Almaz H
əsənqızı
2
Elmi r
еdаktоr:
M
əhərrəm Qasımlı
filologiya üzr
ə elmlər doktoru,
professor
Əməkdar elm xadimi
R
əyçilər:
C
əlil Nağıyev
filologiya üzr
ə elmlər doktoru, professor
Ülk
ər Nəbiyeva
filologiya üzr
ə elmlər doktoru
Almaz H
əsənqızı. Folklorşünaslığa giriş (dərs vəsaiti),
Bаkı, “Elm və
t
əhsil”, 2015, 260 səh.
Kitabda Az
ərbaycan folklorşünaslığının ən
mühüm nəzəri
probleml
əri, onun müxtəlif elm sahələrilə qarşılıqlı əlaqələri
müasir dövrün t
ələbləri fonunda araşdırılmışdır. Dərs vəsaiti
humanitar elml
ər üzrə təhsil alan bakalavrlar üçün nəzərdə tutulsa
da, ondan mü
əllim və tədqiqatçılar da mənbə kimi istifadə edə
bil
ərlər.
ISBN: 978-9952-8142 -7-9
© Almaz H
əsənqızı, 2015
© “Elm v
ə təhsil”, 2015
Folklorşünaslığa giriş
3
GİRİŞ
Az
ərbaycanda, folklorla bağlı tədqiqatların aparılması-
na başlanmasının, təxminən, yüz əlli ilə yaxın bir tarixi
vardır. Daha dəqiq desək, cüng, salnamə, səyahətnamə, qə-
dim yazılı abidələr, lüğətlərdə yer alan
folklor örnəkləri,
b
əzən onlar haqqında verilən məhdud məlumatlar nəzərə
alınmazsa, xalq yaradıcılığı ilə bağlı tədiqiqatlar on doqqu-
zuncu yüzilin sonlarından aparılmağa başlamışdır. Bununla
bel
ə, uzun illər folklorşünaslıq ayrıca təhlil
obyektinə çevril-
m
əmiş, yəni təxminən iyirminci əsrin ortalarına qədər ədə-
biyyat tarixi il
ə bağlı yazılan tədqiqatların tərkibinə daxil
edilmişdir.
M
əlumdur ki, Azərbaycan ədəbiyyat tarixinin ilk müəl-
lifi Firidun b
əy Köçərli (1863-1920) hesab edilir. Onun
1903-cü ild
ə Tiflisdə nəşr etdirdiyi “Azərbaycan tatarlarının
ədəbiyyatı” kitabında xalq yaradıcılığı haqqında müəyyən
q
ədər bəhs olunmuşdur. Xatırladaq ki, bu əsər 1925-1926-cı
ill
ərdə “Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi materialları” adı ilə
n
əşr edilmişdir.
1943-1944-cü ill
ərdə “Müxtəsər Azərbaycan ədəbiy-
yatı”, 1957-1960-cı illərdə “Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi” (3
cildd
ə), 1967-ci ildə “Azərbaycan sovet ədəbiyyatı tarixi” (2
cildd
ə) kitablarının hər birində xalq ədəbiyyatı haqqında
mü
əyyən qədər məlumatlara yer verilmişdir.
Almaz H
əsənqızı
4
Bu
ənənənin davamı kimi son illərdə – Azərbaycan
müst
əqilliyini yenidən qazanandan sonra yazılan “Azərbay-
can
ədəbiyyatı tarixi”nin (6 cilddə)
də ilk cildi folklora həsr
edilmişdir.
Az
ərbaycan folklorşünaslığının nəzəri problemlərini
əhatə edən sistemli dərsliklər iyirminci əsrin ikinci yarısın-
dan n
əşr edilməyə başlayır. Beləliklə, Vaqif Vəliyevin
“Az
ərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı” (1970), “Azərbaycan
folkloru” (1985), Paşa Əfəndiyevin “Azərbaycan şifahi xalq
ədəbiyyatı” (1981) adlı kitabları nəşr olunur.
Qeyd etm
ək lazımdır ki, sovet dövründə senzura üzün-
d
ən xalq yaradıcılığının tam obyektiv araşdırılması qeyri-
mümkün idi,
bütün sah
ələrdə tədqiqatlar sosialist ideolo-
giyasının tələblərinə uyğun aparılmalı idi. Əslində, sovet
hakimiyy
ətinin mövcud olduğu illərdə dərsliklərin böyük
əksəriyyəti (bura qeyri-humanitar elmlərlə yanaşı tarix fənni
d
ə daxil idi) rus dilindən tərcümə vasitəsilə yazılırdı. Təbii
ki, Az
ərbaycan dili və ədəbiyyatı dərslikləri öz alimlərimiz
t
ərəfindən hazırlanırdı, lakin onlar da “partiyaya sədaqət”
ruhuna
əsaslanaraq yazılırdı. Elə bu
səbəbdən də çox zaman
d
ərsliklərdə milli məfkurəyə söykənən əsərlər deyil, sosializ-
mi m
ədh edən, məcburiyyətdən deyilmiş “söz yığınları” özü-
n
ə yer tapırdı. Məhz buna görə də Azərbaycan müstəqilliyini
yenid
ən bərpa etdikdən sonra dərsliklərin tam fərqli bir
baxışla yazılması zərurəti ortaya çıxdı.
Bu yanaşma öz təsirini folklorşünaslıqla bağlı tədqi-
qatlarda da göst
ərirdi. Məhz
sovet dövründə folklorşü-
naslıqla bağlı yazılan dərsliklərdən birinin müəllifi olmuş
professor Paşa Əfəndiyev müstəqilliyin ilk vaxtlarında –
1992-ci ild
ə nəşr etdirdiyi “Azərbaycan şifahi xalq ədəbiy-
yatı” kitabında bu məsələni nəzərdə tutaraq yazır: “Birdən