İKTİSAT TARİHİ ÜNİTE 4 İLERİ ORTAÇAĞ’DA AVRUPA
AVRUPA’DA SİYASİ İSTİKRARIN SAĞLANMASI 10. Yüzyıl Öncesinde Avrupa - Daha önce gördüğümüz gibi 10. yüzyılda
- Avrupa fakir ve iptidai idi
- Sayısız kırsal birimden meydana geliyordu
- Bu birimler büyük ölçüde kendi kendine yeten malikanelerdi
- Halk dini, sosyal ve siyasi gerekçelerle içine kapanmıştı
- Para kullanımı hemen hemen kaybolmuştu
- Nüfus az, üretim kıt, yoksulluk aşırıydı
- Değerler sistemi kuvvet ve inançlara dayalı bir toplumdu
- Savaşçılık ve din adamlığı saygı gören mesleklerdi
- İşçiler aşağılık serfler olarak görülüyordu
- Bu olumsuz yapı 10. yy’dan itibaren değişmeye başlamıştı
AVRUPA’DA SİYASİ İSTİKRARIN SAĞLANMASI 10. Yüzyıl Avrupa’sı - 10. yy’da Orta ve Batı Avrupa’nın, istilacıların yıkıcı etkilerinden kurtuluş ve yeniden toparlanma dönemi oldu
- Bu toparlanmada en önemli faktör Ortaçağ devletler sisteminin ortaya çıkışıydı
- Bu küçük devletlerin yönetiminde siyasi istikrara kavuşan Avrupa, dışa karşı daha saldırgan politikalar izlemeye başladı. Bu saldırgan politikaların göstergeleri;
- Haçlı akınları ile Müslümanlara karşı girişilen saldırılar
- Avrupa içindeki göç ve kolonizasyon hareketleri
- Avrupa dışında ticari üsler kurma çabalarıdır.
AVRUPA’DA SİYASİ İSTİKRARIN SAĞLANMASI Avrupa’nın Genişlemesi - Güney: Güneyde 1061 ile 1091 arasında Normanlar, Sicilya’daki Arap egemenliğine son verdiler.
- Güneybatı: Güneybatıda genişleme İber yarımadasının Hıristiyan prensler tarafından Araplardan alınması şeklinde oldu
- Güneydoğu: Güneydoğu’da 11. yy’dan 13. yy’a kadar Haçlılar, Müslüman bölgelerine başarılı seferler düzenlediler ve Ortadoğu’da Hıristiyanlık hükümdarlıkları kurdular
- Doğu: Doğu Avrupa’da Almanlar doğuya doğru genişlediler. Bu genişleme hareketi 1300’lere kadar sürdü.
EKONOMİK BÜYÜME Ekonomik Büyüme ve Nedenleri - Bu dönem aynı zamanda bir ekonomik genişleme dönemidir.
- 11. yy’dan itibaren;
- Ticaret genişlemiş
- Yeni şehirler doğmuş
- Mevcut şehirler büyümüş
- Ekonomik ihtisaslaşma doğmuştur
- Henri Pirenne Avrupa’nın gösterdiği bu genişlemenin dış bir faktörün etkisiyle meydana geldiğini iddia etmektedir. Bu dış faktörler;
- Haçlı Seferleri
- Bizans ve İslam dünyasıyla olan ticari ilişkilerin geliştirilmesidir.
EKONOMİK BÜYÜME Ekonomik Büyüme ve Nedenleri - Bir grup iktisat tarihçisi ise Pirenne’nin bu tezini reddederek büyümeyi iç faktörlere dayandırmışlardır. Bunlar;
- Teknolojik Gelişme: Daha fazla hayvan ve su gücünden yararlanmayı ve böylece üretim girdilerini daha etkin bir şekilde bir araya getirmeyi sağlayan teknik ve kurumların ortaya çıkışı
- Nüfus Artışı: Artan nüfus beraberinde göçü getirmiştir. Bu sayede yeni üretim alanları ortaya çıkmış ve pazar ekonomisi gelişmiştir.
- Ortaçağ’da ekonomik gelişmenin merkezileri;
- Kuzey İtalya
- Güney Alçak Ülkeler (Belçika – Hollanda – Lüksemburg)
- Hansa Şehirleri
- Bu dönemde İtalya Avrupa’nın en gelişmiş bölgesi idi.
NÜFUS Nüfus Yapısı ve Gelişimi - Ortaçağ döneminde Avrupa’da nüfus;
- Doğum oranları yüksekti. Bu nedenle Avrupa nüfusu gençti.
- Ölüm oranları da yüksekti. Bu nedenle nüfus artış hızı düşüktü
- Doğum Oranlarının Yüksekliği;
- Avrupa’da nüfus seyrekti
- Büyük salgına kadar nüfus yavaş, fakat sürekli arttı
- Çeşitli kültürel faktörler nedeniyle doğurganlık sınırlanmaktaydı
- Hiç evlenmemişlerin oranı yüksekti
- Evlilik yaşı oldukça ileriydi, bekarlık toplum tarafından övülmekteydi
- Ekonomik nedenlerle evlilikten kaçılıyordu
- İlkel doğum kontrol yöntemleri uygulanıyordu
- Ancak yine de doğum oranları yüksekti. Avrupa’nın ayakta kalması bununla açıklanır.
NÜFUS Nüfus Yapısı ve Gelişimi - Ölüm Oranlarının Yüksekliği: Sanayi öncesi toplumların temel özelliklerin biri her çeşit felakete karşı aşırı zayıf olmalarıdır. Bu da ölüm oranlarını artırmaktadır. Nedenleri;
- Savaşlar: Savaşlar genellikle yaygın kırımlara neden oluyordu.
- Açlık: Belli dönemlerde ortaya çıkan kıtlık ve açlıklar salgın hastalıkların temel nedeniydi
- Salgınlar: Felaketten kaynaklanan ölümlerin en tehlikelisi salgınlardı.
- Veba: 1348-1351 yılları arasında 80 milyonluk Avrupa nüfusunun 25 milyonu ölmüştür
- Tifüs
- Humma
- Dizanteri
- Grip
ŞEHİRLERİN DOĞUŞU VE BÜYÜMESİ Şehirler - 10. ve 12. yüzyıllarda Avrupa’da şehirlerin doğuşu, Batı Avrupa tarihinde bir dönüm noktası oldu.
- 11. yüzyıldan itibaren şehirler birer değişim ve imalat yeri haline geldi
- Şehirler birer değişim yeri olmaya başlayınca sınai faaliyetler de malikanelerden şehirlere kaydı
- Şehirlerin büyümesinin temelinde yığınlar halinde göç hareketi bulunuyordu
- İnsanlar biri itici, diğeri çekici gücün etkisiyle şehirlere göç ediyorlardı
- İtici Güç: Pek çok serf malikanede sıkıntı çekiyordu. Bu durumdan kurtulması ancak o bölgeyi terk etmesine bağlıydı.
- Çekici Güç: Şehirler bir yenilik unsuru, talihi deneme şansı idi. Şehir yeni ve dinamik bir dünya idi.
- “Şehir havası insanı hür yapar” sözü bir atasözü haline gelmişti.
ŞEHİRLERİN DOĞUŞU VE BÜYÜMESİ Şehirleşme ve Feodalizm - Şehirlerin doğuşunun önemli bir siyasal sonucu feodal olmayan bir yönetim şeklinin ortaya çıkmasıdır.
- Malikane kuralları tüccar için uygun değildi. Bu nedenle şehirlerde iş yapmak daha kârlıydı.
- Şehirler bulundukları bölgenin lordu ile anlaşma yaparak kiraların, pazar vergilerinin ve para cezalarının bir kısmını lorda veriyorlar, bunun karşılığında şehir halkının haklarına saygı gösterilmesini istiyorlardı.
- Şehirlerin kârlı olması nedeniyle pek çok feodal yönetici yeni şehir kurma yoluna gitti.
- Bu yeni şehirlere, sakinlerinin sahip olacağı hürriyetleri belirten imtiyaznameler bağışlandı.
- Fransa ve İngiltere’deki krallar bu imtiyazların garantörü oldular. Böylece krallar ve şehir halkı arasında bir ittifak doğdu.
- Bu ittifak Fransa ve İngiltere’de milli monarşilerin kurulmasına neden oldu.
ŞEHİRLERİN DOĞUŞU VE BÜYÜMESİ Çin ve Bizans Şehirleri ile Ortaçağ Şehirleri - Çin ve Bizans şehirlerinde tüccarlar ve esnaf sosyal olarak üstün bir mevkiye sahip değildi
- Bunlar servet sahibi olsalar bile aşağı bir sosyal statüde olmaktan kurtulamıyorlardı
- Yüksek sınıfın kırsal idealleri tüm topluma nüfuz etmişti
- Şehir kendi başına bir varlık değildi, kır ve şehir devamlılığının içinde bir parçaydı
- Ortaçağ şehirleri ise kırsal kesimden ayrı ve bağımsızdı
- Fiziki anlamda şehir kırdan duvarlarla, hendeklerle ve yollarla ayrılmıştı
- Bir insan şehir kapısından geçtikten sonra farklı kurallara tabi oluyordu
ŞEHİRLERİN DOĞUŞU VE BÜYÜMESİ Şehir Örgütlenmesi - Feodal dünyada tipik olarak dikey bir düzenleme geçerliydi
- İnsanlar arasındaki ilişkiler;
- Fief ve Hizmet
- Bağış ve Bağlılık Yemini
- Lord, Vassal, Serf gibi kavramlarla düzenlenmekteydi
- Şehirde ise eşitler arasında işbirliği ile karakterize edilen bir düzenleme geçerliydi.
TEKNOLOJİK YENİLİKLER İleri Ortaçağ Öncesindeki Yenilikler - MÖ 2500 yılından itibaren Batı dünyasında teknolojik ilerlemeler sona erdi
- MS 6. ve 11. yy’lar arasında ortaya çıkan yenilikler daha çok tarımla alakalıydı. Bunlar;
- Bu yenilikler 11. yy’dan itibaren özellikle Kuzey Avrupa’da tarımsal büyümenin temelini oluşturuyordu.
TEKNOLOJİK YENİLİKLER 6. ve 11. Yüzyıl Teknolojik Yenilikleri - Ağır Saban
- Kuzey Avrupa’nın sert ve yoğun topraklarını tarıma elverişli hale getirmekteydi
- İnsan emeğinden tasarruf sağlamaktaydı
- Toprağın uzun çizgiler halinde sürülmesine imkan sağlamaktaydı. Bu sayede toprak daha rahat kurumaktaydı
- Üçlü Tarla Rotasyonu
- Farklı mevsimlerde değişik ürünlerin ekilmesini sağlıyordu
- Hasat kötülüğüne ve onu izleyen kıtlığa karşı sigorta görevi görüyordu
- Sürüm işlemlerinin daha düzenli olmasına neden olarak yeni toprak açma faaliyetlerini hızlandırıyordu
- Köy topluluğunun üretimini yaklaşık %50 artırmaktaydı
- Baklagil üretimine imkan vererek köylülere protein yönünden daha zengin bir beslenme imkanı sağlamaktaydı
- Toprağı azot bakımından zenginleştirerek kış üretimine katkı sağlamaktaydı
TEKNOLOJİK YENİLİKLER 6. ve 11. Yüzyıl Teknolojik Yenilikleri - Çivili At Nalı ve Yeni At Koşum Sistemi
- Atın gücünden daha etkin bir şekilde istifade etmeyi sağlamaktadır
- Geleneksel koşum sistemi öküzlerin bünyesine göre düzenlenmişti ve at için elverişsizdi
- Yeni koşum sistemi atın çekebileceği yükü 4-5 kat artırmaktaydı
- At Koşum Sistemi ve Sermaye Malları
- Atın öküzün yerini alması, daha pahalı fakat buna karşılık daha etkin bir sermaye malının, daha ucuz fakat daha az etkin bir sermaye malının yerine ikame edilmesi demekti
- Daha etkin araçların kullanımı verimde artışı, verimde artış ise daha pahalı ve etkin sermaye araçlarının kabul edilmesini sağladı
TEKNOLOJİK YENİLİKLER Diğer Teknolojik Yenilikler - Rönesans dönemindeki yeniliklerin birçoğu Avrupa dışında ortaya çıkmıştır
- Ağır saban - Slav
- Rüzgar değirmenleri – İran
- Çıkrık – Çin
- Matbaa – Çin
- Etkin at koşum sistemi – Asya
- Avrupa 12. yüzyıldan itibaren bu yenilikleri alarak daha da geliştirmiştir. Bu yenilikler;
- Rüzgar değirmenleri: Avrupa’da ilk kez 12. yy’ın sonlarında görüldü. Bu, Sanayi İnkılabı’nın ilk habercisi olarak kabul edilir.
- Dikey Tezgah: 10. yy’ın ortalarında Flandra’da bulundu.
- Çıkrık ve Gözlük: 13. yy’ın ortalarında Avrupa’da görüldü
- Saat ve Ateşli Top: 14. yy’ın başlarında ortaya çıktı.
- Yelkenli Gemiler: Ortaçağ’ın sonlarında kürekli gemilerin yerini aldı.
TEŞEBBÜS VE KREDİ ALANINDAKİ GELİŞMELER İş Tekniklerindeki Gelişmeler - 11. yy’dan itibaren Avrupa’da iş tekniklerinde önemli gelişmeler yaşandı
- Piyasalarda kredi mekanizması gelişti. Bu durum tasarrufları artırdı
- Ortaçağ İtalya’sında yeni bir ortaklık türü olan Commenda ortaya çıktı
- Commenda: Ortaçağ İtalya’sında bir tarafın sermaye koyduğu, diğer tarafın da dış ticareti yürüttüğü ortaklık türüdür.
- Commenda’nın ekonomik önemi, toplumun likit fona sahip bütün üyelerinin dolaylı yolla da olsa üretim sürecine katılabilmesiydi
TEŞEBBÜS VE KREDİ ALANINDAKİ GELİŞMELER İş Tekniklerindeki Gelişmeler - 15. yy’a doğru Commenda, yerini daha gelişmiş bir ortaklık şekli olan Kumpanya’ya bırakmıştır.
- Kumpanya: İlk başta kumpanyalar kan bağışına sahip kişiler arasında kurulan bir ortaklıktı. Daha sonra içine giderek yabancıları da almaya başladı.
- Kumpanya’larda sermaye ihtiyacı mevduat ile karşılandı.
- Bu sayede ticaret ile bankacılık sektörü birbirine yakınlaştı
- Poliçenin gelişmesi bu ilişkiyi daha da yakın hale getirdi
- Poliçe: Paranın bir bölgeden bir başka bölgeye transfer edilmesini sağlayan araçtı. Sermayeyi oldukça likit ve uluslararası ölçüde mobil hale getirdi
- Bütün bu gelişmeler sonucunda ekonomik büyüme arttı.
- Ücretler, kârlar ve kiralar arttı. Ancak faizler artmadı. Bunun nedeni tasarrufların fazla olmasıydı.
PARA ALANINDAKİ GELİŞMELER Para Alanındaki Gelişmeler - 10. yy’dan itibaren nüfus çoğaldı, ekonomi gelişti ve daha iyi bir para sistemine ihtiyaç doğdu
- Bu dönemdeki paralardan birkaçı;
- Cenova – Genovini
- Floransa – Florin
- Venedik – Ducat
- Ortaçağ’da uluslararası seviyede haklı bir şöhret yapan paralar, Florin ve Ducat’tı. Bu paralar yıllarca ağırlıklarını ve ayarlarını korudular.
PARA ALANINDAKİ GELİŞMELER Para Alanındaki Gelişmeler - Bu dönemde para kıtlığı yaşanmaktaydı. Para kıtlığından kurtulmanın yolları;
- Kredinin geliştirilmesi
- Madeni para dışında ödeme araçlarının yaygınlaştırılması
- Paranın altın ve gümüş ayarının bozulmasıydı
- Paranın ayarındaki bozulmaların nedenleri;
- Altın ve gümüş arzının elastikiyetinin düşük olması
- Ekonominin gelişerek daha çok paraya dayalı hale gelmesi
- Nüfus ile gelir artışı nedeniyle paraya olan talebin artması
- Hükümet harcamalarında artış olması
- Enflasyondan menfaat sağlayan sosyal grupların baskısı
- Ödemeler dengesinde açıkların olması
TARIM Tarımsal Genişleme - Avrupa’nın bu dönemde ilerlemesinin arkasında tarımsal üretimde yaşanan genişleme yatıyordu.
- Yeni toprakların üretime açılması;
- Malikane içindeki bataklıklar kurutularak, orman ve korular ise temizlenerek tarla haline getirildi.
- Çayır ve meralar ekili alanlara dönüştürüldü.
- 10. yy’da kıt nüfusa karşı toprak bolluğu vardı.
- Kolonizasyon;
- Bu dönemde yaygın olarak kolonizasyon faaliyetlerine girişildi
- Elbe Nehri’nin doğusunda Slav kabilelerin yaşadığı bölgeler, Avrupalılar tarafından iskan edildi.
TARIM Malikane Bünyesindeki Değişiklikler - Şehir hayatı ve ticaretin yeniden canlanması Ortaçağ’daki doğal ekonomi düzenini gereksiz kıldı
- Zamanla sınai faaliyetler şehirlerde toplanmaya başladı
- Ekonominin parasallaşması ile lordlar ayni ödemeleri nakdi ödemelere çevirdi
- Lordlar rezerv topraklarını parçalara bölerek sabit bir ödeme karşılığında kiraya verdiler
- Lordla, vassal ve serf arasındaki anlaşmalar geleneksel olmaktan çıkarak sözleşmelere dayalı hale geldi
- Böylece serf ve köylüler ortakçı ya da kiracı durumuna geldi
- Lordlar krallarla da ilişkilerini parasal ilişkilere çevirdi. Böylece merkeziyetçi milli devletlerin doğuşunun temeli atıldı.
TİCARET Ticaretin Doğuşu ve Çeşitlenmesi - Batı Avrupa malikanesi hiçbir zaman kendine yeterli değildi
- 10. 11. yy’da şehirlerin gelişmesiyle birlikte ticaret hacmi ve ticaret konusu malların sayısı arttı
- Avrupa Doğudan sürekli mal alıyor, ihracat yapmıyordu.
- 12. yy’da Avrupa artık satmak için yeni mallara sahip olmaya başladı. Bu sayede ticaret dengesinde değişme başladı.
- Akdeniz ticaretinin karakteri değişti, Akdeniz ticareti artık Kârlı olmaya başladı.
- 12. yy’da Avrupa’da bölgesel ihtisaslaşma başladı. Bordo şarapları bunun kanıtıdır.
- Avrupa içi ticaret Kuzey ile Güney arasında karadan yapılıyordu.
TİCARET Ticaretin Doğuşu ve Çeşitlenmesi - 12. yy’da Champagne panayırları, Avrupalı Kuzeyli ve Güneyli tüccarların buluşma noktasıydı.
- Bu panayırlarda hemen hemen bütün işlemler krediyle yürütülüyor, bir panayırın sonundaki borçlular ve alacaklılar kredi mektuplarıyla bir sonraki panayırda hesaplaşabiliyorlardı.
- Deniz yollarının gelişmesiyle Champagne panayırı fonksiyonunu yitirdi, Bruj’deki pazarların önemi arttı.
- Ortaçağ’da önemi giderek artan bir diğer ticaret alanı Kuzey denizleriydi.
- Bu ticarete Hansa adında örgütlenmiş Alman ticaret şehirleri hükmediyordu
- Hansa: Ortaçağ’da, önce 13. yy’da Alman liman şehirleri Hamburg ve Lübeck tarafından kurulan daha sonra da iki yüz kadar şehir ve kasabanın katılması ile ortaya çıkan ticari birliğin adıdır.
TİCARET Ticaretin gelişimi - Ortaçağ’da Kuzey’in ticaret hacmi sürekli artmıştır. Bunun göstergeleri;
- Kıyı ticaretine bağlı liman şehirlerinin büyümesi
- Panayır ve pazarların kurulması
- Ekonominin daha çok paraya dayalı hale gelmesi
- Ticari metotlarda gelişmeler yaşanması
SANAYİ Sanayi Dallarında Durum - Ortaçağ toplumu tarımsa dayalıydı.
- İmalat faaliyetleri Erken Ortaçağ’da malikanelerde toplanmıştı ve bir ek gelir kaynağı olarak görülüyordu.
- İleri Ortaçağ’da ise imalat faaliyetleri şehirlere yönelmişti.
- Dokumacılık: Ortaçağ’da en geniş ve yaygın sanayi kolu dokumacılıktı. 11. yy’dan itibaren bazı bölgelerde ihtisaslaşma ortaya çıktı. Yün en önemli hammadde, yünlü kumaş en önemli mamul üründü.
- Metalurji: Dokuma endüstrisine göre daha küçük, fakat ekonomik açıdan daha önemli bir sanayi kolu idi.
- Demir: Silah ve zırh talebi bu endüstriyi geliştirmiştir.
- Dericilik: Semerlerde, koşum takımlarında ve mobilyacılıkta kullanılıyordu.
SANAYİ Sanayide Yaşanan Gelişmeler - 10 ve 12. yy’larda imalat faaliyetleri şehirlere kaydı
- İmalat faaliyetleri artık ihtisaslaşmış kişilerce yürütülmekteydi
- Sanayinin ölçeğinde artış yaşandı. 10. ve 11. yy’lardan itibaren 14. yy’a kadar üretim genişledi.
- Üretimdeki bu artışa rağmen sınai üretim birimleri Ortaçağ dönemi boyunca hep küçük kaldı.
- Ortaçağ’da ideal üretici sınıfı kalfa ve çırakların yardımıyla üretim yapan ustalardı.
- Şehirlerde imalat faaliyetlerini yürüten esnaflar, loncalarda örgütlenmişlerdi.
- Esnaf loncalarının şehir ticareti üzerindeki tekelci uygulamalar nedeniyle doğduğu kabul edilir.
SANAYİ Loncalar - Loncalar, aynı meslek dalında faaliyet gösteren esnafın, karşılıklı yardım ve destek için bir araya geldiği meslek birlikleridir. Bu birliklerin dini ve sosyal amaçlı ile ekonomik fonksiyonları çoğu kez birbirine karışmıştır
- Loncalar tüccar kapitalistlerin ekonomik ve siyasi güçlerine bir tepki olarak ortaya çıkmışlardır
- Esnaf loncaları;
- İşin kalitesini garanti altına alır
- Tüketiciye adil fiyatlarla malların ulaşmasını sağlar
- Esnafı toplumun değerli bir üyesi haline getirir
- Loncalara yöneltilen eleştiriler;
- Teknik gelişmeye engel oldukları iddia edilir
- Etkin iş organizasyonunu engelledikleri iddia edilir
- Büyük işletmelerin kurulmasını engelledikleri iddia edilir
- Tekelci özelliklerinin olduğu iddia edilir
Dostları ilə paylaş: |