Hazırlanmış metodiki vəsait /tərt ed. N. Məcidova; red və bur məs
Yüklə 0,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 1
Uşaq Kitabxanası
Uşaq ədəbiyyatımızın “xanım anası” Xanımana Əlibəylinin 95 illik yubileyi münasibəti ilə respublika uşaq kitabxanaları üçün hazırlanmış metodik vəsait Bakı-2015
2
Tərtibçi:
Redaktor və buraxılışa məsul:
Uşaq ədəbiyyatımızın “xanım anası”: Xanımana Əlibəylinin 95 illik yubileyi münasibəti ilə respublika uşaq kitabxanaları üçün hazırlanmış metodiki vəsait /tərt. ed. N.Məcidova; red. və bur. məs. Ş.Qəmbərova; F.Köçərli adına Respublika Uşaq Kitabxanası.- Bakı, 2015.- 37s.
©F.Köçərli adına Respublika Uşaq Kitabxanası, 2015 3
Əziz uşaqlar! Bu il sizin üçün “Ulduzların nəğməsi”, “Mərcanqulu əfsanəsi”, “Sənubərin gözləri” kitablarında maraqlı şeirlər, nəğmələr qoyub getmiş sevimli şairimiz Xanımana Əlibəylinin 95 illik yubileyidir. O, həmçinin “Təzə il”, “Günəş olaram məndə”, “Pişik” və bir çox uşaq manılarının da sözlərinin müəllifidir. Uşaq yazıçısının bu il 95 illik yubileyi keçirilir. Bu münasibətlə keçirilən tədbirlərə kitabxanamız da qoşulacaq. Ədəbi fəaliyyətə erkən yaşlarından başlayan Xanımana Əlibəylinin şeirlərinin dili sadə, qafiyələri musiqili olduğundan bu şeirlər yaddaşlara asan həkk olunur. Şeirlərinə yazılmış mahnıları uşaqlar həvəslə oxuyurlar. Bu onu göstərir ki, şair bu gün də unudulmayıb. Əsərləri müxtəlif xalqların dillərinə tərcümə edilib. Şairin yubileyi münasibətilə hazırladığımız bu vəsaitdə məqsədimiz Xanımana Əlibəylini sizə daha yaxından tanıtmaq, sevdirməkdir. Vəsait iki hissədən ibarətdir. Giriş hissə və keçiriləcək tədbirlər bölümündən. Girişdə şairin həyat və yaradıcılığı haqqında məlumat verilir, əsərlərindən söhbət açılır. İkinci hissədə isə şairənin yubileyi ilə bağlı kitabxanada keçirilməsi nəzərdə tutulan tədbirlər-təşkil olunacaq sərgilər, uşaqlara maraqlı olan viktorinalar, sözlərinə yazılmış musiqilər haqqında, kitablarının elektron təbliği üçün retro bazasından danışılır. Şairin xatirəsinə həsr edilmiş
4
ədəbi-bədii gecənin ssenarissində isə Xanımana Əlibəyli haqqında sitatlar, qızı Gülər Abdullayevanın anası haqqında xatirələri, “Gözəllər gözəli” pyesi əsasında hazırlanmış səhnəcik, bədii kompozisiyalar verilmişdir.
5
Həyat və yaradıcılığı Bakı kəndələrindən olan Keşlədə ziyalı ailəsində 1920-ci ildə anadan olan Xanımana Əlibəyli orta təhsilini Bakıda almışdır. Hələ məktəbdə oxuyarkən həkim olmaq arzusu ürəyində baş qaldırmışdır. 16 yaşında ikən Xanımana Bakı Dövlət Tibb İnstitutuna daxil olmuşdur. 1942-ci ildə institutu bitirən gənc həkim təyinatla Masallı rayonuna gedir. Qızılavar kənd tibb məntəqəsində fəaliyyətə başlayır. Sonrabaycan uşaq poliklinkalarının birində çalışır. Ədəbiyyata, xüsusən də uşaqlara olan sevgisi onu Azərbaycan
Dövlət Universitetinin filologiya fakultəsinə gətirib çıxarır. Orada oxuduğu illərdə “Ana” şerini yazır. Sonra digər uşaq şeirləri yazır. “Balaca həkim ” adlı ilk şeir kitabını 1955-ci ildə çap etdirir. Sonra digər kitabları nəşr olunur. Bunlardan “Çoxbilmiş çəpişlər”, “ Dovşanın ad günü”, “Ləpələrin nağılı”, “Sənubərin gözləri”, “Məni günəşə at” və b. göstərmək olar. Xanımana Əlibəyli yüzlərlə uşaq şeirinin, onlarla poema və səhnə əsərinin, 30-dan artıq kitabın müəllifidir. Müəllifin “Cunquş”, “Dovşanın ad günü”, “Aycan”, “Gözəllər gözəli” pyesləri uzun müddət gənc tamaşaçılar teatrının səhnəsini bəzəyib. Əsərlərində vətənə məhəbbət, insan əməyinə və istedadına ehtiram, təbiət gözəlliklərinə vurğunluq, ata- anaya, müəllimə, qardaş-bacıya, ümumiyyətlə, 6
böyüklərə hörmət və ehtiram, cəmiyyətdəki eybəcər hallara nifrət, gücün birlikdə olması kimi insani keyfiyyətləri tərənnüm edən X.Əlibəylinin bəzi əsərləri keçmiş SSRİ xalqlarının, eləcə də çex və slovak dillərinə tərcümə edilmişdir. Xanımana ömrünün ixtiyar çağında 7 may 2007-ci ildə dünyasını dəyişmiş, Bakı şəhərində dəfn edilmişdir. Filologiya elmləri doktoru, şair Rafiq Yusiflinin yazdığı kimi, Xanımana "mələklərin qanadında Tanrı dərgahına uçmuşdur" ("Ədəbiyyat qəzeti", 11 may 2007-ci il). “Dovşanın ad günü” “ Gözəllər gözəli ” poemaları onun ən populyar poemalarındandır.Bu poemalar məktəb yaşına çatmamış uşaqlar üçün nəzərdə tutulub. “Dovşanın ad günü” poemasında müəllif çəpişin, quzunun, tülkünün, xoruzun, kirpinin, meymunun əlamət və cizgilərini çox ustalıqla qələmə alıb. Heyvanlarin simasında dəyanət, bir-birinə kömək etmək, əl tutmaq kimi keyfiyyətlərlə yanaşı, tamahkarlıq, oğurluq, xəyanətin də mövcud oduğunu göstərmişdir. Mənfi xüsusiyyətləri tülkünün simasında vermişdir. Dovşana bax, dovşana. Bu gün nə tez oyandı? O hoppana-hoppana Pəncərədə dayandı. Bax atlana-atlana Əl- qol açıb qurbağa, Dərhal girib meydana Başladı oynamağa.......
7
Xanımana Əlibəyli Bakıdakı 13 nömrəli orta məktəbdə təhsil alıb. Yaxşı oxuyub, müəllimlərinin sevimlisi olub. Müəllimi, sonralar görkəmli yazıçı kimi tanınan Məhərrəm Əlizadə Xanımananın istedadını görmüş, onunla məşğul olmuş, ilk şeirlərinin kütləvi informasiya vasitələrinə yol açmasına, balaca şairin Azərbaycan radiosu ilə çıxış etməsinə kömək etmişdir. Şairin şeirləri 1938-ci ildən dövri mətbuatda dərc olunmağa başlamışdır. "Balaca həkim" adlı ilk kitabı 1955-ci ildə “Uşaqgəncnəşr” tərəfindən 30.000 nüsxə ilə çap olunmuşdur. Bədii yaradıcılıq sahəsində yeni, ciddi uğurlar qazanan şair 1953-cü ildə uşaq ədəbiyyatımızın parlaq simalarından olan Mirvarid Dilbazi və Mikayıl Rzaquluzadənin zəmanətləri ilə SSRİ Yazıçılar İttifaqına üzv qəbul edilmişdir.
Keçiriləcək tədbirlər
Öz maraqlı şeirləri ilə körpə balalarımızın sevimlisi olan şairimizin 95 illk yubileyi şəhərimizin orta məktəblərində və kitabxanalarda yüksək səviyyədə qeyd olunması nəzərdə tutulub. F. Köçərli adına Respublika Uşaq kitabxanası da yubilyarın kitablarının təbliği, əsərlərinin oxuculara çatdırılması üçün sərgilər, ucadan oxular keçirəcəkdir. Şeirlərindən, ələlxüsus da tapmacalarından istifadə edərək viktorinalar, ədəbi- bədii gecələrin də keçirilməsi və səhərciklərin 8
göstərilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Aşağı sinis şagirdləri də yaddan çıxarılmayıb.Onların Xanımana Əlibəylinin kitabları ilə tanış olmaları üçün kitab guşələri təşkil olunacaqdır. Uşaqları yazıçının əsərləri ilə daha yaxından tanış etmək üçün onun yazdığı tapmacalardan ibarət viktorinalar təşkil ediləcək, şeir səhərcikləri keçiriləcək, sozlərinə yazılmış mahnılar səsləndiriləcəkdir.
Viktorinada kitabxanaçının söylədiyi tapmacaların cavabını uşaqlar deyəcəklər. Sonda fəal iştirakçılar mükafatlandırılacaqdır.
Kimdir gəzir bu otağı? Saqqalı al rəng olur, Nə əli var, nə ayağı, Tükləri qəşəng olur. Mürəkkəbi töküb mizə, Oxuyur neçə dəfə, Görünməyir dəcəl gözə. Səs düşür hər tərəfə. Saçlarımı tutub yoldu, Əlbəttə, artist deyil, Heç bilmədim necə oldu? Ancaq səsi pis deyil. Külək Xoruz Hoppandı navalçaya, O, çayın üstə yatır, Axdı tuta, alçaya. Nə islanır, nə batır. 9
Yağış Körpü O, hansı canlıdır heç səsi yoxdur, Başında var budağı Quruya çıxmağa həvəsi yoxdur. Gəzir meşəni, dağı Balıq Maral
Öz evciyini almış Günəş kimi girdədir, Gecə-gündüz dalına; Göydə deyil, yerdədir. İstəyir yağsın yağış - Rəngi qızılı-sarı, Kar etməyir halına Baxır günəşə sarı. İlbiz Günəbaxan O, ağacda yaşayır, Bostanda şar kimidir, Çoxlu fındıq daşıyır. Ağappaq qar kimidir. Qoy qonaq gəlsin hər qış Üst-üstə geyib donu - Ona dostu, yoldaşı. Şaxta kəsməsin onu. Bilir hara nə yığmış - Kələm
Çox yaxşıdır yaddaşı. Dələ
10
Bəstəkarlar Xanımana Əlibəylinin sözlərinə biçox mahnılar yazıblar. Bunlardan “Əks-səda” (Söz: Xanımana Əlibəyli, musiqi: Hökümə Nəcəfova),
Söz.:Xanımana Əlibəyli Mus.:Hökümə Nəcəfova Qışda şaxtada, buzda, Günəş çimir hovuzda. Qoy gətirim ləyəni, Su tök, yuyundur məni. Ay ana, böyüyəndə Günəş olaram mən də. Qışda şaxtada, buzda, Günəş çimir hovuzda. Lap istisində yayın Qoy gətirim ləyəni, Su tök, yuyundur məni. Ay ana, böyüyəndə Günəş olaram mən də.
11
Təzə il Söz.: Xanımana Əlibəyl Mus: Hökümə Nəcəfova
Döşündə ağ qərənfil, Sən gələndə, təzə il, Xoş gəlmisən, təzə il. Ağ gül açır elə bil; Yolkamıza qar ələ, Yolkamıza qar ələ, Gəl, oynayaq əl-ələ. Gəl, oynayaq əl-ələ.
Çöllərdə fırfıra tək Hərlədir qarı külək. Yolkamıza qar ələ, Gəl, oynayaq əl-ələ.
Xanımana Əlibəylinin kitablarını təbliğ etmək üçün aşağıdakı sərgi formalarını təqdim edirik. Birinci sərgi forması yalnız Xanımana Əlibəylinin kitablarının sərgisindən ibarət ola bilər.
12
13
14
“Xanımana Əlibəyli Azərbaycan uşaq ədəbiyyatının klassiki və uşaq dramaturgiyasının banisidir. ” Anar, xalq yazıçısı “Xanımna Əlibəyli uşaq ədəbiyyatımızın “ xanım anası ” və Azərbaycan uşaq poeziyasının banisidir.”
“Fəхr edirəm ki, anamın şeirlərini bu gün də uşaqlar sevə-sevə oхuyurlar ”, “ O, hər gələn uşaqlarla yenidən doğulacaq, müstəqil Azərbaycanın yeni-yeni körpə nəsilləri onun “Dovşanın ad günü”ndə iştirak edəcək”.
Gülər Abdullabəyova, f. e. d., professor
Yazıçının kitablarının bir neçə nüsxəsi kitabxananın Qızıl fondu tərəfindən mühafizə edilir. Qızıl fondda saxlanılan bu kitablardan, istifadəçilər kitabxananın www.clb.az saytında elektron variantda istifadə edə bilərlər.
Bu şeirlər vasitəsilə uşaqlarda vətənə, xalqa məhəbbət, əməyə hörmət, xəyanətə nifrət kimi xüsusiyyətləri tərbiyə etmək olar. Kiçikyaşlı məktəblilər 15
rəngarəng, maraqlı tədbirləri sevirlər. Şairin
yaradıcılığından seçilən şeir nümunələri onlara maraqlı görünəcək, tədbirə həvəslə qoşulacaqlar.Təbii ki, oyunlar, viktorinalar vasitəsi ilə. “Dovşanın ad günü” poemasının ifadəli oxusunu keçirmək faydalı olar. Ə Mu maraqlı poemada heyvanlar aləminin tipik nümayəndələri- çəpiş, quzu, xoruz, çaqqal, meymun təsvi edilmişdir. Şairin məharətlə yaratdığı bu obrazlar insana xas olan bir çox xüsusiyyətləri özündə cəm edir. Belə ki, siçanın timsalında xeyirxaliq, yoldaşa kömək, tülkünün timsalında biclik, canavarin timsalında isə acgözlük və s təsvir olunur. Kiçikyaşlı məktəblilər üçün hazırlanan proqramlar yorucu olmamalıdır. Bu, hökmən nəzərə alınmalıdır. Ona görə də Xanımana Əlibəylinin yaradıcılığını tanıtmaq üçün proqrama şairənin şeirlərindən hazırlanmış oyunlar, viktorinalar, kiçik şeir müsabiqəsi daxil edirik. Belə ki, “Davamını sən de” oyunu zamanı onun yazdığı şeirlərdən bir neçəsini kitabxanaçı oxuyur. Davamını isə oxucular söyləyirlər.
Ana dedi: - Oğlum Vüsal, Bu gün nənənlə evdə qal, Dərslərini hazırla sən, Teatra gedirəm mən. Anasına dedi Vüsal:
- Məni orda yadına sal 16
Qurdun evdə bir özü, Bir də qoca atası var. Düz çölə baxır gözü, Yəqin bir xatası var.
Aya baxın uzaqdan, Elə bil ki, yemişdi. Qoy dərim onu tağdan, İriləşib dəymişdir. Xanımana Əlibəylinin yaradıcılığını uşaqlara yaxından tanıtmaq üçün“Uşaqların sevimlisi ” başlığı altinda şeir gecəsi keçirə bilərik. Kitabxanaçı uşaqlara şairin həyat və yaradıcılığı haqqında məlumat verdikdən sonra, şeirlərindən nümunələr oxunur, sözlərinə yazılmış mahnılar səsləndirilir. Şifahi ədəbiyyatımızın təbliğinin təsirli formalarından biri də, sual-cavab gecələridir. Sual-cavab gecələrinin keçiriləcəyi yerdə müəllifin kitablarından ibarət sərgi təşkil edilir. Kitabxanaçı orada uşaqlara müəllif haqqında məlumat verir, ən çox oxunan əsərlərindən parçalar oxuyub təhlil edir. Sual-cavab gecələrində uşaqlar sualların cavabını kitabxanaçı ilə birgə tapırlar. Uşaqların şairi yaradıcılığına nə dərəcədə bələd olduğunu öyrənmək məqsədi ilə onlara bir sıra suallar verilir. Məsələn:
1.Uşaq yazıçısı kimi tanıdığımız Xanımana Əlibəyli ixtisasca kim olub? a) müəllim 17
b) həkim 2. Yazıçının ilk şeirlər kitabı hansı olub? a) “Balaca həkim” b) “Cunquş” c) “Dovşanın ad günü”
3. Xanımana Əlibəyli hansı uşaq jurnalının baş redaktoru olmuşdur.? a) “Pioner” b) “Bala dili” c) “Göyərçin”
4. “ Dovşanın ad günü ” hansı motivlər üzərində qurulmuşdur? a) heyvanlar və onların oyuncaq variantı b) dovşanın heyvanları başına yiğıb ad günü etməsindən c) Ağaclar və bitkilər 5. Xanımana Əlibəyli hansı əsərinə görə Respublikanın Dövlət mükafatına layiq görülmüşdür? a) “Nişanlı quş” b) “Gözəllər gözəli” c) “Cunquş “ 6.Yazıçının hansı əsəri Azərbaycan Dövlət teatrı tərəfindən tamaşaya qoyulmuşdur? a) “Cunquş” b) “Gözəllər gözəli” c) “Kənd həkimi”
18
7. Yazıçının “ Cunquş ” əsərində hansı insani keyfiyyətlər təcəssüm edilir? a) düzlük b) yaxşılıq və pislik c) oğurluq 8.Yaziçinin “ Nişanlı quş ” pyesində hansı obrazlar verilib? a) palıd, külək, çay b) bayquş, ağacdələn, sərçə c) palıd, cüyür, pişik 9. “Nişanlı quş” pyesində Qoca palıdı xəstəlikdən xilas edən ağacdələnə meşədə hansı ad verilir? a) meşə həkimi b) tıq-tıq c) ağacdələn 10. Xanımana Əlibəylinin sözlərinə yazılmış hansı mahnıları tanıyırsız?
Kitab müzakirəsi Kitabxanada təşkil edilən kitab müzakirələri oxucuların fəallığının artmasında xüsusi rol oynayır. Kitab müzakirələri zamanı bədii əsərlərin düzgün seçilməsinə diqqət edilməlidir. Belə ki, düzgün seçilən əsərlər
oxucuların sərbəst
fikir
yürütmək qabiliyyətlərinin inkişafına, dünyagörüşün artmasına kömək edir və müzakirə iştirakçıları tərəfindən 19
maraqla qarşılanır. Xanımana Əlibəyli yaradıcılığnda dostluğa sədaqət, vətənpərvərlik, mərdlik kimi insana xas olan müsbət keyfiyyətlər əsas götürülür və maraqlı nümunələrlə zəngindir. İki pərdəli “ Nişanlı quş ” pyesinə nəzər salaq. Əsərin süjet xətti çox sadədir: Meşənin qüdrətli Qoca Palıdının yarpaqları qurumağa başlayıb. Ona kim kömək edə bilər? Pyesdə meşə üçün xarakterik olan Külək, Çay, Bayquş, Ağacdələn, Cüyür, Sərçə kimi obrazlar iştirak edirlər. Axşam oldu, yuxusu var çiçəklərin, Alabəzək böcəklərin. Axşam oldu, mürgüləyir ağaclar da, Meşələr də, yamaclar da. Bir Palıddır səhərəcən oyaq qalan, Dərin-dərin fikrə dalan.
Buradakı fikirlər metaforik bir mənaya malikdir: “Bir Palıddır səhərəcən oyaq qalan”. Yəni,ailənin başçısı daim oyaqdır, oyaq qalmalıdır. Amma onun quruması əsil fəlakətdir və meşədə bu çətin işin qarşısı alınmalıdır. Burada Bayquş “gecələrin hakimi” adlandırılır. Ağacdələn isə “meşə həkimi”dir. O, Palıdı “müalicə edir” və Palıd yarpağından hazırlanmış “nişan” alır ki, bu da ən böyük “meşə təltifi”dir. Əsərdəki maraqlı obrazlardan biri də, Külək və Çay obrazlarıdır. Pyesdə hər obrazın özünəməxsus vəzifəsi var.
Külək: “Gedirəm, işləsin yel dəyirmanı”. 20
sudan içsin doyunca”. Kitabxanada vətənpərvərlik mövzusu vaxtaşırı müzakirə edilir. Şairənin “Sevimli şəhid babam” poemasında uzun illər boyu çörəyini yeyib suyunu içdikləri Azərbaycanda ermənilərin azərbaycanlılara nifrətindən bəhs edən epizodlar çox təsirlidir. Bu əsərin də, uşaqlarla müzakirəsi maraq doğurar. Xanımana Əlibəyli ixtisasca həkim olsa da, uşaqlara olan sevgisi onu şair etmişdir:
Mənə şeir verdi bəxşiş. O, qışımı yaz eylədi, Bəxtimi bəyaz eylədi. “Balaca həkim” adlı ilk kitabı X.Əlibəylinin şeirləri 1938-ci ildən dövri mətbuatda dərc olunmağa başlamış, “ Balaca həkim ” adlı birinci kitabı 1955-ci ildə “ Uşaqgəncnəşr ” tərəfindən 30 min nüsxə tirajla çap olunmuşdur. Xanımana Əlibəyli bütün həyatını uşaq ədəbiyyatına həsr etmişdir. İndiyə qədər onun 30-dan çox kitabı, 10-a yaxın uşaq pyesi nəşr edilib. “Cunquş”, “Aycan”, “Dovşanın ad günü”, “Ləpələrin nağılı”, “Gözəllər gözəli” və başqa əsərləri kiçik oxucular tərəfindən rəğbətlə qarşılanıb. X.Əlibəyli 1953-cü
ildə o zamankı uşaq ədəbiyyatımızın görkəmli nümayəndələri Mirvarid Dilbazi və Mikayıl Rzaquluzadənin zəmanətləri ilə SSRİ Yazıçılar Ittifaqına da üzv qəbul edilmişdir. 21
Xanımana Əlibəylinin yaradıcılığı daim diqqət mərkəzində olmuş, yüksək qiymətləndirilmişdir. “Aycan” pyesinin uğurlu tamaşası münasibətilə yaradıcı heyətin üzvləri- rejissor Ulduz Rəfili, bəstəkar Şəfiqə Axundova və baletmeyster Nailə Nəzirova ilə birlikdə Xanımana Əlibəyli də Azərbaycan SSR-in Dövlət mükafatına layiq görülmüşdür. 1991-ci ildə şairəyə əməkdar incəsənət xadimi adı verilmişdir. 1998-ci ildə o, “Ilin qadını” adına layiq görülmüşdür. X.Əlibəyli “Aman ovçu”, “Ağ çəmən”, “Ulduzların qucağında”, “Bir yay səhəri”, “Çoxbilmiş çəpişlər”, “Məni günəşə at!”, “Meşə həkimi”, “Sevimli şəhid babam” və digər poemaların da müəllifidir.
Bilirsinizmi ki, bu əsər də ona uğur gətirib. Teatrlarımızda müvəfəqiyyətlə tamaşaya qoyulan “Çunquş” də Dövlət mükafatına layiq görülmüşdür. Əsərlərinin bir çoxunda olduğu kimi, burada da yaxşılıqla pislik arasında gedən mübarizə təsvir edilir. Hadisələr Cunquşla Yeltay arasında gedən mübarizə ətrafında cərəyan edir. Cunquş müsbət qəhrəmandır, heç bir şəxsi mənfəət güdmədən ehtiyacı olan insanlara kömək edir. Vəli babanın bağını alaqdan təmizləyir, 22
suvarır, qıçı sınrmış keçisinin qıçını sarıyır. Heç vaxt da xeyirxah əməlindən bezib usanmır. Maraqlı orasıdır ki, gördüyü işləri indiki adamların bir çoxları kim, gözə soxmur, gizli saxlayır. Vəli baba ona kömək eləyənin adını belə bilmir... Yeltay isə xaraktercə onun əksinədir. Gözü həmişə onun-bunun əlində, cibindədir. Ondan kömək istəyənə birinci sözü bu olur ki, əvəzində nə verəcəksən? Əsəri oxuduqdan sonra belə nəticəyə gəlirik ki, Cunquş kimi xeyirxah insanları qorumaq, onlarla dost olmaq, onların əməllərindən dərs almaq lazımdır. Xanımananın Yeltay adı verdiyi mənfi qəhrəman adına uyğun olaraq yelbeyin olur. Belələri yaddaşlarda pis insan kimi qalırlar... Yazıçının “ Balaca həkim ” adlı poeması da sevə- sevə oxuduğumuz əsərlərdəndir. Həkimlik sənətini uşaqlara sevdirməkdə bu əsərin böyük rolu olmuşdur. Balaca qızcığaz xəstəliyə tutulan kuklaların həkimidir. O, həkimailəsində böyüyüb. Anasının xəstələrə necə qayğı göstərməsinin, şəfa verməsinin şahidi olub. İndi də növbə onundur. Balaca qızcığaz “xəstələnən” kuklaların qayğısına qalır, onlara həkim yardımı göstərir... Maraqlı bir
faktı
diqqətinizə çatdırmaq istəyirəm.Xanımana Əlibəyli ömrünün qürub elədiyi çağlarda bir şeir yazıb və onu “Yalvardım Allaha” adlandırıb. Daha doğrusu, öz poetik irsinin taleyi ilə ilgili Allaha müraciət edib. Şairlik istedadını ona verdiyii üçün Yaradana şükür və minnətdarlıq edib. 23
Sonra əsərlərinin uzunömürlü olması, gələcəkdə millətimizin balalarının işinə yarıması üçün Allahın dərğahına üz tutub, ondan kömək itəəyib... Bir qarlı qış Mənə şeir verdi baxşış. O qışımı yaz eylədi, Bəxtimi bəyaz eylədi. Allah onu etdi ətir, ? Səpdi aylara, illərə. Yalvardım: Allahım, yetir Şerimi nəsillərə. Digər bir maraqlı faktı diqqətinizə çatdırım. Bu “Cunquş” pyesi ilə əlaqədardır. Belə ki, Abdulla Şaiq adına Azərbaycan Dövlət Kukla Teatrının kolllektivi 1980-ci ildə Hindistanda qastrol səfərinə yollanır. Dehli və Bombey şəhərlərində iki əsərin tamaşası ilə çıxış edir. Böyük Azərbaycan bəstəkarı Üzeyir Hacıbəyovun “ Məşədi Ibad ” komediyası və Xanımana Əlibəylinin “ Cunquş ” pyesi ilə. Hər iki tamaşa böyük rəğbətlə qarşılanır. Bu barədə Bakı qəzetlərindən birində belə yazılıb: “ Xeyirxahlıq mücəssəməsi Cunquşu
Hindistanda da sevdilər! ” Uşaq kitabxanalarında yubilyar şair və yazıçılar haqqında keçirilən tədbirlərdə onların şeirləri ucadan oxunur. Bu üsul uşaqların yaddaşını möhkəmləndirir, hiss etmək,
duymaq qabiliyyətinin, məntiqi təfəkkürünun inkişafına kömək edir. Kitabxananın nağıl otağında Xanımana Əlibəylinin “
24
ucadan oxusunu təşkil etmək maraqlı olar. Sadə , səlis bir dildə yazılmış bu şeirləri dinləyən özləri üçün məntiqi nəticə çıxaracaqlar.
Məktəblə yan-yanadır, Bir qurbağa tir-tir əsdi O xoş gəlir hər kəsə. Bədənini soyuq kəsdi İndi kitabxanadır, İndi gölün dibindədir, Keçmişdəsə mədrəsə... Bax əlləri cibindədir. Günbəzinə nur saçıb Parıldayır o bina Ulduzlara yol açıb Orada İbn Sina.
2010-cu ildə Xanımana Əlibəylinin anadan olmasının 90 illik yubileyi keçiriləcəkdi.Bu münasibətlə hazırlıq işlərinə başlanldı . Respublika Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi 2008-ci ildə onun əsərlərinin ikicildliyini nəşr etdi. Kitabın tərtibçisi şairin qızı, professor Gülər Abdullabəyovadır. Akademik Bəkir Nəbiyev nəşrə “Uşaq ədəbiyyatımızın Xanım anası” adlı ön söz yazdı. Ikicildliyin birinci cildində şairin poema və şeirləri daxil edildi. Şair sonralar bu poemalardan bəzilərini pyesə çevirib. Məsələn, “Dovşanın ad günü” əsəri kimi. Ikinci
25
cilddə ədibin yeddi pyesi toplanıb. Əsərlərin adları da uşaq təfəkkürünə uyğundur: “Dovşanın ad günü”, “Aycan”, “Gözəllər gözəli”, “Kənd həkimi”, “Cunquş”, “Ləpələrin nağılı”, “Nişanlı quş”. Xanımana Əlibəyli 7 may 2007-ci ildə dünyasını dəyişmiş, Bakıda dəfn edilmişdir.
Ədəbi-bədii gecə 1-ci aparıcı: Əziz uşaqlar, hörmətli qonaqlar. Bu gün bura Azərbaycan uşaq ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi, uşaqların sevimli şairi, nəğmələri dillər əzbəri olan Xanımana Əlibəylini xatırlamaq üçün yığışmışıq. Axı, onun bu il 95 illik yubileyi qeyd olunur. 2-ci aparıcı: Xanımana Əlibəyli bədii yaradıcılığa həkim işlədiyi vaxtlarda başlamışdır. Ədəbiyyata sonsuz sevgisi olduğundan yaradıcılıqdan ayrılmamışdır.Uşaqlarımızın sağlamlığı, bugünkü və sabahkı taleyi bir həkim, bir şair kimi daim onu düşündürmüşdür:
Sanki Allah bir qarlı qış Mənə şeir verdi bəxşiş O qışımı yaz eylədi, Bəxtimi bəyaz eylədi. Allah onu etdi ətir, Səpdi aylara illərə. Yalvardım Allahım yetir, Şeirimi nəsillərə.
26
1-ci aparıcı: Kuklaları xəstələnən qızcığazın həvəslə onları müalicə etməsi Qızcığazın həkim anasının xəstələnəndə ona göstərdiyi qayğı və şəfqətin nəticəsidir. Sağ qoluma bağladım Tez aypara nişanı. Yavaşca qucaqladım Atı, fili, dovşanı – Qoydum divanın üstə. Uzandı çoxlu xəstə: Keçi, dəvə, qaz, toyuq... Çoxuna dəyib soyuq.
ləyaqətli damçılarındandır. Mirzə Ələkbər Sabir, Abbas Səhhət...Xanımana Əlibəyli.. Şairin qızı, f.e.d. Gülər xanım Abdullabəyova anasının Yaradıcılığı haqqında belə məlumat verir: “Anam tək uşaq şeirləri yox, sevgi şeirləri də yazırdı. Onun atama həsr etdiyi məhəbbət şeirləri olduqca maraqlı və gözəl idi. Düşünürəm ki, anam lirik şeirlər yazan şairə ola bilərdi. Amma o məhz uşaq ədəbiyyatını seçdi. Uşaq ədəbiyyatında olan boşluq onu çox narahat edirdi. İstəmirdi ki, o, təkcə uşaq şairəsi kimi tanınsın. Şeirlər yaza-yaza həm də uşaq həkimi vəzifəsində çalışırdı. Çünki uşaqlara olan sevgisi sonsuz idi. Lakin 45-50 yaşlarında təqaüdə çıxaraq sırf poeziya ilə
27
məşğul olmağa başladı. Daha həkim işləmədi. Bəlkə də sənətini həddindən artıq sevdiyindən irəli gəlirdi ki, o, səhhətində problem olsa da, yaradıcılığına fasilə vermirdi. Anam 85 yaşında dünyasını dəyişdi. Bu gün anam həyatda olmasa da unudulmur, xalqının, onu sevən azyaşlıların, sənət yoldaşlarının qəlbində əbədi yaşayır ”. Bu, həqiqətən də belədir. “Gözəllər gözəli” pyesindən bir parçada... Günəş çıxıb. Alma günəşin şəfəqlərində yuyuna-yuyuna şən bir nəğmə oxuyur
Birdəfəlik kəsərəm Günəşin qabağını? Bu bağdan ayağını. Alma: Meyvəqurdu, məni Gətirmə zara, Günəş mənimkidir Çəkil kənara. Günəşdən mən Almalıyam işığı, Bil ki, mənəm Bağların yaraşığı Bu dünyaya ən ləzzətli, Payam mən, Özüdə günəşə, Aya tayam mən (Meyvəqurdu öz –özünə deyinərək gözdən itir) Yerlərin ayına bax... 28
Günəşin tayına bax... Alça almanın özünü tərifləməsini eşidib deyir: Meyvəqurdu düz deyir. Mən lap məətəl qaldım Eşidəndə sözünü. Ay alma, boş yerə sən Təriflədin özünü. Atan “Al” yox Alma qoyub adını. Almasınlar, Bilməsinlər dadını. Heç alma dünyada Alçaya çatmaz. ( bunu eşidən heyva budaqdan başını qaldırır) Alça, tərifnamən Həddini aşdı. Səndəki turşudan Dişim qamaşdı. Mən Heyvayam, Xoşlayırlar ətrimi. İnsanlar hamıdan çox İstəyirlər xətrimi. ( Bu tərifnaməni eşidən əncir:)
Boş qalmaqaldır. Mən Əncirəm Dadım elə bil baldır. Əncirin çox xeyri var Oxşayıram o, 29
Saralan armuda. Armud: Bir buna bax, özünü Mənə tay etdi bu da. Məclislərdə hamının Ürəyinə yatıram İmdadına çatıram. (Bu an meyvəqurdu kənardan durub acı-acı baxır. Al
Armud,söylə sənə Nə ehtiyac var? O mənəm, xəstəyə Məndə əlac var. (Meyvəqurdu yenə öz-özünə kənardan baxıb deyinir: Heç onu yoxdur dərən, Danışır çərən-pərən ) Nəhayət bu söhbətdən sonra meyvələr belə qərara gəlirlər ki, sabah müsabiqə təşkil olunsun, bilinsin ki, hansı meyvə daha yeməlidir) Bunu eşidən meyvəqurdu sevinərək aranı qarışdırmağa hazırlaşır. Meyvəqurdu: Meyvələr lovğadır çox, Heç birində dostluq yox. Danışdı hamı boş-boş, Heç kəsə gəlmədi xoş. Burda nə ki meyvə var, Bir günə qırmaq olar. (Meyvəqurdu sağa-sola boylanır, alma olan budağa
Salam, ay qızıl alma salam 30
Sənə vardır vacib sözüm. Dünən axşam Narın özü, Sənə yaman tələ qurdu Nar möhkəm tapşırdı mənə, Bir bərk ziyan vurum sənə. Alma: Sən ziyan vurasan mənə? M.q: İnan, əl vurmaram sənə. Meyvəqurdu aranı çaxnaşdırmaq üçün sevincək narın yanına gəlir: Salam sənə Gülövşə nar, Qarşında bir, təhlükə var. Almadır sənin qəddar düşmənin. Nar: Sağ ol, xəbər verdin mənə. Meyvəqurdu öz-özünə: Saldıq sizi rəqabətə Düşəcəksiz fəlakətə Meyvəqurdu həşəratları çağırıb tapşırıq verir: Xəbər tutdum olacaq Sabah meyvə bayramı Meyvələr yarışacaq O saat bağa aşın Meyvələrə daraşın Alça və Heyva göylərdə Meyvəqurdunun kölgəsini görüb: Göylərə bax ay Alça, Uçur mavi bir xalça. Heyva: Yox dağlara çöküb duman. Düşmənlərdir o çox güman 31
yaxınlaşıb qulağına) Əncir: Ey Nar, bir qulaq as mənə, Bir pis xəbər verim sənə. Həşərat istəyir Cuma Üstümüzə hücuma. Nar: Qorxma, kəsib yollarını, Bağlayarıq qollarını. (Meyvəqurdu gözdən itir. Alma sabahkı bayramda üstünlük qazanmaq üçün çalışır., əynindəki zərli donuna sığal vurub hərlənir.) Alma: Eh, narın başında Sınıq bir tac var. Min bir əlac var. Ay göndərib mənə Bu gözəl donu. Sabahki bayramda Geyinim onu. Hamıdan qiymətli Bir inci olum. Meyvələr içində Birinci olum. Məclisə saat onda Yola düşüm faytonda. Heyva Almaya tənə ilə:
Alma, saxla sabah söylə sözünü Telləri töküb belə,
32
Çox da lovğalanma elə. O gün, mənə sən demisən daş Heyva. Sabah isə deyəcəksən baş Heyva. Səhnədən hamı gedir. Yenidən Almanın nəğməsi esidilir. Nəğmə oxuya-oxuya yarışmaya tələsir. Almanin nəğməsi: Uzanır yol boyu alma ağacı Almalardır hər azarın əlacı O, göylərdə sovqat gedir hər yana, Bir nemətdir, həyat verir insana. Almanın nəğməsindən qəzəblənən meyvəqurdu: Qoy oxusun şirin sözlər Bir-birinə calansın Fayton aşsın, qızıl Alma Xəndəyə yumbalansın Almanın getdiyi fayton meyvəqurdunun diyirlədiyi daşa çırpılıb yerə dağılır. Alma yenidən durub yoluna davam edir.Uzaqdan narın gözəl nəğməsi eşidilir. Nar nəğməsi: Gözəl meyvə var- var Onun adı nar-nar Səhnədə narın nəğməsinə hamı heyran qalır. Mənim adım Nar-Nar, Dadlı barım var-var Mənim adım Nar-Nar, Payız fəsli gələndə, Mən verirəm bar-bar. Bunu eşidən Meyvəqurdu Nara söz atır. Meyvəqurdu toxunsa, Ağlayarsan zar- zar.
33
qovub Almanı çağırırlar səhnəyə. Alma nəğməsini söyləyir, rəqs edir: Mən durna kimi süzüm, Düşmən ürəyini üzüm. Şaftalı və Ərik Almaya yüksək qiymət verirlər. Bunu görən Nar deyinir: (Nar , Heyva paxıllıqla Almanın rəqsinə tamaşa edirlər. Meyvəqurduların tələsindən xəbəri olan Əncir tövşiyə- tövşiyə məclisə girərək yoldaşlarını xəbərdar etməyə tələsir.) Əncir: Ay meyvələr, Gəldim xəbər verim mən, Aldatdı sizi düşmən. Yaramaz Meyvəqurdu Sizə bir tələ qurdu. Meyvələr,qalmayın tək Gəlin, gəlin birləşək! Qoruyaq bir-birimizi. Düşmən məhv etməsin bizi!
1-ci aparıcı: Xanımana Əlibəylinin poemaları uşaqlara ibrət dərsi verən nümunələrdir. Onun “Məni günəşə at ” kitabında toplanmış “Məni günəşə at”, “Çoxbilmiş çəpişlər”,“ Anamın nəğməsi ”, “Aman ovçu”, “Mərcanqulu qalası”, “Ulduzların qucağı”, “ Bir yaz səhəri ” poemaları müasir baxış bucağından qələmə alınmışdır.
34
2-ci aparıcı: Bu əsərlərin hər birində müəllif ağıllı tədbirli olmağı uşaqlara təlqin edir. Belə ki, ağıllı çəpişlərin vaxtında tədbir görməsi nəticəsində Qurd ocaqda yanır. Əziz uşaqlar, Xanımana Əlibəyli bununla demək istəyir ki, düşmən nə qədər güclü olsa da, ağlın gücü ilə onu məğlub etmək olar. 1-ci aparıcı: Şairin “Anamın nəğməsi” şeirində “ Çəpişlər ”in əksi olaraq düşünülməmiş atılan addımın heç bir nəticə verməyəcəyi diqqətə çatdırılır. Yaxşı ki, toyuqların düşünülməmiş addımına “düzəliş” edilir. Ovçunun atdığı sərrast bir güllə tülkünün arzularını ürıyində qoyur. Balaları yoxa cıxarkən kədərli mahnı oxuyan ana toyuq, şən nəğmələr oxumağa başlayır: Gəlin həmin nəğməni dinləyək.
Hərəsi bir cürə çiçək. Biri çil-çil, biri sarı, İpək kimi qanadları, Gəzin çöldə, gəzin düzdə, Səpilmişdir önünüzdə. Hər cürə dən, toyuqlarım, A mənim şən toyuqlarım.
Əlibəyli bu gün də unudulmur, xalqının, onu sevən azyaşlıların, sənət yoldaşlarının qəlbində əbədi yaşayır.
35
1. Əlibəyli X. (1920-2007). Aman ovçu; Yuxuda; Qızıl şar: şeirlər// Azərbaycan uşaq ədəbiyyatı antologiyası. 3 cilddə. C.2. - B.: Öndər, 2004. - S. 178-184.
2. Uşaqların sevimli şairi : Xanımana Əlibəyli haqqında // Göy qurşağı. - 2007. - №3(8). - S.14-15.
3. . Namazov Q. 1945-1960-cı illərdə uşaq ədəbiyyatı //Azərbaycan uşaq ədəbiyyatı. – Bakı Dövlət Universiteti nəşriyyatı, 2007. - III hissə: Sovet dövrü uşaq ədəbiyyatı, VI fəsil. - S. 272-284. 4. Namazov Q. Xanımana Əlibəyli (1923-2007)// Azərbaycan uşaq ədəbiyyatı. - B: Bakı Universiteti nəşriyyatı, 2007. - III hissə: Sovet dövrü uşaq ədəbiyyatı, VII fəsil. - S. 332-336.
5. Nəbiyev B. Uşaq ədəbiyyatımızın xanım anası: Xanımana Əlibəyli // Ədəbiyyat qəzeti. - 2008. - 11 yanvar. - S. 3-4.
6. Eyvazov S. Uşaq məhəbbətini qazanmağın çətin yolu: Xanımana Əlibəylinin dramaturgiyası haqqında // Mədəniyyət. - 2011. - 20 aprel. - N 27. - S. 13.
7. Fərəcov S. Uşaqların şəfqətli ədibi: Xanımana Əlibəyli // Mədəniyyət. - 2013. - 19 aprel. - № 28. - S.
36
Xanımana Əlibəylinin 95 illik yubileyi münasibəti ilə respublika uşaq kitabxanaları üçün hazırlanmış metodik vəsait
Kompyuter yığımı və dizayn: Nərgiz Məcidova
Ünvan:AZ-1022 Bakı şəh.,S.Vurğun küç.88; E-mail: childlibbaku@yahoo.com URL:www.clb.az F.Köçərli adına Respublika Uşaq Kitabxanasında çap olunmuşdur. Sifariş: Çapa imzalanmışdır: 25.07.2015 Tirajı:100 Pulsuz
Yüklə 0,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|