İnsanın ən kövrək duyğuları, qəlb çırpıntıları, fikir təlatümləri poeziyada öz ifadəsini tapır
Yüklə 190,74 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şıtqa vur, ovça çal
- İstifadə olunmuş ədəbiyyat
- Summary Language of Vagif Aslans poems
- Ч ы х а р ы ш
| Vaqif Aslanın şeirlərinin dili Abdullayeva Gülarə Abdurahman qızı
AMİ-nin Şəki filialı
Bütün tarixi dövrlərdə bədii ədəbiyyat dilin xarakterik xüsusiyyətlərinin göstəricisi olmaqla yanaşı, həm də onun inkişafında və zənginləşməsində, ədəbi dilin cilalanmasında müstəsna rol oynamışdır. Ayrı-ayrı şair və yazıçıların yaradıcılığını təhlil etməklə, həmin dövr üçün ədəbi dilin müxtəlif səviyyələri haqqında konkret fikir yürütmək mümkündür. Eyni zamanda, ədiblərin yaradıcılığında işlənən onlarla yeni söz və ifadə ədəbi dilə keçərək intensiv işlənmə hüququ qazanır və nəticədə dil zənginləşir.Ədəbi dilin zənginləşməsində, sözlərin yeni-yeni məna çalarları qazanmasında poeziya müstəsna əhəmiyyətə malikdir. İnsanın ən kövrək duyğuları, qəlb çırpıntıları, fikir təlatümləri öz ifadəsini poeziyada tapır. Poeziya o zaman ölməz olur ki, tükənməz enerjinin və yuxusuz gecələrin birliyindən yaransın və zəngin ifadə vasitələrinə malik olsun, ümumxalq dilinin zənginliklərini üzə çıxarsın, ədəbi dilin hüdudları ilə məhdudlaşmasın. Müasir Azərbaycan ədəbiyyatında öz sözünü deyən, oxucuların dərin rəğbətini qazanan onlarla sənətkarın adını qeyd etmək olar. Belə istedadlı qələm sahiblərindən biri də müasirimiz şair Vaqif Aslandır. “Ruhlarla söhbət”, “Oğuz elinə salam”, “Qanımdan rəng alan gül” kimi irihəcmli kitablarda toplanmış poema və şeirləri ilə oxucularının sonsuz sevgisini qazanmış şair müasir Azərbaycan ədəbiyyatına gözəl töhfələr verməklə yanaşı, ədəbi dilimizin inkişafında da özünəməxsus rol oynayır. V. Aslanın şeirlərinin dili onun ümumxalq dilinin müxtəlif laylarına, sözün məna incəliklərinə dərindən bələd olduğunu göstərir. O, gurultulu ifadə və ibarələrə can atmır, fikirlərini çox sadə və təbii bir dildə ifadə edir: Yaşıl yarpaq, solacaqsan, Dönüb xəzəl olacaqsan. Əsən yellər sümüyünü saz eyləyib çalacaq, Nəm torpağa salacaq. Mən özüm də sənin kimi! Verilmiş bu kiçik şeir parçaqsında ümumişlək sözlərdən istifadə etməklə şair, bir yarpağın, bir insanın, bir dünyanın gərdişini, gəliş-gedişini çox böyük ustalıqla, poetik şəkildə ifadə etmişdir. Rəssam fırçası rənglərlə möcüzələr yaratdığı kimi, şair qələmi də öz fikrini söz və ifadələrlə çox böyük ustalıqla boyayır. V. Aslanın şeirlərinin dili o qədər axıcı, o qədər oynaqdır ki, bir oxunuşda əzbərlənir. Hər söz, hər misra oxucunu öz ardınca çəkib aparır. Müəllif bizim dəfələrlə gördüyümüz, müşahidə etdiyimiz hadisələri elə mənalandırır ki, heyrət dənizinə qərq olmaya bilmirsən: Ağac gördüm sarmaşıqlar içində,
Vaqif Aslanın şeirlərində boş misra, yersiz işlənmiş söz yox dərəcəsindədir. Güclü maqnit dəmir qırıntılarını çəkən kimi, şairin təbi də hadisələrin mahiyyətinə uyğun ən zərif ifadələri seçir: Geciksən səbrimlə yorram gecəni; Qəlbinazik yaranmısan sən əzəl; Ey mənim bəxtimin uzaq ulduzu; Gün düşüb alnında çiçəkləyib tər; Dünyanın bakirə ilk baharı; Gözünə bax, ulduz-ulduz axır hey; Qızılgülün qız baxışları; Töküb ilhamımın piyləsinə, Baharı içmişəm meyxoş olmuşam; Şair sinəsindən tanınar və s. V. Aslanın şeirlərinin dli hikmətli söz və ifadələr, atalar sözləri və məsəllərlə zəngindir. Atalar sözləri və məsəllərdən müəllif, fikirlərinin bədi təsdiqi üçün tutarlı vasitə kimi istifadə etmişdir: Niyyətin haradır mənzilin ora; Haram kama yetəmməz, Əkilməsə bitəmməz, Əkinçinin darısı; Halal zəhmət itəmməz; Artıq tamah min ildir ki daş yarır, Para-para olan daşlar baş yarır; Tanıyanlar olar, Gözəl, düzdü bu, kəkliyi ayaqdan, ceyranı gözdən; Yaxşılığa yaxşılıq bir əvəzdir, əvəz verib əvəz ummaq qərəzdir; Verən əldən allah kəsməz deyirlər; Unutma ki, haqq nazilər, üzülməz, düz deyənə durub dodaq büzülməz; Ara yerdə namus gedir, ad batır, ad batırıb yurd itirən naz satır və s. Vaqif Aslanın şeirləri söz və ifadə baxımından da fərdiləşmişdir. Boya-başa çatdığı Şəki torpağının duzlu-məzəli danışıq tərzi də onun şeirlərində duyulmaqadır. Bədii dili rəngləmək, zənginləşdirmək məqsədi ilə şair şivə sözlərindən xüsusi məharətlə istifadə etmişdir:
V. Aslanın şeirləri Dədə Qorqud mayası ilə yoğrulub. Əsrlərin arxasından boylanan bu qəhrəmanlıq salnaməsini öz incə, kövrək qələmi ilə bizə qanadlandıran şair dilin bütün potensial imkanlarından istifadə etməyə çalışmışdır. Hətta arxaikləşmiş sözlər də şairin dilində canlanır, gözəlləşir. Məsələn, çal qaraquş
ifadələrin mənası asanlıqla qavranıldığı kimi, şeirin dilinə bir gözəllik də qatır.
Vaqif Aslan öz fikrini qoşa sözlərlə, həmcins, sinonim söz və ifadələrlə qollu- qanadlı ifadə etməyi sevir: Ey gəlin otaqları, xoşbəxt binalar salam! Mən haqq yolçusuyam. O mənə yoldur, Arxadır, dayaqdır, qanaddır, qoldur, Neynim ki, ağrısı, acısı boldur; Mən giley dünyası, həsrət yoluyam Ürəyi doluyam, qəlbi doluyam Gah yazam, gah qışam-Cumayoğluyam, Belə tanınmışam, get ondan soruş. V. Aslan dilə yaradıcı yanaşmağı bacarır. Onun poeziyasında ancaq V. Aslan qələminə məxsus söz və ifadələr istənilən qədərdir: qandaşlar, başbilənlər,
axıcıdırsa, bu şeirlərdə sözlər, səslər də bir o qədər həmahəngdir: Qara-qara qədəhlərdə Qara şərab içə-içə Qara qoyun qovurması Yeyənlərə tost deyirik. Vaqiv Aslanın şeirlərində təzadlar və qarşılaşdırmalar bədiilik vasitələri sırasında xüsusi yer tutur:
Şairin şeirlərinin bədii sintaksisi də diqqəti cəlb edir.Onun şeirlərində istifadə olunan inversiya və parselyasiyalar mənanın daha da dolğunlaşmasına səbəb olur.
Vaqif Aslan şeirlərində bədii dilə xas olan bütün bədii təsvir və ifadə vasitələrinə bol-bol rast gəlmək olur. Onun şeirlərinə məxsus fərdi-üslubi birləşmələrin çoxu metaforlaşdırma yolu ilə yaranmışdır. Şairin müqayisələri ürəyəyatımlıdır:
Həsrətin də xatirini xoş etdin. Çirin-acı bir şərbəti nuş etdin; Dərdi yandır, nisgili qov, qəmi sil. Gözündən nur dolu bir badə içdim; Gələndə ilk bahar, göy otlar kimi, İnsanın torpaqdan göyərməyi var; Məndə dağ ətri var, aran odu var; Sinə dəftər oldu, dil qələm oldu, Yazdığım hər şeir bir aləm oldu və s. Vaqif Aslanın poeziyasında lirizm çox güclüdür.Onun şeirlərində Şəhriyar nəfəsi, Füzuli yanğısı duyulmaqdadır. Füzuli bir ahı ilə min dağı bada verirsə, Vaqif Aslan öz dərdini daha real şəkildə ifadə edir, o, sonsuz məhəbbətlə sevdiyi və tərənnüm etdiyi vətəninin zaman-zaman başına gətirilən müsibətlərə, torpaqların işğalına dözmür, dərdini ürək yanğısı ilə oxucusuna söyləyir: Tutub qayaların daş yaxasından, Elə silkələrəm paralanarlar. Bir ah çəkərəm ki, övlad ahından Dağlar sinəsindən yaralanarlar. V. Aslanın bütün lirik şeirləri öz ifadəliliyi ilə diqqəti cəlb edir: Deyinmərəm əzabımı bol eylə, İncimərəm, yandır məni kül eylə, Ağrımaram, sinəm üstən yol eylə, Amma tənə ağrısı var canımda. Vaqif Aslanın mübaliğələri də canlı və inandırıcı görünür: Beşiyimdən yer üzü dar, Heç bilmədim hara düşdüm. V. Aslanın şeirləri dil baxımından çox zəngindir. Onun əsərlərinə istinad etməklə müasir dilimizlə bağlı istənilən məsələni asanlıqla araşdırmaq və konkret
fikir söyləmək mümkündür. Bu baxımdan Vaqif Aslanın əsərləri bizə və gələcək nəsillərə onun ən səmimi töhfəsidir. Biz də ona uzun ömür, duyğu və düşüncələrini qanadlandıran yeni-yeni əsərlər, daha geniş oxucu kütləsi arzulayırıq.
1. Qarayev Y. Realizm: sənət və həqiqət. Bakı, 1980 2. Şəmsizadə N. Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığı. Bakı, 1997 3. Aslanov V. Ruhlarla söhbət. Bakı,1997 4. Aslanov V. Oğuz elinə salam. Bakı, 2000 5. Aslanov V. Qanımdan rəng alan gül. Bakı, 2003 6. Aslanov V. Seçilmiş əsərləri. I cild, Bakı, 2009 Abdullayeva G.A
Summary Language of Vagif Aslans poems
This article deals with features of language and style of Vagif Aslan’s creative work. It was investigated the role played developing our literary language on the basis of concrete facts elected from works of the authors literary language. Characteristicc sides have been anlyzed his creative work.
Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Şəki filialının Dillər kafedrasının baş müəllimi, f.e.n. Abdullayeva
Gülarə Abdurahman qızının “Vaqif Aslanın şeirlərinin
dili” mövzusunda yazdığı məqalə haqqında
R Ə Y Məqalədə dilçiliyin aktual məsələlərindən olan dilin lüğət tərkibinin zənginləşməsi amillərindən bəhs olunur. Müəllif ədəbi dilin zənginləşməsində, sözlərin yeni-yeni məna çalarları qazanmasında poeziyanın müstəsna əhəmiyyətə malik olduğunu qeyd edir və Vaqif Aslanın şeirlərindən çoxlu nümunələr göstərir. Məqalənin hazırlanmsında həm elmi ədəbiyyatdan, həm də Vaqif Aslanın bədii irsindən istifadə olunmuşdur. Müəllifin mülahizə və fikirləri qənaətbəxşdir və elmi şəkildə əsaslandırılmışdır.
Məqalənin dilçilik baxımından faydalı olduğunu nəzərə alaraq onun çap olunmasını məsləhət bilirəm.
Rəyçi:
AMİ-nin Şəki filialının Dillər kafedrasının müdiri, f.e.n. U. Mürşüdova
АМИ-нин Шяки филталынын «Дилляр» кафедрасынын 12 ийун 2009- жу ил тарихли 10 сайлы протоколундан
Ч ы х а р ы ш
Ешидилди: ф..е.н. Э.А.Абдуллайеванын «Вагиф Асланын шеирляринин дили» адлы мягалясинин мцзакряси.
Гярар : ф.е.н.У.Мцршцдованын вя кафедра цзвляринин мцсбят ряйини
нязяря алараг мягалянин чап олунмсы мяслящят билнсин.
Сядр: У.Мцршцдова
Катиб: Ш.Йунусова
У.Мцршцдованын имзасыны тясдиг едирям: Елми катиб: ф.е.н. Ш.Щцмбятова Yüklə 190,74 Kb. Dostları ilə paylaş:
|