Historia filozofii

---

 
1
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Historia filozofii 
 
Tom I 
 
Filozofia starożytna i średniowieczna 
 
Władysław Tatarkiewicz 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
2
SPIS RZECZY 
 
Przedmowa do szóstego wydania
Przedmowa do ósmego wydania
Posłowie do pierwszego wydania
Filozofia i jej działy
Filozofia europejska i jej okresy
 
CZĘŚĆ PIERWSZA: FILOZOFIA STAROŻYTNA
Poprzednicy filozofów
 
PIERWSZY OKRES FILOZOFII STAROŻYTNEJ
Tales i początek filozofii
Jońscy filozofowie przyrody (Anaksymander i Anaksymenes)
Heraklit
Parmenides i szkoła elejska
Poprzednik: Ksenofanes; Szkoła: Melissos; Zenon z Elei; Gorgiasz; Szkoła megarejska. 
Empedokles
Anaksagoras
Demokryt i atomiści
Pitagorejczycy
Zestawienia
Zagadnienia filozofii w pierwszym jej okresie; Pojęcia i terminy; Bilans okresu; Chronologia; 
Wydarzenia współczesne; Kwestie sporne. 
 
DRUGI OKRES FILOZOFII STAROŻYTNEJ
Protagoras i sofiści
Sokrates
Uczniowie sofistów i Sokratesa
Cynicy; Cyrenaicy. 
Platon
Nauka o ideach; Nauka o duszy; Nauka o przyrodzie; Nauka o poznaniu; Etyka; Estetyka; Szkoła 
Platona. 
Arystoteles
Logika; Filozofia teoretyczna; Filozofia praktyczna; Następcy Arystotelesa. 
Zestawienia
Zagadnienia filozofii drugiego okresu; Pojęcia i terminy; Bilans okresu; Chronologia; Wydarzenia 
współczesne; Kwestie sporne. 
 
TRZECI OKRES FILOZOFII STAROŻYTNEJ
Stoicy
Fizyka; Etyka; Logika. 
Epikur i epikurejczycy
Etyka; Fizyka; Logika. 
Sceptycy
Koniec filozofii hellenistycznej
Eklektyzm; Filozofia w Rzymie; Nauka w Aleksandrii. 
Zestawienia
Zagadnienia okresu hellenistycznego; Pojęcia i terminy; Bilans okresu; Chronologia; Wydarzenia 
współczesne; Kwestie sporne. 
 

---

 
3
OKRES KOŃCOWY FILOZOFII STAROŻYTNEJ
Filon
Plotyn i neoplatończycy
Zamknięcie: starożytny pogląd na świat
 
FILOZOFIA CHRZEŚCIJAŃSKA (W OKRESIE POPRZEDZAJĄCYM 
ŚREDNIOWIECZE)
  
Patrystyka
Gnostycy
Apologeci Wschodu
Orygenes
Opozycja przeciw Orygenesowi i jego wpływ: dzieje nauki o Logosie. 
Grzegorz Nysseńczyk
Tertulian
Św. Augustyn
Teoria poznania; Teocentryczna metafizyka; Heteronomiczna etyka;  
Koniec patrystyki
Wschód; Zachód. 
Zestawienia
Zagadnienia filozofii wieków I-V; Pojęcia i terminy; Chronologią; Wydarzenia współczesne. 
 
CZĘŚĆ DRUGA: FILOZOFIA ŚREDNIOWIECZNA
 
PIERWSZY OKRES FILOZOFII ŚREDNIOWIECZNEJ
Eriugena i prąd panteistyczny
Św. Anzelm i początki scholastyki
Św. Bernard i początki mistyki średniowiecznej
Hugon od św. Wiktora i synteza scholastyki i mistyki
Abelard i spór o uniwersalia
Szkoła w Chartres. Humanizm wczesnego średniowiecza
Filozofowie arabscy
Perypatetycy arabscy; Mottekalemini; Mistycy sceptyczni; Przechowanie filozofii arabskiej przez 
Żydów; Wpływ filozofii arabskiej na chrześcijańską. 
Zestawienia
Zagadnienia wczesnego średniowiecza; Pojęcia i terminy; Chronologia; Wydarzenia współczesne; 
Kwestie sporne. 
 
DRUGI OKRES FILOZOFII ŚREDNIOWIECZNEJ
Arystotelicy i awerroiści
Św. Bonawentura i augustyniści XIII wieku
Roger Bacon i empiryzm średniowieczny
Św. Tomasz z Akwinu
Poprzednik: Albert Wielki. 
Duns Szkot
Zestawienia
Zagadnienia filozoficzne XIII wieku; Pojęcia i terminy; Chronologia; Wydarzenia współczesne; 
Kwestie sporne. 
 
KOŃCOWY OKRES FILOZOFII ŚREDNIOWIECZNEJ
Ockham i krytycyzm średniowieczny
Eckhart i mistycyzm XIV w.

---

 
4
Filozofia scholastyczna w Polsce
Okres wcześniejszy: Witelo; Okres późniejszy. 
Zestawienia
Zagadnienia późnego średniowiecza; Pojęcia i terminy; Bilans epoki; Chronologia; Wydarzenia 
współczesne; Kwestie sporne. 
 
 
 
 
 
PRZEDMOWA DO SZÓSTEGO WYDANIA 
 
Ostatnie rozdziały niniejszej książki były pisane w latach II wojny światowej, i do tych lat doprowadziła 
ona swój wykład: zacząwszy dzieje filozofii od starożytności, zakończyła je około roku 1940. A tak samo z prac 
historyków filozofii uwzględniła te, które przed r. 1940 były ogłoszone. 
Od tego czasu minęło ćwierć wieku, a w tym okresie działo się niejedno, zarówno w filozofii jak w 
historii filozofii; pojawiły się nowe myśli, a także historyczne opracowania myśli dawnych. Nowe wydanie 
książki historycznej jest okazją do jej uzupełnień, a uzupełnienia mogłyby nawet być dwojakie. Z jednej 
strony dotyczyłyby rozdziałów, które książka miała już w poprzednich wydaniach: korzystając z nowych badań 
historyków, rozszerzyłyby wiadomości o filozofii sprzed r. 1940. Inne zaś uzupełnienie polegałoby na 
wprowadzeniu nowego rozdziału o filozofii po roku 1940. 
Uzupełnienia pierwszego rodzaju zostały wprowadzone do niniejszego wydania, jednakże w niewielkich 
tylko rozmiarach. Osiągnięcia historyków filozofii od czasów wojny są znaczne, ale w większości wypadków 
mają charakter szczegółowy, i dlatego nie wydaje się, by były niezbędne w książce takiej jak niniejsza, 
ograniczającej się do informacji i rozważań najogólniejszych. Osiągnięcia zaś natury ogólnej są przeważnie 
interpretacjami osobistymi dziejów filozofii, i autor wolał pozostać przy własnych interpretacjach. W jednej 
tylko części książka została znacznie rozszerzona, mianowicie tam, gdzie przedstawia filozofię wieków średnich 
(druga część I tomu). W tej bowiem dziedzinie odkryte zostały liczne źródła, zostały odczytane nie badane 
dawniej rękopisy, ustalone nowe ważne fakty - i niektóre postacie i prądy ukazały się w nowym świetle. 
Większe uzupełnienia w zakresie filozofii średniowiecznej, wprowadzone do obecnego wydania, dotyczą 
albertystów i heterodoksalnych arystotelików XIII wieku, mniejsze - Abelarda, szkoły w Chartres, 
Bonawentury, przekładów Arystotelesa i Awerroesa na łacinę, roli uniwersytetu w Neapolu. Materiały do 
tych uzupełnień zostały udzielone autorowi przez Władysława Seńkę, książka zawdzięcza je niezwykłej Jego 
koleżeńskiej uczynności. 
Uzupełnień drugiego rodzaju niniejsze wydanie nie wprowadza: nie dodaje rozdziału o tym, co działo 
się w filozofii po r. 1940. Autor sądzi, że nie tylko dla układu społecznego i politycznego, ale również dla filozofii 
lata II wojny światowej były datą ważną, i że słusznie jest przed nimi wykład zakończyć. To, co się od tego 
momentu stało i co się dalej dzieje, jest dopiero początkiem ery jeszcze nie zamkniętej, jeszcze nie wyraźnej, 
dostatecznie nie wyjaśnionej; późniejsi historycy będą mogli nieporównanie lepiej zrozumieć jej odrębność, 
niż my dziś zdolni bylibyśmy to zrobić. Aby bieżący okres filozofii, lata 1940 -1966, potraktować w taki 
sposób, w jaki książka niniejsza traktuje okresy dawniejsze - wydaje się, że jest jeszcze za wcześnie. 
Natomiast wiele uzupełnień zostało wprowadzonych do bibliografii: jest w obecnym wydaniu bardzo 
znacznie powiększona. Jest teraz na wpół dziełem mgr Janusza Krajewskiego, dyrektora Biblioteki Wydziału 
Filozoficznego Uniwersytetu Warszawskiego. Dzięki wprowadzonym przez niego uzupełnieniom bibliografia 
Historii filozofii zwiększyła się przeszło w dwójnasób; zarazem cokolwiek zmieniła charakter, mimo że zacho-
wała dawny układ. Mianowicie, w poprzednich wydaniach była poniekąd osobistym wykazem książek, które 
autor szczególnie cenił i z których korzystał, obecnie zaś stała się po prostu wykazem książek w zakresie historii 
filozofii najważniejszych i najpotrzebniejszych. Jedynie w zakresie polskich publikacji autor od początku, od I 
wydania zmierzał do kompletności ; ku niej też zmierza uzupełniona bibliografia niniejszego wydania. Jednakże 
polska produkcja w dziedzinie historii filozofii w ostatnich czasach tak się rozrosła, że z kompletności trzeba było 
zrezygnować, uwzględniając jedynie prace ważniejsze i bardziej samodzielne. 
W zakresie ilustracji nastąpiły również pewne zmiany; m. in. wprowadzona została nowa podobizna 
św. Tomasza z Akwinu, którą zawdzięczam prof. F. Barone, i podobizna Gilberta de la Porree otrzymana 

---