«Qarapapaqlar».-2010.-№2(32).-S.10-15.
QARABAĞ XV - XVII ƏSRLƏRDƏ
Tofiq NƏCƏFLİ
, tarix elmləri namizədi,
AMEA-nın A.A. Bakıxanov adına Tarix İnstitutu
II yazı
(əvvəli ötən sayımızda)
Qarabağ əhalisi və onun etnik tərkibi haqqında ən mühüm məlumat 1593-cü ildə Osmanlı maliyyə məmuru
İmamzadə Mehmed tərəfindən tərtib olunan «Gəncə-Qarabağ icmal dəftərin»də verilmişdir. «İcmal dəftəri»nin
tarixi toponimlərimiz o cümlədən, Qarabağ bəyləribəyiliyinə məxsus kəndlərimiz, qışlaq və yaylaqlarımız barədə
verdiyi məlumatlar olduqca qiymətlidir.
«İcmal dəftəri»nin verdiyi məlumatdan aydın olur ki, XVI əsrin sonunda Səfəvi - Osmanlı müharibəsinin
(1578-1590) gedişində Azərbaycanın əksər əraziləri, o cümlədən Qarabağ bəylərbəyiliyinin də Osmanlı hakimiyyəti
altına keçməsi ilə bəylərbəyilikdə yaşayan yerli əhalinin böyük bir hissəsi ata - baba torpaqlarmı tərk etmək
məcburiyyətində qaldı. Əhalinin bir hissəsi, həmçinin Dağlıq Gəncə və Axıstabad sancağında yaşayan qızılbaş
Zülqədər tayfasından olan Şəmsəddinli camaatı Qacar, Qaramanlı, Bayat tayfalarının bəzi oymaqları və digər
qızılbaş tayfaları kimi yaşadığı bölgəni tərk etməyərək Qazaxlılar kimi Osmanlı hakimiyyətini qəbul etdi.
İstər XVI əsr boyunca, istərsə də XVII əsrdə Osmanlı - Səfəvi qarşıdurmasında məqsəd kimi irəli sürülən
siyasi maraqlarla yanaşı, hər iki dövlətin dini - təriqət maraqlan da mühüm vasitə kimi ön plana çəkilirdi. İki əsrə
yaxın bir dövr ərzində müəyyən fasilələrlə osmanlıların hərbi üstünlüyü nəticəsində ələ
keçirilən Azərbaycan torpaqlarında Osmanlı müftilərinin müharibələrdən əvvəl şiəliklə bağlı verdikləri
fitvaların gerçəkləşdirilməsi üçün müvafiq şərait yaranırdı [16,14].
Döyüşlər zamanı insan tələfatı və əsir düşənlərlə yanaşı, Səfəvi dövlətinin ayrı-ayrı bölgələrində o cümlədən,
Gəncə - Qarabağ əyalətində şiə əhalinin qonşu Şirvan və Təbriz əyalətlərinə köçləri baş verirdi. Şiə təriqətindən
olan bu köçkünlər qonşu əyalətlərə köç etməklə həm öz təriqətində qalma fürsəti tapır, həm də təriqətini
dəyişmədiyinə görə Osmanlı müftilərinin fitvalarının onlara qarşı tətbiq edilməsindən xilas olurdular. Osmanlı
idarəsində qalan və köçə bilməyən əhali isə üzdə təriqətini dəyişməklə vəziyyətdən çıxa bilirdi. Lakin Səfəvilər
osmanlıları tutduqları ərazilərdən çıxardıqdan sonra təriqətlərini dəyişmiş insanlar təkrar əvvəlki təriqətlərinə
dönsələr də, səfəvilərin və osmanlıların yenə də sərt münasibətləri ilə üzləşirdilər. Səfəvilər həmin şəxslərə mənəvi
zərbə olan «dönük» damğası vurur, osmanlılar isə cərimə tətbiq edərək qeyri-müsəlmanlardan aldıqları baş vergisi
olan «bədəlicizyə» vergisini ödətdirirdilər [16,14].
Səfəvi - Osmanlı müharibəsi zamanı bölgədə yaşayan müsəlman şiə əhali doğma torpağını tərk etdiyi üçün
icmal dəftərində bəzi kəndlərdə insanların yaşamadığı, kəndlərin boş olduğu göstərilir. XVI əsrdə bölgədə baş
verən hərbi-siyasi proseslər nəticəsində əhalinin miqrasiyası, onun yerləşməsi və etnik strukturunda müəyyən
dəyişikliklər baş verdi. Lakin Osmanlı - Səfəvi qarşıdurması zamanı baş vermiş əhalinin məcburi miqrasiyaçının
nəticələri daha təsirli olmuşdur [16,14]. XVI əsrin sonlarında Osmanlı tarixçisi İbrahim Rəhimizadə yazırdı ki,
Azərbaycanı ələ keçirmək üçün osmanlılara köməyə gələn Krım xanı Qazi Gəray qoşunu ilə Gəncə - Qarabağ
əyalətinə soxularaq Gəncə ilə Bərdə arasındakı ərazidə talanla məşğul olmuş, geri dönəndə isə 30 minə qədər əsir
aparmışdır [16,15]. Təbrizli Arakel də, Krım tatarlarının Gəncə, Bərdə, Çalaberd, Xaçın və Dizağı talan etdiklərini
qeyd edir [5,466]. İ. Rəhimizadə özünün «Gənciney-i fəth-i Gəncə» adlı əsərində yazır ki, 1588-ci ildə
Gəncə-Qarabağ bəylərbəyi Ziyadoğlu Məhəmməd xan Osmanlı ordusunun Gəncə şəhərinə yaxınlaşmasından
beş-on gün əvvəl tabeliyində olan 40-50 min evdən artıq ulusunu, mal-mülkünü toplayaraq əyalətdən çıxardı və
Araz çayını keçərək Qaradağda yerləşdirdi [14,196]. İ.Rəhimizadə sözünə davam edərək yazır ki, bu zaman
Qəncə-Qarabağ əyalətinin qeyri-müsəlman olan məlikləri gəlib osmanlılara itaətini bildirdilər və bunun
müqabilində öz vəzifələrində qalmaqla yanaşı, həm də yeni torpaqlar da aldılar [14,199].
Qarabağ bəylərbəyiliyinin əhalisinin əsas hissəsini qədim yerli tayfalar - Azərbaycan türkləri təşkil edirdi. Bu
dövrdə xalqın vahid bir etnos kimi formalaşması çoxdan başa çatdığından əvvəllər etnik mənsubiyyəti
müəyyənləşdirməkdə mühüm rol oynayan tayfa adları tədricən sıradan çıxır, bunun əvəzində daha çox «müsəlman»
və yaxud «türk» terminləri işlədilirdi. Bununla belə haqqında bəhs etdiyimiz «İcmal dəftəri»ndə Qaramanlı, Qacar,
Hacılı, İyirmidördlü, Otuzikili, Cavanşir, Kəsəmənli, Göycəli və Şəmşəddinli kimi qədim Azərbaycan türk
tayfalarının adına tez-tez rast gəlmək mümkündür.
«İcmal dəftəri»nin Qarabağın əhalisi və onun etnik tərkibi haqqında verdiyi məlumatlar mühüm əhəmiyyət
kəsb edir. Dəftərdə osmanlı işğalı zamanı (1588-1606) Qarabağı tərk etməyərək osmanlıların hakimiyyəti altında
qalan Qacar tayfasına məxsus 8 oymağın adı çəkilir:
1. Qaraca-Sevgülən-Bərdə nahiyəsində,
2. Qaytaq-Bərdənin Sir nahiyəsində və Xaçın sancağının Çalaberd nahiyəsində,
3. Qolsuzlu - Bərdənin Sir nahiyəsində,
4. Ağcaqoyunlu - Xaçının Çalaberd nahiyəsində, 5. Gəngəldili - həmin ərazidə, 6. Əylənli - yenə həmin yerdə,
Bərdə və Gəncə ətrafında, 7. Şam Bayatı - Xaçının Çalaberd nahiyəsində, 8. Yıva-Qacar -Qaraağacda və Gəncə
sancağında yaşayırdı [21,206-207].
Dəftərdə Qarabağın Qaramanlı tayfasına məxsus üç oymağın adı çəkilir: Şəmkir Aranı nahiyəsində və Gəncə
vilayətinin Axıstabad sancağında «qədimdən Qaramanlı və Kəsəmənli camaatı yaşayırdı». Axıstabad Aranı
nahiyəsinin Yalnızağac kəndində qaramanlı camaatı, Xanlıq kəndində isə Qaramanlı tayfasının Rüstəmbəyli
camaatı yaşayırdı. Həkəri sancağında və Dizaqda Sorluk tayfası, Hacı-Vacardıki və Hacı-Tırnagerd camaatı
yaşayırdı. Gəncənin şimal-qərbində, Tovuz və Şəmkir Aranı nahiyələrində şəmsəddinlilər, həmin nahiyənin Xınam
arxı kəndində isə həmin tayfanın Qapanlı camaatı yaşayırdı [21,206-208].
«İcmal dəftəri»ndə Gəncə vilayətinin Qaraağac bölgəsində yaşayan Hacılı tayfasına məxsus 31 oymağın adı
öz əksini tapmışdır: 1. Əlişarlı, 2. Bukavullu, 3. Canılı, 4. Çıraclı, 5. Davılı, 6. Davudlu, 7. Dəmirçilər, 8. Ton-Əli,
9. Əmir Alyanlı, 10. Əmir Həsənli, 11. Qazili, 12. Hindimallı, 13. Xəlifəli, 14. İsabəyli, 15. İsmail-Qazılı, 16.
Qədim İsmailli, 17. Kağan Ərli, 18. Qara Sofılu, 19. Kərəməddinli, 20. Qoruqçulu, 21. Qoyunlu Mahmud, 22. Qul
Mahmudlu, 23. Kürələr, 24. Mirxanili, 25. Sarsarlı, 26. Sazağanlı, 27. Səməli, 28. Səməliyi Artuc, 29. Sökəli, 30.
(Oxunmur), 31. Törəli [21,208-209; 30,245-246].
«İcmal dəftəri»nə görə Gəncə vilayətinin Arasbar, Qaraağac, Bərdə və Şütur nahiyələrində «Otuzikili» tayfası
yaşayırdı:
1. Atlucalı - Bərdədə, 2. Padar - Arasbarda, Keştasf nahiyəsində, 3. Bay Əhmədli - Qaraağacda və Xaçın
nahiyəsində, 4. Buğdayüzü - Qaraağacda, 5. Cancanlı -Arasbarda, 6. Cavanşir - Arasbarda, 7. Dögərli - Arasbarda,
8. Həsirli - ərazi göstərilməyib, 9. Hüseyinli - Arasbarda, 10. Kəpənəkçi - Yevlaxda, 11. Kırqallı -Ağcabədidə, 12.
Əski - Kumanlı - ərazi göstərilməyib, 13. Yeni - Kumanlı - ərazi göstərilməyib, 14. Lalə - Bükili - Gəncədə, 15.
Maqsudlu - Xaçın sancağının Çalaberd nahiyəsində, 16. Maqsudlu-Bəzirganlı - Nəhri Hakda (Torpaq - Arx), 17.
Maqsudlu-Həmidli - Qaraağacda, 18. Məhəmmədşahlı - Şütur nahiyəsində Həmzəli yaxınlığında, 19. Molla
Əbdülcəlilli - Gəncə Aranı nahiyəsində, 20. Molla Əbdülməcidli -Xaçında, 21. Müqəddəmli - Arasbarda, 22.
Sarıhacılı - ərazi göstərilməyib, 23. Silkəli - Arasbarda , 24. Şirvanşalı - Bərdədə, Aras-barda, 25. Üç Oğlan - ərazi
göstərilməyib, 26. Yay - Okçu - Bərdədə, 27. Veysəlli - Çalaberddə yaşayırdı [21,211-212; 30,246]. F.Kırzıoğlu bu
tayfaya məxsus yerdə qalan beş oymağın adını qeyd etməsə də, F.Sümer Əhmədli, Göyçəli, Qaraqoyunlu və Ozan
oymaqlarının da Otuzikililərdən olduğunu göstərir [38,198].
Qarabağ düzündə, Bərdədən cənubda yerləşən becərilən torpaqlar «Otuzikili»lərin adı ilə bağlı olmuşdu.
XVI əsrdə bu ərazi xırda Azərbaycan tayfalarının yaratmış olduğu birliyin irsi mülkü olmuşdu. Bu birliyə daxil olan
Cavanşir oymağı bu tayfaların irsi başçısı kimi tanınmışdı. İsgəndər bəy Münşinin 1628-ci il qızılbaş əmirlərinin
siyahısında «Cavanşir, Otuzikili tayfasının və Qarabağ əmirlərinin başçısı Otar Sultan» qeyd edilmişdir [34,136;
11,67; 30,246].
Qarabağın «İyirmidördlü» tayfası da Azərbaycan türk tayfalarının süni birliyi kimi yaranmışdı. Bəhs olunan
Osmanlı icmal dəftərində bu tayfaya məxsus 24 oymağın adı çəkilir: 1. Əlişarlı - Bərdə vilayəti Sir bölgəsində, 2.
Alpaut - Gəncə vilayətinin Yevlağ nahiyəsində, ayrıca Bərdənin Sir nahiyəsində, 3. Bəxşeyışli - Şütur nahiyəsində,
4. Bəxtiyarlı - Qaraağacda, 5. Dərəbəyli - Yevlağ nahiyəsində, Qaraağacda, 6. Gədə Əhmədli - Yevlağ nahiyəsində,
7. Gökçəli - Yevlağda, 8. Molla Əlili - Yevlağ və Bərdədə, 9. Pir Mahmudlu - İncərud nahiyəsində, 10. Sarıhacılı -
Çalaberd nahiyəsində, 11. Seydi - Zəng - Yevlağda, 12. Tobulu - Sir nahiyəsində, 13. Tokacılu - Yevlağ
nahiyəsində və Bərdədə, 14. Tərəli -Bərdədə, 15. Yollu - Qaraağacda, 16. Varvara - ərazi göstərilməyib, 17.
Yasavullu - İncərud nahiyəsində, 18. Zənd - Yevlağ nahiyəsində [21,213-214]. Türkiyə tarixçisi F.Kırzıoğlu öz
əsərində «İyirmidördlü»lərin 18 oymağının adını qeyd etmişdir [21,213-214]. H. Məmmədov isə icmal dəftərində
bu tayfaya aid olan daha 6 oymağın - Dördlər, Dürhəsənli, Ərəbli, Göyçəliyi - Varvara, Xəlləcan və Dədəxəlillinin
adını qeyd edir [21,213-214; 16,20].
«İyirmdördlü» adlı inzibati dairə Tərtər çayı boyunda yerləşirdi və mərkəzi Bərdə şəhəri idi. Şərəf xan
Bidlisinin verdiyi məlumata görə, bu tayfa birliyi Şah Təhmasib dövründə yaranmışdı və Əhməd bəy Portal oğlu
İyirmidörlü tayfa birliyinin başçısı təyin edilmişdi [7,370; 30,247]. İsgəndər bəy Münşinin 1628-ci il əmirlər
siyahısından bəlli olur ki, Şah Abbasın hakimiyyətinin sonlarında Ziyadoğlu nəslindən olan Peykər xan Qacar
iyirmidördlülərin xanı titulunu qazanmış və Bərdə hakimi olmuşdu [34,135; 30,247]. Şərəf xan Bidlisi isə
«Şərəfnamə» əsərində kürd tayfalarının bir çoxunun adını qeyd etdikdən sonra yazır ki, «digər iyirmi dörd kürd
tayfası Qarabağın Aranında yaşayır və «iyirmidörd» ümumi adı altında tanınırlar» [7,370]. «Gəncə-Qarabağ
əyalətinin icmal dəftəri»ndə İyirmidördlülər haqqında daha dolğun məlumat olduğundan bu fikrin yanlış olduğunu
söyləmək mümkündür. Qacarlar, Qaramanlılar, Şəmsəddinlilər, Hacılılar və Otuzikililərin oymaqları haqqında da
ətraflı məlumat verilən bu mənbədə İyirmidördlü tayfasının bütün 24 oymağı, Bərdə, Sir, İncərud, Çalaberd, Şütur,
Qaraağac, Yevlağ və Pətəklik nahiyələrində qışlaqlarının olması barədə məlumat verilir. «İcmal dəftəri»ndə
iyrmidördlülərin heç bir oymağının kürd olduğu qeyd olunmayıb. Onların Qarabağ tərəkəmələri olduğu xüsusi
olaraq vurğulanmışdır.
Qeyd etmək lazımdır ki, Osmanlı mənbələrində, xüsusən də «icmal» dəftərlərində müsəlmanlardan yalnız
kürdlərin etnik mənsubiyyətləri qeyd olunurdu. «Gəncə-Qarabağ əyalətinin icmal dəftəri»ndə «iyirmidördlü»lərlə
bağlı verilən məlumat Şərəfxan Bidlisinin fikirlərinin yanlış olduğunu bir daha sübut edir.
Ümumiyyətlə, XVI əsrin sonuna kimi Gəncə-Qarabağ əyalətində kürdlərin yaşamasını dövrün heç bir
mənbəsi təsdiq etmir. Kürdlər Qarabağ bölgəsinə XVI əsrin sonunda - Osmanlı-Səfəvi müharibəsinin gedişində
yerləşdirilmişdi. Çünki, Osmanlı ordusu Qarabağ bəylərbəyliyini ələ keçirən zaman yerli türk-müsəlman şiə əhali
Osmanlı hakimiyyətini qəbul etməyərək yaşadığı ata-baba yurdlarmı tərk etmişdi. Sultan III Murad isə işğal
olunmuş bölgələrdə özünə sosial dayaq yaratmaq məqsədilə Diyarbəkrdən və Dəclə çayı sahillərindən sünni
kürdləri köçməyə məcbur olmuş şiə məzhəbli Azərbaycan türklərinin qızılbaşların torpaqlarında yerləşdirirdi
[20,437-438].
Osmanlılar tərəfindən tərtib edilən 1593-cü il «icmal dəftəri»nin təsdiq etdiyi kimi Gəncə-Qarabağ əyaləti
Azərbaycan türklərinin, onlara məxsus tayfa və oymaqların yurdu olmuşdur. Oturaq həyat tərzi ilə yanaşı,
yaylaq-qışlaq maldarlığı ilə məşğul olan Azərbaycan türkləri bu bölgənin əzəli sahibi olmuşdur. «İcmal dəftəri»ndə
qeyd olunan yaşayış məntəqələrinin, kəndlərin, yaylaq və qışlaqların, yer adlarının türk mənşəli olması fikrimizi bir
daha təsdiq edir.
Qarabağ bəylərbəyliyi Səfəvi imperiyasının on üç inzibati vilayətindən (bəylərbəyliyindən) biri olmuşdu. Bu
vilayətin daxilində dairələr (mahallar) mövcud olmuşdu. Dairələr çox zaman ölkə (feodal mülkü) kimi tayfa
başçılarının irsi mülkiyətində olmuşdu. O.Əfəndiyevin qeyd etdiyi kimi, Qarabağ bəylərbəyliyinin dəqiq
sərhədlərini müəyyən etmək çətin olsa da, təxmini olaraq onun tarixi Arran vilayətini, yəni Kür və Araz çayları
arasındakı ərazini əhatə etdiyini söyləmək mümkündür. XVI-XVII yüzilliklərdə Qarabağ bəylərbəyliyinin tərkibinə
mərkəzi Gəncə olan Axstabad, Cavanşir, Bərguşad, Qazax və Şəmşəddil dairələri daxil olmuşdur [34,134;
11,68-69]. Səfəvi imperiyasının dövlət quruluşu məsələlərinə həsr olunmuş «Təzkirətül-müluk» adlı əsərdə
Qarabağbəylərbəyliyinin coğrafi vəziyyəti, inzibati bölgüsü və iqtisadi vəziyyəti haqqında maraqlı məlumatlar
verilmişdir. Burada Qarabağ bəylərbəyliyinə daxil olan və hakimlər tərəfindən idarə olunan 9 nahiyyənin adları
sadalanır və onların iqtisadi və hərbi vəziyyəti haqqında mühüm statistik məlumatlar verilir. Zəyəm hakimi 5998
tümən, 5980 dinar illik mədaxilə və 515 nəfərlik qoşuna Ağstafa hakimi 852 tümən 5930 dinar mədaxilə və 700
nəfərlik qoşuna, Cavanşir hakimi 2102 tümən 8000 dinar gəlirə və 832 nəfərlik qoşuna, Bərgüşad hakimi 341 tümən
2750 dinar gəlirə və 300 nəfərlik qoşuna, Qara-Ağac hakimi 636 tümən 5434 dinar gəlirə və 210 nəfərlik qoşuna,
Lori və Pəmbək hakimi 1545 tümən 8434 dinar gəlirə və 550 nəfərlik qoşuna, Arazbar ölkəsinin və Bayəzidli elinin
hakimi 601 tümən 8345 di-nara və 300 döyüşçüyə, Simavi və Tərkür ölkəsinin hakimi isə 300 tümən 2945 di-nara
və 47 döyüşçüyə malik idi. Gəncədə oturan bəylərbəyinin illik mədaxili 8614 tümən 9435 dinar, xidmətində olan
qoşunun sayı isə 1430 nəfər təşkil edirdi. Beləliklə Qarabağ bəylərbəyliyinin ümumi gəliri 24780 tümən 9988 dinar,
daimi qoşununun ümumi sayı 6084 nəfər olmuşdu [23,76-78; 24,167-168]. Səfəvi dövrünün rəsmi dövlət quruluşu
və inzibati bölgüsü haqqında ən dəyərli və mötəbər mənbə olan «Təzkirətül-müluk»da Qarabağ ərazisində hər hansı
bir xristian malikliyin movcud oldugu qeyd edilmamisdir.
Beblikb, XV-XVII yuzillikbrds Qara bag Azsrbaycanm aynlmaz tsrkib hissssi olmus V9 Azarbaycan feodal
dovbtbrinin brkibinds qalmisdi. Yuxanda qeyd etdiyi-miz kimi Qarabag shalisinin ssas hissasini tiirk dilli
Azarbaycan tayfalan va onun oymaqlan taskil etmisdi. Burada, hamcinin digar etnik qruplar (xristian albanlar va
kurdlar) olsa da, onlann rolu ahamiyyatli saviyyada olmamisdir.
Mənbə və ədəbiyyat.
1. Adıgözəl bəy M. Qarabağnamə, - Qarabağnamələr. Birinci kitab. Bakı, 1989.
2. АКАК, Тифьлис, 1868, т.2, с. 586, док. 166; с, 588, док.172.
3. Aləmaraye şah Esmail (ba moqəddemeyo təshiho təliqe Əsğər Montəzer Saheb). Tehran, 1349.
4. Ализаде A.A. Социально-экономическая и политическая история Азербайджана XIII-XIV вв. Баку,
1956.
5. Аракел Даврижеци. Книга историй. М., 1973.
6. Azərbaycan tarixi. Yeddi cilddə. Üçüncü cild. Bakı, 1999.
7. Бидлиси Шараф хан Шамсаддин. Шерефнаме. Перевод, предисловие, примечание, приложение
Е.И.Васильевой, т.1, М, 1967.
8. Эфендиев О.А. Образование азербайджанского государства Сефевидов в начале XVI в. Баку, 1961.
9. Эфендиев О.А. «Всеобщая история Хафиза Абру как источник по истории Закавказья первой
четверти XV в. - Источниковедческие разыскания 1979. Тбилиси, 1984.
10. Эфендиев О.А. Азербайджанское государства Сефевидов в XVI в. Баку, 1981.
11. Эфендиев О.А. Карабах в составе государств Каракойунлу, Аккойунлу и Сефевидов (XV-XVII
вв.).-Карабах. Очерк истории и культуры. Баку, 2004.
12. Əbu Bəkr əl-Qütbü əl-Əhəri. Tarix-e Şeyx Uveys. Fars dilindən tərcümə və müqəddimə, şərhlər və
qeydlər M.D.Kazımov və V.Z.Piriyevindir. Bakı, 1984.
13. Həmidova Ş. Gürcü mənbələri Gəncə haqqında.-Azərb. EA Xəbərləri, Tarix, fəlsəfə və hüquq seriyası,
1999, №2.
14. Hərimi R.İ. Osmanlı qoşunlarının Azərbaycana yürüşləri (XVI əsrin sonu). Bakı, 2007.
15. Фасих Хавафи. Муджмали Фасихи. Перевод, предисловия и указатели Д.Ю.Юсуповой, Ташкент,
1980,
16. Gəncə - Qarabağ əyalətinin müfəssəl dəftəri. Ön söz, tərcümə və şərhlərin müəllili lıiisaməddin
Məmmədov (Qaramanlı). Bakı, 2000.
17. Qarabağnamələr. Birinci kitab. Bakı, 1989.
18. Qəzvini Həmdullah Mustofi. Zeyl-e Tarix-e qozide. Giriş, tərcümə. şərhlər və göstəricilər
M.D.Kazımovun və V.Z.Piriyevindir, Bakı, 1986.
19. Kırzıoğlu F. Osmanlıların Kafkaz ellerini fethi (1451-1590), Ankara, 1976.
20. Kırzıoğlu F. 1593 (H.1001) yılı Osmanlı vilayet Tah-rir Defterinde anılan Gence-Karabağ sancakları
«Ulus» ve «Oymakları»- Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi Ahmet Cafaroğlu Özel Sayısı, sayı 10, Ankara, 1979.
21. «Qızılbaşlar tarixi». Tərcümə və şərhlər M.Ə.Məhəmmədinindir, Bakı, 1993.
22. Хунджи Фазлуллах ибн Рузбехан. Тарих-и алам -ара-йи Амини. Перевод с английского на руский
ТА. Минорской. Баку, 1987.
23. Mirza Səmia. Təzkirətul-muluk (be kuşeş-e dr. S.M.Dəbirseyadqi). Tehran, 1368.
24. Musalı N. Səfəvilər zamanında Qarabağ bəylərbəyiliyinin yaradılması və onun inzibati quruluşu.
«Qarabağ Dünən Bu Gün və Sabah» V Elmi-əməli konfransın materialları. Bakı, 2006.
25. Nəcəfli T.H. Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu dövlətlərinin tarixi müasir türk tarixşünaslığında. Bakı, 2000.
26. Nəcəfli T və Nəcəfli G. XVI-XVIII yüzilliklərdə Qacarların Azərbaycanın siyasi həyatında rolu. // Şah
İsmayıl Xətai. Elmi-praktik konfransın materialları, Bakı, 2006, s. 47-54.
27. Najafli T, Najafli G. Role of Qajars in Azerbayjans politikal life in XVI-XVII centuries. // Азербайджан
и азербайджанцы. Баку, 2006, №1-4, p.137-147.
28. Nəcəfli T. Ziyadoğlu Qacarlar Qarabağda. «Qarabağ Dünən Bu Gün və Sabah» V Elmi-əməli konfransın
materialları. Bakı, 2006, s.230-235.
29. Nəcəfli T. Qarabağ XV yüzillikdə. // «Qarabağ dünən, bu gün və sabah» 6-cı elmi-əməli konfransının
materialları. Bakı, 2007, s. 309- 319.
30. Nəcəfli T. Qarabağ XVI əsrdə. // «Qarabağ dünən, bu gün və sabah» 7-ci elmi-əməli konfransının
materialları. Bakı, 2008, s. 237-248.
31. Павлова И.К. Хроника времен Сефевидов. Москва, 1993.
32. Петрушевский И.П. Государства Азербайджана в XV в.- Сб. статей по истории Азербайджана,
вып.1, Баку, 1949.
33. Петрушевский И.П. Очерки по истории феодальных отношений в Азербайджане и Армении в XVI
- начале XIX в.в., Л., 1949.
34. Петрушевский И.П. Государство Азербайджана в XVI-XVII вв. Сб. статей по истории
Азербайджана. Вып. 1, Баку, 1949
35. Piriyev V.Z. Azərbaycan XIII-XIV əsrlərdə. Bakı, 2003.
36. Рашид ад-дин Фазлуллах. Джами ат-таварих. т.III. Составитель научно-критического текста на
персидском языке - А. А.Али-заде. Период с персидского языка А.К.Арендса. Баку, 1957.
37. Sumer F. Kara Koyunlular. I cilt, Ankara, 1967.
38. Sumer F. Safevi devletinin kurulusu ve geli§mesinde Anadolu tiirklerinin rolu. Ankara, 1976.
39. Щильтбергер Иоганн. Путешествие по Европе, Азии и Африке с 1394 года по 1427 год. Баку, 1984.
40. Tehrani Əbubəkr. Kitab-i Diyarbəkriyyə. Fars dilindən tərcümə edən, ön söz, şərhlər və göstəricilərin
müəllifl Rahilə Şükürova, Bakı, 1998.
41. Toğan Z.V. Azerbaycan etnografisine dair, «Azerbaycan Yurt Bilgisi», c. II, sayı 14, İstanbul, 1933.
Dostları ilə paylaş: |