2
Elmi redaktoru:
Ə.M.Həsənov
t.e.d., professor
Rəyçilər:
İ.Məmmədzadə
f.e.d., professor
A.Şirinov
f.e.f.d., dosent
M.Əfəndiyev
f.e.f.d., dosent
HİKMƏT BABAOĞLU.
HEYDƏR ƏLİYEV SİYASİ İRSİNİN POLİTOLOJİ
ASPEKTLƏRİ. Bakı, MSA, 2013, 456 səh.
Oxuculara təqdim olunan bu dərslikdə Azərbaycan Respublikası
müstəqillik əldə etdikdən sonra ölkədə baş verən proseslər, onların
siyasi-analitik təhlili, müstəqil dövlət quruculuğu prosesində təcrübəli
dövlət xadimi Heydər Əliyevin müstəsna xidmətləri baş verən tarixi
proseslərin fonunda öyrənilir və müasir Qərb siyasi elmində mövcud
olan elmi-nəzəri istiqamətlərlə əlaqələndirilir.
İlk dəfə olaraq müstəqil Azərbaycan dövlətçiliyinin ideoloji əsasını
təşkil edən Ulu öndər Heydər Əliyev tərəfindən yaradılmış azər-
baycançılıq ideologiyası Qərb ölkələrinin təcrübəsi ilə müqayisə edilərək
neokonservatizmin milli modeli kimi səciyyələndirilir. Bundan başqa,
Heydər Əliyev siyasi irsinin politoloji aspektlərinin əsas istiqamətləri
elmi şəkildə tədqiq edilərək Qərb siyasi elminin klassik tezisləri ilə
müqayisəli şəkildə təqdim edilir.
Dərslik ali məktəblərin bakalavr və magistr pilləsində təhsil alan
tələbələr və Heydər Əliyevin siyasi irsini öyrənənlər üçün nəzərdə
tutulmuşdur.
ISBN 978-9952-440-03-4
© Hikmət Babaoğlu, 2013
3
Mündəricat
Ön söz ...................................................................................................10
Siyasi portret əvəzi ...............................................................................17
I HİSSƏ
Azərbaycan Respublikasında müstəqil dövlət quruculuğu
prosesi və Heydər Əliyev fenomeni
I FƏSİL
Heydər Əliyevin Sovet İttifaqı dövründə siyasi
fəaliyyətinin bəzi səciyyəvi xüsusiyyətləri
1.1. Heydər Əliyevin Azərbaycan Respublikasına
rəhbərliyinin birinci dövrü...............................................................26
1.2. Böyük qayıdış və Naxçıvan MR-in xilası .......................................32
II FƏSİL
Müstəqillik uğrunda mübarizə ərəfəsində və müstəqilliyin ilk
illərində Azərbaycanda ictimai-siyasi durum (1988-1993-cü illər)
2.1. Müstəqilliyə gedən yol: milli özünüdərk və milli oyanışı
təmin edən tarixi situasiya ...............................................................36
2.2. Milli enerji milli gücün keyfiyyət ünsürü kimi: nəzəri-
konseptual əsasları və Azərbaycan təcrübəsi ..................................38
2.3. Dövlət müstəqilliyinin bərpası: problemlər, proseslər,
reallıqlar və nəticələr .......................................................................42
2.4. Müstəqilliyin ilk illərində keçid dövrü və onun Azərbaycan təcrübəsi
analitik tədqiqat obyekti kimi: yeni cəmiyyət və milli dövlət
quruculuğu prosesində problemlər və vəzifələr .............................53
4
III FƏSİL
Milli dövlət quruculuğu prosesinin başlanması və yeni siyasi
sistemin təşəkkülü: lider faktoru
(sosial, siyasi, ideoloji və hüquqi məsələlər)
3.1. Milli dirçəliş və qurtuluşun əsasları. Siyasi sabitliyin təmin edilməsi
və milli inkişafın başlanğıcı: lider faktoru ....................................62
3.2. Siyasi sistemin struktur elementlərinin təşəkkül tapması və
təkmilləşdirilməsi: Konstitusiyanın qəbulu, parlament
seçkilərinin keçirilməsi və ictimai-siyasi institutlaşma
prosesinin əsasının qoyulması ...................................................... 74
3.3. Siyasi partiyalar plüralist siyasi sistemin başlıca ünsürləri
kimi: Yeni Azərbaycan Partiyası .................................................... 83
3.4. Azərbaycançılıq ideologiyası: milli həmrəylik və
bütövlüyü təmin edən universal ideoloji formula, yaxud
neokonservatizmin milli modeli kimi ............................................. 92
IV FƏSİL
Demokratik tranzit problemi: nəzəri-konseptual
məsələlər, təcrübi əsaslar və Azərbaycan təcrübəsi
4.1. Demokratiya institutu: mahiyyəti, nəzəri və təcrübi əsasları.........111
4.2. Demokratik tranzit problemi: modellər,
mərhələlər
və reallıqlar ................................................................................... 118
4.3. “Demokratiya” “silah”ı geosiyasi oyunlar və siyasi
manipulyasiya vasitəsi kimi ..........................................................125
4.4. Demokratik tranzitin milli modeli – Azərbaycan nümunəsi:
reallıqlar və perspektivlər ............................................................. 127
V FƏSİL
Hüquqi dövlət və vətəndaş cəmiyyəti quruculuğu milli inkişaf
strategiyasının başlıca istiqaməti kimi:
nəzəri-empirik məsələlər və Azərbaycan nümunəsi
5.1. Hüquqi dövlət anlayışı: tarixi kökləri, təşəkkülü
xüsusiyyətləri və modern səciyyəsi ..............................................135
5.2. Vətəndaş cəmiyyəti: ideya əsasları və səciyyəvi