2
Redaktor:
H.M.Nəbili
əməkdar mədəniyyət işçisi
İmran Axundov. Azərbaycan muğamları. Monoqrafiya.
– Bakı: Mütərcim, 2015. – 96 səh.
Kitabda Azərbaycan professional musiqisinin özülünü təşkil edən
muğamlar haqqında məlumat verilir. Əsas, kiçik həcmli və zərbi muğam-
lar təhlil olunur.
A
026
4702060000
77-15
© İ.Axundov, 2015
3
Şərqin dahi bəstəkarı Üzeyir bəyin
anadan olmasının 130 illiyinə ithaf edirəm
Müəllif
GİRİŞ
Muğam Yaxın və Orta Şərqin ən qədim musiqisi olduğu üçün
insanların daim diqqətini cəlb etmişdir. Muğam, musiqinin əsas
janrlarından biri kimi tədqiqata orta əsrlərdən başlamış və bu günə
kimi də davam etməkdədir.
Orta əsrlərin Şərq və Avropa alimləri, eləcədə bizim müasir
dövrün tədqiqatçıları müxtəlif zamanlarda muğamlarımızı araşdı-
raraq sanballı elmi əsərlər yazmışdılar. Muğam Yaxın və Orta Şərq
xalqlarının həyatında aparıcı qüvvə olduğu üçün onların forma-
laşmasında əsas rol oynamışdır.
«Muğam ruhi-mənəvi mövcudiyyat haqqında dahiyanə musi-
qili hekayətdir. Əbədi, əzəli mənamız olan muğam həyatımızın, bə-
dii-estetik aləmimizin psixoloji, fəlsəfi dəyəridir. Musiqi insan mə-
nəviyyatının bir hissəsidir...
Bu ülvi həyatda insan muğamı dinləməklə ... zənginləşir, ilahi-
ləşir, ilahiliyə qovuşur. Muğam-həyatda, onun əzablarına, məşəqqət-
lərinə qovuşan, ideala can atan və ona çatan şəxsiyyəti təsdiqləyir.
Belə ki, muğam insanı həyat pillələri vasitəsilə ideala yüksəl-
dir. O pillələr insan həyatının bir mərhələsidir. İnsan muğam ülviy-
yətində daim saflaşmaya, mahiyyətə doğru hərəkət edir, son nəti-
cədə həqiqəti mütləqə qovuşur.
Təbiətdə, həyatda, mənəvi aləmimizdə, gözəllikdə, məhəbbət-
də, ruhun ülvi xilqətində, ismətdə, dünəndə bu günün təmasında
muğamlarımız təcəlla edən nur çələngidir...
İnsanda ülvi hisslər oyadan, əxlaqdan gələn, möcüzəli səs se-
lindən, səs həmləsindən, fəlsəfi dəyəri ali olan söz çələngindən hö-
4
rülmüş muğamlar ayrı-ayrılıqda mahiyyətcə dolğun, bitkin, zəngin
bir əsər olmaqla yanaşı, hissi-emosional baxımdam müəyyən bir
hadisəni tərənnüm edir, həm də, müəyyən bir fikri bildirir. Vətənə
məhəbbətdən, sevgidən, vüsal arzularından, qəhrəmanlıqdan, həsrət,
hiss, həyacan və ehtiraslardan yaranan sənət inciləri olan muğamla-
rın hissi-emosional, bədii təsvirini mənimsəmək lazımdır.
Muğamları dinləyərkən zənginləşib, kamilləşib, ülvi hisslər
aləmində bəsit fikirlərdən uzaqlaşıb vüsətli, dolğun, mənalı duyğu-
lar aləmini seyr edirsən, ucalıb, büllurlaşıb, paklaşırsan.
Muğamları dinləyərkən maraq yaradan, riqqətə gətirən, insan-
ları xeyirxahlığa səsləyən, pərdə-pərdə ətrafa yayılan, insanı hal-hal
dəyişən səs qatarı sanki dil açaraq keçmişimizdən, eləcə də qəhrə-
manlıq salnaməmizdən bizə hekayət söyləyir.
Zəngin, saf təranələrin möcüzəli, emosional axını olan mu-
ğamlarımız quruluş baxımından müxtəlif, ahəngdarlıq baxımından
təsirli, əsrarəngizlik baxımından isə əlçatmaz zirvədir. Muğamların
ahəngləri qeyri-adi olduğundan dinləyici mahiyyətcə dərin fəlsəfi
xəyal aləmində geniş həyat hadisələrinin, düşüncə, əxlaqi keyfiyyət-
lərin və ehtirasların əks olunmasının şahidinə çevrilir...
Muğamların əxlaqdan süzülüb gələn ədəb-ərkanlı ifası bədii-
estetik baxımından güclü, mənəvi tərbiyə məktəbidir ki, bu da çox
əhəmiyyətli və zəruridir» (6).
Peşəkar musiqi olan muğamlar müxtəlif hadisələr nəticəsində
yaranmış və yaddaşdan-yaddaşa bu gündə köcürülməkdədir. Hadi-
sələrin müxtəlifliyi nəticəsində muğamların təsir gücü və çalar müx-
təlifliyi fərqlidir, rəngarəngdir. Muğam insanların düşüncəsindən,
ruhundan yarandığı üçün geniş xalq kütləsi arasında bu qədər nüfu-
za malikdir.
«Muğamların İranda dəstgah, Azərbaycanda muğam, dəstgah,
Ərəbistanda, Türkiyədə makam, şimali Afrikada, Əlcəzairdə, Tunis-
də, Mərakeşdə istixbar, nuba, Hindistanda raqa, Pakistanda xəyyal,
Özbəkistanda, Tacikstanda makom, Qazaxıstanda kyüi, Türkmə-
nistanda, qərbi Çində (Uyğurlar) mukam adlandırılmasına baxmaya-
raq janr etibarı ilə hamısı eyni tipli musiqidir. Onların yalnız forma-