İPƏk yolu, No. 3, 2017
Yüklə 0,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Keywords
- Ключевые cлова
|
İPƏK YOLU, No.3, 2017, səh.114-125
114 RƏQABƏT STRATEGİYASI VƏ ONUN TƏHLİLİ Səbinə Sadıqova Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti, Bakı, Azərbaycan e-mail: sabina-w@mail.ru
inkişaf meylləri, rəqabət qabiliyyətinin yüksəldilməsi perspektivləri və bu prosesdə dövlətin rolu araşdırılmışdır.
indikatorlar, sahibkarlıq subyektləri.
COMPETITIVE STRATEGY AND ITS ANALYSIS Sabina Sadigova Azerbaijan State Oil and Industry University, Baku, Azerbaijan Abstract. In the paper the competitiveness of Azerbaijan economy, its development trends, increasing perspectives and the role of the state in this process is analyzed. Keywords: competition, strategy, energy efficien- cy, competitive index, indicators, entrepreneurship subjects.
АНАЛИЗ Сабина Cадыхова Азербайджанский Государственный Университет Нефти и Промышленности, Баку, Азербайджан Резюме. В статье анализирована конкуренто- способность, тенденции ее развития, перспек- тивы повышения и роль государства в этом процессе. Ключевые cлова: конкуренция, стратегия, энергоэффективность, индекс конкуренции, индикаторы, субъекты предпринимательства.
Giriş Sovet İttifaqı dağıldıqdan sonra Azərbaycan ağır sosial-iqtisadi tənəzzül dövrü yaşadı. Lakin zəngin neft ehtiyatları sayəsində ölkənin iqtisadi durumu qısa müddətdə stabilləşdi. Nisbətən yaxşı təchiz olunmuş enerji infrastrukturu və kənd təsərrüfatı istehsalı inkişaf üçün şərait yaradırdı. Regional münaqişəyə cəlb olunması və neftdən yüksək asılılıq kimi problemlərin olmasına baxmayaraq, Azərbaycan Mərkəzi Asiya ölkələrindən daha böyük potensiala malik idi. İttifaq dövründə Birliyin 15 ölkəsində bir-birindən asılı təchizat zənciri yaradılmışdı. Planlı iqtisadiyyat təkcə məhsulların çeşidi, qiymətləri və həcmini deyil, həm də xammal təchizatını müəyyən edirdi. İstehsal olunan məhsulların beynəlxalq standartlar baxımından kəmiyyət və keyfiyyəti arasında böyük fərq var idi. İttifaq Azərbaycanda yeraltı sərvətlərin tədarükü və emalı, eləcə də neft sənayesi kimi sahələrin inkişafını dəstəkləyirdi. Lakin sənayenin enerji tutumluğu Azərbaycana qlobal rəqabətdə çətinliklər yaradırdı. Təbii resurslara bağlı sənaye və kənd təsərrüfatı ölkənin iqtisadiyyatının əsasını təşkil edirdi, burada ÜDM-in təxminən 80%-i istehsal olunurdu [6, 8].
İttifaqın dağılması və sistemli dəyişikliklər təkcə Azərbaycanda deyil, digər MDB ölkələrində də bir sıra sahələrin ləğvi ilə nəticələndi. MDB ölkələri arasında təsərrüfat S. SADIQOVA: RƏQABƏT STRATEGİYASI VƏ ONUN TƏHLİLİ
115 əlaqələrinin qırılması Azərbaycan iqtisadiyyatına da ağır zərbə vurdu. İstehsal infrastrukturu demək olar ki, tam dağılmışdı və ölkə tamamilə idxaldan asılı vəziyyətə düşmüşdü [1, 3].
xarici valyuta sisteminin yaranması, 1992-ci ildə bazar iqtisadiyyatının əsasını təşkil edən özəlləşdirmə prosesinin həyata keçirilməsilə Azərbaycanın bazar iqtisadiyyatına keçidi başlandı.
Azərbaycan bazar iqtisadiyyatına keçmək üçün 1995-ci ilə qədər ticarətin liberallaşdırılması və torpaq islahatları da daxil olmaqla bir çox radikal iqtisadi islahatlar apardı.
Ümumimilli lider Heydər Əliyev 1993-cü ildə yenidən hakimiyyətə gəldikdən sonra Azərbaycan sosial və iqtisadi xaosun öhdəsindən gəlmək üçün ciddi addımlar atdı. Ermənistan ilə 1994-cü ildə atəşkəs imzalandıqdan sonra Əsrin Müqaviləsi imzalandı. Müqaviləyə əsasən Azərbaycana 30 il ərzində 20 milyard dollar investisiya nəzərdə tutulurdu [13,14].
Neft hasilatından mənfəətin 80%-ni əldə etməklə Azərbaycanda iqtisadi inkişaf üçün möhkəm zəmin yarandı.
Siyasi və iqtisadi stabillik bərqərar olduqdan sonra Azərbaycan 1996-1998-ci illərdə artıq tamamilə bazar iqtisadiyyatına keçdi. Azərbaycan daxili və xarici investisyanın genişləndirməsi, yüksək texnologiyaların tətbiqi, istehsalın inkişaf etdirilməsi və idarəetmə sisteminin təkmilləşdirilməsi, yeni iş yerlərinin yaradılması və yoxsulluq səviyyəsinin aşağı salınmasına nail oldu. Maliyyə, vergi, qiymətləndirmə və biznesin tənzimlənməsi də daxil olmaqla ölkə iqtisadiyyatı beynəlxalq standarta uyğun quruldu.
Azərbaycanda idxal və ixracın miqdarı 1999-cu ildə 1 milyard dollardan aşağı idi və 2000-ci ildən sonra beynəlxalq ticarətdə sürətli inkişaf yarandı, 2004-cü illə müqayisədə 2008-ci ildə ixracatın həcmi 8,5 dəfə yüksəldi və 2005-2008-ci illərdə ixrac həcmi 3,0 dəfə artdı [2, 6, 8].
Bakı-Supsa kəməri 1999-cu ildə və Bakı-Tibilisi-Ceyhan Neft kəməri 2006-cı ildə istifadəyə verildi. Bütün bunların nəticəsində Azərbaycanın dünya iqtisadi sisteminə inteqrasiyası xeyli gücləndi və rəqabət qabiliyyəti yüksəldi.
Dünya İqtisadi Forumunun “Qlobal Rəqabət Qabiliyyəti İndeksi, 2014-2015” hesabatında Azərbaycan iqtisadiyyatı rəqabət qabiliyyəti səviyyəsinə görə 38-ci yerdə qərarlaşdı. Beləliklə, son bir neçə il ərzində Azərbaycan rəqabətqabiliyyətlilik indeksini müntəzəm olaraq yaxşılaşdırır [10, 11, 12].
Dünya İqtisadi Forumu rəqabətqabiliyyətlilik indeksinin müəyyən olunması üçün 12 göstəricidən istifadə edir. Bunlar keyfiyyət, infrastruktur, makroiqtisadi sabitlik, sağlamlıq, ilkin ali təhsil, peşəkar hazırlıq, əmtəə və xidmətlər bazarının səmərəliliyi, əmək bazarının səmərəliliyi, maliyyə bazarının inkişafı, texnoloji səviyyə, daxili bazarın həcmi, şirkətlərin rəqabət qabiliyyəti və innovasiya potensialı üzrə meyarlardır. İPƏK YOLU, No.3, 2017
Azərbaycan Universiteti
116 Bununla yanaşı 110 indikatordan istifadə olunmaqla ölkələr rəqabət qabiliyyətliyinə görə sıralanır. İnformasiya bazasının yaradılması üçün 13.500 biznes liderlərinin səsverməsi keçirilir.
Azərbaycan iqtisadiyyatı rəqabət qabiliyyəti indeksinə görə MDB ölkələri arasında birinci mövqedədir. İlk dəfə olaraq reytinqdə iki Baltikyani ölkəni - Latviya və Litvanı qabaqlayır.
Azərbaycanın reytinqdə mövqeyinin yaxşılaşması ölkə rəhbərliyinin apardığı uğurlu sosial-iqtisadi siyasətin nəticəsidir: “Azərbaycan son 10 ildə iqtisadi və sosial sahələrin inkişafında yüksək nəticələrə nail olub. Ölkədə ümumi daxili məhsul (ÜDM) 3dəfədən çox artıb. İqtisadiyyatın qeyri-neft sektorunun artım tempi son 10 ildə orta hesabla 10%, qeyri- neft sektoru isə 12% artıb” [15,16].
Azərbaycan 10-cu yeri, biznesin qeydiyyatı üçün tələb olunan vaxta görə 36-cı yeri tutur. ÜDM-in həcminə görə ölkəmiz 70-ci pillədə qərarlaşır. İnflyasiyanın aşağı səviyyəsinə görə də Azərbaycan ilk yerlərdədir. Əmək bazarının səmərəlliyi, texnoloji səviyyə, maliyyə bazarının inkişafı göstəriciləri üzrə də ölkəmizin mövqeyi yaxşılaşır.
Son 10 ildə ölkəmiz “Qlobal Rəqabət Qabiliyyəti indeksi” hesabatları üzrə 31 pillə - 2005-ci ildə 69-cu yerdən 2014-cü ildə 38-ci yerədək irəliləyib. 2005-2014-cü illər ərzində MDB ölkələri arasında yalnız Qazaxıstan və Rusiyanın rəqabət qabiliyyəti indeksləri yüksəlib [20-23].
“Sahibkarlığın inkişafı ilə bağlı əlavə tədbirlər haqqında” ölkə Prezidentinin Fərmanı sahibkarlıq fəaliyyətinin dövlət tənzimlənməsinin təkmilləşdirilməsi və əlverişli biznes mühitinin formalaşdırılması sahəsində yeni imkanlar açır. Sənəd biznesin qeydiyyatı ilə bağlı çox mühüm məsələlərin həllinə əlverişli zəmin yaradır. “Qlobal Rəqabət Qabiliyyəti İndeksi, 2014-2015” hesabatında biznesin qeydiyyatı göstəricisi üzrə Azərbaycan dünya ölkələrinin onluğuna daxil olub.
Dünya İqtisadi Forumunun Hesabatında bizneslə bağlı indekslər əsas meyarlar hesab olunur və respublikamız həmin göstəricilərə görə yaxşı nəticələr əldə etmişdir. Rusiya və Qazaxıstanı reytinqə görə geridə qoymağımız ölkəmizin qeyri-neft sektorunda daha çox artım meylləri əldə edərək, iqtisadiyyatın şaxələnməsinə nail olduğunu təsdiqləyir.
Beləliklə, hesabat ölkədə sosial-iqtisadi inkişaf proseslərinin beynəlxalq səviyyədə müsbət qiymətləndirilməsini təsdiqləyir. Aparılan davamlı islahatlar nəticəsində ölkənin iqtisadi qüdrətinin əhəmiyyətli dərəcədə güclənməsini, dinamik sosial-iqtisadi inkişafı və insanların sosial rifah halının yaxşılaşmasını əks etdirir. Xüsusən son illərdə qeyri-neft sektorunda gedən sürətli inkişaf iqtisadiyyatın rəqabətə davamlığının artımına etibarlı zəmin yaradır.
S. SADIQOVA: RƏQABƏT STRATEGİYASI VƏ ONUN TƏHLİLİ
117 3. Azərbaycan iqtisadiyyatının rəqabət qabiliyyətinin yüksəldilməsində dövlətin rolu
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə ölkədə həyata keirilən sosial-iqtisadi inkişaf strategiyasının prioritetlərindən biri ölkə iqtisadiyyatının rəqabətqabiliyyətliliyinin yüksəldilməsidir [4, 5]. Uğurlu sosial-iqtisadi siyasət nəticəsində son 10 ildə Azərbaycan yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoymuş və iqtisadiyyatın davamlı inkişafı təmin edilmişdir. Qazanılmış uğurlar statistik göstəricilərdə əyani təsdiqini tapır: son 10 il ərzində ÜDM 3,2 dəfə, qeyri-neft sektoru 2,6 dəfə, o cümlədən informasiya və rabitə 8,2 dəfə, tikinti 4,7 dəfə, nəqliyyat 2,5 dəfə, kənd təsərrüfatı 1,5 dəfə, turizm 10,6 dəfə, dövlət büdcə gəlirləri 16 dəfə, investisiyalar 6,5 dəfə, xarici ticarət dövriyyəsi 6,6 dəfə, ixrac 9,3 dəfə, valyuta ehtiyatları 31,3 dəfə artmışdır. Bu müddətdə əhalinin gəlirləri 6,5 dəfə, orta aylıq əmək haqqı 5,5 dəfə artmış, yoxsulluğun səviyyəsi 8,4 dəfə azalaraq 5,3%-ə, işsizliyin səviyyəsi isə 5%-ə enmişdir. “Qlobal Rəqabət Qabiliyyəti indeksi” hesabatına görə rəqabət qabiliyyətliliyi reytinqində hazırda Azərbaycan 37-ci yeri tutur və ardıcıl olaraq 5 ildir ki, MDB məkanında liderlik mövqeyini qoruyub saxlayır. 2004-2008-ci (1-ci) və 2009-2013-cü (2-ci) və 2013-2018-ci (3-cü) illəri əhatə edən Dövlət Proqramları mövcud potensialdan səmərəli istifadə etməklə regionların davamlı sosial- iqtisadi inkişafına, müasir infrastruktur və sosial xidmətlərlə təminat səviyyəsinin yaxşılaşmasına və əhalinin sosial rifahının yüksəlməsinə səbəb olmuşdur [24-26].
artmış, sahibkarlığın sürətli inkişafı təmin edilmişdir. Son 10 il ərzində regionlarda 56 minə yaxın müəssisə fəaliyyətə başlamış, 900 mini daimi olmaqla 1,2 milyondan çox yeni iş yerləri yaradılmışdır. Son 10 ildə ölkə Prezidenti regionların inkişafına dair müxtəlif məsələlərin həlli ilə bağlı 300-dək sərəncam imzalamışdır. Dövlət proqramların icrasına bütün mənbələr hesabına 50,7 milyard, o cümlədən birinci proqrama 16 milyard, ikinciyə isə 34,7 milyard manat vəsait yönəldilmişdir. Son 10 ildə regionlarda məhsul istehsalı 3,2, sənaye məhsulu 3,1, rabitə xidmətləri isə 6,1 dəfə artmışdır. Bu dövrdə regionlardan vergi ödənişləri 14,2 dəfə artmışdır. Qeyd edək ki, artıq ölkənin 5 şəhər və rayonunda xərclər yerli gəlirlər hesabına maliyələşdirilir. Regionlarda dövlət proqramlarının ucra olunduğu 10 il ərzində bölgələrin infrastruktur təminatının gücləndirilməsi mühüm istiqamət kimi diqqət mərkəzində saxlanılmışdır. 2004-2013-cü illər ərzində ölkədə 8332 km, o cümlədən 2622 km respublika, 5710 km yerli əhəmiyyətli avtomobil yolları çəkilmiş və təmir olunmuşdur. Bu dövrdə 222 körpü və yol ötürücüsü tikilmiş, 85 körpü əsaslı təmir edilmişdir. 400 km-dən çox dəmir yolu əsaslı təmir olunmuş, regionlarda 4 yeni hava limanı tikilmiş və 2 liman tam yenidən qurulmuşdir. İPƏK YOLU, No.3, 2017
Azərbaycan Universiteti
118 Son 10 ildə17 elektrik stansiyası istismara verilmiş, 10 min km-dən çox elektrik xətləri və 1500-dən çox yarımstansiya inşa edilmişdir. Son 10 il ərzində ölkə üzrə ümumi uzunluğu 4,8 min km magistral qaz kəməri, 25 min km müxtəlif diametrli daşıyıcı xətt çəkilmiş, 8 min km boru xətti isə əsaslı təmir olunmuşdur. 50-ə yaxın qazpaylayıcı stansiya tikilmiş və ya yenidən qurulmuşdur. Görülmüş işlərin nəticəsi olaraq, regionlarda qazlaşma səviyyəsi 83,4%-ə çatdırılmışdır. 10 il ərzində regionlarda 3440 km içməli su xətti, 1225 km kanalizasiya kollektorları, 96 su anbarı, 39 su nasos stansiyaları tikilmişdir. Ölkə üzrə əhalinin fasiləsiz içməli su ilə təchizatı 26%-dən 55%-ə çatdırılmışdır. 400 mindən çox əhalisi olan 222 yaşayış məntəqəsində modul tipli sutəmizləyici qurğular quraşdırılmışdır. 32 rayonun 223 yaşayış məntəqəsində 250 subartezian quyusunun qazılması su təchizatının köklü surətdə yaxşılaşdırılmasına əhəmiyyətli töhfə olmuşdur. Rabitə xidmətlərinin keyfiyyətinin yüksəldilməsi üçün regionlarda 982 poçt şöbəsi, 1385 ATS tikilmiş və ya əsaslı təmir olunmuşdur. Bu gün regionlarda hər 100 nəfərdən 982 poçt şöbəsi, 1395 ATS tikilmiş və ya əsaslı təmir olunmuşdur. Turizm infrastrukturunun inkişafı istiqamətində görülən işlər xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Ötən müddətdə Qəbələ, Qusar, Quba, Naxçıvan, Mingəçevir, Şəki, Tovuz, Salyan, Lerik, Şəmkir və digər rayonlarda turizm kompleksləri, otellər, istirahət mərkəzləri istifadəyə verilmişdir. Son 10 ildə regionlarda 14 müasir otel tikilmiş, 5 ulduzlu otellərin sayı isə 35-ə çatmışdır. Ekoloji tədbirlər çərçivəsində mühafizə olunan ərazilərinin sahəsi 2 dəfə artırılaraq 900 min hektara çatdırılmış, 9 milli park yaradılmış, 20 milyon ağac və kol əkilmişdir. Prezident İlham Əliyevin “İnsan amili bizim siyasətimizin prioritetidir. Bizim siyasətimizin mərkəzində Azərbaycan vətəndaşı dayanır” strateji xəttinə uyğun olaraq, təhsil, səhiyyə və mədəniyyət sahələrinə xüsusi diqqət göstərilmişdir. Son 10 il ərzində 2710 məktəb tikilmiş və ya əsaslı təmir edilmişdir. Regionlarda 40 mərkəzi xəstəxana, 500-dən çox səhiyyə obyekti müasir avadanlıqlarla təmin olunmaqla tikilmiş və ya əsaslı təmir edilmişdir. 700-ə yaxın mədəniyyət, 250-dən çox idman və gənclər obyekti tikilmiş və ya yenidən qurulmuşdur. “ASAN xidmət”in fəaliyyətə başlaması vətəndaşlara göstərilən xidmətlərin keyfiyyətini, şəffaflığını və operativliyini daha da artırmışdır. Əhalinin sosial müdafiəsi sahəsində həyata keçirilən uğurlu siyasətin mühüm istiqamətlərindən biri kimi son 10 il ərzində məcburi köçkünlərin mənzil şəraitinin yaxşılaşdırılması məqsədilə 15 çadır şəhərciyi ləğv olunması, 77 qəsəbə salınmfsı və burada 40 min ailənin yerlışdirilməsini qeyd etmək olar. Aqrar sektora dövlət dəstəyi tədbirləri davam etdirilmişdir. Regionlarda müasir texnologiyalara əsaslanan məhsul istehsalı və emalı genişləndirilmiş, müasir quşçuluq və heyvandarlıq kompleksləri yaradılmış, aqrar sektorun infrastruktur təminatı əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşmışdır. Aqrar sektora böyük dövlət dəstəyi tədbirləri nəticəsində intensiv S. SADIQOVA: RƏQABƏT STRATEGİYASI VƏ ONUN TƏHLİLİ
119 metodlar əsasında kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı və ixracı artmış və özünütəminat səviyyəsi yüksəlmişdir. Son 10 ildə Taxtakörpü Su Anbarı, Naxçıvan Vayxır, Cəlilabad Göytəpə, Hacıqabul Pirsaat, Şamaxı Zoqalçay su anbarları, Türyançay və Bəhrəmtəpə hidroqovşaqları, Taxtakörpü-Ceyranbatan, Yuxarı Qarabağ, Yuxarı Şirvan, Yuxarı Mil kanalları əlavə torpaq sahələrinin dövriyyəyə cəlb edilməsində əhəmiyyyətli rol oynamışdır. Şəmkirçay Su Anbarının tikintisi isə bu sahədə əlavə imkanlar yaradacaqdır. “Aqrolizinq” xətti ilə yeni kənd təsərrüfatı texnika və texnoloji avadanlıqları alınaraq fermerlərə icarəyə verilmiş və ya satılmışdır. Torpaqların münbitliyini artırmaq və yüksək məhsuldarlığa nail olmaq, heyvanların cins tərkibini yaxşılaşdırmaq üçün mineral gübrələr, ətlik və südlük iribuynuzlu damazlıq heyvanlar güzəştli şərtlərlə fermerlərə verilmişdir. Pilot taxılçılıq təsərrüfatlarında ötən il hektardan 55 sentner taxıl və 100 sentnerdən artıq yüksək keyfiyyətli qarğıdalı yığılmışdır. Hazırda Beyləqan, Hacıqabul, Cəlilabad və Xaçmaz rayonlarında 5 iri fermer təsərrüfatı yaradılmışdır. “2012-2020-ci illərdə Azərbaycanda üzümçülüyün inkişafına dair Dövlət Proqramı” çərçivəsində işlər sürətlənmiş, üzüm istehsalı artmış, müasir texnologiyalara əsaslanan şərabçılıq müəssisələri açılmışdır. Sahibkarlığa Kömək Milli Fondu tərəfindən güzəştli kreditlərin 64%-i kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı və emalı layihələrinə yönəldilmişdir. Son 10 ildə ölkə regionlarında güzəştli kreditlər hesabına yeni müəssisələr istifadəyə verilmiş və bu sahədə 94 minə yaxın iş yeri açılmışdır. Yeni ixrac bazarlarının müəyyənləşdirilməsi və ərzaq məhsullarının ixracının artırılması daim diqqət mərkəzində saxlanılmışdır. Son 10 il ərzində qeyri-neft ixracı 4,7 dəfə, o cümlədən meyvə-tərəvəz emalı məhsullarının çeşidi 1,7 dəfə, ixrac ölkələrinin sayı isə 20 vahid artmışdır. Prezident İlham Əliyevin müəyyələşdirdiyi “Sahibkarlığın inkişafı dövlət siyasətidir və dövlət siyasəti kimi qalacaqdır” strateji xətti regionların sosial-iqtisadi inkişafı dövlət proqramlarının da başlıca istiqamətlərindən olmuşdur. Son 10 ildə biznes və investisiya mühitinin yaxşılaşdırılması və sahibkarlıq fəaliyyətinin genişləndirirlməsi sahəsində ardıcıl tədbirlər həyata keçirilmişdir. Sağlam rəqabətin təmin edilməsi üçün 400-dən çox xidmətin elektron qaydada göstərilməsi və “bir pəncərə” prinsipinin tətbiqi təmin edilmişdir. 10 il ərzində regionlarda 100 mindən çox sahibkarın iştirakı ilə keçirilmiş 1200-ə yaxın maarifləndirmə, biznes forum, konfrans və treninqlər keçirilmiş və nəticədə regionlarda güclü özəl sektor formalaşmışdır. Regionlarda 18 minə yaxın sahibkara 945,9 milyon manat güzəştli kredit verilmişdir. Güzəştli kreditlərin 78-%i və açılan iş yerlərinin 81%-i regionların payına düşür. Azərbaycan İnvestisiya Şirkəti regionlarda qeyri-neft sektorunun inkişafı və yeni texnologiyalara əsaslanan müəssisələrin yaradılması istiqamətində məqsədyönlü tədbirlər həyata keçirmişdir. Hazırda məşğulluqda özəl sektorun payı 74%-ə, vergi daxilolmalarında İPƏK YOLU, No.3, 2017
Azərbaycan Universiteti
120 72,5%-ə yüksəlmiş, sahibkarlıq subyektlərinin sayı 2,5 dəfə artmış, ÜDM-də özəl sektorun payı 80%-i ötmüşdür. 2014-2018-ci illəri əhatə edən Regionların inkişafı üzrə 3-cü dövlət proqramı əvvəlki proqramların məntiqi davamıdır. Bu proqram ölkədə qeyri-neft sektorunun sürətli inkişafına, ixracyönümlü və rəqabətə davamlı məhsul istehsalının artmasına, regionlarda infrastruktur və kommunal xidmətlərlə təminat səviyyəsinin yaxşılaşmasına, sahibkarlığın inkişafına və əhalinin məşğulluq səviyyəsinin yüksəlməsinə əhəmiyyətli töhfə verəcəkdir.
2011 2012 2013 2014 2015 2016 Hüquqi şəxslərin sayı 75632
78966 86010
94563 98803
102.000
27.10.2015
Şəkil 2. Azərbaycanda sahibkarlıq subyektlərinin paylanması
Azərbaycanda sahibkarlığın inkişafı sahəsində aparılan siyasət nüfuzlu beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən yüksək qiymətləndirilir. Davos İqtisadi Forumu Azərbaycan 0 100000 200000 300000
400000 500000
600000 2009
2010 2011
2012 2013
2014 2015 1
oktyabr 272597 306933 364600 432141 454997 519860 563946
85% 15%
Fiziki şəxslər Hüquqi şəxslər S. SADIQOVA: RƏQABƏT STRATEGİYASI VƏ ONUN TƏHLİLİ
121 iqtisadiyyatının rəqabətqabiliyyətliliyini 144 ölkə arasında 38-ci yerə qoymuşdur. “Doing Business 2015” hesabatında isə Azərbaycan 189 ölkə arasında 80-cı yerə yüksəlmişdir [27]. İnnovasiya və yüksək texnologiyalar əsasında rəqabət qabiliyyətli sənayenin inkişafına yeni təkan vermək məqsədilə sənaye və texnologiyalar parklarının yaradılmasına başlanılmışdır. Sumqayıt Kimya Sənaye Parkı, Balaxanı Sənaye Parkı, Mingəçevir Sənaye Parkı, Qaradağ Sənaye Parkı, Pirallahı Yüksək Texnologiyalar Parkı və Mingəçevir Yüksək Texnologiyalar Parkı yaradılmışdır. “Sənaye Parkları haqqında” Nümunəvi Əsasnamə təsdiq edilmişdir. Sənaye və texnologiya parklarında sahibkarlıq fəaliyyəti göstərən fiziki şəxslərin gəlirlərinin 7 il müddətinə gəlir vergisindən azad edilmişdir. Hazırda sənaye parklarına investorların cəlb olunması istiqamətində ardıcıl tədbirlər görülməkdədir. Ölkədə sənaye məhəllələrinin yaradılması barədə fəaliyyət göstərən proqramı Azərbaycan Prezidentinin “Sənaye məhəllələrinin yaradılması və fəaliyyətinin təşkili haqqında” Fərmanı ilə müəyyən edilmişdir. Ölkədə ilk sənaye məhəlləsi kimi Neftçala Sənaye Məhəlləsinin yaradılmasına start verilmişdir. Sənaye Məhəlləsinin fəaliyyətinin təşkilini və tənzimlənməsini “Azərbaycan İnvestisiya Şirkəti” ASC həyata keçirəcəkdir. Sənaye məhəlləsinin fəaliyyəti üçün 10 hektar torpaq sahəsi ayrılmış və Azərbaycan İnvestisiya Şirkətinə daimi istifadəyə verilmişdir. Ölkədə sahibkarlıq fəaliyyətini tənzimləyən qanunvericilik bazası innovativ inkişafın tələbinə uyğun olaraq yenilənir. 2015-ci ildə qəbul edilən “Sahibkarlıq sahəsində aparılan yoxlamaların dayandırılması haqqında” fərman yoxlamaların 2 il müddətinə dayandırılmasını nəzərdə tutur. Bu tədbir ölkədə sahibkarlığın inkişafına böyük təkan verəcək və qanunsuz müdaxilələrin aradan qaldırılmasına xidmət edəcəkdir. Sahibkarlıq fəaliyyətinə xüsusi razılıq verilən növlərin sayının azaldılması və şəffaflığının təmin edilməsi barədə Fərman da bu sahənin inkişafına böyük dəstəkdir. İndi bu işləri vahid orqan – “Asan xidmət” mərkəzləri həyata keçirəcəkdir. “Elektron lisenziya” portalının istifadəyə verilməsi ilə sahibkarlara lesenziyaların verilməsi prosesi tamamilə elektronlaşdırılır. Sahibkarların təcrübə keçməsi, ixtisas artırması və yenidən hazırlanması, hüquqi və iqtisadi biliklərinin artırılması üçün Bakı Biznes Tədris Mərkəzi yaradılmışdır. Mərkəzin 7 rayonda nümayəndəlikləri fəaliyyət göstərir. Son 5 ildə 256 sahibkar Almaniyada ixtisasartırma kursu keçmişdir, Mərkəz hazırda Bakı şəhəri və region sahibkarlarına məsləhət və treninqlər təşkil edir. Gənclərin məşğulluğunun təmin edilməsi və sahibkarlıq fəaliyyətinə cəlb edilməsini təşviq etmək üçün işlər həyata keçirilir. Pilot layihə kimi Quba-Xaçmaz Regional İnkişaf Mərkəzində biznes inkubator üçün yer ayrılmışdır. Balaxanı Sənaye Parkı, Sumqayıt Kimya Sənaye Parkında və Aran Regional İnkişaf Mərkəzində də analoji biznes inkubatorlar yaradılmışdır. Sahibkarlığın inkişafına dəstək mexanizmlərindən biri də onların investisiya təminatının gücləndirilməsidir. Bu işi gücləndirmək Azərbaycan İnvestisiya Şirkətinə İPƏK YOLU, No.3, 2017
Azərbaycan Universiteti
122 tapşırılmışdır. Şirkət ölkə iqtisadiyyatının qeyri-neft sektorunun sürətli inkişafı ilə bağlı vəzifələrin icrasını uğurla davam etdirir. 2003-cü ildə yaradılmış İxracın və İnvestisiyaların Təşviqi Fondu ölkənin ixrac potensialının artırılmasında, investisiya imkanlarının genişləndirilməsində, potensial tərəfdaşların tapılmasında və birgə əməkdaşlıq üzrə mühüm layihələr həyata keçirir. 2016-cı ildə 250 rəqabət qabiliyyətli məhsul istehsal edən müəssisə haqqında “Azərbaycan məhsullarının kataloqu” azərbaycan və ingilis dillərində, 130 aqrar sahə müəssisəsi haqqında “Azərbaycanda istehsal edilmişdir” katoloqu rus dilində, 350 rəqabət qabiliyyətli məhsul istehsal edən müəssisə haqqında “Azərbaycan sənayesi: şirkətlər və məhsullar” katoloqu azərbaycan və ingilis dillərində çap edilmiş və rəsmi internet səhifələrində yerləşdirilmişdir. Ölkəmizin 420 şirkəti haqqında “Azərbaycanda istehsal olunmuşdur” kataloqu rus və ingilis dillərində və elektron formatda hazırlanmışdır. “Azərbaycan 2020: gələcəyə baxış” İnkişaf Konsepsiyasında ixrac yönümlü iqtisadi model əsas götürülür və nəzərdə tutulur ki, iqtisadiyyatın rəqabətinin yüksəldilməsi və strukturunun təkmilləşdirilməsi qeyri-neft ixracının artmasına səbəb olacaqdır. Bununla yanaşı, innovasiya fəaliyyətinin təşviqi və genişləndirilməsi, biliyə əsaslanan və elmtutumlu iqtisadiyyatın formalaşması üçün ölkədə əlverişli zəmin yaratmışdır.
Azərbaycanın rəqabətqabiliyyətliliyinin yüksəldilməsi perspektivləri Azərbaycan Respublikası Prezidentinin irəli sürdüyü “Azərbaycan 2020: Gələcəyə Baxış” İnkişaf Konsepsiyası Azərbaycanın gələcək inkişafında rəqabət qabiliyyətinin yüksəldilməsi perspektivlərini müəyyən edir [5]. Konsepsiyasının başlıca strateji məqsədi mövcud imkan və resurları nəzərə almaqla, Azərbaycanda davamlı iqtisadi artım və yüksək sosial rifah, səmərəli dövlət idarəetməsi, qanunun aliliyi, cəmiyyətin ölkənin ictimai həyatında fəal statusu ilə səciyyələnən inkişaf mərhələsinə nail olmaqdır. Konsepsiya nəzərdə tutur ki, Azərbaycan əhalinin gəlirlərinin yüksək, işsizlik səviyyəsinin minimum həddə olduğu, inkişaf etmiş insan kapitalına, mühafizə edilən və sağlam ətraf mühitə, hər bir vətəndaşı üçün geniş imkanlara malik məkan olacaqdır. Nəzərdə tutulmuş tədbirlərin icrası nəticəsində dövrün sonuna ölkədə adambaşına düşən ÜDM-in həcmi iki dəfə artaraq 13000 ABŞ dollarına çatacaqdır. 2020-ci ilədək Azərbaycan adambaşına düşən ÜDM-in miqdarına görə “yuxarı orta gəlirli ölkələr” sırasına çıxmalıdır. Ölkəmizin karbohidrogen ixracından asılılığı tam aradan qaldırması, insan inkişafı ilə bağlı təsnifata görə “yüksək insan inkişafı” ölkələri qrupunda yer alması hədəflənmişdir. Azərbaycan Respublikasının iqtisadi inkişaf baxımından regionun lider dövlətindən beynəlxalq iqtisadi münasibətlər sistemində yüksək rəqabət qabiliyyətli iştirakçı statusuna yüksəlməsi reallaşacaqdır. Bu məqsədlə əlverişli coğrafi mövqeyi, böyük potensialı nəzərə S. SADIQOVA: RƏQABƏT STRATEGİYASI VƏ ONUN TƏHLİLİ
123 alınaraq, ölkənin regionun ticarət mərkəzinə çevrilməsi, qeyri-neft sektoru üzrə adambaşına düşən ixrac həcminin 1000 ABŞ dollarına çatdırılması planlaşdırılır. Göstərilən məqsədə çatmaq üçün bazar iqtisadiyyatı şəraitində sağlam rəqabəti təmin edən səmərəli dövlət tənzimlənməsi, enerjidən səmərəli istifadə, yüksək əlavə dəyər yaradan ixrac yönümlü iqtisadiyyata transformasiya və sosial-iqtisadi sahələrin inkişafına kompleks yanaşma prinsipləri əsas tutulacaqdır. Konsepsiya çərçivəsində istehsalın məhsuldarlığının artımı nəticəsində səmərəlilik və innovasiyaların üstünlüyünə əsaslanan iqtisadiyyata keçidin təmin olunması hədəflənir. İqtisadiyyatın rəqabət qabiliyyətinin artırılması makroiqtisadi sabitliyin qorunması, monetar və fiskal siyasətin koordinasiyasının gücləndirilməsi, biznes mühitinin yaxşılaşdırılması və özəl təşəbbüsün dəstəklənməsi, maliyyə xidmətləri bazarının inkişaf etdirilməsi, xarici ticarət və investisiya siyasətinin təkmilləşdirilməsi kimi istiqamətləri özündə cəmləşdirir. Bu dövrdə inflyasiyanın məqbul səviyyədə saxlanılması, daha çevik məzənnə rejiminə keçid nəzərdə tutulur. Məqsədyönlü şəkildə iqtisadiyyatın sahə strukturunun təkmilləşdirilməsi tədbirləri həyata keçiriləcəkdir. Neft-qaz və neft-kimya sənayesinin modernləşdirilməsi, alternativ və bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadə imkanlarının genişləndirilməsi, aqrar sektorun inkişafı və ərzaq təhlükəsizliyinin gücləndirilməsi, ticarət və xidmət növlərinin inkişaf etdirilməsi, xarici ticarətin və investisiyaların strukturunun təkmilləşdirilməsi prioritet istiqamətlər olacaqdır. Konsepsiyanın əhatə etdiyi dövr ərzində qeyri-neft sektoru üzrə ÜDM- in orta illik real artım tempinin 7%-dən çox olması nəzərdə tutulur. Hazırda qarşıda duran əsas vəzifə iqtisadiyyatın şaxələndirilməsini sürətləndirmək, neft gəlirlərinin səviyyəsindən asılı olmayaraq qeyri-neft sektorunun yüksək inkişaf tempini qoruyub saxlamaq və onun imkanlarını genişləndirməkdir. “Azərbaycan 2020: gələcəyə baxış“ Konsepsiyası ixrac yönümlü iqtisadi modelə əsaslanır və iqtisadiyyatın rəqabət qabiliyyətinin yüksəldilməsinə yönəldilmişdir. İKT-nin tətbiqinin genişləndirilməsi və inkişafı əsasında etibarlı təhlükəsizlik sisteminin yaradılması, milli standartların formalaşdırılması, ölkə üzrə tam rəqəmsal yayımın tətbiq olunması, “elektron hökumət” xidmətlərinin tam bərqərar olması Azərbaycanda müasir idarəetmənin formalaşması üçün əsas prioritetlərdir. Aydındır ki, istənilən iqtisadi artımın məqsədi insanların sosial rifahının yüksəldilməsidir. Sosial sahələr və insan kapitalının inkişafı Konsepsiyanın əsas prioritetlərindən biridir. Təhsil və səhiyyədə keyfiyyətin yüksəldilməsi, əhalinin sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi, gender bərabərliyinin təmin olunması və ailənin inkişafı, gəncləri potensialı və idmanın inkişaf etdirilməsi bu prioritetlər çərçivəsində əsas istiqamətlərdir. Konsepsiya çərçivəsində Azərbaycanda “mütləq yoxsulluq” problemi diqqət mərkəzindədir. Yoxsulluğun ləğv olunması, əhalinin orta təbəqəsinin genişləndirilməsi və rolunun gücləndirilməsi başlıca məqsədlərdən biridir. Dünya təcrübəsi göstərir ki, orta İPƏK YOLU, No.3, 2017
Azərbaycan Universiteti
124 təbəqənin güclü olduğu ölkələr sosial-iqtisadi cəhətdən daha yüksək inkişaf potensialına malik olurlar. Mədəni irsin qorunması və səmərəli idarə olunması, ətraf mühit və ekologiya problemləri də Kensepsiya çərçivəsində əsas prioritetlər kimi vurğulanmış və bu sahələrdə müvafiq siyasət və tədbirlərin həyata keçiriləcəyi nəzərdə tutulmuşdur.
məhsulun, həm sahənin, həm də ölkənin rəqabətqabiliyyəti problemlərinin dünya iqtisadiyyatının inkişaf meyillərərinə uyğun qurulmasını tələb edir.
Rəqabət qabiliyyətininin təyin edilməsində metodoloji yanaşmaların müxtəlifliyi göstəricilər və indikatorların daimi dəyişilməsini şərtləndirir. Bu baxımdan ölkə iqtisadiyyatının rəqabət qabiliyyətinin artırılmasına yönəldilmiş tədbirlərin işlənməsi və bütövlükdə rəqabət strategiyasının hazırlanması mühüm problemdir.
Bu mənada iqtisadiyyatın enerji tutumluğunun azaldılması, məhsul istehsalında yeni innovasiyalı texnika və texnologiyalardan istifadə olunması, məhsula çəkilən xərclərin azaldılması və s. bütövlükdə rəqabət qabiliyyətinin yüksəldilməsinə xidmət edir.
Məqalədə, Azərbaycan iqtisadiyyatının rəqabət qabiliyyəti, onun inkişaf meyilləri, rəqabətqabiliyyətliliyi səciyələndirən göstəricilər sistemi, bu sahədə dövlətin rolu, rəqabətqabiliyyətliliyin yüksəldilməsi istiqamətində ölkədə aparılan işlər və perspektivlər təhlil edilmiş və müvafiq tədbirlərin həyata keçirilməsi tövsiyyə olunmuşdur.
1.
Bakı, ADİU, 278 s. 2.
“Antiinhisar fəaliyyəti haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu, Bakı şəhəri, 4 mart 1993-cü il, № 526. 3.
Dərslik, Bakı, ADİU, 420 s. 4.
Azərbaycan sənayesi, Statistik məcmuə, Bakı, Səda, 2016, 230s. 5.
Azərbaycanda Xüsusi İqtisadi Zonalar və Sənaye Parklarının inkişafı layihəsi, 2013, 360s.
6.
Milli iqtisadiyyat və iqtisadiyyatın əsas sektorları üzrə strateji yol xəritələri, Azərbaycan Respublikası, Bakı şəhəri, 6 dekabr 2016-cı il. 7.
“Sənaye məhəllələrinin yaradılması və fəaliyyətinin təşkili haqqında” Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin Fərmanı. Bakı şəhəri, 8 oktyabr 2014-cü il 8.
1998-ci il, № 590-IQ. 9.
“2012-2020-ci illərdə Azərbaycanda üzümçülüyün inkişafına dair Dövlət Proqramı”, Azərbaycan Respublikası, Bakı şəhəri, 15 dekabr 2011-ci il. S. SADIQOVA: RƏQABƏT STRATEGİYASI VƏ ONUN TƏHLİLİ
125 10.
Абалкин Л.И., (1997) Экономическая стратегия для России: проблема выбора, Москва, ИЭ РАН, 234 c. 11.
Кушлин В.И., Фоломьев А.Н., Селезнев А.З., Смирницкий Е.К., (2000) Иннова- ционность хозяйственных систем, Москва, Эдиториал УРСС, 310 с. 12.
Sagheb N., Javadi M., (1994) Azerbaijan’s сontract of the сentury, finally signed with western oil consortium, Azerbaijan International, Winter, 127 p.
13. Tamiz Shahlar Joint Stock Company, Catalog, 2012, 72p.
14.
The multi-donor investment climate advisory service of the Worl Bank Group, 2008, 42p.
15.
Word Bank, The East Asian Miracle: Economic Growth and Public Policy, Oxford University Press, 2013, 342 p.
16. World Bank, Azerbaijan Country Economic Memorandum A New Silk Road: Export- ledDiversification, 2009, 296 p.
17. http://abc.az/eng/news
18.
http://www.azembassy.co.krhttp://aze.mofat.go.kr
19.
www.azstat.org
20.
www.bjfe.go.kr
21.
http://caf.kiep.go.kr
22.
http://www.cia.gov/library/publications
23.
http://eiti.org
24.
http://english.exportal.or.kr
25.
www.ftz.go.kr
26.
www.ftz.go.kr/gunsan
27.
http://www.invest.gov.tr Yüklə 0,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|