məlumat verilib. Nəşrdə əsasən Gürcüstanda anadan olub
və vaxtilə bu ölkədə nəşr olunan mətbuatda çalışan jurnalistlər haqqında
məlumat verilib.
Kitaba həmçinin müəllifl ərin elmi ədəbiyyatlardan istifadə edərək qələmə
aldıqları “Gürcüstanda Azərbaycandilli mətbuatın tarixindən” adlı məqalə
də daxil edilib.
Kitab “Gürcüstan Azərbaycanlı Jurnalistlər Birliyi“nin təşəbbüsü və
ARDNŞ-in Gürcüstan nümayəndəliyinin maliyyə dəstəyi ilə nəşr olunub.
KITAB AZƏRBAYCAN MILLI MƏTBUATININ 140 ILLIYINƏ HƏSR OLUNUB.
wigni eZRvneba azerbaijanis erovnuli beWdvis 140 wlisTavs.
©
Nizami Məmmədzadə, 2015
ISBN 978-9941-0-7875-0
3
GÜRCÜSTANDA AZƏRBAYCANDİLLİ
MƏTBUATIN TARİXİNDƏN
Gürcüstanda Azərbaycandilli mətbuatın
tarixi demək olar ki, 1830-cu
ildən başlayıb. Bu ilə qədər, yəni dəqiq qeyd etsək, 1828-ci ildə Tifl isdə
“Tifl isskiye vedomosti” rus, gürcü 1829-cu ildə fars və 1932-ci ildə
Azərbaycan dilində nəşr olunmağa başlayıb. Bir ildən sonra nəşri dayan-
dırılan həmin qəzet Azərbaycan dilində “Tifl is əxbarı” adı ilə çıxıb və
onun oxucuları həm Güney Qafqazda, həm də İran və Türkiyədə bu qəzeti
alıb oxuyublar.
Məlumata görə, qəzetin redaktoru P.S. Pankovski olub və
o, öləndən sonra Azərbaycan dillində nəşr olunan bu qəzet qapanıb. Bun-
dan sonra Tifl isdə 1838-ci ildə “Zakavkazskiy vestnik” adlı rusca qəzet
nəşr olunmağa başlayıb və sonra bu qəzet gürcü və Azərbaycan dillərində
də çıxıb. Azərbaycan dilində nəşr olunan qəzet “Qafqazın bu tərəfi nin
xəbəri” adlanıb və onun səhifələrində dövlət məlumatları, fərmanlar, qərar
və qanunnamələr dərc olunub və əhali içində yayımlanıb. Həmin qəzetin
nəşri 1846-cı ildə dayandırılıb.
Gürcüstanda Azərbaycan ziyalılarının əməkdaşlıq etdiyi daha bir
qəzetin müsbət fəaliyyətini qeyd etmək yerinə düşər. Bu, 1846-cı ildən
rus dilində nəşrə başlayan “Kavkaz” qəzetidir. Qəzet Azərbaycan yazı-
çı və şairlərin, dövlət idarələrində çalışan
qələm sahiblərinin əsərlərini,
məqalələrini və Aərbaycan ədəbiyyatı tarixində görkəmli yer tutan yazıçı-
ların əsərlərindən nümunələri tərcümə edərək, bu ədəbiyyat məhsullarına
öz səhifələrində geniş yer ayırıb. Azərbaycan ədəbiyyatı nümunələrinin
bu qəzetin səhifələrində dərc olunmasında İsmayıl bəy Qutqaşınlı,
M. F. Axundov, M. Səfi yev, M. Şahtaxtinski, S. Vəlibəyov, F. B. Köçərli,
E. Sultanov, M. Ş. Mirzəyev, H. N. Vəzirov, C. Məmmədquluzadə və
bir sıra görkəmli Azərbaycan yazıçı və jurnalistlərin böyük əməyi olub.
Onlar öz qələmlərini “Kavkaz”ın səhifələrində cəsarətlə sınayıblar. Bu
müəllifl ərin təqdirəlayiq əməyi
sayəsində Xəqani, Nizami Gəncəvi,
Məhəmməd Füzuli, M. P. Vaqif, M. V. Vidadi, M. Ş. Vazeh, A. Bakıxa-
nov, M. F. Axundov, Q. B. Zakir, Aşıq Pəri və başqa görkəmli Azərbaycan
ədiblərinin əsərlərindən nümunələr “Kafkaz” qəzetinin səhifələrində dərc
olunub.
4
Sadaladığımız bu qəzetlər Azərbaycandilli mətbuatın tarixi demək
deyil. Bu, sadəcə olaraq Azərbaycan dilində yazmaq istəyən və millətin
dərd-sərini, yüksəlişini, təhsili barədə fi kirləri, çatışmazlıqları əhaliyə çat-
dırmaq istəyən yazıçı və jurnalistlərimizin Azərbaycan dilində yazıb-yarat-
maq cəhdi idi. Bu addımlar o dövr üçün ən müsbət addımlar idi. Yazıçı və
jurnalistlərimizin müxtəlif qəzetlərdə çıxışları və Azərbaycandilli
mətbuat
yaratmaq üçün atdıqları müsbət addımlar onu göstərirdi ki, nəhayət, xalq
öz dilində yazılan müstəqil qəzeti görəcək. Və doğrudan da belə bir qəzet
yarandı. Biz Milli mətbuatımızın yarandığı günü 1875-ci ildən qeyd edirik.
Bu dövr görkəmli maarifpərvər, jurnalist, publisist Həsən bəy Zərdabinin
adı ilə bağlıdır. H. B. Zərdabi 1875-ci ildə Azərbaycan dilində qəzet nəşr
etdirmək üçün icazə aldı. O, bu icazə üçün düz yeddi il mübarizə apardı və
nəhayət, istəyinə nail ola bildi. Həsən bəyin bu istəyini millət alqışlarla,
böyük arzularla qarşıladı, ziyalılar onun
bu istəyinə dəstək oldular, güc,
qüvvə və biliklərini səfərbər edərək Həsən bəyə dəstək oldular. Qəzetdə
bütün problemlərdən cəsarətlə söhbət açıldı. Lakin təəssüf edirik ki, Həsən
bəyin bu arzuları iki ildən sonra puç oldu və qəzetin cəmi 56 nömrəsi işıq
üzü gördü. Çar hökuməti bu vətənpərvər insanın milli mətbuatımızın inki-
şafı yolunda açdığı ilk qapını bağladı.
Həsən bəy Zərdabi haqqında oxuculara məlumat vermək istəyirik.
Həsən bəy Zərdabi (Həsən bəy Məlikov) (28 iyun 1837, Zərdab, Göyçay
qəzası - 28 noyabr 1907, Bakı) — Azərbaycanın görkəmli ziyalısı, Mos-
kva Universitetini namizədlik diplomu ilə bitirən ilk müsəlman məzun,
Azərbaycanın ilk universitet təhsilli alim və müəllimi, İslam dünyasının
ilk
təbiətşünas alimi, Bakı Gimnaziyasının ilk müsəlman müəllimi (1869),
təkcə Azərbaycanda deyil, bütün müsəlman Şərqində islam xeyriyyəçilik
hərəkatının banisi (“Cəmiyyəti-Xeyriyyə”,1872), 1873-cü ildə öz
şagirdləri ilə birlikdə Bakıda Azərbaycan dilində ilk teatr tamaşası göstərən
mədəniyyət xadimi, ilk turkdilli qəzetin – “Əkinçi”nin naşiri, Azərbaycan
mətbuatının banisi (1875-ci il iyul ayının 22-si), Azərbaycanda ilk qız-
lar gimnaziyasının açılmasının təşəbbüskarı, təşkilatçısı, Azərbaycan
müəllimlərinin I qurultayının təşkilatçısı və qurultayın sədri (1906) olub.
Qeyd edək ki, Həsən bəy Zərdabi ilk təhsilini mollaxanada alıb, sonra
Şamaxı şəhər məktəbində oxuyub, orta təhsilini isə Tifl isdə tamamlayıb.