Homo oeconomicus – człowiek – istota racjonalna ? Monika Mroczek

Homo oeconomicus – człowiek – istota racjonalna ?

• Monika Mroczek

• Na podstawie:

• M. Blaug, Metodologia ekonomii, PWN; rozdz. 15

• Miklaszewska, Dylematy racjonalności

Wstęp – plan prezentacji

• Część I - Założenie o racjonalności

• Wprowadzenie pojęcia
• Znaczenie racjonalności
• Obrona racjonalizmu
• Ograniczona racjonalność
• Krytyka racjonalizmu

• Część II - Różne podejścia do Homo oeconomicus

• Ekonomia behawioralna
• Teoria wyboru publicznego
• Podejście Amartyja Sena
• Podejście Philipa Pettita

Część I Założenie o racjonalności

Racjonalność – znaczenie terminu

• Znaczenie potoczne:

• działanie jednostek polegające na pełnym wykorzystaniu informacji i dostępnych środków aby osiągnąć dobrze określone cele;

• Znaczenie ekonomiczne:

• działanie jednostek, które maksymalizują swoją użyteczność, przy ograniczonych zasobach (bądź minimalizują nakłady, przy założonym poziomie efektów)

Znaczenie dla ekonomistów

• Dla ekonomistów klasycznych racjonalność to preferowanie większej ilości w stosunku do mniejszej ilości,

• zbiór preferencji jest uporządkowany dostęp do informacji jest bezpłatny, brak jest ryzyka

Racjonalność cd.

• Nie wszystkie teorie wyprowadzane są na podstawie założenia o racjonalności np:

• wyprowadzenie popytu na pieniądz,
• ekonomia marksistowska, radykalna,
• amerykański instytucjonalizm

Obrona racjonalności

• Prawdziwość twierdzenia o racjonalności – jest wynikiem pewnej konwencji

• Jest prawdziwe w sposób tak oczywisty że wystarczy je sformułować aby zostało zaakceptowane

• Racjonalność nie zawsze była uważana za analityczną tautologie, ale jako kantowskie twierdzenie „a priori”

• Neoklasyczni ekonomiści przyjęli ze jest częścią lakatosiańskiego „twardego rdzenia” - Popper

Obrona racjonalności

• Boland – krytyka racjonalności bezskuteczna (traktowana jako twierdzenie metafizyczne)

• Sarget i Lucas – wprowadzenie do modelu parametrów które nie są motywowane dążeniem do indywidualnej optymalizacji – są traktowane jako „dostosowanie ad-hoc”

• Caldwell –racjonalność nie poddaje się testowaniu

Ograniczona racjonalność

• Herbert Simon - Ograniczona racjonalność (bounded rationality)

• Człowiek często podejmuje decyzję pod wpływem impulsu lub z nawyku a także kieruję się ciekawością czy posiada skłonności do zapominania
• nie max użyteczności a zaspokaja potrzeby w zadawalającym go stopniu

Wnioski z obrony

• Założenie o racjonalności odnosi się do motywacji jednostek, ale ekonomistów interesuje zachowanie się zbiorowości

• Aby z hipotezy o racjonalności można wysnuć pewne wnioski trzeba uzupełnić koncepcję o założenia pomocnicze tj: jednorodność działających podmiotów, zał. o doskonałej zdolności przewidywania itp.

Krytyka racjonalności

• Eksperymenty wykazały ze jednostki nie zachowują się w sposób racjonalny

• np. jednostki systematycznie zaniżają wielkość kosztów alternatywnych w porównaniu z kosztami ponoszonymi,
• zyski na giełdzie pojawiające nie poprzedzające dni wolne od pracy, na przełomie lat, miesięcy - jeśli więc założenie załamuję się na rynkach finansowych to dlaczego ma się sprawdzać na innych rynkach ?

• Obrona: argumentuje się że anomalie mają rozkład przypadkowy i w przypadku procesów masowych niwelują się wzajemnie lub są przez nich po prostu ignorowane

Wnioski

• Czy mamy odrzucić całą ekonomie neoklasyczną bo jest oparta na niepewnym założeniu?

• Według autora „uczynić tak, oznaczałoby paść ofiarą naiwnego falsyfikacjonizmu”

• Potencjalne źródło problemu – nasz sposób interpretowania kosztów informacji lub mechanizmu konkurencji

Część II Różne podejścia do Homo oeconomicus

Ekonomia behawioralna

• Obecnie kwestionuje się koncepcję człowieka ekonomicznego

• Ekonomia behawioralna poprzez badania indywidualnych i społecznych skłonności poznawczych i emocjonalnych stara się wyjaśnić decyzje ekonomiczne i ich wpływ na ceny rynkowe dochody i alokacje środków produkcji

Teoria wyboru publicznego

• broni racjonalności jednostek

• Becker, Caplan – pozorne irracjonalne działania są w istocie racjonalne i dają się w ten sposób wyjaśnić

• Buchanan – homo oeconomicus jako uproszczenie a nie pełna koncepcja człowieka (lepiej założyć egoizm jednostek niż altruizm)

Podejście Amartyja Sena

• Sen zastanawia się nad tym dlaczego wybiera się założenie o racjonalności wiedząc ze jest błędne

• nawiązuje do rozbieżności w teorii Adama Smitha – do dwoistości wizji człowieka , który na rynku zachowuję się egoistycznie a w swoich działaniach moralnych - altruistycznie

• wprowadza wymiar etyczny i dodatkowe pojęcia: współodczuwanie i zobowiązanie

Philip Pettit

• tworzy tezę o wirtualnej obecności umysłu ekonomicznego we wszelkich działaniach ludzkich

• wszelkie ludzkie zachowania dają się opisać w sposób ekonomicznie racjonalny przez wydobycie z nich momentu skoncentrowania na sobie

Wnioski

• Dotychczasowa tradycyjna wizja człowieka racjonalnego jest niewystarczająca i stąd konieczne są nowe postulaty i różne odmiany teorii, także nie oparte na założeniu o racjonalności, jednak żadna z alternatywnych teorii nie daje tak dokładnych wniosków jak te zakładające racjonalność

• Na podstawie koncepcji zdrowego rozsądku nie da się zbudować metafizyki ani antropologii, jednak „ma walor metodologiczny” - można sprowadzić do niej i wytłumaczyć za jej pomocą wszelkie ludzie zachowania

Dziękuję za uwagę !