Idea freud ruhsal olaylarin iKİ İlkesi BİLİNÇalti narsiSSİzm iÇGÜDÜler ve yazgilari metapsikoloji
Yüklə 106,48 Kb. Pdf görüntüsü
|
| idea FREUD RUHSAL OLAYLARIN İKİ İLKESİ BİLİNÇALTI NARSİSSİZM İÇGÜDÜLER VE YAZGILARI
İDEA C1 2011/02
METAPSİKOLOJİ TAM İÇERİK RUHSAL OLAYLARIN İKİ İLKESİ ÜZERİNE FORMÜLASYONLAR
(1911) RUHÇÖZÜMLEMEDE BİLİNÇALTI ÜZERİNE BİR NOT (1912) NARSİSSİZM ÜZERİNE. BİR GİRİŞ (1914) İÇGÜDÜLER VE YAZGILARI (1915) BASKI (1915) BİLİNÇSİZ (1915)
I. BİLİNÇSİZİN AKLANMASI II. BİLİNÇSİZİN ÇOK ANLAMLILIĞI VE YERSEL BAKIŞ AÇISI
III. BİLİNÇSİZ DUYGULAR IV. BASKININ TOPOGRAFİ VE DİNAMİĞİ
V. BÇ.SİZ DİZGESİNİN TİKEL ÖZELLİKLERİ VI. İKİ DİZGENİN İLETİŞİMİ
VI. BİLİNÇSİZİN TANISI DÜŞLER KURAMINA METAPSİKOLOJİK BİR EK (1917 [1915]) YAS VE MELANKOLİ (1917) HAZ İLKESİNİN ÖTESİNDE (1920) EGO VE İD (1923)
ÖNSÖZ
I. BİLİNÇ VE BİLİNÇALTI
II. BEN VE O (İD VE EGO) III. BEN VE ÜST-BEN (BEN İDEALİ)
IV. İÇGÜDÜLERİN İKİ SINIFI V. BENİN BAĞIMLILIKLARI MAZOŞİZMİN EKONOMİK SORUNU (1924) GİZEMLİ BLOKNOT’ ÜZERİNE BİR NOT (1925) YADSIMA (1925)
FREUD Metapsikoloji I RUHSAL OLAYLARIN İKİ İLKESİ ÜZERİNE FORMÜLASYONLAR • RUHÇÖZÜMLEMEDE BİLİNÇALTI ÜZERİNE BİR NOT • NARSİSSİZM ÜZERİNE. BİR GİRİŞ • İÇGÜDÜLER VE YAZGILARI Çeviren Aziz Yardımlı idea • istanbul
İDEA CEP KİTAPLARI — 003 İdea Yayınevi Şarap İskelesi Sk. 2/106-107 34425 Karaköy — İstanbul iletisim@ideayayinevi.com / www.ideayayinevi.com Bu çeviriler için © AZİZ YARDIMLI 2011 SIGMUND FREUD Metapsikoloji I
Ruhçözümlemede Bilinçaltı Üzerine Bir Not Narsissizm Üzerine. Bir Giriş İçgüdüler ve Yazgıları Birinci Basım 2000 İDEA CEP KİTAPLARINDA İkinci Basım 2011
İDEA CEP KİTAPLARI DİZİSİ 003 RUHBİLİM 1 SÜRELİ YAYIN YAYININ ADI: Sigmund Freud, Metapsikoloji I YETKİ SAHİBİ / SORUMLU MÜDÜR: ALİYE ZEYNELOĞLU YÖNETİM YERİ: İDEA YAYINEVİ Şarap İskelesi Sk. 2/106-107 34425 Karaköy — İstanbul YAYININ SÜRESİ: 30 GÜNDE BİR BASKI: BAYRAK MATBAASI Davutpaşa Cad. 14/2 34015 Topkapı — İstanbul DAĞITIM: YAYSAT Doğan Medya Tesisleri, Hoşdere Yolu 34517 Esenyurt — İstanbul Printed in Türkiye ISSN 2146-1260 İDEA C1 2011/02
5 İçindekiler
RUHSAL OLAYLARIN İKİ İLKESİ ÜZERİNE FORMÜLASYONLAR — 7 RUHÇÖZÜMLEMEDE BİLİNÇALTI ÜZERİNE BİR NOT — 23 NARSİSSİZM ÜZERİNE. BİR GİRİŞ — 37 FREUD’UN METAPSİKOLOJİ ÇALIŞMALARI İÇİN
İÇGÜDÜLER VE YAZGILARI — 81 Sözlük
— 117 Çözümlemeler / Aziz Yardımlı —
Dizin
— 131 Freud’un ruhçözümlemenin kuramı üzerine yazılarının Gesammelte Werke’den (Ima go Publishing Co. Ltd., Londra 1940; VIII, X, XIII ve XIV’üncü ciltler) yapılan çevirilerinin bu derleminde James Strachey’in editörlüğü altında ve Anna Freud, Alix Strachey, Alan Tyson ve Angela Richards’ın yardımları ile üretilen Standard Edition’un sunuş ve notlandırma yöntemi izlendi.Standard Edi-
en saygın derlemi olarak kalmayı sürdürmektedir. Notlarda gön der meler daha kolay erişilebilme olanağı dikkate alınarak Standard Edition’u izleyen The Pelican
KISALTMALAR LİSTESİ Gesammelte Schriften = Freud, Gesammelte Schriften (12 cilt), Viyana, 1924-34. Gesammelte Werke = Freud, Gesammelte Werke (18 cilt), Ciltler 1-17 Londra, 1940-52, cilt 18 Frankfurt am Main, 1968. 1960’tan başlayarak bütün düzenleme S. Fischer Verlag (Frankfurt am Main) tarafından yayımlandı. Almanach 1937 = Almanach für das Jahr 1937, Viyana, Inter- nationaler Psychoanalytischer Verlag, 1936. S.K.S.N. = Freud, Sammlung kleiner Schriften zur Neurosenlehre (5 cilt). Viyana. 1906-22. Collected Papers = Freud, Collected Papers (5 cilt), Londra, 1924- 50.
Standard Edition = The standard Edition of the Complete Psycho- logical Works of Sigmund Freud (24cilt), Hogarth Press ve The Institute of Psycho-Analysis, Londra, 1953-74. P.F.L. = Pelican Freud Library (15 cilt). Penguin Books, Har- mondsworth, 1973’te başladı. RUHSAL OLAYLARIN İKİ İLKESİ ÜZERİNE FORMÜLASYONLAR (1911)
9 JAMES STRACHEY’İN NOTU FORMULIERUNGEN ÜBER DIE ZWEI PRINZIPIEN DES PSYCHISCHEN GESCHEHENS (A) ALMANCA YAYIMLAR 1911 Jb. psychoanalyt. psychopath. Forsch. 3 (1) 1-8. 1924 Gesammelte Schriften, 5, 409-17. 1943 Gesammelte Werke, 8, 230-38. (B) İNGİLİZCE ÇEVİRİLER “Formulations Regarding the Two Principles in Mental Functioning” 1925 Collected Papers, 4, 13-21. (Çev. M. N. Searl.) 1958 Standard Edition, 12, 213-26. (Değiştirilmiş bir
başlık ile 1925 çevirisi üzerine dayalı, ama büyük ölçüde yeniden yazılmıştır.) Dr. Ernest Jones’tan öğrendiğimize göre, Freud bu dene- meyi tasarlamaya 1910 Haziranında başladı, ve üzerinde Schreber olay öyküsü ile eşzamanlı olarak çalıştı. İler- lemesinin yavaşlığına karşın, 26 Ekimde konu üzerinde Viyana Ruhçözümleme Topluluğu önünde bir konuş- ma yaptı; ama dinleyicilerin tepkisiz kaldıklarını gördü, ve sunuşundan kendisi de hoşnut kalmadı. Aralığa dek denemeyi yazmaya başlamadı. Deneme 1911 Ocağının son larında bitirildi, ama Jahrbuch’un Schreber olayını da kapsayan sayısında ancak bahar sonlarında yayımlandı. Ruhçözümleme klasiklerinden biri olan bu çok iyi bili-
METAPSİKOLOJİ 10 nen deneme ile, ve Schreber olay öyküsünün aşağı yukarı zamandaş üçüncü bölümü ile, Freud, on yıllık bir aradan sonra ilk olarak bir kez daha klinik bulguları tarafından imlenen genel kuramsal varsayımları tartışmaya başladı. Bu geçen sürede ruhbilim kuramının sorularına ancak arada bir değinmişti, örneğin şakalar üzerine olan kita- bının VI. Bölümünde (1905c), P.F.L., 6, 215 ss. Böyle bir tartışma için ilk geniş kapsamlı girişimi 1895’deki “Bilim- sel bir Ruhbilimsel Tasar” başlıklı çalışmasında (1950a) yarı-nörolojik bir terminoloji içinde olmuştu. Bununla birlikte, bu çalışma sağlığı sırasında yayımlanmadı. Düş- lerin Yorumu’nun (1900a) VII. Bölümü çok benzer bir varsayımlar kümesinin bir açımlamasıydı, ama bu kez yalnızca ruhbilimsel terimlerde. Bu şimdiki denemedeki (ve özellikle başlarındaki) gerecin çoğu doğrudan doğ- ruya bu iki kaynaktan türetilmiştir. Çalışma bir yeniden- değerlendirme doğasında olma izlenimini verir. Freud sanki bir bakıma daha erken bir dönemin temel varsa- yımlarını kendi yoklaması için ele almış, ve bunları yakın gelecekte beklemekte olan büyük kuramsal tartışmalar için bir temel olarak hizmet etmeye hazırlamıştır—örne- ğin, Narsissizm üzerine deneme ve büyük metapsikolojik denemeler dizisi. Görüşlerinin bu açımlaması aşırı ölçüde sıkıştırılmıştır ve anlaşılması bugün bile kolay değildir, ve şimdi bun- larda Freud’un o zamana dek düşünmemiş olduğu çok az şeyi söylediğini bilmemize karşın, yayımlandığı zaman bu denemenin okuyucularını şaşırtıcı yenilikler ile çarp- mış olması gerekir. Örneğin (1) ile belirtilen paragraflar “Tasar” ile ya da metapsikolojik denemeler ile hiçbir ta- nışıklığı olamamış olanlara ve elde edebilecekleri kadar aydınlığı Düşlerin Yorumu’ndaki neredeyse eşit ölçüde sıkıştırılmış ve bütünüyle dizgesiz olan bir pasajlar çok- luğundan elde etmeleri gerekecek olanlara gerçekten de bulanık gelecektir. Freud’un ilk dinleyicilerinden yanıt alamamış olmasına pek hayret etmemek gerekir.
JAMES STRACHEY’İN NOTU 11 Çalışmanın ana teması sırasıyla birincil ve ikincil an- sal süreçlere egemen olan düzenleyici ilkeler (haz ilkesi ve realite ilkesi) arasındaki ayrımdır. Sav gerçekte daha önce “Tasar”da belirtilmişti. Yine Düşlerin Yorumu’nun VII. Bölümünde de tartışılmıştı (P.F.L., 4, 718-21 ve 757 ss). Ama en tam açıklama düşlerin ruhbilimötesi üzerine (1917d [1915]) bu çalışmadan üç yıl sonra yazılan dene- me için ayrılmıştır (Bkz. söz konusu çalışmaya Editör’ün Notu.)
Çalışmanın sonlarına doğru ilgili daha başka birçok konu açılır ve bunların daha öte gelişimleri (ana temanın gelişimi gibi) daha sonraki araştırmaya bırakılır. Bütün deneme, gerçekte (son paragrafta Freud’un kendisinin de belirttiği gibi), bir hazırlık ve açıklama niteliğini taşır, ama bu nedenle ilginçliğinden birşey yitirmez. 12 RUHSAL OLAYLARIN İKİ İLKESİ ÜZERİNE FORMÜLASYONLAR (1911)
1. Uzunca bir süredir her sinircenin sonucu olarak, bu nedenle belki de amacı olarak hastanın olgusal yaşamın dışına zorlanmasını, edimsel dünyaya yabancılaşmasını aldığını belirtiyorduk. 1 Böyle bir olgu Pierre Janet’nin de gözleminden kaçamadı: “Olgusallık/realite işlevinin” [“de la fonction du réel” ] yitişinden sinircelilerin özel bir niteliği olarak söz etti, ama bu rahatsızlığın sinircenin temel koşulları ile bağlantısını ortaya koyamadı. 2
bağlantı üzerine belli bir içgörüye ulaşmamızı sağladı. Si- nirceliler realiteden uzaklaşırlar çünkü onu — bütününü ya da parçalarını — dayanılmaz bulurlar. Realiteden bu uzaklaşmanın en aşırı tipi çılgınlıklarının baş gösterme- sine neden olan tikel olayı yadsımayı isteyen belli sanrısal çıldırı olayları tarafından gösterilir (Griesinger). 3 Ama gerçekte her sinirceli belli bir realite parçası ile aynı şeyi 1 [Aynı düşünce, ‘çıldırıya kaçma’ deyimi ile birlikte, Freud’un “Savun- ma Nöro-Psikozları (Sinirsel-Çıldırıları)” (1894a) üzerine ilk denemesinin III’üncü Kesiminde bulunacaktır. “Hastalığa kaçış” deyimi histeri nöbetleri üzerine denemesinde görülür (1909a), P.F.L., 10, 99 ve 100 n. 1.] 2 [P.] Janet, 1909 [Les nevroses, Bibliothèque de philosophie scientifique.] 3 [Freud’un öğretmeni Meynert’in büyük hayranlık duyduğu Wilhelm Griesinger (1817-68) daha önceki kuşağın çok tanınmış bir Berlin psikiya- tristi idi. Metinde sözü edilen pasaj hiç kuşkusuz Freud tarafından Düşlerin Yorumu’nda (1900a), P.F.L., 4, 163, 214 ve 326 n., üç kez değinilen pasajdır, ve ayrıca şakalar üzerine kitabının (1905c) VI’ncı Bölümünde de söz konu- su edilir, P.F.L.,6, 228. Bu pasajda Griesinger (1845, 89) hem çıldırıların hem de düşlerin dilek-gerçekleştirme özelliklerine dikkati çekti.] İKİ İLKE 13 yapar. 4 Ve şimdi sinircelilerin ve genel olarak insanlığın realite ile ilişkisini gelişimi içinde araştırma, ve bu yolda reel dışsal dünyanın ruhbilimsel imlemini kuramımızın yapısı içerisine katma görevi ile karşı karşıyayız.
gıç noktamız olarak almaya alıştığımız şey özgünlükleri ile çözümleme yoluyla tanıştığımız bilinçsiz ruhsal sü- reçlerdir. Bunları daha eski ve birincil süreçler olarak, içinde biricik ruhsal süreç türü oldukları bir gelişim ev- resinin kalıntıları olarak görürüz. Bu birincil süreçlerin boyun eğdikleri başlıca eğilimi tanımak kolaydır; bu haz- hazsızlık ilkesi, ya da kısaca haz ilkesi 5 olarak belirtilir. Bu süreçler haz kazanmaya doğru çabalarlar; ruhsal etkinlik hazsızlık üretebilecek her olaydan geri çekilir (baskı). Geceleri düşlerimiz ve kendimizi acı verici izlenimlerden kurtarmak için uyanma eğilimimiz bu ilkenin egemenli- ğinin kalıntıları ve gücünün tanıtlarıdır.
6 ruhsal dinginlik durumunun baş- langıçta iç gereksinimlerin buyurgan istemleri tarafın- dan rahatsız edildiğini varsaydığım zaman geliştirmiş olduğum düşünce çizgilerine döneceğim. Bu olduğu zaman, düşünülen (istenen) herşey yalın olarak sanrısal bir biçimde temsil edilirdi, tıpkı bugün bile her gece düş-düşüncelerimiz durumunda olduğu gibi. 7 Yalnızca beklenen doyumun yer almaması, yaşanan düşkırıklığı idi ki bu sanrı aracılığıyla doyum girişiminden vazgeçmeye götürüyordu.Onun yerine, ruhsal aygıtın dışsal dünya- 4 Otto Rank [1910] Schopenhauer’de [Die Welt als Wille und Vorstel- lung/İstenç Ve Tasarım Olarak Evren, 2’nci Cilt (Ekler), Bölüm 32] bu nedenselliğin dikkate değer duruluktaki bir sezgisine dikkati çekti. 5 [“Lustprinzip/haz ilkesi” anlatımı Freud’un çalışmalarında ilk kez burada görünür. Düşlerin Yorumu’nda yalnızca “Unlustprinzip/hazsızlık- ilkesi” kullanılır (örneğin P.F.L., 4, 759.] 6
7 Uy ku duru mu ruh sal ya şa mın ol gu sal lı ğın ka bul edil me sin den ön ce ki bi çi mi ni ye ni den geti re bi lir, çün kü uy ku du ru mu ol gu sal lı ğın amaç lı ola- rak red de di li şi ni (uyku- di le ği) bir ön ge rek ola rak alır. METAPSİKOLOJİ 14 daki olgusal/reel durumların bir tasarımını oluşturmaya karar vermesi ve olgusal bir değişim yapmaya çabalaması gerekli oldu.Böylece ruhsal etkinliğin yeni bir ilkesi ge- tirildi; tasarımlanan şey artık hoş olan değil ama olgusal olandı, üstelik nahoş olması gerekse bile. 8
bu kuruluşu çok önemli bir adım olduğunu tanıtladı. 5. (1) İlk olarak, yeni istemler ruhsal aygıtta bir dizi uyarlamayı zorunlu kıldı ki, yetersiz ya da sağlam olma- yan bilgimizden ötürü, bunları ancak yaklaşık olarak belirleyebiliriz. 6. Dışsal realitenin artan önemi o aynı dışsal dünyaya yönelik duyu-örgenlerinin, ve bunlara bağlı bilincin de önemini arttırdı, ve bilinç şimdi ona o güne dek ilgi çe- kici gelmiş tek yan olarak haz ve hazsızlık niteliklerinin yanısıra duyusal nitelikleri de kavramayı öğrendi. Özel 8 Yukarıdaki şematik açımlamayı daha öte birkaç ayrıntı ile tamamlamaya çalışacağım. Haklı olarak karşı çıkılacaktır ki, haz ilkesine köle olmuş ve dışsal dünyanın realitesini gözardı eden bir örgütleniş diriliğini en kısa bir zaman için bile sürdüremez, öyle ki, herhangi bir biçimde varoluş ka- zanması bile söz konusu olamazdı. Gene de eğer bebeğin — annesinden gördüğü ilgiyi de katma koşulu ile — bu tür bir ruhsal dizgeyi hemen hemen gerçekleştirdiği düşünülecek olursa, böyle bir kurgunun kullanılışı aklanabilir. Bebek büyük olasılıkla içsel gereksinimlerinin yerine getiril- diğini sanrılar; bir uyarı artımı ve doyum yokluğu durumunda, bağırma ve tepinme gibi motor boşalım yoluyla hazsızlığını ele verir, ve o zaman sanrılamış olduğu doyumu yaşar. Daha sonra, büyük bir çocuk olarak, bu boşalma anlatımlarını amaçlı anlatım araçları olarak kullanmayı öğ- renir. Çocukların daha sonraki bakımları bebeklerin bakımları üzerine modellendiği için, haz ilkesinin egemenliği gerçekte ancak büyüklerden tam ruhsal kopuş yerine getirildiği zaman sona erebilir. — Dışsal dünya- nın uyarılarına kapatılmış ve beslenme gereksinimlerini bile (Bleuler’in terimi ile [1912]) autistik/içekapanık olarak doyurmaya yetenekli tam bir ruhsal dizge örneği kabuğu içindeki yiyecek donatımı ile bir kuş yumurtası tarafından sunulur; onun için annesi tarafından sağlanan bakım sıcaklı- ğın sürdürülmesi ile sınırlıdır. — Bunu tartıştığımız şematik tablonun bir düzeltilmesi olarak değil, ama bir genişletilmesi olarak göreceğim, eğer haz ilkesine göre yaşayan bir dizgenin onu realitenin uyarılarından geri çekmeye yetenekli kılacak düzenlemelerinin olması gerektiğinde direti- lirse. Böyle düzenlemeler ancak “baskı”nın bağlılaşığıdırlar — baskı ki, acılı içsel uyarıları sanki dışarıdan geliyorlarmış gibi karşılar, ve buna göre onları dışsal dünyaya iter.
İKİ İLKE 15 bir işlev gelişti ki görevi dışsal dünyayı dönemsel olarak araştırmaktı, öyle ki eğer ivedi bir içsel gereksinim doğa- cak olursa bu dünyanın bilgisi önceden tanıdık olabilsin — dikkat işlevi. Bu etkinlik duyu-izlenimlerinin ortaya çıkışını beklemektense onları yarı yolda karşılamaktan oluşur. Aynı zamanda, büyük bir olasılıkla, görevi bilin- cin bu dönemsel etkinliğinin sonuçlarını biriktirmek olan bir kaydetme dizgesi getirildi — bellek dediğimiz şe- yin bir parçası. 7. Ortaya çıkan tasarımlardan bir bölümünü hazsızlık üretici oldukları için yatırım dışı bırakan baskının yeri bir yansız yargıda bulunma yetisi 9 tarafından alındı ki, be- lirli bir tasarımın doğru mu yoksa yanlış mı olduğuna, eş deyişle, realite ile uyum içinde olup olmadığına karar vermesi gerekiyor, ve karar ise realitenin anı-izleri ile bir karşılaştırma yoluyla belirleniyordu. 8. Böylece motor boşalım yeni bir işlev kazandı — mo- tor boşalım ki, haz ilkesinin egemenliği altında, ruhsal aygıtı uyarı artışından boşaltmanın bir aracı olarak hiz- met etmiş, ve bu görevi bedenin içinde onu mimiklere ve duygu anlatımlarına götüren sinirsel bağlantılar gön- dererek yerine getirmişti. Motor boşalım şimdi realitenin amaca uygun olarak değiştirilmesinde kullanılır oldu.
o zamanlar zorunlu olmuş olan kısıtlama tasarımlama yetisinden gelişen düşünme süreci aracılığıyla sağlandı. Düşünme yetisi öyle özelliklerle donatıldı ki, boşaltım sürecinin ertelenmesi sağlanırken, ruhsal aygıtın artan bir uyarı gerilimine dayanmasını olanaklı kıldılar. Bu öz- sel olarak deneysel bir eylem türüdür ki, daha küçük yatı- rım niceliklerinin yerdeğişimi ve bu niceliklerin daha az 9 [Freud tarafından sık sık yinelenen bu kavram erken bir tarihte şakalar üzerine kitabının ilk yayımında görünür (1905c, Bölüm VI; P.F.L., 6, 233 ve n. 2.) ve “Yadsıma” (1925h) üzerine denemesinde daha derin olarak yoklanmıştır. Bkz. ayrıca Bilinçaltı (1915e) Bölüm V.]
METAPSİKOLOJİ 16 harcanması (boşalması) ile birlikte gider. 10 Bu amaç için özgürce yerdeğiştirebilir yatırımların “bağlı” yatırımlara çevrilmesi zorunluydu, ve buna bütün yatırım sürecinin düzlemini yükseltme aracılığıyla erişildi. Olasıdır ki dü- şünme, yalnızca tasarımlama ediminin üstüne yükseldiği ve nesnelerin izlenimleri arasındaki ilişkilere yöneldiği düzeye dek kökensel olarak bilinçsizdi, ve bilinç tarafın- dan algılanabilir daha öte nitelikleri ilkin sözel kalıntılara bağlanınca kazandı. 11
azaltma biçimindeki ekonomik ilkeye dek izlenebilecek genel bir eğilimi, el altında bulunan haz kaynaklarına sarılmadaki diretkenlikte ve bunlardan vazgeçmedeki güçlükte anlatım buluyor görünür. Realite ilkesinin gi- rişi ile düşünce-etkinliğinin bir türü koptu; bu realite- sınamasından özgür tutuldu ve yalnızca haz ilkesine altgüdümlü kaldı. 12 Bu etkinlik düşlem/fantazi üretme et- kinliğidir ki, daha önce çocukların oyununda başlar, ve sonra, hayal kurma olarak sürerek, reel nesneler üzerine bağımlılığı terkeder.
haz ilkesinin yerinin realite ilkesi tarafından alınması — ki burada tek bir tümcede şematik bir açımlamaya sıkıştırılmıştır — gerçekte birdenbire başarılmış değildir, ne de tümü ile eşzamanlı olarak tek bir çizgide yer alır. Çünkü bu gelişim Ben-içgüdülerinde sürerken, eşeysel içgüdüler oldukça önemli bir yolda onlardan koparlar. 10 [Bu önemli kuram Freud tarafından Düşlerin Yorumu’nda (1900a) or- taya sürülmüştü, P.F.L., 4, 758-9, ve daha açık olarak Şakalar’da, a.y., 6, 251 ve n. 2, ayrıca “Yadsıma”da (1925h), § 7’de ve n. 2’de ele alınır.] 11 [Bkz. Düşlerin Yorumu (1900a), P.F.L., 4, 729-30, 771 n. ve 779. Bu “Bilinçaltı”nda (1915e) daha öte geliştirildi, § VII.15.] 12 Benzer olarak, gönenci toprağının ürünleri üzerine dayanan bir ulus gene de belli alanları kökensel durumları içinde saklamak ve uygarlığın getirmiş olduğu değişimlerden korumak üzere ayıracaktır (Yellowstone- park.) [Bkz. “Yaratıcı Yazarlar ve Hayal Kurma” (1908e), P.F.L., 14, 129, ve “Histerik Düşlemler ve İki-Eşeylilik İle İlişkileri” (1908a) P.F.L., 10, 87 ss. ‘Realitätsprüfung’ terimi ilk kez bu tümcede kullanılıyor görünür.] İKİ İLKE 17 Eşeysel içgüdüler ilkin oto-erotik olarak davranırlar; do- yumlarını bireyin kendi bedeninden elde ederler ve bu nedenle kendilerini realite ilkesinin doğuşunu zorunlu kılmış olan düşkırıklığı durumunda bulmazlar. Daha son- ra nesne bulma süreci başlayınca eşeysel gelişimi erinliğe dek erteleyen uzun bir gizlilik dönemi bu süreci kesintiye uğratır. Bu iki etmen — oto-erotizm ve gizlilik dönemi — sonuçları olarak eşeysel içgüdünün ruhsal gelişiminde durdurulmasını ve çok daha uzun bir süre boyunca haz ilkesinin egemenliği altında kalmasını (ki birçok insanda bundan hiç bir zaman geri çekilemez) getirir. 12. Bu koşulların sonucu olarak, bir yanda eşeysel iç- güdü ve düşlem arasında, ve öte yanda Ben-içgüdüleri ve bilinç etkinlikleri arasında daha yakın bir bağıntı doğar. Hem sağlıklı hem de sinirceli insanlarda bu bağıntının çarpıcı ölçüde yakın olduğunu görürüz, üstelik kalıtım ruhbiliminin o irdelemelerinin bizi onu ikincil bir bağıntı olarak kabul etmeye götürmesine karşın. Oto-erotizmin sürmesi çaba ve erteleme gerektiren gerçek doyumun yerine eşeysel nesne ile ilişkide daha kolay olan kısa sü- reli ve düşlemsel doyumu öylesine uzun bir süre elde tutmayı olanaklı kılan şeydir. Düşlem alanında, baskı herşeyden güçlü kalır; eğer tasarımlar üzerine yatırım bir hazsızlık salınışına yol açabilecek gibi görünürse, bas- kı tasarımların daha bilinç tarafından ayrımsanmadan in statu nascendi [doğuş durumunda] engellenmelerine götürür. Ruhsal örgütlenişimizdeki zayıf nokta budur, ve daha şimdiden ussallaşmış olan düşünme süreçlerini geriye haz ilkesinin egemenliği altına getirmek için kul- lanılabilir. Sinirceye ruhsal yatkınlığın özsel bir parçası böylece eşeysel içgüdüleri realiteye saygı göstermek için eğitmedeki gecikmede ve, bir sonuç olarak, bu gecikmeyi olanaklı kılan koşullarda yatar. 13. (4) Tıpkı haz-Beninin [Lust-Ich] dilekte bulunmak- tan, haz kazanımı için çalışmaktan, ve hazsızlıktan ka- çınmaktan başka birşey yapamaması gibi, realite-Beni METAPSİKOLOJİ 18 [Real-Ich] de yararlı olan için çabalamaktan ve kendini yıkıma karşı güvenlik altına almaktan başka birşey yapma gereksiniminde değildir. 13 Gerçekte haz ilkesinin realite ilkesi ile yer değiştirmesi hazzın tahttan indirilmesini değil ama yalnızca güvenlik altına alınmasını imler. So- nuçlarında güvenilmez olan kısa süreli bir hazdan vaz- geçilir, ama yalnızca yeni yol boyunca daha sonraki bir zamanda güvenilir bir hazzı kazanmak için. Ama bu yer değiştirme tarafından yaratılan ruh-içi izlenim öylesine güçlü olmuştur ki, özel bir dinsel mitte yansıtılır. Dün- yasal hazlardan gönüllü ya da zorlamalı vazgeçiş için öte dünyadaki ödüller öğretisi bu ruhsal devrimin mitsel bir izdüşümünden başka birşey değildir. Bu imgeleri tutarlı bir biçimde izleyerek, dinler yitirilenin gelecek bir varo- luşta karşılığının görüleceği sözünü vererek bu yaşamda hazdan saltık vazgeçişi sağlamayı başarabilmişlerdir; ama bu yolla haz ilkesini yenmeyi başaramamışlardır. Bu utku- ya erişmenin en yakınına gelen ise bilimdir; ama bilim de çalışması sırasında anlıksal haz sunar ve sonunda kılgısal kazanımlar beklentisini yaratır.
mesine, ve realite ilkesi ile yer değiştirmesine doğru bir yüreklendirme olarak betimlenebilir; başka bir deyişle, egoyu etkileyen gelişim sürecine yardım etmeye çaba- lar, bu amaçla eğitimcilerden bir ödül olarak bir sevgi sunuluşundan yararlanır; ve bu nedenle eğer şımarık bir çocuk her durumda o sevginin elinin altında olduğuna ve onu hiçbir durumda yitirmeyeceğine inanırsa eğitim başarısızlığa uğrar. 13 Realite-Beninin haz-Beni üzerindeki üstünlüğü Bernard Shaw’ın şu sözlerinde uygun bir anlatım bulur: (“To be able to choose the line of greatest advantage instead of yielding in the direction of the least resist- ance” [:: “en az direnç yönünde boyun eğmek yerine en büyük üstünlük çizgisini seçebilmek”] [İngilizce alıntı Freud’un]. (Man and Superman: A Comedy and a Philosophy.) [III’üncü Sahnede bir perde arasında Don Juan’ın sözleri. — ‘Haz Beni’ ve ‘realite Beni’ arasındaki ilişkilerin çok daha ayrıntılı bir açıklaması İçgüdüler ve Yazgıları’nda verilir, bkz. § 44.]
İKİ İLKE 19
bir uzlaşma yaratır. Kökensel olarak bir sanatçı içgüdü- sel doyumdan realitenin daha baştan istediği vazgeçme ile anlaşamadığı için realiteye sırtını dönen, ve erotik ve tutkulu dileklerine düşlem yaşamında tam özgürlük veren bir insandır. Ama düşlemlerini insanlar tarafından realitenin değerli yansımaları olarak beğenilen yeni bir edimsellik türüne yoğurmak için özel becerilerden yarar- lanarak, bu düşlem dünyasından geriye realiteye giden yolu bulur. Böylece, dışsal dünyada edimsel değişimler yapmanın zorlu ve dolambaçlı yolunu izlemeksizin, bel- li bir biçimde edimsel olarak olmak istediği kahraman, kral, yaratıcı, ya da sevgili olur. Ama bunu başarabilmesi- nin biricik nedeni realite tarafından istenen vazgeçmeler karşısında başka insanların da onunla aynı doyumsuzlu- ğu duymaları, ve haz ilkesinin yerinin realite ilkesi tara- fından alınmasından doğan o doyumsuzluğun kendisinin realitenin bir parçası olmasıdır. 14
16. (7) Ben bir haz-Benden bir realite-Benine dönüşme sürecinden geçerken, eşey içgüdüleri onları başlangıçtaki oto-erotizmlerinden çeşitli ara evreler yoluyla üremenin hizmetindeki nesne-sevgisine götüren değişimlere uğrar. Eğer bu iki gelişim yolundaki her adımın daha sonraki sinirceli hastalığa doğru bir yatkınlığın yeri olabileceği- ni düşünmede haklıysak, daha sonraki hastalığın biçimi (sinircenin seçmesi) üzerine kararı Benin gelişiminde ve libidinal gelişimde bu gelişimi engelleme eğilimine yer veren tikel evre üzerine bağlamak usayatkındır. Böylece iki gelişimin henüz incelenmemiş olan zamansal özel- likleri ve birbirlerine karşı düzenlenişlerindeki olanaklı türlülükler beklenmedik bir imlem kazanır. 15 14 Bkz. Otto Rank’ın [Der Künstler, Viyana] (1907) benzer gözlemleri. [Bkz. ayrıca “Yaratıcı Yazarlar ve Hayal Kurma” (1908e), P.F.L., 14, 129, ve ayrıca Giriş Dersleri (1916-17), 23’üncü Dersin kapanış paragrafları, a.y.,1, 423-4.]
15 [Bu tema “Saplantı Sinircesine Yatkınlık”ta (1913i) geliştirildi, P.F.L., 10, 142 ss.] METAPSİKOLOJİ 20
tırmacının kendi üzerinde büyük bir disiplin uygulaması olmaksızın alışamayacağı en yadırgatıcı özellikleri bun- ların realite-sınamasını bütünüyle gözardı etmelerine bağlıdır; bunlar düşüncedeki realiteyi dışsal edimsellik dünyası ile, ve dilekleri yerine getirilmeleri ile — olay ile — eşitlerler, tıpkı eski haz ilkesinin egemenliği altında kendiliğinden olduğu gibi. Bunun ortaya çıkardığı bir başka güçlük de bilinçsiz düşlemleri bilinçsizleşmiş anı- lardan ayırdetme güçlüğüdür. 16 Ama baskılanmış ruhsal yapılara realite ölçünlerini uygulama, ve bu nedenle, bel- ki de, düşlemlerin edimsellikler olmadıklarını düşünerek semptom oluşumundaki önemlerini küçümseme, ya da sinirceli bir suçluluk duygusunu herhangi bir edimsel suçun işlenmiş olduğu konusunda hiçbir kanıt olmadı- ğı için başka bir yerden türetme gibi yanılgılara hiçbir zaman düşülmemelidir. Kişi gezmekte olduğu ülkede kullanılan parayı kullanmalıdır — bizim durumumuzda sinirceli bir para. Örneğin, düşünün ki biri şöyle bir düşü çözmeye çalışmaktadır. Bir zamanlar uzun ve acılı bir ölümcül hastalık boyunca babasına bakmış olan biri bana babasının ölümünü izleyen aylarda düşlerinde yineleye- rek babasının bir kez daha sağ olduğunu ve onunla her zaman
düşü anlamanın biricik yolu “babasının gerçekten ölmüş olduğu” sözlerinin arkasına “düşü görenin dilediği gibi” ya da “dileğinin sonucu olarak” sözlerini eklemek, ve dahası, bu aynı sözlere “onu diledi” sözlerini eklemek- tir. Buna göre düş-düşüncesi şöyle gider: Henüz babası sağken (bir kurtuluş olarak) babasının ölümünü dilemek zorunda kalmış olması onun için acılı bir anıydı, ve eğer babası bundan kuşkulanmış olsaydı bu çok korkunç bir- 16
uzunlamasına tartışılır, P.F.L.,1, 414 ss.] Yüklə 106,48 Kb. Dostları ilə paylaş:
|