I bob. Yoshlarni milliy istiqlol gʻoyalariga sodiq qilib tarbiyalashning ahamiyati va muhim vazifalar

Yoshlarni milliy istiqlol gʻoyalariga sodiq qilib tarbiyalash ular meyoriy ogʻishlarning oldini olishning mohiyati sifatida
Mundarija:
Kirish………………………………………………………………………………4
I bob. Yoshlarni milliy istiqlol gʻoyalariga sodiq qilib tarbiyalashning ahamiyati va muhim vazifalar…………………………………………………………………..14
1.1 Yoshlarni milliy istiqlol gʻoyalariga sodiq qilib tarbiyalashning ahamiyati…..7
1.2 Yoshlarni milliy istiqlol gʻoyalariga sodiq qilib tarbiyalashda muhim vazifalar va muommolar……………………………………………………………………14
II bob. Yoshlarni milliy istiqlol gʻoyalariga sodiq qilib tarbiyalash ular meyoriy ogʻishlarning oldini olishning mohiyati sifatida muhim kasb etishi va bunda chora tadbirlar……………………………………………………………………………31
2.1 Yoshlarni milliy istiqlol gʻoyalariga sodiq qilib tarbiyalash ular meyoriy ogʻishlarning oldini olishning mohiyati sifatida muhim kasb etishi……………...25
2.2 Me’yoriy ogʻishlarni oldini olish chora tadbirlari…………………………….31
Xulosa……...……………………………………………………………………...33
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati………………………………………………..34

Kirish
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev – “Yoshlarimiz biznes, ilm – fan, madaniyat, san’at, adabiyot va sport sohalarida olamshumul muvoffaqiyatlarga erishmoqda. Bu mamlakatimiz istiqboliga, buyuk ajdodlarimiz boshlagan ezgu ishlarni kelajak avlodlar munosib davom ettirishiga katta ishonch bag’ishlaydi”.[1] Shuningdek, “Qadrli o’g’il - qizlarim! Bizning havas qilsa arziydigan ulug’ ajdodlarimiz bor. Havas qilsa arziydigan beqiyos boyliklarimiz bor. Va ishonaman, Xudo xoxlasa havas qilsa arziydigan buyuk kelajagimiz ham bo’ladi.

Yorug’ kelajakni avvalambor sizdek azmu – shijoatli, jo’shqin orzu intilishlar bilan hayotga kirib kelayotgan, hech kimdan kam bo’lmaydigan butun navqiron avlodimiz, butun O’zbekiston yoshlari barpo etadi” – degan gaplaridan nechog’lik haq ekanini bilamiz. Shu o’rinda urg’u berib o’tish joiz deb hisoblaymiz. CHunki kechangi kunimizni tahlil etmay, o’rganmay turib kelajagimizni tasavvur qila olmaymiz. Shuning uchun tarix darslari orqali g’oyaviy tarbiyaning umumiy pedagogik va metodik usullarini yanada har tomonlama takomillashtirib borish, uzluksiz ta’lim tizimida davom etayotgan islohotlarning asosini tashkil etadi deb hisoblaymiz.
Shuningdek, millatning kelajagi bo’lgan yosh avlodni insonparvarlik ruhida tarbiyalashning dastlabki o’chog’i oila bo’lsa, uning asosiy bo’g’inlaridan biri bu tarbiya maskanlari ekanligini bilamiz. Demak, oilada olingan insoniylik fazilatlari bolada bog’cha tarbiyaxonasida mustahkamlanishi zarur ekan, bu o’rinda tarix fani qanday vazifani bajarmog’i lozim? Mustaqil O’zbekiston jahoning eng ilg’or mamlakatlari safidan o’rin topdi.
Mustaqillik barqaror rivojlanishi uchun mustaqillik dunyoqarashiga ega bo’lgan, milliy iftixor tuyg’usi bilan yo’g’rilgan, hur va erkan fikrlovchi, ayni vaqtda fuqarolik mas’uliyatini chuqur his etadigan, milliy va umuminsoniy qadriyatlarni o’z kasb – kori, ijtimoiy muhiti talab qiladigan, yosh avlodni ajdodlar tarixi, yuksak ma’naviyati va madaniyati bilan yaqindan tanishtirish orqali ularda milliy g’urur his – tuyg’ularini tarbiyalash, vatanparvarlik g’oyalarini shakllantirish, mamlakatimiz ijtimoiy – siyosiy hayotidagi dolzarb masalalardan biri sanalgan etnodemografik jarayonlarga munosabat bildiri oladigan chuqur bilim va tajriba bilan qurollangan yoshlarni tarbiyalashni islohotlarning mazmuni etib belgilab qo’ydi. Tarix darslarida mavzuning mohiyatini ochib berish barobarida o’quvchilarni milliy mafkura g’oyasi asosida tarbiyalashning samarali yo’llari ishlab chiqilishi kerak bo’ladi. Shundagina maktab ta’limi yordamida o’quvchini g’oyaviy jihatdan chiniqtirishimiz mumkin. Umumiy qilib aytadigan bo’lsak, insonparvarlik – ijtimoiy harakat doirasida kishilarda, turli millat vakillariga mehr – muruvvat hissini tarkib toptirish, adolatsizlik, tengsizlik, tekinxo’rlik, vijdonsizlik, odobsizlik, yot ta’limotlar ta’siriga tushish kabi hatti – harakatlarga murosasizlikni shakllantiradi. Insonparvarlik g’oyasining barcha qirralari, milliy an’analarimiz bilan birga turli qoida, tushuncha va fikrlar tizimi sifatida o’z ifodasini topgan¹.
Kurs ishi оb’еkti: Yoshlarni milliy istiqlol gʻoyalariga sodiq qilib tarbiyalash ular meyoriy ogʻishlarning oldini olishning mohiyati bilаn tаnishtirish jаrаyоni
Kurs ishi prеdmеti: Yoshlarni milliy istiqlol gʻoyalariga sodiq qilib tarbiyalash ular meyoriy ogʻishlarning oldini olishning mohiyati sifatida bilаn tаnishtirish kо’nikmаlаri
Kurs ishining аmаliy аhаmiyаti. Kurs ishi jаrаyоnidа ilgаri surilgаn fikrlаrdаn, yоndаshuvlаrdаn hаmdа sаmаrаdоrligini tа’minlоvchi Kurs ishi nаtijаlаridаn pеdаgоgik fаnlаr bо‘yichа mа’ruzаlаr tаyyоrlаsh, qо‘llаnmаlаr yаrаtish, shuningdеk mеtоdik tаvsiyаnоmаlаr yаrаtishdа, ish tаjribаlаrini оmmаlаshtirishdа sаmаrаli fоydаlаnishgа xizmаt qilаdi.
Kurs ishi ishining tаrkibiy tuzilishi vа hаjmi: ish kirish, 2 bоb, 4 bо‘lim, umumiy xulоsаlаr vа tаvsiyаlаr, fоydаlаnilgаn аdаbiyоtlаr rо‘yxаtidаn ibоrаt.

I bob. Yoshlarni milliy istiqlol gʻoyalariga sodiq qilib tarbiyalashning ahamiyati va muhim vazifalar

1.1 Yoshlarni milliy istiqlol gʻoyalariga sodiq qilib tarbiyalashning ahamiyati
Insonparvarlik tarbiyasi shaxsning sub’ektiv istagi bo’lmay, balki maktab amaliy ishining talabiga aylanadi. Insonparvarlik g’oyasini o’quvchilarda shakllantirish, tarbiyalash tarix fanlarini o’qitish jarayonida amaliy tus olishi muhim sanaladi. Insonparvarlik tarbiyasini tarix o’qitish jarayonida shakllantirishning o’zi ham bir qancha ruhiy jarayonlar orqali kechishi mumkin. Bu o’rinda ong markaziy masala bo’lib qoladi va insonparvarlik g’oyasini anglash, tasavvurlar orqali idrok etish bir qancha mexanizmlar bilan bog’liq.
Tarix fani o’qituvchisi o’quchi yoshini hisobga olgan xolda darsni rejalashtiradi. Yuqorida ta’kidlab o’tganimizdek, darslarni shu tarzda tashkil etish pedagogdan kattagina mahorat talab etadi. Zamonaviy dars usullarining barchasi ham biror muammo yoki faoliyatni o’zaro munozara, muloqot orqali tinglovchiga yetkazadi. Tashkil etiladigan tarix darsi muzey ashyosi bilan jihozlansa, bu nafaqat mavzuga qiziqishni orttiradi, balki bilim oluvchi keyingi mavzuga doir manba, yoki ashyo izlashga o’qituvchiga yordam berishi ham mumkin. Bilamizki, o’quvchi eshitish jarayonida 20 – 30 % o’zlashtirsa, ko’rish va eshitish orqali 50 – 60 % o’zlashtirishi mumkin. Demak, ashyoni bevosita ko’rgazmali tarzda namoyon etish imkoni bo’lmagan taqdirda, o’qituvchi ashyo haqida ma’lumot berish bilan birga uning rasmi, yoki mazkur ashyo saqlanadigan joy xususida to’xtalib o’tishi, yoki bo’lmasa, milliy muzeylarimizda shunga o’xshash qanday osori-atiqalar borligi xususida hikoya kiritishi lozimdir.
Biz insoniyatning o’tmish tarixini o’rganganimizda uni sobiq sovetlar davrida hukmron bo’lgan g’oya, ya’ni tarixni sinfiy kurashlar nuqtai nazaridan talqin etishlardan yoki noo’rin bo’rttirib ko’rsatishlardan saqlanishimiz zarur. Chunki, “Biz xalqni nomi bilan emas, balki madaniyati orqali bilamiz, tarixning tag – tomirigacha nazar tashlaymiz”. Binobarin, haqqoniy tarix dillarga hayot qonini quyuvchi, tillarga so’z baxsh etuvchi, saltanatlarni qayta yaratuvchi, o’tib ketgan asrlar silsilasini butun hayajonlari, egalari bilan ko’z o’ngimizda namoyon etib, hayotimiz sarhadlarini kengaytiruvchi mo’jizadir. Uning ma’naviy qudrati ila biz barcha kechmish zamonlarning odamlariga hamdamu hamnafas bo’lamiz, ular bilan goh suyib, goh kuyib, dilimizni rag’batlantiruvchi, hislarimizga ozuqa beruvchi turli voqealar, ajabtovur fe’l – atvorlar dunyosiga oshno bo’lamiz.Yoshlarda mavkuraviy dunyoqarashini mustahkamlashda muzeylar amaliy vosita bo’lib xizmat qiladi. Bugunni ertangi kun bilan chambarchas bog’lab turuvchi ko’prik sanalgan muzeylarimiz faoliyatida ham ayrim muammolar yo’q emas.

1.2 Yoshlarni milliy istiqlol gʻoyalariga sodiq qilib tarbiyalashda muhim vazifalar va muommolar

Respublikamiz hukumati tomonidan mustaqillikning dastlabki yillaridanoq yoshlarga qaratilayotgan e’tibor davlat siyosatining muhim ustuvor yo’nalishlardan biri sifatida qaralib, yoshlarni milliy va umuminsoniy qadriyatlar ruhida tarbiyalash, mustaqil fikrlaydigan zamonaviy mutaxassislarni yetishtirish hamda jismonan baquvvat, iymon-e’tiqodi butun, bilimli, mard va jasur, vatanparvar, ma’naviyati yuksak, milliy g’oyani o’zida mujassam etgan shaxsni shakllantirishga e’tibor berila boshladi. Bu boradagi ishlarni aniq, maqsadli amalga oshirish uchun davlat ahamiyatiga molik hujjatlar qabul qilinib, dasturlar ishlab chiqildi.
“Ta’lim to’g’risida”gi Qonun, “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”, “O’zbekiston Respublikasida yoshlarga oid davlat siyosatining asoslari to’g’risida”gi Qonun hamda “Maktab ta’limini rivojlantirish Davlat umummilliy dasturi”, sport sohasidagi “Jismoniy tarbiya va sport to’g’risida”gi Qonun, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “O’zbekiston Bolalar sportini rivojlantirish jamg’armasini tashkil etish to’g’risida”gi Farmoni va boshqa me’yoriy hujjatlar yoshlar bilan ishlash, ularni barkamol avlod sifatida shakllantirishni davlat miqyosida muvaffaqiyatli amalga oshirilishida zamin bo’lmoqda.
Ulardan ko’zlangan maqsad yoshlarning ijtimoiy shakllanishi va kamol topishi, yoshlarimizga ta’lim-tarbiya berish, kasb-hunar o’rgatish, ularni ish bilan ta’minlash, sog’lig’ini asrab-avaylash, ma’naviyatini yuksaltirish, qobiliyati va madaniyatini rivojlantirish hamda jamiyat manfaatlari yo’lida xizmat qiladigan barkamol avlodni tarbiyalash uchun sharoitlar yaratishdan iborat.
Mustaqillik yillari bu yo’nalishda ham ulkan ishlar amalga oshirildi. Ayniqsa, so’nggi yillarda g’oyaviy-mafkuraviy, ta’lim-tarbiya, targ’ibot-tashviqot ishlarini rivojlantirishga alohida e’tibor qaratilayotganini jamiyatning ijtimoiy-siyosiy, ma’naviy-ma’rifiy taraqqiyotiga jiddiy turtki bermoqda. Aksariyat fuqarolar buzg’unchi g’oya va mafkuralar mohiyatini farqlab, ularning g’arazli maqsadlarini anglab yetmoqda. Bu, hyech shubhasiz, keyingi yillarda olib borilgan ijobiy ishlarning samarasidir.
Ammo mazkur sohada qator muammolar ham yo’q emas. Xususan, jamiyatimiz a’zolarining hammasi ham milliy g’oya va mafkuraning mazmun-mohiyatini, hayotimiz va taraqqiyotimizda tutgan o’rni hamda ahamiyatini hamon yetarlicha anglamayotganini ta’kidlash lozim.
Milliy mafkura-mohiyatan milliy g’oyaga yetish yo’li. Nima qilinsa, shu g’oyaga intilish tezlashadi, osonlashadi, maqsad amalga oshadi, qanday ish tutilsa, mazkur g’oyaga zid harakatlarning yo’li to’siladi-milliy mafkura aynan ana shu savollarga javob beradi.
Ilmiy tarzda aytganda, agar milliy g’oya nazariya bo’lsa, milliy mafkura-amaliyot. Yoki, milliy g’oya strategiya bo’lsa, milliy mafkura-taktika. Ma’naviyat va ma’rifat odamni ana shunday yuksak insoniy darajaga yetkazadi. Shunda inson komil bo’ladi. Milliy mafkurani ham komil insonlar yaratadi, takomillashtiradi va amalga oshiradi.
Milliy istiqlol g’oyasining mazmuni va mohiyatini tashkil etuvchi asoslardan biri- xalqimizning qadimiy va boy tarixidir. Tarix-buyuk murabbiy. U odamga namuna bo’ladigan misollarnigina emas, balki ba’zan achchiq saboqlar ham beradi.
Milliy istiqlol g’oyamizning falsafiy asosini eng avvalo milliy-ijtimoiy tafakkurning butun dunyoda mashhur nodir namunalari, buyuk ajdodlarimizning falsafiy merosi, diniy va ilmiy qarashlari, progressiv aholi qatlamlarining dunyoqarashi, xalq orasida keng tarqalgan ezgulik va adolat g’oyalari, sofko’ngillik va oliyjanoblik, halollik, jasorat, ma’naviy va jismoniy barkamollik tashkil etadi.
Istiqlol g’oyasining falsafasi, uning mazmuni va mohiyati, eng muhim prinsiplari jamiyatimizning progressiv taraqqiyot yo’lini, milliy davlat barpo etish jarayoni va istiqbollarini nazariy jihatdan asoslab bergan Islom Abdug’aniyevich Karimov asarlarida o’zining teran ifodasini topdi.
Milliy istiqlol g’oyasi kishilik sivilizasiyasining - qadimgi dunyo, antik dunyo, o’rta asrlar, boshqa davrlar va hozirgi zamonning falsafiy tajribasiga tayanadi. Milliy istiqlol g’oyasining mazmuniga G’arb va Sharq ijtimoiy tafakkurining qator buyuk vakillari, chunonchi, Suqrot va Konfusiy, Zardusht va Aflotun, Akvinskiy va Forobiyning va jadidchilik vakillarining hozir ham o’z ahamiyatini yo’qotmagan qarashlari: jahon dinlarida mavjud bo’lgan umuminsoniy gumanizm g’oyalari ta’sir ko’rsatmoqda.
“G’oya” tushunchasining hozirgi zamon ilmiy talqiniga muvofiq, u obyektiv
voqyelikning inson tafakkuridagi in’ikosi bo’lib, ayni paytda, inson ongi, borliqni aks ettirish bilan birga, o’zida bilish jarayonini yanada chuqurlashtirish va amaliy hayotni ijodiy o’zgartirishning keng, chuqur imkoniyatlarini mujassam etadi hamda o’z navbatida, uning o’zi ham ularning rivoji negizida muttasil taraqqiy topib boradi.
Fikrimizning dalili sifatida quyidagi jumlalarni keltirishni maqsadga muvofiq topdik: “Aslida,-deydi yurtboshimiz “Turkiston” gazetasi muhbiri savolariga bergan javoblarida,-odamzod tafakkurining chegarasi yo’q”. “Agar tafakkurni atrofimizdagi hayot tarzining mahsuli sifatida qabul qilsak, uning ikkinchi jihati shundaki, hayotning o’zi ham, uning o’zgarishlari ham odamzod tafakkurining o’zgarishi bilan chambarchas bog’liq”. “Milliy g’oya millatni, xalqni birlashtirishga qaratilishi kerak”. “Millatni bo’lib tashlashga asos bo’ladigan g’oya buzg’unchi g’oyadir”.
“G’oya”ning ijtimoiy hayotdagi o’rni va ahamiyatini ushbu tarzda idrok etilishidan kelib chiqqan mamlakat yo’lboshchisining musobahasida biz aql, ong, tafakkur, ma’naviyat, mafkura, milliy g’oya tushunchalarini keng uslubiy-nazariy miqiyoslarda qo’llanganligini ko’ramiz.
XXI asrda, mamlakatimizni, xalqimizni birlashtirish, ularni mushtarak, yakdil qilish asosida kirib borishiga yo’l ko’rsata oladigan, ilg’or jahon hamjamiyati qadriyatlariga hamohang milliy g’oya qanday talabga javob bermog’i darkor? Gap milliy g’oya haqida borar ekan,-deydi mamlakat yo’lboshchisi mazkur savolga javob berar ekan,-o’z-o’zidan uni demokratik tamoyillar bilan uyg’unlashtirish masalasi kelib chiqadi. Bu osongina kechadigan ish bo’lmay, balki chuqur ilmiy-siyosiy, nazariy-amaliy yondoshuvni talab qiladigan mashaqqatli jarayondir. Bu vazifani ado etish,-deya davom etadi I.A.Karimov,-ijtimoiy fanlar sohasining yetakchi olimlari- faylasuflar, siyosatshunoslar, sosiologlar, huquqshunoslar, pedagoglar, psixologlar, tarixchilarni, shuningdek, adib va jurnalistlarning eng peshqadam vakillarini mazkur jarayonga jalb qilish, ularning bilim va tajribalaridan omilkorlik bilan foydalanishni taqozo etadi.
Eng muhimi, shu narsa aniqki, erkin fuqaro-ongli yashaydigan, mustaqil fikrga ega bo’lgan shaxs ma’naviyatini kamol toptirish bizning yangi asr bo’sag’asi va uning davomidagi bosh milliy g’oyamiz bo’lishi zarur,-deyiladi musobahada. Milliy g’oya-umumxalq manfaatlari mushtarakligining ifodasi bo’lib, u faqat adolat va demokratiya tamoyillarining hayotda qaror topishi orqali har bir fuqaro turmush tarzini insoniy negizlarda yuz berishini ta’minlaydi.
Yashashdan maqsadimiz, xuddi shu milliy istiqlol g’oyasi bilan chambarchas bog’lanib, uyg’unlashib ketmas ekan, bunday hayot bema’nodir. Vatanparvarlik, xalqparvarlik hir birimizning qon-qonimizga singib ketishi shart. O’zimizni jonajon Vatanimiz, aziz xalqimizdan ayru tasavvur etmasligimiz, men shu aziz diyorning bir qismi, jonli bo’lagi degan tasavvurga ega bo’lmog’imiz ayni haqiqatdir. Aslida har birimiz uchun men-Vatan, Vatan-mendir. Bu gapni keng ma’noda Vatan-xalq, xalq-Vatan deb tushunmoq joiz.
Negaki bu aziz Vatanga har birimizning ota-bobolarimiz, ona momolarimizning jismi qorishgan. Biz ham shu tuproqdan hosil bo’lgan ne’matlarni iste’mol qilish hisobiga ulg’aydik. Ertami-kechmi (o’lim barhaq) ana shu zaminga qo’shilib ketamiz.
Shuning uchun jamiyatimiz fuqarolari, xususan, yoshlarni eski mafkuraviy asoratlardan xalos etish, ular ongida g’oyaviy bo’shliq paydo bo’lishiga yo’l qo’ymaslik, ularni istiqlol g’oyalariga sadoqat ruhida tarbiyalash “Milliy istiqlol g’oyasi va ma’naviyat asoslari” fanining bosh maqsadi hisoblanadi. Bu olijanob maqsadga erishishda “Milliy istiqlol g’oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar” risolasi asosiy manba bo’lib xizmat qiladi.
Bu boradagi vazifalar ko’lami O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning bir qator chiqishlarida, xususan, “Fidokor” gazetasi muxbirining savollariga javoblarida aniq ko’rsatib o’tilgan. Chunki mamlakatimizda barpo etilayotgan yangi jamiyat yuksak ma’naviyatga, milliy va umuminsoniy qadriyatlar uyg’unligiga tayanadi. Ma’naviy-ma’rifiy ishlarining asosiy masad va vazifalari yurtboshimiz tomonidan bildirilgan ana shu fikrlar asosida belgilanib, milliy istiqlol g’oyasi asosiy tushuncha va tamoyillarini alohida fan sifatida o’qitishga e’tibor qaratildi. Bu fanning vazifalari quyidagilardan iborat:
yosh avlodda milliy g’oya, milliy mafkura va umumbashariy qadriyatlarga, demokratik tamoyillarga asoslangan dunyoqarashni shakllantirish;
istiqlol g’oyalariga cheksiz sadoqat, ona diyorga mehr-muhabbat, ozod va obod Vatan barpo etishdek ulug’ va olijanob maqsadga e’tiqod, jasurlik va fidoiylik ruhini o’quvchilar ongiga yanada chuqur singdirish;
milliy qadriyatlarimiz va ulug’ mutafakkirlarimiz merosidan, islom dinining insonparvarlik falsafasi va g’oyalaridan yosh avlod tarbiyasida foydalanish samaradorligini oshirishga erishish;
mamlakatimizda kechayotgan ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy o’zgarish va yangilanishlar mohiyatini yosh avlod qalbiga singdirib, uni bu jarayonning faol ishtirokchisiga aylantirish va boshqalar.
Demak, asosiy maqsad-yosh avlodda vatanparvarlik tuyg’usi va milliy g’ururni shakllantirish, ajdodlarimiz merosiga hurmat, Vatanga sadoqat, istiqlolga fidoiylik tuyg’ularini kamol toptirish, ma’naviy-ma’rifiy tarbiyaning ta’sirchan yo’l va usullarini izlab topish, bozor iqtisodiyoti sharoitida o’z-o’zini boshqara oladigan va har qanday qiyin vaziyatlarda ham to’g’ri yo’l topa biladigan shaxsni tarbiyalashdir.
Prezidentimiz atrofiga birlashish, hamma masalada unga ko’mak berish, milliy istiqlolimizning mehnatsevarlik, insonparvarlik, vatanparvarlik, halollik, poklik, kamtarlik, oilaviy totuvlik, milliy ahillik, do’stlik-birodarlik haqidagi buyuk g’oyalarini, milliy va umuminsoniy qadriyatlarni talabalarning ongiga singdirish, xalqqa tushuntirish, ularning bajarilishiga o’z hissasini qo’shish-olimu fuzalolarning, shoiru yozuvchilarning sharafli burchi va bosh maqsadidir.
Ahli donishlarning har bir kalomi, ta’sirchan, serma’no asari odamlarning qalbi va ongiga, his-tuyg’ulariga ta’sir etib, hayotimizdagi kamchiliklar, nuqsonlarni bartaraf etishga, yangi inson dunyoqarashini, uning ma’naviy hamda estetik qarashlarini shakllantirishga ko’maklashadi.
G’oyani amaliyotga joriy etuvchi kuch kim ekanligiga qarab, tor doiradagi manfaatlarni ko’zlovchi sinfiy g’oyalar, shuningdek, o’z mazmuni va miqiyosiga ko’ra insoniyatning ongi va qalbiga singan, barcha xalqlar uchun yuksak insoniy qadriyat hisoblanadigan, bashariyatning ezgu maqsadlariga xizmat qiladigan umuminsoniy g’oyalar ham mavjuddir.
Xalqni buyuk kelajak va ulug’vor maqsadlar sari birlashtirish, har bir fuqaroning yagona Vatan baxt-saodati uchun doimo mas’uliyat sezib yashashiga, ajdodlarimizning bebaho merosi, milliy qadriyat va an’analarimizga munosib bo’lishiga erishish, yuksak fazilatli komil insonlarni tarbiyalash, ularni bunyodkorlik ishlariga da’vat qilish, shu muqaddas tuproq uchun fidoiylikni hayot mezoniga aylantirish milliy istiqlol g’oyasining asosiy maqsadidir.
Bu g’oya dunyo hamjamiyatidan munosib o’rin egallab borayotgan mamlakatimiz xalqining istiqlol yillarida orttirgan tajribalarining, bosib o’tgan murakkab va shonli yo’lining, milliy tafakkuri va ma’naviyatidagi yuksalishlarning mantiqiy natijasi, xalq irodasining mujassam ifodasi sifatida shakllandi. Milliy istiqlol g’oyasi xalqimizning asriy an’ana va qadriyatlarini, milliy o’zligimizni o’zida jamlaydi, ularni umuminsoniy qadriyatlar, dunyo tamaddunining yangi yutuqlari bilan boyitadi. Shu ma’noda mustaqillik sharofati bilan rahbar kadrlarning xalqimiz ma’naviyati va o’tmish madaniy merosini bilish darajasi va ularga bo’lgan munosabatiga alohida e’tibor qaratildi.
Davlatimiz rahbari o’zining chiqishlarida milliy istiqlol g’oyasining xususiyati, ya’ni siyosiy qarash va intilishlaridan, ijtmoiy manfaatlaridan qat’iy nazar, barcha partiya va guruhlar, jamiyatdagi turli toifa va qatlamlarni birlashtiruvchilik tamoyilini alohida ta’kidlab kelayotgani bejiz emas. Jumladan, joriy yil boshida bo’lib o’tgan Oliy Majlis Qonunchilik palatasi va
Senatining qo’shma majlisidagi ma’ruzasida ham Yurtboshimiz shu masalaga alohida e’tibor qaratdi².
Mazkur ma’ruzada ilgari surilgan fikr va qarashlar, yangi g’oyalar milliy istiqlol mafkurasining dialektning asosini yanada mustahkamlaydi, uning amaliy qimmatini oshiradi, eng muhimi, kelgusidagi bunyodkorlik ishlarimizda uslubiy asos, dasturilamal bo’lib xizmat qiladi.
Bugungi notinch dunyodagi murakkab vaziyat haqida o’ylaganda milliy istiqlol g’oyasi, yurtdoshlarimiz, avvalo yosh avlod dunyoqarashini sog’lom asosda shakllantirish, diyorimizdagi tinchlik-osoyishtalikni saqlash, mustaqilligimizni amaliy ishlar bilan mustahkamlashda muhim ahamiyat kasb etayotganiga yana bir bor ishonch hosil qilamiz. Ayniqsa, “Vatan ravnaqi”, “Yurt tinchligi”, “Xalq farovonligi” kabi shu zaminda yashayotgan insonlarning barchasi uchun birdek qadrli bo’lgan muqaddas tushuncha va tamoyillarning asosiy g’oyalarimiz sifatida shakllanib xalqimizning qalbi va ongiga chuqur singib borayotgani, bu esa yurtimizdagi tinchlik- barqarorlikning, iqtisodiy o’sish va rivojlanishning muhim asoslaridan biri bo’lib xizmat qilayotgani hammamizni quvontiradi.
Barkamol avlod – jamiyat taraqqiyotining asosi. Shu bois mamlakatimizda mustaqillikning dastlabki yillaridanoq ham jismoniy, ham ma’naviy barkamol avlodni tarbiyalash davlat siyosati darajasiga ko’tarilganligi bejiz yemas.
Xo’sh, barkamollik, barkamol shaxs, barkamol avlod tushunchalari nima? Ular qanday shakllanadi?
Barkamollik – kamolotga yerishgan, komil topgan, bekamu ko’st, yetuk, barkamol inson. Barkamollik – jismoniy va aqliy jihatdan kamolotga yerishgan, yetuklik, mukammallik holati.
Barkamol avlod – yerkin fikrlovchi, o’z xalqi uchun kurashuvchi, hur fikrli va istiqlol g’oyalari bilan sug’orilgan, o’z Vataniga fidoyilik bilan bilan xizmat qiluvchi, tadbirkor va tashabbuskor ozod shaxsdir.
Yurtboshimiz ta’kidlaganidek, barkamol avlod deganda, avvalo, jismonan baquvvat, iymon-e’tiqodi butun, bilimli, ma’naviyati yuksak, mard va jasur, vatanparvar avlod tushuniladi.
Barkamol avlod deganda yoshlarimizning bilim-malaka va kasb-hunar hamda mutaxassislikni yegallashi, ilm-fanda yuksak davonlarga ko’tarilishi demakdir.
Barkamol avlod, bizningcha, yuksak aql yegasi, mustaqil fikrlay oladigan, milliy g’oyaning tub ma’no-mazmunini anglab yetgan va ularga sodiq bo’lgan, dunyoqarashi keng, sog’lom fikrli, xalqi, mahallasi, oilasi tinchligi uchun jonini fido yetishga tayyor turuvchi, o’z Vatani dovrug’ini jahon uzra keng yoyadigan haqiqiy fidokor shaxsdir.
Bu ta’riflarning zamirida yagona g’oya mujassam. Bu g’oya, prezidentimiz ta’biri bilan aytganda, sog’lom fikrli, jismoniy va ma’naviy yetuk avlodni shakllantirishda zarur tizimni yaratish, yoshlarning huquq va manfaatlarini himoya qilish, zamonaviy bilim va kasbga yega bo’lishda milliy g’oya, uning mazmun-mohiyatini singdirishdan iboratdir.
Darhaqiqat, hozirgi globallashuv sharoitida yoshlarimiz oldiga qo’yilayotgan talablar yuksak hamda mas’uliyatlidir. Farzandlarimiz bizdan ko’ra kuchli, bilimli, dono va, albatta, baxtli bo’lishlarini orzu qilayotgan, barcha intilishlarimizni shu maqsadga yo’naltirgan yekanmiz, buning uchun, birinchi galda, ma’naviy tarbiya beradigan milliy g’oya masalasiga katta ahamiyat bermog’imiz asosiy vazifadir.
Yuqorida qayd yetib o’tilganidek milliy g’oyaning jamiyat taraqqiyoti va barkamol avlod tarbiyasidagi ahamiyati beqiyos. Milliy g’oyani o’zida tarkib toptirmagan kishilarsiz yetuk kishilik jamiyati qurish mumkin yemas va milliy g’oya shaxsning barkamol shakllanishida asosiy o’rin tutadi. Xususan, milliy g’oya tushunchalariga yega bo’lgan bo’lajak o’qituvchilar kelajakda yosh avlodni ma’naviy yetuk, ijobiy-axloqiy sifatlar bilan qurollantirib tarbiyalaydi, o’zida bor ijobiy fazilatlarni o’z o’quvchilarida ko’rishga intiladi va natijada jamiyatimizda adolatli, vatanparvar, insonparvar shaxslar ko’payib boraveradi. Ular yesa o’z navbatida jamiyat taraqqiyoti uchun doimo o’zlarining munosib hissalarini qo’shishga intilib yashaydi. Chunki yurtimizning yertangi kuni taraqqiyot uchun mas’uliyatni o’z zimmasiga olishga qodir yetuk mutaxassis yoshlarga bog’liq. Bu muhim masalaga davlatimiz tomonidan davlat siyosatining ustivor yo’nalishlaridan biri sifatida qaralmoqda. Prezidentimiz tomonidan 2010 yilga Barkamol avlod yili deb nom berilishi ham buning yaqqol tasdig’idir.

II bob. Yoshlarni milliy istiqlol gʻoyalariga sodiq qilib tarbiyalash ular meyoriy ogʻishlarning oldini olishning mohiyati sifatida muhim kasb etishi va bunda chora tadbirlar

2.1 Yoshlarni milliy istiqlol gʻoyalariga sodiq qilib tarbiyalash ular meyoriy ogʻishlarning oldini olishning mohiyati sifatida muhim kasb etishi
Shaxsning ma'naviy dunyosi - bu jamiyat ma'naviy hayotining namoyon bo'lishi, mavjudligi, faoliyatining alohida, individual, o'ziga xos shakli. Binobarin, ma’naviy olamning mazmuniy xususiyatlari nuqtai nazaridan u ijtimoiy ongning barcha darajalari va tarkibiy elementlarini, jamiyat ma’naviy hayotining barcha asosiy belgilarini qamrab oladi. Biroq, shaxsning ma'naviy dunyosi shunchaki ijtimoiy ongning bir bo'lagi emas. Bu nisbatan mustaqil tizim bo'lib, o'ziga xos ichki tuzilishga va ishlash usullariga ega.
Shaxsning ma’naviy olamini ochish uchun, avvalo, individual ongning shakllanish jarayoni va tuzilishi haqida to‘xtalib o‘tish zarur. Individual ong, yaxlit ijtimoiy ong kabi empirik va ratsional darajalarni, ijtimoiy psixologiyani, ijtimoiy ong shakllarini va mafkurani o'z ichiga oladi. Biroq, bu shunchaki nusxa ko'chirish, ijtimoiy ong strukturasining butun boyligini shaxs ongiga o'tkazish emas. Ijtimoiy ongning tuzilishi va mazmuni shaxsning ma’naviy dunyosi shakllanadigan asos, poydevordir. Ikkinchisining tushunchasi individual ong tushunchasidan kengroqdir. Agar individual ongning o'ziga xos xususiyatlarini ochib berishda asosiy e'tibor uning mazmun tomoni va tuzilishiga qaratilsa, u holda shaxsning ma'naviy dunyosi ko'rib chiqilsa.
Individual ongning, demak, ma’naviy olamning shakllanish jarayoni bilimlarni egallashdan boshlanadi. Ijtimoiy ongda bo'lgani kabi, individual ongda ham bilim hayotiy tajriba natijalarini, shaxsning tashqi dunyo bilan o'zaro ta'siri natijalarini belgilash bilan birga ongning mavjud bo'lish usuli sifatida ishlaydi. Bilim, shuningdek, insonning tashqi dunyoning uning his-tuyg'ulariga ta'siri natijalariga baholovchi munosabatini o'z ichiga oladi, uning atrofidagi dunyoda shaxsni yo'naltirish funktsiyasini bajaradi³.
Bilim ikki asosiy usulda olinadi. Bulardan birinchisi bilimlarni egallash bo'lib, u shaxsning voqelik bilan bevosita, hissiy, empirik o'zaro ta'siri jarayonida amalga oshiriladi. Bilimlarni egallashning bu darajasi, bir tomondan, individual ongni yaxlit holda shakllantirishning dastlabki sharti va asosi bo‘lsa, ikkinchi tomondan, bilimlarni o‘zlashtirishning nisbatan mustaqil darajasidir. Shuning uchun biz uni individual ongning empirik darajasi deb aytishimiz mumkin. Bola dunyoda tug'ilgandan so'ng, his-tuyg'ular yordamida atrofdagi dunyo haqida birinchi ma'lumotni oladi. Bu ma'lumotlar asta-sekin to'planib, tizimlashtirilib, uning hayotida ko'rsatmalarga aylanadi. Bolada ongni uyg'otish dastlab bevosita uning hayotiga, uning shakllanishi va rivojlanishi jarayonida to'qiladi. Bu ong eng yaqin, hissiy idrok etilgan muhitni anglash vazifasini bajaradi. Bunga bolaning boshqa odamlar bilan, tashqi dunyo ob'ektlari, hodisalari, jarayonlari bilan cheklangan aloqalari ta'sir qiladi. Bolaning rivojlanishi bilan uning faoliyat jarayoniga, ijtimoiy munosabatlar tizimiga kiritilishi natijasida voqelikni empirik va hissiy-emotsional o'zlashtirishning umumiyligi rivojlanadi. Sezgi a’zolarining o‘zi insoniylashadi: quloq musiqani idrok etish va undan zavqlanish imkoniyatiga ega bo‘ladi, shu asosda musiqa asarining mazmunini anglash mumkin bo‘ladi; ko'z atrofdagi dunyoning go'zalligini idrok qila boshlaydi va qoniqish hissini uyg'otadi. Xuddi shu narsa boshqa barcha inson sezgilari bilan sodir bo'ladi. Sensor-emotsional baholash orqali singan individual ongning empirik darajasi,
Bilim olishning ikkinchi usuli - bu tilda qayd etilgan inson tajribasini o'zlashtirish. Til, eng avvalo, inson tajribasini muloqot qilish, bilimlarni tanlash va tizimlashtirish, uni saqlash va shaxsdan odamga, avloddan avlodga, davrdan davrga etkazish vositasidir. Bu odamlar o'rtasidagi aloqa vositasi va shaxsga faol ta'sir qilish vositasidir. Bir so'z bilan siz uni qiyin paytlarda qo'llab-quvvatlashingiz, uni shoshilinch harakatlardan himoya qilishingiz, muayyan qiyinchiliklarni engish uchun kuchini safarbar qilishingiz mumkin. Lekin bir so‘z odamga o‘ziga, odamlarga, kelajakka ishonmaslikni ekishi mumkin, odamni o‘ldirishi mumkin. Bir so'z minglab odamlarni vahima qo'yishi mumkin, lekin bir so'z ham ommaning jilovsiz his-tuyg'ularini jilovlashi mumkin. Til yordamida shaxs insoniyat tomonidan ishlab chiqilgan qoidalar, me'yorlar, uning xatti-harakatlari va harakatlarining mohiyatini belgilaydigan tamoyillarni o'rganadi.
Bilimlar, tug`ma va orttirilgan imkoniyatlar asosida shaxsning mustaqil mantiqiy fikrlash qobiliyati – aqli shakllanadi. Bu qobiliyatni bilim miqdorigacha kamaytirib bo'lmaydi. Aql - bu narsa, hodisalar, jarayonlarning mohiyatiga kirib borish, voqelikni tahlil qilish va mustaqil ravishda baholash qobiliyati, ijodkorlik. Ongni shakllantirish butun ta'lim va tarbiya jarayonining eng muhim vazifasidir. Ularning o'zaro munosabatlaridagi bilim va aql odatda aql deb ataladigan narsaning asosini tashkil qiladi. Biroq, na bilim, na aqliy qobiliyat insonni fuqarolik, ijtimoiy etuklik nuqtai nazaridan tavsiflamaydi. Bilim va ong shaxsiy xususiyatlarga aylanadi, agar ular asosida inson o'zining dunyoga va o'ziga bo'lgan munosabatini aniqlash, boshqa odamlar va o'zining harakatlarining tabiatini baholash qobiliyatini rivojlantiradi. Individual ongning bir vaqtning o`zida shaxs ma`naviy olamining o`ziga xos xususiyati bo`lib xizmat qiladigan bu xususiyat nisbiy mustaqillikka ega bo`ladi. Buni "sabab" deb atash mumkin. Falsafiy tafakkur tarixida bu atama ko'pincha gnoseologik atamalarda qo'llanilgan. Shaxs uchun ongning ijtimoiy ahamiyatli mazmuni soyada qoldi. Aqlning muhim xususiyati shundaki, bu erda bilim va ong insonning voqelikka shaxsiy munosabatini ifodalovchi hissiy-emotsional rangga ega bo'ladi. Bu erda hissiy-emotsional harakatlar shunchaki atrofdagi dunyo bilan bevosita hissiy o'zaro ta'sir natijasida emas, balki insonning o'zlashtirilgan bilimlari, uning voqelikka va o'ziga munosabatini aniqlash uchun tajribasining ahamiyatini anglashi natijasida sodir bo'ladi. Empirik munosabatlarning xususiyatlari, ratsional va hissiy-emotsional, ong natijalarini shaxsiy hayot munosabatlariga aylantirish inson o'z hayotida qanday ehtiyojlar va manfaatlarga amal qilishiga bog'liq. Binobarin, aqlni bilim va ongga tayangan holda hodisalarni tahlil qilish, baholash, ularga nisbatan munosabat mohiyatini, shaxs, guruh, sinfning ehtiyojlari va manfaatlariga muvofiq harakat va harakatlarning mohiyatini aniqlash qobiliyati deb ta'riflash mumkin. jamiyat. Agar jamiyatda yashayotgan shaxs, avvalo, shaxsiy ehtiyojlari va manfaatlaridan kelib chiqib, yo‘l-yo‘riq ko‘rsatsa va harakat qilsa, uning baho va harakatlarida xudbin intilishlar, shaxsiy maqsadlariga erishish uchun ommadan foydalanishga moyillik namoyon bo‘ladi. Rasmiy munosabatlarda bunday odamlar mansabga intilish bilan ajralib turadi, ular umume'tirof etilgan axloq me'yorlarini buzishga qodir, shaxsiy farovonlik uchun qonuniylik. Agar inson o'z faoliyatida birinchi navbatda jamiyat ehtiyojlari va manfaatlaridan kelib chiqqan bo'lsa, u umumiy maqsadlarga erishish yo'lida fidoyilikka, har qanday shaxsiy ehtiyoj va manfaatlarga tajovuz qilishga tayyor. Bunday odamlar uchun, qoida tariqasida, ijtimoiy rivojlanish muammolarini hal qilishga qaratilgan fidoyilik, tashabbuskorlik, faol ijodiy faoliyat xarakterlidir.
Biroq, bu jihatlarning hech biri mutlaqlashtirilmasligi kerak. Bu erda optimal holat - bu tarbiya jarayonida shaxsning o'zida shaxsiy va jamoatchilik o'rtasidagi munosabatlarni to'g'ri tushunish qobiliyatini shakllantirishdir. Bu shaxsning ijtimoiy subyekt sifatida yaxlitligini shakllantirishning zaruriy shartidir. Bu erda optimal nisbat shaxsning jamoatchilikni shaxsiy deb tushunishga ko'tarilishi, jamiyat esa shaxsiyni ommaviy deb bilishidir.
Bilim, aql-zakovat asosida, shaxsiy va ijtimoiy ehtiyojlar va manfaatlarning o'zaro bog'liqligining o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda, insonning dunyoga bo'lgan baholash va amaliy munosabati shakllanadi, bu esa uni aniq ijtimoiy sub'ekt sifatida tavsiflaydi. Shu munosabat bilan shuni ta'kidlash kerakki, inson ma'naviy dunyosi shakllanishining muhim jihati shundaki, uning hayotida uning voqelikka baholovchi munosabati asosan kundalik yoki nazariy ong darajasida shakllanishi mumkin. Natijada, keng nazariy bilimga ega bo'lgan, lekin o'z hayotida, birinchi navbatda, bevosita hayotiy ehtiyoj va manfaatlar tan olinadigan kundalik ong darajasidan kelib chiqqan holda boshqariladigan odam ko'pincha shunday bo'ladi. filist-iste'molchi ongi doirasidan tashqarida.
Shaxsning ma'naviy dunyosini shakllantirishda jamiyat va shaxslar o'z hayotiy faoliyatlarini odamlarning xohish-irodasi va xohishlaridan mustaqil ravishda rivojlanadigan ob'ektiv sharoitlar tizimida amalga oshirishlari muhim rol o'ynaydi. tabiat va jamiyatning ob'ektiv qonunlarining harakati. Shu sababli, odamlar o'z hayotini ta'minlash uchun o'z faoliyatini tabiat, jamiyat, tafakkur rivojlanishining ob'ektiv qonuniyatlari bilan muvofiqlashtirishga, ongli faoliyatining atrofdagi dunyoga va o'zlariga ta'siri natijalarini hisobga olishga majbur bo'ladilar. . Shu asosda ruhiy olamning alohida qadami shakllanadi, uni "aql" atamasi bilan belgilash maqsadga muvofiqdir. Aql kabi, bu atama falsafiy fikr tarixida ko'pincha gnoseologik atamalarda qo'llanilgan. Biroq, hayot ko'rsatganidek,
Shaxsning ma'naviy dunyosi rivojlanishidagi oldingi bosqichlarga asoslanib, ong inson tomonidan atrofdagi voqelikni o'zlashtirishning yuqori bosqichi sifatida ishlaydi. Shuning uchun oqilona munosabat va oqilona faoliyat inson hayotining barcha jabhalarini qamrab oladi, ya'ni bevosita shaxsiy hayot muammolaridan tortib, hayot shaxs va butun insoniyat oldiga qo'yadigan global muammolargacha. Aql insonning bilimga, aqlga, aqlga asoslangan holda o'z fikrlari va harakatlarini, so'zlari va harakatlarini nafaqat shaxs, jamiyat ehtiyojlari va manfaatlari, balki ob'ektiv qonunlarning amal qilish talablari bilan ham muvofiqlashtirish qobiliyati sifatida ishlaydi. tabiat, jamiyat, tafakkur. Aql insonning haqiqatga, boshqa odamlarga va o'ziga bo'lgan munosabatini nazarda tutadi. shaxs va jamiyatning hayotiy faoliyati va har tomonlama rivojlanishini ta'minlashga, tabiiy yashash muhitini saqlash va ko'paytirishga qaratilgan. Boshqacha qilib aytganda, aql-idrok insonning kelajakka bo'lgan g'amxo'rligini o'z ichiga oladi. Aql erkinlik bilan uzviy bog'liqdir. Bu erda erkinlik insonning individual va ijtimoiy hayotni ta'minlash uchun maqbul qarorlarni tanlash va qabul qilish qobiliyati sifatida ishlaydi.
Shunday qilib, bilim, aql, aql va aql bir butunlikning - shaxsning ma'naviy dunyosining o'zaro tomonlari bo'lib, uni shaxs hayoti uchun mazmuni va ahamiyati jihatidan tavsiflaydi. Bu jihatlarning barchasi, bir tomondan, inson ongida voqelikning ob'ektiv mazmunli aks etishi bilan, ikkinchi tomondan, hissiy-emotsional baholash idroki, ushbu mazmunni anglash bilan bog'liqligi bilan tavsiflanadi. .
Hayot jarayonida inson o'z atrofidagi dunyo haqidagi bilimlarni doimiy ravishda to'playdi, kengaytiradi va chuqurlashtiradi. Biroq ularning hammasi ham uning hayotida, voqelikning aqliy va amaliy rivojlanishida bir xil ahamiyatga ega emas. Shu sababli, inson ongida insonning dunyo va o'zi haqidagi eng muhim ma'lumotlarini tizimlashtirish, umumlashtirish va tanlash sodir bo'ladi. Bu jarayonda hayotiy bilimlar shaxsga xos bo'lgan voqelik hodisalarini ko'rish, tushunish, baholash usuliga aylanadi, bu dunyoga va o'ziga bo'lgan munosabatlarning o'ziga xos xususiyatlarini, uning butun hayotiy faoliyatining o'ziga xos xususiyatlarini belgilaydi. . Boshqacha qilib aytganda, nafaqat zarur bilimlarni tanlash, balki shaxsning dunyodagi o'z o'rnini anglash va unga bo'lgan munosabati tabiatini belgilaydigan hayotiy munosabatlar ham sodir bo'ladi. Ma’naviy dunyoning bu xususiyatlari e’tiqod va e’tiqodda o‘z ifodasini topadi.
E'tiqod psixikaning hissiy-emotsional holati bo'lib, u quyidagi asosiy xususiyatlar bilan tavsiflanadi. Asosiy xususiyatlardan biri - bu haqiqat yoki noto'g'ri bo'lishidan qat'i nazar, bilimni haqiqat deb qabul qilish qobiliyatidir. Demak, odam yolg'onga ishonishi mumkin, uni haqiqiy bilim deb biladi. Shu bilan birga, agar haqiqiy bilim o'zining haqiqatiga shubha qilsa yoki yolg'on deb tan olinsa, imon yo'qdir.
E'tiqodning ikkinchi belgisini hisobga olish kerakki, unda haqiqat deb qabul qilingan bilim, shaxs uchun voqelik hodisalarini ko'rish, tushunish usuliga aylanadi. Bu bilimlar asosida inson voqelikka, boshqa odamlarga, o'z hayotiga munosabatini belgilaydi, harakat va harakatni amalga oshiradi.
E'tiqodning uchinchi belgisi shundaki, haqiqat deb qabul qilingan hayotiy ahamiyatga ega bo'lgan bilim, uning xatti-harakatlari va xatti-harakatlarining mohiyatini belgilaydigan dunyoqarashga, uning hayotiy ko'rsatmalariga aylanadi. Masalan, dindor kishi dunyoni Xudo yaratganiga, uning taqdiri Xudoning irodasiga bog'liqligiga shubha qilsa, agar u butun hayoti aslida g'ayritabiiy kuchlarga emas, balki hayotning haqiqiy sharoitlariga va o'ziga bog'liq deb hisoblasa. , keyin kelajakda hayotning barcha jabhalariga, dunyoga, boshqa odamlarga, o'ziga bo'lgan munosabatida u ushbu munosabatlarni boshqaradi. Aksincha, dinsiz odam dunyo va insonni Alloh yaratganiga, o‘z taqdiri Allohning irodasiga bog‘liqligiga ishonib, dindor bo‘ladi.
Iymonning to‘rtinchi alomati shundaki, u insonning orzu qilingan va tasavvur qilingan narsani haqiqiy, mumkin va to‘g‘ri bo‘lganidek his qilish qobiliyatidir. Shuning uchun imon, qoida tariqasida, insonning dunyoga optimistik munosabatini anglatadi. U kerakli ijobiy natijaga erishish imkoniyati haqidagi taxminni o'z ichiga oladi.
Iymonning beshinchi alomati shundaki, iymon bilan olingan bilimning haqiqati amalda, yetarlicha dalillar bilan tasdiqlanmagan. Biror narsaga ishongan odam, uning haqiqat yoki noto'g'riligini bilmaydi.
Bu belgilarning barchasi bir-biriga bog'langan. Ularni tanlash ma'naviy dunyoning alohida hodisasi sifatida e'tiqod mazmunini va uning shaxs hayotidagi rolini yanada to'liqroq ochib berish nuqtai nazaridan maqsadga muvofiqdir. E'tiqod kundalik va nazariy ong darajasida, muayyan bilim haqiqatining ifodasi sifatida yoki ruhiy holat sifatida, dunyoqarash muhiti sifatida shakllanishi mumkin. Mafkuraviy darajada e'tiqod insonning ma'lum bir butunlikni shakllantirishga imkon beradi. E'tiqodga asoslangan dunyoqarash munosabatlari insonning dunyoga va o'ziga bo'lgan munosabatining umumiy yo'nalishiga ta'sir qiladi. Shuni ta'kidlash kerakki, imon ko'pincha faqat diniy e'tiqod bilan bog'liq. Ammo buni amalga oshirish mumkin emas. E'tiqod insonning mohiyati va uning borliq olamining mohiyatiga oid har qanday uslubiy ko'rsatmalar asosida shakllanishi mumkin, ya'ni. e'tiqod inson va dunyo o'rtasidagi munosabatlar masalasini hal qilishda materialistik, idealistik, dualistik, plyuralistik, diniy yondashuvlarda shakllanishi mumkin. U bevosita hayotiy tajriba asosida, voqelikka odatiy, amaliy, kundalik munosabat darajasida ham shakllanishi mumkin.
E’tiqod ham e’tiqod kabi idrok etilayotgan bilimning haqiqatini tan olish bilan xarakterlanadi, u kishining voqelik hodisalarini anglash yo‘liga, harakatga yo‘l ko‘rsatuvchiga aylanadi. Ishontirishning e’tiqoddan farqi, birinchi navbatda, idrok etilayotgan bilimning haqiqati bevosita hayot amaliyoti, aniq faktlar va nazariy asoslarga asoslangan yetarli mantiqiy dalillar bilan tasdiqlanishidir. Bundan tashqari, e'tiqod ham istalgan, ham istalmagan haqiqatni anglash bilan bog'liq bo'lishi mumkin.
E'tiqod va e'tiqod shaxsning dunyoqarashini shakllantirishda muhim rol o'ynaydi. Bu rol uchta asosiy jihatda namoyon bo'ladi: birinchidan, ular dunyoqarashni shakllantirishning zaruriy shartlaridir. E'tiqod va e'tiqodsiz dunyoqarash ruhiy olamning ajralmas ifodasi sifatida amalda mumkin emas; ikkinchidan, e'tiqod va e'tiqod dunyoqarashning namoyon bo'lish, faoliyat ko'rsatish shakllaridir. Bundan tashqari, dunyoqarash asosan e'tiqodga yoki asosan e'tiqodga qarab shakllanishi mumkin. E’tiqod va e’tiqodning dunyoqarashdagi o’rni inson hayoti davomida o’zgarishi mumkin. Demak, bolalik va o‘smirlik davrida dunyoqarash asosan e’tiqod asosida shakllanadi. Vaqt o'tishi bilan e'tiqodlar birinchi o'ringa chiqishi mumkin. Biroq, shunday bo'ladiki, ta'lim va amaliy hayot jarayonida shakllangan e'tiqodlar, sharoitlar o'zgarishi natijasida qayta ko'rib chiqilgan. E'tiqodning haqiqati buziladi. Keyin e'tiqodlar o'z o'rnini e'tiqodga bo'shatadi va kufr kelishi mumkin, bu, qoida tariqasida, inson ruhiyatiga kuchli ta'sir qiladi. Uchinchidan, e'tiqod va e'tiqod allaqachon shakllangan dunyoqarash munosabatlarini amalga oshirish, ularni hayotiy tajriba asosida tekshirish natijasida harakat qiladi⁴.
Shaxs ma'naviy dunyosining yaxlit ifodasi - bu dunyoqarash bo'lib, u inson va olam haqidagi umumlashtirilgan bilim bo'lib, bu shaxsga xos bo'lgan voqelik hodisalarini ko'rish, tushunish, tahlil qilish, baholash usuliga aylandi. ularga nisbatan munosabat xarakterini, harakat va harakatlarning xarakterini belgilaydi. Dunyoqarashning o‘zagini insonning hayot maqsadi va mazmunini anglashi tashkil etadi.

2.2 Me’yoriy ogʻishlarni oldini olish chora tadbirlari

Dunyoqarash shaxs ma'naviy olamining barcha tarkibiy elementlari va ijtimoiy ongning butun mazmuni asosida shakllanadi, lekin ularning yig'indisiga qisqartirilmaydi. U ma'naviy olamda nisbiy mustaqillikka ega bo'ladi va shaxsga nisbatan o'ziga xos ichki imperativ, tartibga soluvchi sifatida harakat qiladi, bu insonning dunyoga va unda o'zini qanday ko'rishini belgilaydi. Dunyoqarash faqat bilim bilan chegaralanmaydi. Shaxsning voqelikka munosabatini baholashning hissiy-emotsional jihati, shu asosda shakllangan munosabatlarni o'z ichiga olgan holda, u dunyoni ma'naviy va amaliy tadqiq qilish usuli sifatida namoyon bo'ladi. Dunyoqarashning alohida o'rni shundan iboratki, u shaxsiyatni hayotning maqsadlari va mazmunini tushunishni aniqlab, uni faoliyatga yo'naltiradi, bu esa shaxsning baxtga erishish istagida o'z ifodasini topadi. Baxt deganda inson anglagan hayot maqsadlari va mazmunini amalga oshirish yoki amalga oshirishga intilishdan qoniqish hissiy-emotsional holat tushunilishi kerak. Uni har qanday hayotiy ehtiyojni qondirish uchun qisqartirib bo'lmaydi. Insonning baxtga erishishi, eng avvalo, u o'z borligining ma'nosi sifatida nimani ko'rishiga bog'liq. Binobarin, har bir inson o‘zining ijtimoiy yetuklik darajasidan, intellektual rivojlanish darajasidan, yoshidan, dunyoqarashidan qat’i nazar, baxtli bo‘lishi mumkin. Bu erda muhim bo'lgan narsa bu davlat qanday mazmunli maqsadlar (yuqori yoki past, oddiy yoki keng ko'lamli) deb ataladiganligini amalga oshirishdir. Uni har qanday hayotiy ehtiyojni qondirish uchun qisqartirib bo'lmaydi. Insonning baxtga erishishi, eng avvalo, u o'z borligining ma'nosi sifatida nimani ko'rishiga bog'liq. Binobarin, har bir inson o‘zining ijtimoiy yetuklik darajasidan, intellektual rivojlanish darajasidan, yoshidan, dunyoqarashidan qat’i nazar, baxtli bo‘lishi mumkin. Bu erda muhim bo'lgan narsa bu davlat qanday mazmunli maqsadlar (yuqori yoki past, oddiy yoki keng ko'lamli) deb ataladiganligini amalga oshirishdir. Uni har qanday hayotiy ehtiyojni qondirish uchun qisqartirib bo'lmaydi. Insonning baxtga erishishi, eng avvalo, u o'z borligining ma'nosi sifatida nimani ko'rishiga bog'liq. Binobarin, har bir inson o‘zining ijtimoiy yetuklik darajasidan, intellektual rivojlanish darajasidan, yoshidan, dunyoqarashidan qat’i nazar, baxtli bo‘lishi mumkin. Bu erda muhim bo'lgan narsa bu davlat qanday mazmunli maqsadlar (yuqori yoki past, oddiy yoki keng ko'lamli) deb ataladiganligini amalga oshirishdir.
Hayotiy tajriba sinovidan o'tib, dunyoqarash shaxsning hayotiy pozitsiyasiga aylanadi.
Agar dunyoqarash shaxsning ma’naviy olamining yaxlit ifodasi sifatida harakat qilsa, hayotiy pozitsiya shaxsning ijtimoiy sub’ekt sifatidagi yaxlit ifodasidir.
Hayotiy pozitsiya - bu dunyoqarashga munosabat va hayotiy tajribaga asoslangan harakatlarga tayyorlik. Lavozim faol yoki passiv bo'lishi mumkin.
Faoliyatdagi hayotiy pozitsiyani amalga oshirish iroda orqali amalga oshiriladi, bu insonning barcha jismoniy va ma'naviy kuchlarni ongli ravishda safarbar qilish, o'z hayotiy faoliyatini maqsadlarga erishish uchun yo'naltirish qobiliyatidir. Shaxsning ma'naviy olami va hayotiy tajribasini shakllantirish jarayonida shakllanib, uning ijtimoiy sub'ekt sifatida shakllanishi, nisbiy mustaqillikka ega bo'ladi va ma'naviy dunyoning rivojlanish jarayonining o'ziga ta'sir qiladi, o'z-o'zini tarbiyalashning muhim omiliga aylanadi. , o'z-o'zini takomillashtirish, shaxsning hayotini ma'lum bir yo'nalishga yo'naltiradigan ichki imperativ kuch.
Shaxsning ma'naviy olamini, dunyoqarashini, hayotiy pozitsiyasini ro'yobga chiqarish sohasi va usuli ijtimoiy faoliyatdir. Bu ko'pincha faollik bilan belgilanadi. Biroq, ularning har biri o'ziga xos xususiyatlarga ega.
Har bir faoliyatni ijtimoiy faoliyat deb hisoblash mumkin emas. Faoliyat tashqi majburlash bilan, hatto ularning xohishiga qarshi ham amalga oshirilishi mumkin.
Ijtimoiy faoliyat - bu inson o'zi tushunadigan hayotning maqsadlari va ma'nosini o'z-o'zini anglash usuli. Ijtimoiy faollik, shuningdek, shaxsning ijtimoiy etuklik darajasi, uning fuqaroligi ko'rsatkichidir.
Bundan tashqari, ijtimoiy faoliyat - bu ijtimoiy faoliyat sub'ekti sifatida shaxsning o'zini o'zi takomillashtirish, o'zini o'zi rivojlantirishi sodir bo'ladigan soha.
Shunday qilib, shaxsning ma'naviy dunyosi jamiyatning ma'naviy hayoti bilan uzviy bog'liq bo'lib, shaxsni o'z mazmuni, uning atrofidagi dunyoga, boshqa odamlarga, o'ziga bo'lgan munosabati bilan tavsiflaydi, bu uning o'rnini aniqlashga imkon beradi. va jamiyat hayotidagi roli.
Jamiyatning ma’naviy hayoti va shaxsning ma’naviy dunyosi (ularning birligida) ijtimoiy ongning mavjud bo‘lish va faoliyat yuritishning real usulini, uning mohiyatining realligini ifodalaydi.
2018-04-22 _ Zamonaviy shaxs shakllanishining ma'naviy-axloqiy jihatlari
Har bir yangi davr o‘tmishni, uning ma’naviy qadriyatlarini qayta baholashdan, ma’naviy yangilanishdan boshlanadi. Ma’naviyat yuksalishi va ma’naviy yangilanish zarurati bugungi kunda jamiyat ijtimoiy tuzilishining barcha bosqichlarida keskin sezilmoqda. Bu jamiyat hayotining iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy va boshqa sohalaridagi o'zgarishlarga bog'liq bo'lib, ma'naviy yangilanish odamlar hayotidagi sifat o'zgarishlarining eng muhim sharti ekanligi bilan belgilanadi. Konseptual jihatdan, shaxsni ma'naviy yangilash umumiy g'oyasining ma'nosi odamlarni birlashtirishga qodir bo'lgan kelajak dunyoqarashi va tasvirlarini, shuningdek, umumiy qadriyatlar va yangi dunyoqarashni izlash va yangilashdan iborat. ular ustida.
20-asrning boshlarida buyuk rus yozuvchisi Lev Tolstoy butun insoniyat oldida juda oddiy va ayni paytda murakkab savolni qo'ydi: zamonaviy dunyoda odam bilan nima sodir bo'ladi? Nega uning hayotining sodda va ravshan asoslari (mehnat qilish, yaqinlariga g'amxo'rlik qilish, tabiatga muhabbat va unga hurmat, insonga mehr-shafqat va boshqalar) u uchun birdaniga butun ma'no va ahamiyatini yo'qotadi? Agar shu tufayli u axloqiy ongning qadr-qimmatini yo'qotsa va ko'pincha o'zini o'zi sezmasdan o'zini yo'q qilishning eng madaniyatsiz shakllariga intila boshlasa, zamonaviy insonning bu "tsivilizatsiyasi" nima? Shu bilan birga, yozuvchi yigirmanchi asr aholisining ommaviy ongiga "hayvonot" ning "ozod qilingan" elementi qanday dahshatli shakllarni olishini oldindan sezgan edi.
Loyqa ma'naviy-axloqiy ideal sharoitida va rivojlanishning yagona tamoyillari va yo'riqnomalarining yo'qligi sharoitida odamlarning ruhiy inqirozi bilan kechadigan umumiy inqiroz sharoitida, xalqning qimmatli qiyofasini taqdim etish juda muhimdir. Rossiya ma'naviyatining o'ziga xosligi, qiyinchiliklarni engish va kelajakka ishonish uchun odamlarning qalbining yo'qolgan kayfiyatini qaytarish uchun. Aks holda, mavjud vaziyat antropologik inqiroz xavfini keltirib chiqarishi va jamiyatning ijtimoiy va ma'naviy xavfsizligiga aniq tahdid solishi mumkin.
Zamonaviy shaxsning ma'naviy-axloqiy shakllanishi muammosi bugungi kunda nafaqat tegishli muassasa va muassasalar tizimida, balki davlat siyosatida ham muhim o'rin tutadi.
Zamonaviy shaxsni shakllantirish jarayoni tushunilgan motivlar va haqiqatda harakat qiladigan motivlarning to'g'ri kombinatsiyasini yaratish, o'z vaqtida faoliyatning muvaffaqiyatli natijasiga yuqori ahamiyat berish qobiliyati kabi muhim mexanizmdan foydalanishni o'z ichiga oladi. inson hayotini boshqaradigan haqiqiy motivlarning yuqori turiga o'tishni ta'minlash. Biroq shaxsning ma’naviy-axloqiy shakllanishi ma’naviy-axloqiy ma’rifat bilan teng emas. Shaxsning qadriyatga yo‘naltirilgan ichki mavqei ma’lum pedagogik ta’sirlar natijasida emas, balki u o‘z ichiga olgan ijtimoiy amaliyotni tashkil etish natijasida vujudga kelishi ilmiy jihatdan isbotlangan. Bu shaxsning yaxlitligi, inson faoliyatining ma'nosi va qadriyati to'g'risida aniq aniq g'oyani maqsadli ravishda "ishlab chiqish" ga majbur qiladi. o'z ishiga ijtimoiy mas'uliyat va uni amalga oshirish usullari. Bugungi kunda, masalan, axloqiy, estetik, huquqiy yoki boshqa turdagi ta'limni yangilash bilan cheklanib qolishning o'zi etarli emas. Insonlarni, ayniqsa, yoshlarni shakllantirish, rivojlantirish va tarbiyalash maqsadlarini amalga oshirishda yaxlit poydevor izlash zarur. Bunday asos ma'naviyat bo'lib, u insonni shaxsdan ajratib turadigan narsaning sintezi bo'lib, uning yordamida va qaysi asosda odamlar "shaxsga aylanadi".
Ushbu masala bo'yicha olib borilgan tadqiqotlarni tahlil qilish shuni ta'kidlashga imkon beradi: aniq va asosli ma'naviy ko'rsatmalarsiz, ta'lim sub'ektlari tomonidan ma'naviy yangilanishning asosiy tarkibiy qismlari (elementlari) haqida etarli darajada aniq xabardor bo'lmasa, ishning muvaffaqiyatiga ishonish juda qiyin. . Bundan tashqari, zamonaviy sharoitda, konstruktiv va buzg'unchi murakkab dialektika orqali ijtimoiy voqelikning nisbatan tez o'zgarishi sodir bo'lganda, bunga erishish mumkin emas.
Shuni ta'kidlash kerakki, insoniyat hayotining hozirgi sharoitlari qanchalik og'ir bo'lmasin, biz mamlakatimizda va butun dunyoda sodir bo'layotgan o'zgarishlarni eng munosib tarzda aks ettiradigan javoblarni topishga imkon beradigan echimlarni yanada mazmunli izlashimiz kerak. Va shu asosda shaxs va jamiyatni ma'naviy yangilash bo'yicha konstruktiv dasturlarni qurish.
Hammasi birgalikda barcha darajadagi ma'naviy yangilanish jarayonini optimallashtirish vazifasini qo'yadi. Bu insonning ma'naviy olamidagi asosiy bo'g'inni asoslash va tanlash orqali mumkin bo'ladi. Ushbu g'oya, uni amalga oshirish shaxsni ma'naviy yangilashning nazariy va amaliy muammolarini hal qilishning eng yaxshi variantlarini to'g'ri birlashtirish yoki hech bo'lmaganda ishlab chiqish imkonini beradi va pirovardida bu jarayonga boshqariladigan xususiyat beradi. Shunisi ham muhimki, bugungi kunda ma'naviy yangilanishning asosiy bo'g'ini haqida yetarlicha ishonchli g'oyalar mavjud emas va bu, o'z navbatida, insonning ma'naviy olamida nimani asosiy narsa sifatida qabul qilish haqida davom etayotgan muhokamalarning muhim sabablaridan biridir. vosita va ob'ekt.ta'sir. Boshqacha qilib aytadigan bo'lsak, biz ma'naviy dunyoning belgilovchi sohasini tanlash haqida gapiramiz,
Biroq jamiyat va shaxsning ma’naviy yangilanishining asosiy bo‘g‘inini belgilashdan avval ushbu tushunchaga qo‘yadigan talablarimizni aniqlab olishimiz kerak: u nima bo‘lishi kerak, nimani ifodalashi, nimaga yo‘naltirilishi kerak? Bu savollarga javob bermasdan, nafaqat hodisaning ob'ektivligi, balki umuman ma'naviy yangilanish tushunchasi haqida ham gapirish mumkin emas. Biz ma'lum bir tarixiy sharoitda insonga, birinchi navbatda, yaxlit shaxsiy uslub - dunyoqarash, ideallar, e'tiqodlar, motivlarni shakllantirishga eng yaxlit ta'sir ko'rsatish mumkin bo'lgan bunday aloqa haqida gapiramiz. , maqsadlar, qiziqishlar, baholash mezonlari, ehtiyojlar va boshqalar, ya'ni nafaqat ijtimoiy yo'naltirilgan shaxsni, balki uning dunyoga, jamiyatga, boshqa odamlarga, o'ziga bo'lgan munosabatini ham tashkil qiladi.
a) zamonaviy davrning dominantlarini, birinchi navbatda, insonning dunyodagi o'zgargan joylashuvini belgilaydigan (va ular bilan belgilanadigan) narsalarni har tomonlama ifodalash. Hozirgi vaqtda bunday dominantlarning mohiyati umuminsoniy kodlarni yaratish va ularni ma'naviy yo'nalish tizimlarida amalga oshirish orqali insonning o'zini saqlab qolish uchun dunyoqarash, ideallar va faoliyatni tuzatishdir;
b) shaxs ma'naviy olamining barcha sohalari bilan faol dialektik aloqada bo'lish, ularga tegishli ta'sir ko'rsatish qobiliyatiga ega bo'lish.

Xulosa
Inson o'z ma'naviy hayotini, madaniyatini yaratuvchisidir; ruh va aqlning tashuvchisi.

Ma'naviy - bu insonning barcha aqliy va axloqiy kuchlari, aqli, irodasi, vijdoni, ya'ni. shaxsning sof shaxsiy mulki bo'lgan narsa. Ko'pincha ma'naviyat ideallar bilan yashash qobiliyati, ichki kamolotga intilish, ruhning balandligi sifatida tavsiflanadi. Ma’naviyatning o‘ziga xos xususiyatlaridan ko‘rinib turibdiki, u eng katta qadriyatdir.
Inson mavjudligining asosi va shuning uchun asosiy qadriyatlardan biri bu ijodiy mehnat insonni doimiy ravishda takomillashtirish sharti bo'lib, bunga ko'p jihatdan ajoyib qadriyat - bilimni egallash orqali erishiladi. Bilim - ijtimoiy-tarixiy amaliyot bilan tasdiqlangan voqelikni bilish natijasi, shaxsni rivojlantirish, uning ichki dunyosi, insonning o'zini o'zi qurishning muhim vositasi.
mansubdir, Vatanga muhabbat va sadoqat tuyg‘ularini chuqur his qiladi – bu vatanparvarlik tuyg‘usi, ulug‘ qadriyatlardan biridir.
Er yuzidagi tinchlik boshqa oliy qadriyatlarni to'liq ro'yobga chiqarish uchun katta imkoniyatlar ochadigan ajoyib qadriyatdir.
Madaniyat insoniyatning moddiy va ma'naviy faoliyati natijalarining kombinatsiyasi sifatida uning qadriyatlaridan biridir. Madaniyat - bu xalqning ruhi, u o'zining ma'naviy hayotida yaratadigan eng yuqorisidir.
Va nihoyat, o'zi qadriyat bo'lgan yana bir qadriyat - bu hozirgi vaziyatda odamlarning Yer yuzida mavjud bo'lish ehtimolini belgilaydigan axloqdir.
Axloq, yuksak va samarali intellekt, madaniy yutuqlarning uyg'unligi ma'naviy qadriyatlarni tanlashning asosi va mezoni hisoblanadi.
Shaxsning ma'naviy madaniyatini, ma'naviy dunyosini himoya qilish va rivojlantirishda uning o'zini o'zi berishga va o'zini o'zi rivojlantirishga tayyorligi etakchi rol o'ynaydi.
Xulosa: inson o'z taqdirining temirchisidir, inson taqdiri ko'p jihatdan u egalik qiladigan ma'naviy boylikka, o'zgaruvchan dunyoda o'z o'rnini topa olish va o'zini to'liq anglay olish qobiliyatiga bog'liq.