Hist fil star sred 2008

---

 

1 

HISTORIA FILOZOFII STAROśYTNEJ I ŚREDNIOWIECZNEJ 

– wykład kursoryczny 

 

Prof. dr hab. Agnieszka Kijewska 

Katedra Historii Filozofii StaroŜytnej i Średniowiecznej 

 

Celem wykładu jest zapoznanie się z najwaŜniejszymi tendencjami, problemami i postaciami 

filozofii staroŜytnej i średniowiecznej. W sposób szczególny zostanie zaakcentowana 

staroŜytna i średniowieczna koncepcja człowieka (jego struktury bytowej), ludzkiego 

poznania oraz istotnych relacji określających sposób ludzkiego Ŝycia (Bóg, społeczeństwo).  

 

 

Literatura przedmiotu: 

 

F. Copleston, Historia filozofii, t. 1, Warszawa 1998; t.2, Warszawa 2000. 

E. Gilson, Historia filozofii chrześcijańskiej w wiekach średnich, Warszawa 1987. 

R. Heinzmann, Filozofia średniowiecza, Kęty 1999. 

W. Jaeger, Paideia, Aletheia, Warszawa 2001. 

Podsiad, Więckowski, Mały słownik terminów i pojęć filozoficznych, Warszawa 1983. 

R. Popkin (red.), Historia filozofii zachodniej, Poznań 2003 (staroŜytność i średniowiecze). 

G. Reale, Historia filozofii staroŜytnej, t. 1-5, tłum. E. Zieliński, Lublin1993-2002. 

G. Reale, Myśl staroŜytna, tłum. E. Zieliński, Lublin 2003. 

W. Seńko, Jak rozumieć filozofię średniowieczną, Kęty 2001. 

S. SwieŜawski, Dzieje europejskiej filozofii klasycznej, Warszawa 2000. 

W. Tatarkiewicz, Historia filozofii, t. 1, (róŜne wydania). 

F. Van Steenberghen, Filozofia w wieku XIII, tłum. E. Zieliński, Lublin 2005. 

 

Lektury (róŜne wydania): 

Platon, Obrona Sokratesa, Eutyfron, Uczta, Fajdros, Timajos. 

Arystoteles, O duszy, Etyka Nikomachejska. 

Seneka, O Ŝyciu szczęśliwym, O gniewie, tłum. L. Joachimowicz, Warszawa 1963. 

Plotyn, Enneady (1 traktat), tłum. A. Krokiewicz. 

Marek Aureliusz, Rozmyślania. 

Augustyn¸ Dialogi filozoficzne: O Ŝyciu szczęśliwym, Solilokwia, Przeciw akademikom, O 

Nauczycielu; 

 

- Wyznania. 

Boecjusz, O pocieszeniu, jakie daje filozofia. 

Anzelm z Canterbury, Monologion. Proslogion. 

Abelard, Etyka, czyli poznaj samego siebie, tłum. L. Joachimowicz, Warszawa 1969. 

Tomasz z Akwinu, Traktat o człowieku (kwestie 7-76), tłum. S. SwieŜawski. 

---

 

2 

 

PROBLEMATYKA WSTĘPNA: 

1.

 

FILOZOFIA – jest dziełem Greków.  

- Etymologicznie termin ten wywodzi się od dwóch greckich słów: phileo – kocham, 

lubię oraz sophia- mądrość, wiedza. W tym właśnie znaczeniu jako pierwszy miał 

uŜyć terminu „filozofia” Pitagoras. StaroŜytny historyk Diogenes Laertios tak pisze o 

tym w  śywotach i poglądach słynnych filozofów I, 12: Terminu filozofia (philosophia)  

pierwszy uŜył Pitagoras i on teŜ pierwszy sam siebie nazwał filozofem (philosophos), a 

mianowicie w Sikionie, w rozmowie z Leonem, władcą Sikionu czy teŜ Flintu. Wtedy to 

[…] Pitagoras powiedział, Ŝe Ŝaden człowiek nie jest mądry, mądry jest tylko bóg. 

Przedtem filozofię nazywano mądrością (sophia), a człowieka uprawiającego filozofię 

i juŜ w niej wydoskonalonego – mędrcem (sophos); natomiast filozofem (philosophos) 

tego, który mądrość miłuje

1

. 

 

- W staroŜytności filozofia była rozumiana bardzo szeroko, jako wszelka wiedza. 

Dlatego mówiąc o początkach filozofii, mówi się równocześnie o początkach nauki. 

Natomiast dzisiejsze rozumienie filozofii jest uzaleŜnione od tego, jaką koncepcję 

filozofii się przyjmuje. W myśl klasycznej koncepcji filozofii (tomizm, 

fenomenologia) filozofia jest nauką, która posiada własny przedmiot badań, aspekt, cel 

oraz metodę. W innych koncepcjach filozofii pojmowana jest ona jako uogólnienie 

wyników nauk szczegółowych (koncepcja pozytywistyczna), bądź jako analiza języka 

filozoficznego (koncepcja lingwistyczna) lub sposób Ŝycia i ekspresja osobowości 

(koncepcja irracjonalna)

2

. 

 

 

2.

 

PODSTAWOWE DZIAŁY FILOZOFII: 

 - W szkołach platońskich filozofię dzielono na: fizykę (najwcześniej uprawiana), logikę/ 

dialektykę i etykę. 

- Arystoteles dzielił filozofię ze względu na cel dociekań na: filozofię teoretyczną 

(uprawianą po to, aby wiedzieć), która obejmowała fizykę, matematykę i teologię/ 

filozofię pierwszą; filozofię praktyczną (dąŜącą do poznania po to, aby skutecznie działać) 

                                                 

1

 Diogenes Laertios, śywoty i poglądy słynnych filozofów I, 12, tłum. I. Krońska, Warszawa 1982, s. 13. 

2

 Por. A. B. Stępień, Elementy filozofii, Lublin 1986, ss. 45-50. 

---