Idealizm filozoficzny

Paweł Fudała

Idealizm filozoficzny

Swoje wypracowanie zacznę od pojęcia "ideału" oraz "idealizmu". Ideał jako cecha określająca osobę lub rzecz mająca same doskonałości i właściwości. Przymiotnikiem tym określa się również najwyższy cel lub marzenia człowieka. Natomiast idealizm jest to stanowisko filozoficzne głoszące tezę o pierwotności czynnika duchowego (myśli, idei, świadomości) wobec materialnej rzeczywistości. Jest on przeciwstawny do takich pojęć jak: materializm i naturalizm. Wyróżnione zostały dwa podstawowe kierunki idealizmu, obiektywny i subiektywny. Idealizm obiektywny: zakłada, że jedynym obiektywnym bytem rzeczywistym jest idea, która istnieje niezależnie od materii i świadomości ludzkiej. Jego głównymi przedstawicielami byli: Platon (437–347 p.n.e.), Tomasz z Akwinu (ok. 1225–74) i G.W.F. Hegel (1770–1831). Idealizm subiektywny: oparty jest na twierdzeniu, że świat realny jest jedynie wytworem podmiotu poznającego, neguje istnienie obiektywnej rzeczywistości. Jego reprezentanci : G. Berkeley, D. Hume, H. Bergson. Termin idealizmu był także stosowany do opisania postawy cechującej się wzniosłymi ideałami oderwanymi od rzeczywistości, a także na oznaczenie bezkrytycznego dążenia do realizowania nierealnych poglądów.

Idealizm obiektywny był zapoczątkowany przez Platona (437–347 p.n.e.). Taki idealizm zakłada realność świata idei i nierealność bądź wtórność świata materialnego w stosunku do idei. W skrajnych postaciach idealizm odrzuca w ogóle istnienie świata materialnego, uważając go za złudzenie. Pierwotną grecką koncepcją było, że poznanie jest możliwe tylko przez zetkniecie sie z rzeczami za pomocą zmysłów. Platon odrzucił to podejście, „odrzucenie jej było konsekwencja teorii idej”. Platon uważał iż jedyny byt prawdziwy to niezmienna, duchowa rzeczywistość, świat materialny jest cieniem, marnym odbiciem lepszego, duchowego świata; idealizm, bo to rzeczywistość duchowa, obiektywny, bo istnieje poza człowiekiem i niezależnie od jego świadomości. Idealizm kwestionuje taki obraz świata, dla którego realne są jedynie konkretne rzeczy: stół, ludzie, chmury na niebie. To bowiem, czego w sposób zmysłowy doświadczamy, przemija i zmienia swą postać. Istnienie rzeczy okazuje sie wiec w jakiś sposób ułomne - odnajdziemy w nim zarówno coś z bytu jak i niebytu, podczas gdy rzeczywiste istnienie jest doskonałością. Dla Platona, twórcy europejskiego idealizmu, świat rzeczy nie był bardziej realny niż cień na ścianie lub odbicie w wodzie. Rzeczy, których obraz dają nam zmysły, nie istnieją naprawdę, lecz naśladują tylko realne istnienie. Rzeczywisty byt (wieczne i niezmienne idee) dostępny jest jedynie ludzkiemu rozumowi i intelektualnej intuicji. Idee są miarą wszystkich rzeczy. Idea trójkąta przewyższa swą doskonałością jakikolwiek narysowany trójkąt, a idea człowieka jakąkolwiek żyjącą istotę ludzką.

Kolejnym wybitnym przedstawicielem idealizmu obiektywnego był Tomasz z Akwinu. Jest on najbardziej znany jako autor własnej koncepcji filozoficznej chrześcijaństwa, która została przyjęta podczas Soboru Trydenckiego za oficjalnie obowiązującą w Kościele i tym samym zastąpiła teorię Świętego Augustyna. System filozoficzny Tomasza można najkrócej scharakteryzować jako konsekwentne przystosowanie klasycznych poglądów Arystotelesa do treści zawartych w teologicznej doktrynie chrześcijańskiej. Tym sposobem zostały wprowadzone do katolicyzmu pojęcia aktu i potencji, formy i materii, zasadę przyczynowego powiązania zdarzeń, rozumienie poznania jako procesu receptywnego, oraz pojęcie dowodu. Według Św. Tomasza nie jest bezpośrednio znany umysłowi ludzkiemu ani Bóg, ani dusza, ani żadne prawdy ogólne. Istnienie Boga nie było dla niego prawdą oczywistą, nie wymagającą dowodzenia. Wg. Św. Tomasza istnienie Boga należy udowodnić, opierając dowód na doświadczeniu.

Tomasz dał 5 dowodów na istnienie Boga. Pierwszy dowód z istnienia ruchu wnosi, że istnieje pierwsza przyczyna ruchu. Drugi dowód z niesamoistności świata wnosi, że istnieje istota samoistna, będąca przyczyną świata. Trzeci dowód z przypadkowości rzeczy wnosi, że istnieje poza nimi istota konieczna. Czwarty Dowód: z faktu, że istnieją istoty różnej doskonałości wnosi, że istnieje istota najdoskonalsza. Piąty dowód: z powszechnej celowości przyrody wnosi, że istnieje istota najwyższa, rządząca przyrodą, a działająca celowo.

Tomiści podkreślają zasługę Tomasza w kwestii poglądów na temat Boga. Arystoteles Boga określał jako byt najwyższy, Tomasz zaś nie stawiał go w hierarchii bytów, lecz definiował jako czyste istnienie, czyli Bóg jako podstawa każdego bytu, a nie jako jeden z bytów o najwyższych przymiotach.