İPƏk yolu, No. 3, 2017
Yüklə 0,49 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Açar sözlər
- Keywords
- Ключевые cлова
- Ədəbiyyat
|
İPƏK YOLU, No.3, 2017, səh.159-168
159 “DA VİNÇİ ŞİFRƏSİ” ROMANI POSTMODERN BƏDİİ MƏTN KİMİ: ROMANDA İNTERTEKSTUALLIQ VƏ DEKONSTRUKSİYA Yeqzar Cəfərli Bakı Mühəndislik Universiteti, Bakı, Azərbaycan e-mail: yeceferli@beu.edu.az
maraqlıdır. Leonardo da Vinçinin rəsmlərindəki sirləri açmağa çalışan müəllif yaratdığı Robert Lenqdon obrazı ilə bu işi daha da sürətləndirir. Jak Sonyerin öldürülməsi, romanın qəhrəmanları – Robert Lenqdon və Sofi Nevenin qətlin izinə düşməsi və tarixdən bizə məlum olan başqa qaranlıq məqamların açılması intertekstual mətn kimi bir çox tarixi faktları dekonstruksiya edir. Tarix boyu ən çox işlənən mövzulardan olan İsa mövzusu da əsərdə ön plandadır. Müəllif bizə İsanı tamam fərqli obrazda təqdim edir. Mövzu tarixən çox işlənsə də, postmodern nümunə kimi yeni sayıla bilər. Məqalədə roman intertekstual mətn kimi tədqiqata cəlb edilir. Müəllif dekonstrukiyasına münasibət bildirilir.
məkan və zaman kombinasiyaları.
POSTMODERN LITERARY TEXT: INTERTEXTUALITY AND DECONSTRUCTION IN THE NOVEL Yegzar Jafarli Baku Engineering University, Baku, Azerbaijan Abstract. The novel “The Da Vinci Code” is very captivating as a postmodern literary text. The author who tries to reveal the mysteries behind the paintings of Leonardo da Vinci, further accelerates this process with the character Robert Langdonhe created. Murder of Jack Sonnier, characters of the novel – Robert Langdon and Sophie Neve who are tracing the murder and revealing of other dark moments that are known to us from history deconstruct several historical facts as
an intertextual text.The theme Jesus that is one of the most referredthemesthrough history is also foregroundin the work. The author presents Jesus as an absolutely different character to us. Though the theme has been applied many times through history, it can be considered new in terms of being a postmodern example. The novel is involved to research as an intertextual text in the article. Author’s deconstruction style is analyzed. Keywords: The novel “The Da Vinci code”, intertextuality, deconstruction, place and period combinations.
СТРУКЦИЯ В ХУДОЖЕСТВЕННОМ ТЕКСТЕ ПОСТМОДЕРНИСТСКОГО РОМАНА «КОД ДА ВИНЧИ» Егзар Джафарли Бакинский Инженерный Университет, Баку, Азербайджан Резюме. Художественный текст романа «Код Да Винчи» является весьма интересным. Автор ускоряет события, создав образ Роберта Лэнг- дона, пытающийся раскрыть тайну картин Лео- нардо Да Винчи. В интертекстуальности текста смерть Жака Сойера, преследование героев ро- мана по следу Роберта Лэнгдона и Софи Неве, а такжу всплытие таинственных моментов в истории имеет сходство с деконструкцией ис- торических фактов. На протяжении всей исто- рии, одна из распространенных тем об «Иисусе Христе» тоже взята на первом плане. Автор представляет нам Иисуса Христа в ином обра- зе. Несмотря на многие исторические сведения роман можно считать новым примером постмо- дернизма. В статье роман исследуется как ин- тертекстуальный текст, а также отношение ав- тора к деконструкции. Ключевые cлова: Роман «Код Да Винчи», ин- тертекстуальность, деконструкция, комбинация пространства и времени.
İPƏK YOLU, No.3, 2017
Azərbaycan Universiteti
160 “Da Vinçi şifrəsi” romanı postmodern mətn olaraq tarixdə yaşanmış müəyyən hadisələrin dekonstruktiv şəkildə təzahürüdür. Əsər müxtəlif məkanlara aid sujetləri birləşdirmək, həmçinin müxtəlif zamanların çulğalaşması baxımından bədii mətn kimi aktualdır. Qeyd edək ki, postmodern romanda yazıçı müxtəlif zaman və məkan kombinasiyalarına nəzərən gözlə görünməyən yerləri də canlandıra bilir. Bu tip mücərrəd, absurd baxışlar bilavasitə elmi-fantastik ədəbiyyatın xarakteristikasında olsa da, müxtəlif janrları və hətta cərəyanların strukturunu da özündə əks etdirmək postmodernizmə yad deyil. Postmodern romanın digər bir özəlliyi də, qeyd etdiyimiz kimi, yazıçıya müəyyən fikir sərbəstliyi verməsidir. Təbii ki, yazıçı mətni yazarkən onun hansı cərəyanda olmasının fərqinə varmaya bilər. Lakin cərəyanların yaranması dövr və nəsil məfhumlarına kökləndiyi üçün müəyyən yazıçılar da bu axara düşür və əsərlərini postmodern üslübda yazırlar. “İqtisadi böhranlar kapitalizmin dəyişməsində önəmli bir rol oynamışdır. Bu böhranlar sosial həyatı iflasa uğratmış, cəmiyyətləri yeni bir çox kəşflərə sövq etmişdir. Təqdim edilən həll variantları və buna bağlı olan tətbiqlər təbii olaraq sosial bir dəyişməni özüylə gətirmişdir [3].
Den Braun da bu müəlliflərin biri kimi “Da Vinçi şifrəsi”ni bu ruha kökləyir. Bu, bir baxımdan müəllifə müəyyən sərbəstlik versə də, digər tərəfdən müəyyən çətinlik törədir. Çünki, yazıçı hadisələrin gedişatını bilavasitə postmodenizmin axarına uyğun şəkildə dəyişir. Postmoderizmin istiqaməti hansı tərəfə gedirsə, yazıçı da əsəri o məcraya salmağa, mövcud strukturu əsərdə tətbiq etməyə məcbur olur. “Postmodernizm, ədəbiyyatda həm gerçəyin, həm
Postmodernistlərin digər bir tələbinə görə əsərlərdə nəql olunan hadisələr mümkün sayda çox insan tərəfindən oxunmalıdır. Burada əsərin kəmiyyət göstəricisi daha qabarıq olur. Bu da bir növ kapitalizm meyarları ilə əlaqədar olaraq əsərlərin tirajına və çox yayılmasına xidmət edir. Bu bir tərəfdən də modernistin inkarına işarə sayıla bilər. Modernist layihənin inkar olunmasının postmodernizmin əsas strukturunun formalaşmasındakı qatqısını danmaq olmaz. “Postmodernistlər modernistlərin sahib olduğu reallığın ənənəvi görüşlərindən imtina
Fərz edək ki, postmodernizm modernizmi inkar etmir. Belə halda sitatda da deyildiyi kimi, reallığın obyektiv təmsili mümkünsüzləşir. Digər tərəfdən bu inkarçılıq yeni yaranan cərəyanı qanuniləşdirirdi və evristik olaraq onun dəyərini artırırdı. Legitim bir cərəyan olaraq postmodernizm modernizmə nisbətən daha mürəkkəb mexanizmə və struktura malikdir.“Postmodernizmlə birlikdə obyektiv gerçəklik və ya mütləq məlumat bir dəyər
Y. CƏFƏRLİ: “DA VİNÇİ ŞİFRƏSİ” ROMANI POSTMODERN BƏDİİ MƏTN KİMİ …
161 anlayışının səbəblilik və düzənlilik qaydalarını keçərsiz qılmaqda, obyektiv məlumatın cəmiyyətin həyatındakı keçərlilik, güvənlilik və zərurilik xüsusiyyətlərini isə önəmsizləşdirməkdədir [3]. Təhlil etdiyimiz əsərin əsas sujet xətti bir neçə qola şaxələnir. Kilsə-priorat, Müqəddəs Qaraal-İsa qarşıdurması, həmçinin İtalyan rəssamı Da Vinçinin rəsmlərindəki sirlər. Leonardo Da Vinçinin sirli rəsmləri üzərindən danışan yazıçı qeyd etdiyimiz hadisələri faktiki olaraq göstərməyə, xristianlıqla, kilsə ilə bağlı tabloları yıxmağa, İstintaq idarəsi isə bu cinayəti açmağa çalışır və məlumdur ki, bunu etməklə həm olacaq hadisələri önləmək, həm də yeni təhlükələrdən qaçmaq yolları tapılacaqdı. Əks təqdirdə Sion təşkilatı haqqında çox ciddi tarixi gerçəklər ortaya çıxacaq və yüzillər boyu tarixi qarışdıran sirli hadisələrin düyünü açılacaqdı. Bu məkan və zaman kombinasiyaları dedektiv olaraq əsəri kriminal məcraya çəksə də, postmodern quruluş olaraq əsərin intertekstual mətni məhz məlum simvolların dinamik inkişafı ilə xarakterizə edilir. Misal olaraq “Sonuncu şam yeməyi” tablosunu göstərə bilərik. Maraqlıdır ki, bu əsərdə İsanın yanındakı şəxsin həvari İoanna yox, Mariya Maqdalena olduğu güman edilir. Müəllif Məcdəlli Məryəmin sifətini kişi sifətinə bənzədir. Amma freskada İsadan sağda ikinci şəklə diqqət yetirdikdə doğrudan da onun zahiri görünüşünə əsasən bir qadın olduğu aydınlaşır. Bu, mübahisəli olsa da, Den Braun bunu simvolik rəmzlərlə əlaqələndirirərək açmağa çalışır. Tabloda təsvir olunan və Məcdəlli Məryəmə tuşlanan, əlində bıçaq tutan həvari heç şübhəsiz, Pyotrdur. O, qadını hər dəqiqə parçalamağa hazır kimi təsvir olunub. Burada əlbəttə, konkret bir mülahizə irəli sürmək çox çətindir. Amma bir həqiqət bəllidir ki, Məcdəlli Məryəmlə bağlı əfsanəni inkişaf etdirib bir həqiqət şəklinə salan şəxs 1510-1519-cu illərdə “Sion Prioratı”na rəhbərlik etmiş Da Vinçi olmuşdur. Lakin inkivizisiyanın tüğyan etdiyi bu illərdə o, təbii ki, öz istək və arzularını istədiyi kimi ifadə edə bilməzdi, simvollarla bildirməyə məcbur idi. “Da Vinçi şifrəsi”ni oxuyan hər bir oxucu freskalarda təsvir olunanları bir həqiqət kimi qəbul edə bilər. Bizim fikrimizcə də böyük rəssamın gələcək nəsillərə aşılamaq istədikləri bir həqiqətdir, yoxsa ki, Da Vinçini bəşəriyyətin hissləri ilə oynamağa nə vadar edirdi? Da Vinçinin freskaları bütpərəstlik simvolları ilə doludur. Den Braun bu simvolları özünəməxsus şəkildə yozur, elə Da Vinçinin özü kimi bir həqiqət şəklinə salmağa çalışır. Lakin göründüyü kimi yüksək təhsilli kilsə xadimləri belə bu simvolları açmaqda acizdirlər. Professor Lenqdon isə bu sahə üzrə ixtisaslı mütəxəsis olduğundan heç bir çətinlik çəkmədən Da Vinçinin “Xristianlıq mədəniyyətinə aşıladığı bütpərəstlik simvollarını açıb göstərə bilirdi [2, s.59]. Den Braun Da Vinçinin əsərlərini xristian tarixçiləri üçün çətin tədqiqat obyekti hesab edir. Dahi rəssam kilsədən müxtəlif mövzularla bağlı çoxlu sifarişlər alırdı və elə bu sifarişlərdə də özünün ziddiyyətli ideyalarını – kilsəyə nifrətini ifadə edirdi.“Xristianlıq
İPƏK YOLU, No.3, 2017
Azərbaycan Universiteti
162 Den Braunun haqqında söhbət getdiyi bu əsərində faktlar xristian xalqları arasında dolaşan yarı həqiqət və əfsanələrlə baş-başa durur. Pravolsav-ortodoksal kilsəsi Məcdəlli Məryəmi bir sülh müjdəçisi olaraq qəbul etsələr də, katoliklər onu fahişə kimi görürlər. Roman daha çox katolik xrisanlığı ilə əlaqəli olduğu üçün bu nüans birmənalı şəkildə onunla izah olunur ki, yazıçı məhz katoliklərin fahişə adlandığı bir qadına humanist baxış sərgiləyir və bir növ pravolsavların yanlısına çevrilir. Yazıçı romanda Mariya Maqdalena haqqındakı həqiqəti nisbətən psevdohəqiqət kontekstinə yaxınlaşdıraraq onu günümüzə gətirir. Bu, məkan və zaman olaraq Da Vinçinin əsərlərində axtarılan əsas strukturlardan biridir və yazıçı bu tarixi obrazı günümüzdə canlandıraraq özünün simolik-semiotik fikirlərini açıqlamağa çalışır. Bütün bunlar bizə onu deməyə əsas verir ki, bu obraz əsərin strukturunda bütünləşməyə doğru meyillənir. Yazıçı əsərin sonunda Qraalın tapılmasının Maqdalenanın ruhu qarşısında baş əymək olduğunu qeyd etdikdən sonra bu, ona deməyə əsas verir ki, bu obraz simvolik olaraq yazıçı tərəfindən strukturlaşdırılır. Burada tarixi məqamın fəlsəfəyə doğru meyilləndiyi müşahidə olunur. “Modernizmin strukturlizmini inkar edən poststrukturalizm və yenə modernizmin konstruktivizmini inkar edən dekonstruktizm haqda deyirlər ki, onlar tarixi fəlsəfəyə, fəlsəfəni isə poetikaya apardılar” [4, s.41]. Postmodernizm ayrıca cərəyan kimi götürülsə də, mahiyyətcə Markes, Toni Morrison, Umberto Eko və başqa bir sıra yazıçılar, bir çox başqa estetika və ədəbi cərəyan nümayəndələri bundan istifadə edərək maraqlı əsərlər yaradırlar. Umberto Ekonun yaradıcılığı postmodernizmə daha çox fəlsəfi baxımdan yaxın olsa da, mahiyyət etibarilə digər yazıçılar magik realizmdən tutmuş realist estetikaya qədər bunu başqa formalarda əsərlərində tətbiq edirlər. Bu mənada intertekstuallıq və dekonstuksiya anlayışları mahiyyətcə əsərin strukturunu formalaşdıran başlıca metodoloji aspektlər olduğu üçün burada əsərin müxtəliflilik kontekstində cərəyan etməsi məqbul və ya qeyri-məqbul hesab oluna bilər. “Keçmişin heyranı olmaq, keçmişə yapışıb qalmaq, hərəkətdə olan yaşadığımız zamana ayaq uydurmaqdan çəkinmək – modernizm və postmodernizm fəlsəfələri məhz bunların çözümünü təklif edir” [4, s.35]. Simvolik olaraq əsərdə haqqında danışılan rəsm əsərləri tarixən Da Vinçi tərəfindən yaradılsa da, burada rəsmlərin ilkin mənzərəsi şühbə doğura bilər. Bəlkə də Da Vinçi bu rəsmlərlə tamam başqa şey demək istəyirdi. Lakin Den Braun bunu fərqli aspektdə işləyərək yeni formatda simvolik mətn modeli qurmağa çalışır. Əsər çap olunandan sonra haqqında bir çox sənədli filmlər çəkilmişdi. Bu sənədli fimlərdə əsas müzakirə obyekti bu həqiqətlərin gerçək və ya uydurma olması idi. Yəni həqiqətənmi İsa evlənmişdi, övladı olmuşdu? Mariya Maqdalena haqqında əfsanə gerçək idimi? Bütün bu sənədli filmlərdə yuxarıdakı məsələ yalnız sual kimi qoyulur və konkret olaraq dəqiq fikir söylənilmir. Bütün bunlar əsərdə tarix-alternativ tarix, həmçinin həqiqət-psevdohəqiqət kontekstində verilsə də, fakt olaraq müəyyən tərəflərdən öz aktuallığını qoruyur. Yazıçı əsərin
Y. CƏFƏRLİ: “DA VİNÇİ ŞİFRƏSİ” ROMANI POSTMODERN BƏDİİ MƏTN KİMİ …
163 əvvəlində bir səhifəlik mətndə əsərdəki faktları yazsa da, burada oxucuları uzaqlaşdıra da bilərdi. Çünki sonradan istər müqəddəs Qraal, istərsə də digər mövzular haqqında əsərdə söhbət gedir və bunlar birbaşa fakt olmağa doğru meyillənmir. Ümumiyyətlə qeyd edək ki, əsərin əsas ideya qaynağı Maykl Beycent, Riçard Ley və Henri Linkolnun həmmüəllif olduğu “Müqəddəs qan, müqəddəs kasa” əsəri üzərində formalaşıb. Bu əsərdə müəlliflər İsanın Məcdəlli Məryəmlə evlənib soyunun Sara adlı qızla indiyə qədər davam etməsindən söhbət açırlar. Məsələ kifayət qədər ciddidir. Bu, bir əfsanə olsa da, onu həqiqət kimi qəbul etmək üçün kifayət qədər əsaslar vardır. İncildən öyrənirik ki, İsa Məcdəlli Məryəmi yəhudulərin daş-qalağından xilas edib “Get, bir daha günah etmə” – demişdi. O da bir daha günah etməyib, İsadan ayrılmamış və İsanın sonrakı möcüzələrinin şahidi olmuşdu. Məcdəlli Məryəm bahalı nardin yağı gətirib İsanın başına çəkmiş, göz yaşları ilə onun ayaqlarını isladıb yumuş, saçları ilə qurutmuşdu. Bu, qadın sədaqətinin ən yüksək nümunəsi idi. Məryəmin bu hərəkəti bir qadının təkcə öz peyğəmbərinə olan sədaqətindən başqa, həm də öz ərinə olan sədaqəti idi və bu sədaqəti Misir ilahəsi İsidanın öz əri Osirisə sədaqəti ilə müqayisə etmək olardı. O, İsanın təkcə arvadı deyil, həm də ən etibarlı şagirdi və davamçısı, ən önəmlisi isə soyunu davam etdirəcək körpəsini bətnində daşıyırdı. İsa özü də ondan razı idi. Çarmıxa çəkilərkən İsanın yanında qalıb ona acı göz yaşları axıdan bir neçə qadının biri də Məcdəlli Məryəm idi. İsa dirilərkən ilk olaraq ona görünmüş, ilk tapşırığını da ona vermişdi. Həvarilərə mələkləri gördüyünü də ilk olaraq o xəbər vermiş, onlar isə buna inanmamışdı. İsa bütün peyğəmbərlərdən daha üstün sayılıb Allahın oğlu səviyyəsinə qaldırılsa belə, o, insanların arasından seçilmişdi. Heç bir peyğəmbərə evlənmək qadağan olunmadığı kimi bu, İsaya da qadağan olunmamışdı. Məcdəlli Məryəm, İsaya qədər Kilsənin iddia etdiyi kimi fahişə olmuşdusa da, o tövbə etmişdi. Bütün monoteist dinlərdə insanların tövbədən əvvəlki həyatları önəmli sayılmır. Belə ki, tövbə edən hər bir şəxs həmin an Allahın dostuna çevrilir və Allahın dostuna isə iztehza etmək, kilsəyə şərəf gətirməyəcəkdi. İsanın evlənə biləcəyini Den Braun bir də onunla izah edir ki, o, bir yəhudi kişisi idi, dövrünün sosial qanunlarına görə hər bir yəhudi evlənməli və oğlu olmalı idi. Qədim yəhudilər də bütpərəst ərəblər kimi oğlu olmaqlarından hədsiz qürur duyurdular. Katolik kilsəsinin fahişə adlandırdğı Məryəm həqiqətən İsanın arvadı olubmu? Məsələyə Sion təşkilatının mühafizə etdiyi iddia olunan gizli sənədlər üzə çıxandan sonra aydınlıq gətirmək mümkündür. Məlumdur ki, əsər bir çox ölkələrdə, həmçinin Papanın iqamətgahı Vatikanda qadağan olunur. “National Geograpic”in əsər haqqında hazırladığı verilişdə bir sıra gizli məqamlar aydınlaşdırılmağa çalışılır. Verilişdə əsas olaraq Məcdəlli Məryəm İsanın xələfi kimi götürülsə də, katolik kilsəsi bunu rəzillik və kafirlik adlandırır. Bu gün İsanın Məcdəlli Məryəmlə evlənməsinin qəbul edilməsi xristian mədəniyyətini məhv edərdi və bu mədəniyyəti yenidən yaratmaq lazım idi. Ona görə də kilsə bu məlum həqiqətə qarşı amansız mübarizə aparır. Katolik kilsəsi onun özülünü sarsıda biləcək İPƏK YOLU, No.3, 2017
Azərbaycan Universiteti
164 həqiqətləri məhv etmək üçün bircə anlıq olsa belə mübarizəni dayandırmır. Bu zaman hər bir vasitədən istifadə edir və bu dəfə daha incə üsullardan. “Kilsə kafirləri məhv etmək üçün daha xaç yürüşləri təşkil etmir. Amma bu, keşişlərin təsir dairəsinin azaldığını bildirmir, onların aqresivliyi qətiyyən azalmır” [2, s.465]. Kilsə yaxşı başa düşür ki, İsanın ilahiliyindən imtina edilsəydi, kilsənin dağılması artıq zaman məsələsi olardı. Kilsə bunu başa düşərək İsanın ilahiliyini inkar edən hər hansı bir sənədi məhv edir. Çünki, “bu sənədlər tarixi yanlışlıqları və saxtakarlığı üzə çıxarmağa imkan verirdi, yəni, İncilin yaranmasında insan-İsa Məsihin ilahiləşdirilməsinə can atan və bununla da onun nüfuzundan öz hakimiyyətlərinin möhkəmləndirilməsi üçün istifadə edən siyasətçilərin əli olduğunu sübut edirdi” [2, s.275]. Niyə xristian kilsəsi İsanın evlənməsinə qarşı çıxıb əsrlərcə davam edən qarşıdurmanın əsasını qoydu? Və yaxud İncilə olunmuş ən böyük bəşər müdaxiləsi olan İsanı ilahiləşdirməkdə və onun evlənməsinə qarşı çıxmaqda kilsənin məqsədi nə idi? Fikrimcə, burada daha bir ilahə obrazı yarana bilərdi ki, xristianlıqda İsanın anası Məryəmin timsalında artıq bir ilahə obrazı mövcud idi. İkinci bir ilahə obrazı isə yenicə yaranmaqda olan dini sırf bütpərəstlik səviyyəsinə endirəcəkdi. Hər iki məsələnin – İsanın ilahiliyinin və Məcdəlli Məryəmlə evlənməsini bir həqiqət kimi qəbul edə bilməməyimizin səbəbi bu mövzuda həqiqətlərin vaxtında kilsə tərəfindən məhv edilməsidir. Amma həyatda heç nəyin, hətta əfsanələrin belə boşuna yaranmadığını nəzərə alsaq, “Sion Prioratı”, onun hərbi gücü olan “Tampliyerlər” ordeni və son dövrlərdə kilsə tərəfindən yaradılmış “Opus Dei”, Kilsə ilə Priorat arasındakı çoxəsrlik mübarizə bu məsələni bir həqiqət kimi qəbul etməyə əsas verir.“Postmodern mətnlərdə bir çox alt mətn bir
gündəmdədir. İsanın soyunun Sara adlı qızı ilə davam etməsi əfsanəsi hələ də yaşayır. Müqəddəs Kasanın bir insan deyil, bir kasa olması isə daha çox mübahisəlidir. Yazıçı bu tarixi kombinasiyanı günümüzə gətirməklə gizli sirlərə işıq salmağa çalışır və həqiqətən də böyük cəsarət nümayiş etdirir. Romanda Den Braun sübut etməyə çalışır ki, İsa kimi Məcdəlli Məryəm də şah nəslindən idi. Bu iki nəslin birləşməsi qanuni hakimiyyətə asanlıqla yiyələnə bilərdi. Bu isə o zaman nə yəhudilərin, nə də romalıların marağında deyildi. Yəhudilər özünü Allahın oğlu elan etmiş və Musanın dinini tamamlamağa gəldiyini iddia edən İsa Məsihi əsla qəbul etmək istəmirdilər. Romalılar isə yağlı tikə hesab etdikləri Fələstini əllərindən vermək istəmirdilər. Müəllif sübut etməyə çalışır ki, San Qraal (müqəddəs kasa) əslində Sanq Real (Kral qanı) kimi başa düşülməlidir. Bundan sonra kasa bir dini simvoldur və monoteist dinlərdə Y. CƏFƏRLİ: “DA VİNÇİ ŞİFRƏSİ” ROMANI POSTMODERN BƏDİİ MƏTN KİMİ …
165 müqəddəs sayılan əşyaların birisidir. Bibliyada kasa, kasaya bənzətmələr haqqında onlarla fikirlər var. Qeyd etmək lazımdır ki, xristianlığa vaxtı ilə edilmiş güclü bəşər müdaxiləsi bütün bunların həqiqət və ya psevdohəqiqət olduğunu anlamağa imkan vermir. İmperator Konstantin Roma imperiyasının labüd dağılmasının qarşısını almaq üçün bir çox işlər gördü və bununla da, imperiyanın ömrünü daha 150 il uzatdı. Bir çox bütpərəst elementlərini xristianlığa qatmaqla bir növ hər iki tərəfi razı saldı. İsanın Allahın ruhundan doğulması faktı Konstantinə çox kömək etdi. O, və onun yaxın ətrafının ciddi tələbi ilə 325-ci ildə Nikeya I Ümumdünya Kilsə Məclisində İsanın ilahiliyi səsvermə nəticəsində (Allah tərəfindən deyil) qəbul olundu. Məhz bu müdaxilədən sonra xristianlıq boyunduruğu altında əzilən kütlələrin dinindən hakim sinifə mütilik tələb edən, dövlət hakimiyyətinin ilahi mənşəyə malik olduğunu iddia edən bir dinə çevrildi. O, bu addımı atmaqla xristianları bütpərəstlərin təqibindən xilas etdi, eyni zamanda xristianlığın özülünü sarsıtdı. Sonrakı bütün müqavimətlər isə bidət elan olunaraq təqib edildi. Bu da bir növ insanları həqiqətdən ayırmağa meyillənmək demək idi.“Son onilliklərdə postmodernliyin insanları “həqiqət”dən ayırması fikri poststruktualizm ilə ədəbi tədqiqatlar sahəsində (və başqa elm sahələrində) hədsiz nüfuzedici mühüm əks-sədaya, nəzəri hərəkta səbəb olmuşdur” [8] Səmavi kitabların ən mühüm xüsusiyyəti heç şübhəsiz ilahi vəhylərə istinad etməkdir. Lakin Tövrat və İncildəki müqəddəs kəlamlara bir çox bəşər əlavələri İsanın şəxsi həyatı ilə bağlı əsil həqiqətlərə kölgə salıb. Çox aydın görünür ki, hazırda əlimizdə olan İncilin böyük bir qismi İsanın əməllərinin şahidi olan həvarilərin uydurmasıdır. Belə ki, bu kitabda yazılanlar bir-biri ilə ziddiyyət təşkil edir. Əsil Allah kəlamında isə ziddiyyətlərin olması istisnadır. Elə bu ziddiyyətlərin nəticəsidir ki, İncil hər bir adamın yaza biləcəyi adi kitaba çevrildi. İsa isə Allahın böyük peyğəmbərindən insanlardan cin çıxardan bir bütpərəst kahini səviyyəsinə endirildi. Umberto Eko dünyaca məşhur, intellektual postmodernizmin və XX əsr romançılığının ən parlaq nümunələrindən olan “Qızılgülün adı” əsərində İsanın hər cür dünyəvi hakimiyyətdən uzaq olması, daha çox yoxsulluğa meyilli olmasını israr edir. “İsa Məsihin özü və yaxınları üçün dünyəvi hakimiyyətə can atmasını heç kim təsdiqləyə bilməz və heç kim təsdiqləməmişdir. Deməli, Məsihin dünyəvi şeylərdən uzaq durması günaha batmadan belə bir fikir söyləməyə əsas verir ki, Məsih daha çox yoxsulluğa meyilli idi” [5, s.438]. Lakin Eko: “İsa hər cür zorakılığın əleyhinə idi və ruhanilərin də zorakı hakimiyyətə
İPƏK YOLU, No.3, 2017
Azərbaycan Universiteti
166 olardı” [5, s.436] yazmaqla İsanın hakimiyyətdən daha çox yoxsulluğa meyl etməsini qeyd edir və İncilin bu haqda onlarla ayəsinin üzərinə kölgə salır. Məlum həqiqətdir ki, 400 il sonra Merovinqlər Fransada hakimiyyətə gəldilər. Den Braun da özündən əvvəlki müəlliflərin fikrini müdafiə edərək iddia edir ki, İsanın Məcdəlli Məryəmdən olan qızı Sara Franklarla evlənib Merovinq xanədanını formalaşdıracaqdı. Kütlə ilə keçmiş arasındakı uçurum incəsənətə daha çox nüfuz etdiyi üçün sonradan tarixi faktlarda yaşayan incəsənət nümunələri modernizmə meyilləndiyi zaman ortaya maraqlı mənzərələr çıxırdı. “Ali (inkişaf etmiş) mədəniyyətlə kütlə mədəniyyəti arasındakı keçmiş fərqin arxa planda qalması kimi, bu xarakterik xüsusiyyətin digər incəsənət sahələrində daha aşkar müşahidə olunduğu daha universal mövcudiyyəti və modernizmin öz təsir dairəsinin və ən azından orta və cahil kommersiya mədəniyyətini əhatə edən mühitinin əleyhinə həqiqi təcrübə sahəsini qismən qorumaqdan ibarət olan utopik fəaliyyətinə görə asılı olduğu fərq ən azından qəbul edilə bilər. [7] Postmodernizm nisbətən mürəkkəb bir cərəyan olduğu üçün mətn qurulduğu zaman istər-istəməz tarixə müraciət etmək zərurəti yaranır. Hadisələrin tarix və ya alternativ tarix olması oxucu üçün qaranlıq qalmasın deyə o əsərdəki hadisələrin kökünü öyrənməyə, təhlil etməyə məcbur olur. “Postmodernizm termini ilə əlaqədar problemlər çox müərəkkəbdir,
Əsas digər bir sual ondan ibarətdir ki, yazıçı burada gerçəklik və onun postmoderist strukturunu maraqlı boyalarla təsvir edir və burada bir sıra suala cavab tapmağa cəhd edir. İsa evləndimi, övladı oldumu? 1099-cu ildə bu sirri gizlətmək üçün “Sion” adlı təriqət yarandımı? Ümumiyyətlə əsərdə yazılanlar gerçəkdirmi?“Sion Prioratı”nın böyük ustadı hesab olunan Da Vinçi həqiqətən öz rəsmlərinə İsa ilə Məcdəlli Məryəmin şifrəsini qoydumu? Müqəddəs Kasa Məyəmin özü ola bilərmi? Məcdəlli Məryəm 2000 ildir ki, fahişə kimi qələmə verilir. Lakin nə İncil, nə də digər qaynaqlar bu barədə heç nə demir. Bəs bu böhtanı kim atmışdır?. Bu suallara romanda müəyyən qədər cavab verilir. Məqaləmizin əsas mövzusu intertekstuallıq və dekonstruksiya olduğu üçün daha çox əsərin sturkturu üzərində təhlil aparmağa məcburuq. 1945-ci ildə Misirdə tapılan İncildə bu evlilik hadisəsi qeyd olunur, lakin kilsə bunu rədd edir. Bu əlyazma əsas İncildən xeyli fərqli idi, burada İncildə İsa ilahi varlıqdan daha çox insan tipində təsvir olunur. Həmin İncildə qeyd olunur ki, həvarilər İsaya, onun Məcdəlli Məryəmi digər həvarilərdən daha çox sevdiyindən şikayət edirlər. Hazırda əlimizdə olan İncil, eyni zamanda İsanın evliliyi haqqında dolaşan əfsanələr, Den Braunun məqalədə haqqında söhbət getdiyi əsərində məntiqli mülahizələri bizə deməyə imkan verir ki, Məcdəlli Məryəmə vaxtında atılmış böhtanlar bilavasitə ilk həvarilərin, xüsusilə də, Pyotra məxsus idi. Kilsə isə bu fikri dəstəkləməyə sadəcə məcbur idi.“Postmodernistlər modernist fikirləri və modernist
Y. CƏFƏRLİ: “DA VİNÇİ ŞİFRƏSİ” ROMANI POSTMODERN BƏDİİ MƏTN KİMİ …
167 asılıdır. əxlaq kodeksinin hər hansı formada stabil olması fikri inkar olunur; lkin orada çoxsaylı və subyektiv əxlaq qaydalarının mövcud olmasına inam artır. Işlərin icrası üçün bir yox, çox yol vardır [6]. Romanda müəllifin bu məsələdə mülahizələrinin xəyal məhsulu deyil, gerçək olduğu qəbul edilsə də, bunun üçün kislənin hərəkətə keçməsi normal hesab oluna bilər. “Kilsəni də
Müəllif məntiqi mülahizələrlə sübut etməyə çalışır ki, İsanın Mariya Maqdalena ilə evlilik məsələsi üzə çıxsa, bu “Xilaskarın ilahi varlıq olması haqqında katolik doktrinasının
kimi olduqca maraqlıdır və bir çox hissələrdə intertektuallıq və dekonstruksiya arasında uçurum yaranır. Bu uçurumu yazıçı müəyyən mənada postmodernist strukturla möhkəmlətsə də, modernist təsir və əsərdəki hadisələrin dedektiv üslubda yazılması bu uçurumu biraz da müxtəlifləşdirir. Bütün bunlar onu deməyə əsas verir ki, əsər gerçəklik və xəyal, həqiqət və psevdohəqiqət, həmçinin tarix və alternativ tarix əhatəsində özünü bədiiləşdirir və əsərin strukturunun formalaşmasında çətinlik yaradır. Yazıçının müasir roman texnologiyasına yaxşı bələd olması əsərin strukturunda da müşahidə olur. İstər obrazların xarakterində, istərsə də zaman-məkan kombinasiyası olaraq roman mexanizminə təzahür edir, əsərin bədii məzmun və forma xüsusiyyətlərini daha da möhkəmləndirir.
1.
Bayram Yavuz, (2007) Postmodernizm Üzerine, Baykara, Sonbahar, Sayı 5, s.37-39. 2.
Den Braun, (2015) Da Vinçi şifrəsi, Bakı, Qanun Nəşriyyatı. 3.
Modernizm, postmodernizm ve kamu yönetimi, (2009), Uluslararası insan bilimleri dergisi, Cild 6, Sayı 2. 4.
Nəşriyyatı. 5.
Umberto Eko, (2012) Qızılgülün adı, Bakı, Qanun Nəşriyyatı. 6.
Hossain D.M., Karim M.S., (2013) Postmodernism: Issues and Problems, Asian Journal of Social Sciences & Humanities, 2(2), pp.173-181. 7.
University Press. İPƏK YOLU, No.3, 2017
Azərbaycan Universiteti
168 8.
Kalogirou T., Economopoulou V., (2012) Building bridges between texts: from intertextuality to intertextual reading and learning, Theoretical challenges and classroom resources. 9.
Univerasty Press.
Yüklə 0,49 Mb. Dostları ilə paylaş:
|