İqtisadi inkişaf baxımından ənənəvi xarici ticarət nəzəriyyəsi İqtisadi artımın motoru kimi xarici ticarət tezisi

Mündəricat

• Giriş .................................................................................................. 3

• İqtisadi inkişaf baxımından ənənəvi xarici ticarət nəzəriyyəsi ..........4

• İqtisadi artımın motoru kimi xarici ticarət tezisi .............................. 5

• Sənayeləşmə strategiyaları ................................................................ 6

• Aqrar sektorun sənayeləşməyə xidmətləri ........................................ 9

• Sənayeləşmə, təbii resursun qorunması və sərbəst ticarət .............. 10

• Artan proteksionizm və zəif inkişaf etmiş ölkələrin sənayeləşməsi ................................................................................. 11

• Aqrar məhsulların beynəlxalq ticarəti ............................................ 12

• Mənbələr ......................................................................................... 13

Giriş

• Zəif inkişaf etmiş ölkələrdə sənayeləşmə, iqtisadi siyasətin əsas məqsədlərindən biridir.

• Çünki sənayeləşmə inkişafın təkanverici qüvvəsidir.

• 1950-ci illərdən bəri, xüsusilə Yaponiyanın uğurundan sonra inkişafı sənayeləşmə ilə birlikdə işlədilməsi istiqamətində ümumi bir meyl yaranmışdır.

• Zəif inkişaf etmiş ölkələrdə inkişaf cəhdlərinin məqsədi aqrar sektora dayanan iqtisadi strukturun sənaye istiqamətində dəyişdirilməsidir.

• Bu xarici ticarət üçün də eynidir; qida və xammal ixracından yükəsək texnologiyanı özündə birləşdirən sənaye malları ixracına keçid.

• Qloballaşma prosesində bir ölkənin inkişafı xarici ticarət ilə sıx bağlıdır.

İqtisadi inkişaf baxımından ənənəvi xarici ticarət nəzəriyyəsi

• Ənənəvi xarici ticarət nəzəriyyəsinin təməlində dayanan Müqayisəli Üstünlük Nəzəriyyəsinə görə inkişaf etmiş ölkələr sənaye məhsulları, zəif inişaf etmiş ölkələr də qida və xammal sahəsində ixtisaslaşaraq ticarət etsələr hər ikisi qazanacaqdır.

• Ancaq bu statik yanaşmadır. Unuz müddəli dövrdə xarici ticarətin belə bir strukturu zəif inkişaf etmiş ölkələri inkişaf etmiş ölkələrdən daha da asılı hala gətirə bilər.

• Bu baxımdan zəif inkişaf etmiş ölkələr uzunmüddətli dövrdə öz xarici ticarətlərinin strukturunu sənaye məhsulları istiqamətində dəyişdirməyə məcburdurlar.

İqtisadi artımın motoru kimi xarici ticarət tezisi

• 1815-1913-cü illər arasında İngiltərənin əhalisi 3 dəfə, ÜDM-i 10 dəfə artdığı halda idxalı da 20 dəfə artmışdır ki, bu da Avstraliya, Yeni Zellandiya, Argentina, Cənubi Afrika kimi o günkü yeni məskunlaşan ərazilərin ixracatını artırmışdır.

• İngiltərədəki bu iqtisadi artım multiplikasiya effekti ilə yeni məskunlaşan ərazilərə və digər dünyaya yayılmışdır.

• Nəticədə ixracat artımı yeni inkişaf edən bu ölkələrdə, məşhur iqtisadçı Nurksenin söylədiyi kimi iqtisadi artım və inkişafı sürətləndirən lokomotiv amil roluna keçmişdir.

• Qısacası bu baxışa görə beynəlxalq ticarət, göstərilən ölkələr baxımından bir növ “iqtisadi artımın motoru” (the engine of growth) rolunu oynamıdşır.

Sənayeləşmə strategiyaları-1

• Strategiya ümumi model və ya yanaşma deməkdir; siyasətdən daha geniş mənalıdır. Hər hansı bir strategiya ancaq onunla uyğun olan siyasətlər vasitəsilə həyata keçirilə bilər.

• Sənayeləşmə strategiyaları:

• İdxalı əvəz edən (import-substitution) sənayeləşmə
• İxrac yönümlü (export-oriented) sənayeləşmə

Sənayeləşmə strategiyaları-2

• Ölkələri idxalı əvəz edən ticarət siyasətinə yönəldən səbəblər:

• Daxili bazar üçün istehsalın xarici bazar ilə müqayisə etdikdə daha asan olması,
• Daxili bazarda xarici bazarlara nisbətən daha yumuşaq rəqabətin olması,
• İdxalı əvəz edən siyasətin alternativ siyasətləri də, məsələn ixracatın təşviq edilməsini də əhatə etdiyi düşünülür,
• Valyuta xərclərinə qənaət ediləcəyi düşünülür,
• Yüksək inkişaf etmiş bir sənaye strukturu formalaşdırmanın təsirili vasitəsi kimi qəbul edilir,
• İdxalı əvəz edən ticarət siyasətinin, xüsusilə istehlak sektorları sahəsində xarici kapital investisiyalarını təşviq edəcəyi düşünülür.

Sənayeləşmə strategiyaları-3

• İdxalı əvəz edən ticarət siyasətinin yol açdığı problemlər:

• Resursların israfı,
• Xaricdən asılılıq (aralıq məhsulların idxalı artır),
• İxracat sektorları əlehinə doğan disbalans,
• Xarici borcların artması,
• Ölkəyə yad olan sənaye strukturu (işsizliyin artması).

Aqrar sektorun sənayeləşməyə xidmətləri

• Aqrar sektorun yığım mənbəyi olması,

• Aqrar sektorun valyuta mənbəyi olması,

• Aqrar sektorun qida və xammal mənbəyi olması,

• Aqrar sektorun iş qüvvəsi mənbəyi olması,

• Aqrar sektorun bazar yaratması,

• Aqrar sektorun sosial baxımdan stabil bir struktura malik olması.

Sənayeləşmə, təbii resursun qorunması və sərbəst ticarət

• Müasir dövrdə ekoloji problemləri də göz önünə alan davamlı inkişafın reallaşdırılması əhəmiyyət qazanmışdır.

• Ekoloji problem ölkələrin daxili problemi olmaqdan çıxmışdır.

• Qərbli ekologiya müdafiəçilərinə azad ticarət təbii mühitə mənfi təsir göstərən bir siyasətdir.

• Ölkələr arasında ekoloji standartların fərqli olması, bəzi sənaye sahələrinin ölkələr arasında yer dəyişdirməsindəki səbəbləri də izah edir.

Artan proteksionizm və zəif inkişaf etmiş ölkələrin sənayeləşməsi

• Zəif inkişaf etmiş və ya inkişaf etməkdə olan ölkələrin sənaye malları ixracında inkişaf etmiş ölkə bazarlarına sərbəst girə bilmələri, bu ölkələrin inkişafı baxımından böyük əhəmiyyət daşıyır.

• Başqa sözlə, sənayeləşmiş ölkələrdəki ticarəti məhdudlaşdırıcı siyasətlər, zəif inkişaf etmiş ölkələrin ixracat imkanlarını, digər ifadə ilə inkişaf etmələrini mühüm ölçüdə aradan qaldırır.

Aqrar məhsulların beynəlxalq ticarəti

• Aqrar sektor bütün ölkələrdə ən çox qorunan sektorlardandır.

• Bu aqrar sektorun təbii strukturundan irəli gəlir.

• Aqrar sektor məhsullaının beynəlxalq ticarətinin sərbəstləşdirilməsində DTT-nin 1995-ci ildə ortaya çıxardığı Kənd Təsərrüfatı Sazişinin mühüm payı vardır.

Mənbələr

• P. Krugman and M. Obstfeld, International Economics: Theory and Policy, Seventh Edition Pearson – Addison Weasley.

• H. Seyidoğlu, Uluslararası İktisat: Teori, Politika ve Uygulama, XV. Baskı, İstanbul, 2003.

• R. Karluk, Uluslararası Ekonomi: Teori ve Politika, VI. Baskı, İstanbul, 2002.

• İrşad Kərimli, Beynəlxalq İqtisadi Münasibətlərin Müasir Problemləri, Bakı, 2006.