Hedonizm, eudajmonizm oraz przepływ/zaangażowanie jako trzy nurty badań nad szczęściem Hedonism, eudajmonism and flow as three approaches to happiness
Yüklə 50,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Słowa kluczowe
- Hygeia Public Health 2013, 48(3): 285-288
- „Przepływ” jako sposób na osiągnięcie szczęścia
- Hedonizm, eudajmonizm oraz przepływ/ zaangażowanie – przegląd badań
- Podsumowanie
- Piśmiennictwo / References
| 285 Wnuk M. Hedonizm, eudajmonizm oraz przepływ/zaangażowanie jako trzy nurty badań nad szczęściem Hedonizm, eudajmonizm oraz przepływ/zaangażowanie jako trzy nurty badań nad szczęściem Hedonism, eudajmonism and flow as three approaches to happiness Marcin Wnuk Zakład Higieny, Katedra Medycyny Społecznej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu The aim of the present paper is to describe three different attempts made by philosophers and psychologists to define what happiness is; and to spell out some of the difficulties that face each definition. Eudajmonism means life according to the internal spirit – “Eudajmon” and focuses on the capacities and virtues of a human being. The Flow theory assumes that happiness a state of profound task-absorption, cognitive efficiency, and intrinsic enjoyment that makes a person feel one with the activity in which s/he is involved. Hedonism sees happiness as enjoyment of pleasure and avoidance of pain. Key words: quality of life, happiness, hedonism, eudajmonism, flow Celem artykułu jest opisanie trzech różnych podejść do szczęścia na bazie tego w jaki sposób jest ono definiowane w filozofii i psychologii, kładąc nacisk na różnice pomiędzy nimi. Pierwsze z nich zwane Eudajmonizmem oznacza życie zgodne z tak zwanym wewnętrznym duchem „Eudajmonem” i koncentruje się na zdolnościach i cnotach, jakie człowiek posiada. Innym podejściem do szczęścia jest koncepcja przepływu. Zakłada ona, że szczęście jest stanem, gdzie człowiek jest na tyle zaabsorbowany zadaniami, skutecznością poznawczą i wewnętrznym zadowoleniem, że ma poczucie, iż stanowi jedność z aktywnością, w którą jest zaangażowany. Trzecim podejściem do szczęścia jest Hedonizm zgodnie z którym składa się ono z zadowolenia wynikającego z odczuwanej przyjemności oraz unikania cierpienia i bólu.
Marcin Wnuk ul. Ananasowa 27, 60-685 Skórzewo tel. 664934268, e-mail: marwnuk@wp.pl ©
www.h-ph.pl Nadesłano: 24.05.2013 Zakwalifikowano do druku: 12.07.2013 Eudajmonistyczna i hedonistyczna tradycja w badaniach nad szczęściem Historyczne uwarunkowania badań nad jakością życia mają korzenie w filozofii starożytnej, kiedy to przedstawiciele dwóch głównych nurtów filo‑ zoficznych zajmowali się zjawiskiem postrzegania, rozumienia i wyjaśniania szczęścia. Jakość życia była wówczas utożsamiana ze szczęściem, a dalszy rozwój tego podejścia zaowocował przeniesieniem go na grunt psychologii oraz innych nauk społecznych. Pierwszy ze wspomnianych nurtów, zwany hedonistycznym, ma swoje źródła w filozofii greckiego Arystypa z Cyreny zgodnie z którą głównym celem życia jest doświad‑ czanie maksymalnej ilości przyjemności w danym momencie stanowiącej o szczęściu danego człowieka. Hedonizm w filozofii był obecny w poglądach wielu innych filozofów, takich jak Hobbes, zgodnie z któ‑ rym szczęście jest skutecznym spełnieniem pożądań i pragnień, markiza DeSade, według którego jest ono dążeniem do przyjemności i wrażeń, oraz Benthama twierdzącego, że próba maksymalizacji przyjemności i własnego interesu stoi u podłoża zdrowego społe‑ czeństwa [1]. Hedonistyczna wizja szczęścia została przenie‑ siona na grunt psychologii. Prekursorzy badań w tym obszarze utożsamili szczęście z przyjemnymi stanami psychicznymi mającymi odzwierciedlenie w pozy‑ tywnych emocjach. Hedonizm w przeciwieństwie do ascetyzmu, który z perspektywy moralnej odrzuca przyjemność preferując wstrzemięźliwe zachowania koncentruje się na dążeniu i uzyskiwaniu przyjem‑ ności jako głównej życiowej wartości. Zjawisko to budzi niejednoznaczne skojarzenia. Z jednej strony hedonistyczne wartości są ujmowane jako zgodne z naturą człowieka i sprzyjające jego zdrowiu, pod‑ czas, gdy przyjmując odmienną perspektywę można je potraktować jako brak umiaru oraz źródło moralnego rozpadu. Krytycy tego sposobu życia podkreślają, że dążenie do przyjemności prowadzi do nadużywania psychostymulantów, słodyczy, oraz nadmiernego seksu. Kładą oni również nacisk na negatywne kon‑ sekwencje hedonizmu pojawiające się w dłuższej per‑
286 Hygeia Public Health 2013, 48(3): 285-288 spektywie czasowej. Paradoks hedonizmu przejawia się w tym, że doraźne osiąganie przyjemności może być trudne do utrzymania w dłuższym okresie prowadząc w konsekwencji do jej odrzucenia. Poszukiwanie coraz silniejszej stymulacji i związany z tym efekt habituacji czynią jednostkę bardziej skłonną do coraz bardziej skrajnych i ryzykownych zachowań. Skutkiem zaan‑ gażowania w poszukiwanie silniejszych bodźców jest wzrost egocentryzmu, erozja więzi społecznych oraz uzależnienie od stymulacji. Zwolennicy hedonistycz‑ nej wizji szczęścia twierdzą, że hedonizm wpływa na poczucie zadowolenia z życia poprzez pozytywny ba‑ lans przejawiający się w dominacji przyjemnych uczuć nad przykrymi. Innym argumentem przemawiającym za korzystnym wpływem hedonizmu na szczęście jest fakt, iż osoby doświadczające przyjemności są bardziej skłonne do nawiązywania kontaktów społecznych oraz zwiększa się ich zdolność do skutecznego radzenia sobie z sytuacjami stresowymi [2]. Eudajmonia jest podejściem do szczęścia i jakości życia opartym na filozofii Arystotelesa. Zgodnie z jej założeniami człowiek powinien żyć w zgodzie z dajmo‑ nem, wewnętrznym duchem stanowiącym prawdziwe „ja” jednostki. Dajmon odnosi się do wszystkich po‑ tencjalności, których realizacja prowadzi do najwyż‑ szego spełnienia w życiu. Pewne zdolności są dzielone z innymi ludźmi, podczas, gdy inne stanowią o specy‑ fice i wyjątkowości danego człowieka. Dajmon, będąc w perspektywie egzystencjalnej pewnym wzorem i ideałem, nadaje sens ludzkiemu życiu oraz wskazuje drogę postępowania. Funkcjonowanie zgodnie z jego natchnieniem prowadzi do osiągnięcia samoaktuali‑ zacji zwanej eudajmonią [3]. Jest to stan tożsamym z dobrym i wartościowym życiem, w którym istotną rolę odgrywa zaangażowanie w sferę aksjologiczną. Podejście to jest zbieżne z wizją człowieka stworzoną przez Frankla. Według niego głównym motywem postępowania każdego człowieka jest dążenie do od‑ krycia sensu w podejmowanych działaniach, których efektem jest odczuwanie szczęścia [4]. Trudności w odnalezieniu sensu życia mogą prowadzić do stanu pustki egzystencjalnej, której towarzyszą negatywne zjawiska psychologiczne – takie jak anhedonia, myśli samobójcze, czy brak motywacji do podejmowania jakichkolwiek działań [5, 6]. „Przepływ” jako sposób na osiągnięcie szczęścia Poza wymienionymi powyżej ujęciami szczęścia [1, 7] na gruncie psychologii wyróżnia się dodatko‑ wo podejście zwane przepływem/zaangażowaniem [8‑11]. Jest to stan mentalny, któremu towarzyszą pozytywne emocje takie jak duma i spełnienie zwią‑ zany z jasnością celów działania, natychmiastową informacją zwrotną dotycząca efektów działania, wy‑ kluczeniem dystraktorów z pola świadomości, brakiem obawy przed porażką, zanikiem samoświadomości, zanikiem poczucia przepływającego czasu, zlewania się świadomości z podejmowaną aktywnością [12]. Spełnienie w tym kontekście stanowi maksymalne zaabsorbowanie preferowaną aktywnością, która w momencie jej podejmowania i zaangażowania w nią staje się najważniejszą wartością. Psychologia przepły‑ wu/zaangażowania odwołuje się do dwóch wymiarów: umiejętności oraz wyzwań. Krańce obu kontinuów stanowią wartości przeciwstawne. W przypadku umiejętności analizuje się ich wysoki i niski poziom. Natomiast w odniesieniu do wyzwań jednostki po‑ strzegają dane wydarzenia na kontinuum maksymalne wyzwanie – minimalne wyzwanie. Według założeń tej koncepcji percepcja danego zadania jako niewiel‑ kiego wyzwania oraz posiadanie niskiego stopnia umiejętności są związane z doświadczaniem apatii. Kiedy z postrzeganiem danego zadania w kategorii dużego wyzwania idzie w parze niski poziom umie‑ jętności jest mowa o odczuwaniu lęku, któremu mogą towarzyszyć działania skierowane na zdobywanie danych kompetencji. Nuda pojawia się wówczas, gdy umiejętności są duże, natomiast zadanie nie stanowi znaczącego wyzwania. Odpowiedzią na tą sytuacje może być poszukiwanie trudniejszych zadań, które przy aktualnym poziomie umiejętności będą stano‑ wiły wyzwanie. Przy wysokich umiejętnościach oraz percepcji zadania jako dużego wyzwania pojawia się stan tzw. przepływu [13]. Jest z nim związana jasność celów działania, natychmiastowa informacja zwrotna dotycząca efektów działania, wykluczenie dystrakto‑ rów z pola świadomości, brak obawy przed porażką, zanik samoświadomości, zanik poczucia przepływają‑ cego czasu, zlewanie się świadomości z podejmowaną aktywnością [12]. U nastolatków, u których wzrastała siła doświadczania stanu przepływu, zwiększała się równocześnie wewnętrzna motywacja, poczucie własnej wartości, ważność przyszłości oraz poziom koncentracji. Taka sama prawidłowość dotyczyła grupy badanych o stabilnym i silnym poczuciu przepływu. Wśród nastolatków wzrastającej sile stanu przepływu towarzyszyło poświęcanie większej ilości czasu na pracy domowe oraz spędzanie mniejszej ilości czasu na bierne formy korzystania z czasu wolnego. W gru‑ pie o dużej i stabilnej sile przepływu badani rzadziej korzystali z biernych form spędzania czasu wolnego, podczas, gdy u nastolatków wraz z obniżającą się siłą przepływu szła w parze odwrotna prawidłowość [14].
W innych badaniach przeprowadzonych na populacji nastolatków ze Stanów Zjednoczonych doświadczanie szczęścia szło w parze z młodszym wie‑ kiem, mniejszą ilością czasu spędzaną w samotności, rzadszym czytaniem książek, częstszym spędzaniem czasu na zadaniach będących dużymi wyzwaniami 287 Wnuk M. Hedonizm, eudajmonizm oraz przepływ/zaangażowanie jako trzy nurty badań nad szczęściem przy posiadaniu dużych kompetencji i umiejętności jako warunków przeżywania przepływu lub stanach relaksu będących konsekwencją niskiego poziomu wyzwań przy wysokim poziomie umiejętności. Osoby te czuły częściej podekscytowanie, dumę, siłę oraz towarzyskość [14]. Centralnym stanem emocjonalnym u osób do‑ świadczających przepływu jest zaciekawienie i zain‑ teresowanie, które z kolei nie jest obecne u osób prze‑ żywających nudę. Zaciekawienie jest związane z po‑ zytywnym dobrostanem, podczas, gdy doświadczaniu nudy jako przeciwieństwa zaciekawienia towarzyszą negatywne odczucia i odniesienia. Dotychczasowe badania zdają się potwierdzać powyższą konstatację. Studenci, którzy przez większość czasu doświadczali zainteresowania w porównaniu ze studentami prze‑ żywającymi przeważnie nudę mieli wyższe poczucie własnej wartości, prezentowali wyższy poziom optymi‑ zmu przy niższym poziomie pesymizmu, jak również posiadali większe poczucie wewnętrznego umiejsco‑ wienia kontroli [15]. W innych badaniach dotyczą‑ cych czterech różnych kontekstów sytuacyjnych oraz czterech różnych jakościowo doświadczeń takich jak szczęście, zaangażowanie, koncentracja na czymś ważnym i pragnienie, spośród 16 zastosowanych mo‑ deli wyniki 12 z nich potwierdziły pozytywny wpływ równowagi pomiędzy wyzwaniami i umiejętnościami oraz negatywne konsekwencje braku tej równowa‑ gi. W obszarze aktywności szkolnych wspomniany efekt wystąpił w odniesieniu do wszystkich czterech doświadczeń. W perspektywie życia rodzinnego i przyjaciół tylko w przypadku pragnienia i szczęścia, natomiast w kontekście samotności w odniesieniu do koncentracji i szczęścia [13].
Zarówno hedonizm jak i eudajmonia oraz prze‑ pływ/zaangażowanie są różnymi sposobami do osiąg‑ nięcia pełni życia oraz szczęścia [8]. W badaniach Waterman [3] otrzymano silną korelację pomiędzy eudajmonistycznymi i hedonistycznymi miarami szczęścia. Okazało się, że pomimo tego, że oba kon‑ strukty są podobne do siebie stanowią dwa odrębne i specyficzne byty, które mogą ulegać odmiennej eks‑ presji. Potwierdzono, że eudajmonia jest wystarczają‑ cym, ale niekoniecznym warunkiem dla odczuwania hedonistycznego szczęścia. Zarówno hedonistyczna satysfakcja jak i osobista ekspresja stanowiąca przejaw eudajmonistycznej koncepcji szczęścia były doświad‑ czane jako pozytywny kognitywno‑afektywny stan o podobnym nasileniu. Różnice dotyczyły siły związ‑ ków pomiędzy obiema miarami a poszczególnymi kognitywno‑afektywnymi aspektami stanu zaan‑ gażowania/przepływu. Poczucie osobistej ekspresji było silniej skorelowane z odczuciem uczestniczenia w sytuacji będącej wyzwaniem, poczuciem bycia kompetentnym, z zaangażowaniem w radzenie sobie z sytuacją poprzez podjęcie wysiłku, posiadaniem wy‑ sokiego stopnia koncentracji, z poczuciem bycia aser‑ tywnym oraz posiadaniem jasnych celów. Natomiast hedonistyczne zadowolenie było mocniej związane z poczuciem relaksacji, podnieceniem, zadowoleniem, poczuciem szczęścia, zapomnieniem o osobistych problemach. W przedstawionym świetle zaangażowa‑ nie/przepływ został potraktowany jako konglomerat hedonistycznych oraz eudajmonistycznych aspektów funkcjonowania. W innych badaniach Vella‑Brodrick i wsp. [11] dowiedli, iż trzy wymienione koncepcje szczęścia są odrębnymi strategiami dążenia do szczęścia zwią‑ zanymi z satysfakcją z życia. Osoby osiągające niski wynik we wszystkich trzech skalach szczęścia osią‑ gały bardzo niski rezultat w skali satysfakcji z życia, podczas, gdy badani, którzy otrzymali dużą ilość punktów w miarach hedonizmu, eudajmonizmu i zaangażowania/przepływu osiągnęli dużą ilość punktów na skali satysfakcji z życia. Eudajmonizm był silniej skorelowany z zaangażowaniem w porównaniu z hedonizmem, podczas, gdy pomiędzy obiema tymi miarami siła korelacji była mniejsza niż w przypadku relacji pomiędzy zaangażowaniem a hedonizmem. Podsumowanie Z perspektywy historycznej wyodrębniły się trzy nurty badań nad szczęściem w postaci hedonizmu, eudajmonizmu oraz przepływu/zaangażowania. Rezultaty badań wskazują na to, że pomimo tego, że są to odrębne konstrukty teoretyczne koncentrujące się na odmiennych aspektach dobrostanu to stano‑ wią one trzy różne sposoby na osiągnięcie szczęś‑ cia [16, 17]. 1. Ryan RM, Deci EL. On happiness and human potentials: A review of research on hedonic and eudajmonic research. Ann Rev Psychol 2001, 52: 141‑166. 2. Veenhoven R. Hedonism and happiness. J Happiness Stud 2003, 4: 437‑457. Piśmiennictwo / References 3. Waterman AS. Two conceptions of happiness: Contrasts of personal expressiveness (eudaimonia) and hedonic enjoyment. J Person Social Psycholo 1993, 64: 678‑691. 4. Frankl V. Paradoksy szczęścia. Życie i Myśl 1977, 1: 33‑45. 5. Frankl V. Egzystencjalna pustka. Życie i Myśl 1973, 5: 46‑51.
288 Hygeia Public Health 2013, 48(3): 285-288 6. Frankl V. Homo patiens. Inst Wyd Pax, Warszawa 1998. 7. Czapiński J. Psychologia pozytywna. Nauka o szczęściu, zdrowiu, sile i cnotach człowieka. PWN, Warszawa 2004. 8. Seligman MEP, Parks AC, Steen P. A balanced psychology and full life. Philosophical Transactions Roy Soc 2004, 359: 1379‑1381. 9. Duckworth AE, Steen TA, Seligman MEP. Positive psychology in clinical practice. Ann Rev Clin Psychol 2005, 1: 629‑651.
10. Sandoe P. Quality of life – three competing views. Eth Theory Moral Practice 1999, 2(1): 11‑23. 11. Vella‑Brodrick DA, Park NA, Peterson C. Three ways to be happy: Pleasure, engagement and meaning – findings from Australian and US samples. Soc Indicat Res 2008, 90: 165‑179.
12. Csikszentmihalyi M. Happiness and creativity: Going with the flow. Futurist 1997, 31(5): 8‑12. 13. Csikszentmihalyi M, Moneta GB. The effect of perceived challenges and skills on the quality of subjective experience. J Personality 1996, 64(2): 275‑310. 14. Csikszentmihalyi M, Hunter J Happiness in everyday life: the uses of experience sampling. J Happiness Stud 2003, 4, 2: 185‑199. 15. Csikszentmihalyi M, Hunter J. Happiness in everyday life: The uses of experience sampling. J Happiness Stud 2003, 4(2): 1‑15. 16. Wilson W. Correlates of avowed happiness. Psychol Bull 1967, 67: 294‑306. 17. Veenhoven R. Is Happiness a Trait? Soc Indicators Res 1994, 32: 101‑160. Yüklə 50,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|