İlham Məmmədov, Aydın Əhmədov Nəcməddin Məmmədov

---

İlham  Məmmədov,  Aydın  Əhmədov 
Nəcməddin  Məmmədov
Ч&
M-ГУ
Epizootologiya 
və quşların infeksion 
xəstəlikləri
2
  I 
~2
 
[A jarbaycan  Respublikası  Preıideulinin
İşlər İdarəsinin 
K İ T A B X A N A S I
Bakı  -  Qismət - 2003

---

ВВК 37.5.1 
М-52
Rəy  verənlər:  N.M.Şirinov
Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Baytarlıq  İnstitutunun 
direktoru,  Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının  və 
Rusiya Kənd Təsərrüfatı Akademiyasının  müxbir üzvü, 
baytarlıq elmləri doktoru, professor
İ.M.Əzimov
Azərbaycan  Dövlət Baytarlıq preparatlarına Elmi Nəzarət 
İnstitutunun direktoru,  baytarlıq  elmləri doktoru, professor
M-52 
İlham  Məmmədov,  Aydın Əhmədov,  Nəcməddin  Məmmədov 
“Epizootologiya  və  quşların  infeksion  xəstəlikləri”, 
Bakı,  Qismət, 
2003,  352  səh.  (şəkilli)
Bu  kitabda  hər  bir  xəstəliyin  qısa  inkişaf  tarixi,  onun  törədicisi  və 
törədicisinin  əsas  xüsusiyyətləri,  epizootologiyası,  xəstəliyin  patogenizi, 
xəstəliyin  gedişi  və  kliniki  əlamətləri,  diaqnozu,  müalicəsi,  profilaktikası 
ətraflı  şəkildə  verilmişdir.  Bu  kitab  quşçuluq  sahəsində  çalışan  baytar 
həkimlərin  və  Azərbaycan  Kənd  Təsərrüfatı  Akademiyasının  baytarlıq 
fakültəsinin  tələbələri üçün  qiymətli bir dərslikdir.
3705010000 
M-085-15-2003
© Qismət,  2003
ON  SOZ
Quşların  bioloji  xüsusiyyətlərindən  ən  əsası  onların  yüksək 
məhsuldarlığı,  tez  yetişkənliyi  və  intensiv  inkişafı  ilə  yanaşı 
həm də bitki mənşəli proteinləri sintetik amin turşuları və ya mi- 
krobioloji  sənayenin  analoji  məhsulları  ilə birlikdə  insnlar üçün 
oduqca zəruri olan tam keyfiyyətli  zülallara çevirmək qabiliyyə­
tidir.  Quşların  mühüm  xüsusiyyətlərindən  biri  də  onların  inten­
siv  əsasda  saxlanmaya  tez  uyğunlaşmasıdır  ki,  bu  da  kənd  tə­
sərrüfatı  heyvanları  içərisində  onun  üstünlüyü  təmin  edir.  Hey­
van  mənşəli  ərzaq  məhsulları  içərisində süd  və ətdən  əlavə  yu­
murta  və quş  ətidə  yüksək dərəcədə  keyfiyyətli  yeyinti  məhsu­
ludur və insanların əvəz olunmaz qida məhsullarına olan tələba­
tın  ödənilməsində  böyük  əhəmiyyətə  malikdir.
Respublikamızda son  zamanlar kənd  təsərrüfatının  quşçuluq 
sahəsi  surətlə  inkişaf  etdirilir.  Burada  yumurtalıq,  yumurtalıq- 
ətlik və ətlik cinsli  quşlar yetişdirilir və bu  işdə bir çox xarici öl­
kələrin  ən  müasir  məhsuldar  texnologiyasından  və  qabaqcıl 
təcrübələrdən  istifadə  edilir.
Sənaye  təməli  əsasında  intensiv  quşçuluqda  təbii  şəraitdə 
yetişdirilməkdən  fərqli  olaraq  quşların  orqanizmində  və  o 
cümlədən  müxtəlif maddələr mübadiləsində əsaslı dəyişikliklər 
baş  verir.  Orqanizm hipodinamiya vəziyyətində  olduğu  üçün  və 
intensiv yemləmə ilə əlaqədar olaraq quşlarda fizioloji  proseslər 
dəyişikliyə  uğrayır.qısa  zaman  kəsiyində  nəzərdə  tutulan  çəki 
əldə edilir.  Ancaq  belə şəraitdə vahid sahədə daha çox quş cəm­
ləndiyi  və onlar həmişə  qapalı  şraitdə olduqarı  üçün  bunlar ara­
sında  kontakt  çoxalır,  xarici  mühit  faktorları  ilə  əlaqəli  bir  sıra 
xəstəliklər yox  dərəcəsinə  çatdırıldığı  halda,  potensial  patogen- 
liyə  maik  mikrobların  belə  şəritdə  fəallaşması,  yüksək  dərəcə­
də  virulentlik  xüsusiyyətli  qazanması  nəticəsində yeni  xəstəlik­
lər meydana  çıxır.
3

---

İnfeksion xəstəliklərin patogenezində,  gedişində,  klinikasın­
da  patoliji-anatomiyasında dəyişikliklər baş  verir.
Çox vaxt bəzi xəstəliklərin yaranmasında mikrob assosiasiy­
aları  iştirak  edir  ki,  şübhəsiz  belə  xəstəliklərə  diaqnoz  qoymaq 
da  çətinləşir.  Son  zamanlar  xəstəliklərin  müalicəsi  və  spesifik 
profilaktikası üçün kifayyət qədər bioloji  preparatlar və müalicə 
vasitələri  əldə  edilmişdir.  Bütün  bu  məsələlərin  baytar  həkim­
lərinə  və  quşçuluqda  işləyən  mütəxəsislərə  çatdırılması  dövrün 
tələbindən  irəli  gəldiyi  üçün  müvafiq  dərsliyn  yazılması  çox 
vacibdir.
Bu cəhətdən “Epizootologiya və quşların infeksion xəstəlik­
ləri”  adlı  kitab  öz  aktuallığı  ilə  səciyyələnir.  Çünki  axırıncı  30- 
35  il ərzində Azərbaycan dilində quşların xəstəliklərinə dair ay­
rıca olaraq  kitab  yazılmamışdır.
Təqdim  olunan  kitabda  epizootologiyanın  bəzi  məsələləri 
əks  edilmiş  və  quşların  xəstəlikləri  ən  yeni  məlumatlar  əsasın­
da yazılmışdır.  Burada quşların  bakteriozları,  virozları,  mikozla- 
rı,  xlamidiozları  və digər qrup xəstəlikləri  haqqında quşçuluqda 
çalışan  mütəxəssislərə  və tələbələrə  məlumat verilir.
Burada  infeksion  xəstəliklərin  epizootoloji  xüsusiyyətləri, 
patogenezi,  kliniki  əlamətləri,  patoloji-anatomiq  dəyişiklikləri, 
diaqnozu, təfriqi  diaqnozu müalicəsi,  prafılaktikası  və mübarizə 
tədbirləri  əks  etdirilir.
M üəlliflərdən
4
İNFEKSİYA  VƏ  İNFEKSİON 
XƏSTƏLİKLƏR
Patogen mikroorqanizmlərlə insan, heyvan və quşların qarşı­
lıqlı  yaşayış  tərzi  zamanı  baş verən  mürəkkəb  bioloji  hadisə  in­
feksion  proseslə  nəticələnir.
İnfeksiya/infectio-yoluxturmaq,  zəhərləmək-mürəkkəb  bio­
loji  proses  olmaqla  müəyyən  xarici  mühit  şəraitində  insan,  hey­
van  və  quş  orqanizmi  ilə  patogen  mikroorqanizmin  qarşılıqlı 
münasibətində  ibarətdir.  Bu zaman  mikro və makroorqanizmlə- 
rin  müxtəlif xüsusiyyətlərindən  asılı  olaraq  infeksion  proses  in­
feksion  xəstəlik,  mikrob  daşıyıcılıq  və  immunoloji  subinfeksiya 
şəklində özünü  göstərir.
Xarici  mühitin  müəyyən  şəraitində  mikrorqanizmlərlə  mak- 
roorqanizm lərin  qarşılıqlı  təsirindən  orqanizmdə  yaranan 
mürəkkəb  bioloji  prosesə  infeksion  proses deyilir.
Bioloji  baxımdan  infeksiya  simbiozun  və  ya  parazitizmin  bi 
formasıdır.
Bioloji  prosesin bir növü  kimi  infeksiyanın öyrənilməsi  yalnız 
XIX  əsrin ikinci yarısında yəni patogen mikroorqanizmlərin aşkar 
edilməsindən  sonra başlamışdır.  Əvvəllər belə güman  edilirdi  ki, 
infeksion  prosesin  baş  verilməsində  heyvan  orqanizmi  və  xarici 
mühit şəraiti  elə bir əhəmiyyətə malik deyil.  Sonralar əksər alim­
lərin  tədqiqatları  nəticəsində  məlum  olmuşdur  ki,  infeksion  pro­
ses tək  patogen  mikrobdan  yox  həm də həmin  patogen  mikrorqa- 
nizmə  həssas  heyvan  və  quş  orqanizminin  qoruyucu  gücündən 
asılıdır.  İnfeksion  prosesin  baş  verməsində  makro  və  mikroorqa- 
nizmlə bərabər həm  də xarici  mühit amilləri  iştirak etməlidir.
Patogen  mikrobların  və  makroorqanizmlərin  fərdi  xüsusiy­
yətlərindən asılı  olaraq  infeksion  proses müxtəlif tərzdə meyda­
na çıxır.  Belə ki,  konkret şəraitdə  bezən  müxtəlif gedişli  və  for­
5

---