Issn: 2148-6026. Yakın Doğu Üniversitesi Adına Sahibi Owner on Behalf of Near East University



Yüklə 3,32 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə33/92
tarix17.09.2017
ölçüsü3,32 Kb.
#205
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   92

74
 
Y
akın
 D
oğu
 Ü
nİversİtesİ
 İ
lahİYat
 F
akÜltesİ
 D
ergİsİ
lu kılardı.
98
 Bunun yanısıra Mekkeliler, ticaret için Mekke’ye gelen Fars 
ve  Bizanslılardan,  yabancı  tüccarlardan,  hareme  gelenlerden  elbise, 
deve vb. türden “harîm” denilen “itâve” vergisi alırlardı.
99
 Ukaz panayırı-
na gelen tüccarlar “itâve” denilen vergi öderlerdi.
100
 Bu vergiler dışında 
güçlü kabilelerin zayıf kabilelerden “itâve” denilen yıllık bir vergi aldığı, 
bu verginin zayıf kabileyi koruma ve güçlü kabilenin riyasetini kabullen-
me karşılığında ödendiği de
101
 kaydedilir. Cahiliye döneminde Gatârîf’in, 
Devs’i boyun eğdirerek ondan yıllık itâve vergisi aldığı
102
 Mekke’nin ca-
hiliyede herhangi bir azgına boyun eğmediği ve bunun neticesi olarak 
itâve vergisi ödemediği
103
 benzer şekilde Evs ve Hazreç’in de cahiliyede 
herhangi  bir  krala  itâve  ödemedikleri
104
  bununla  beraber  aralarındaki 
hâkimiyet çatışmaları neticesinde Kureyş’in Ezd kabilesine
105
 Hevâzin’in 
de Züheyr b. Cezîme b. Ravâha el-Absî’ye itâve (haraç) ödediği de
106
 ta-
rihî  rivayetler  arasında  yer  almıştır.  Yukarıdaki  tüm  bu  rivayetlerden 
itâvenin  çarşı  pazarlardan,  ticarî  mallardan  alınan  bir  vergi  mi  yoksa 
zayıf ve mahkûm olan bir kabilenin hâkim olan kabileye verdiği bir mah-
kûmiyet vergisi mi olduğu noktasında bir fikre varmak oldukça zordur. 
Çünkü rivayetlerin bir kısmında itâve, çarşı pazarlardan alınan bir tica-
ret vergisi olarak yer alırken diğerlerinde hâkim kabilenin boyun eğen 
kabileden aldığı bir vergi olarak yansıtılmıştır. Bununla beraber cahiliye 
şairi Huneyn b. Câbir et-Tağlibî’nin
107
 ve Yemenli şair Haykatân’ın şiirle-
rinde eryân ve haraç manasında bu vergiden söz edilmiştir:
Irak pazarlarının tamamında itâve vardır, kişinin sattığı her şeyde dirhem 
vergisi (meksu dirhem) vardır.
108
‘Biz likâhız, itâve ödemeyiz’ dediniz, eryân vermek kaçmaktan daha kolay-
dır.
109
98  Sâlim, Târîhu’l-Arab, s. 360; Dellû, Cezîretu’l-Arab, s. 148.
99  Muhammed  b.  Habîb  el-Bağdâdî,  Kitâbu’l-Munammak  fî  Ahbâri  Kureyş,  (Tas.  Hurşid 
Ahmed Fâruk) ‘Âlemu’l-Kütüb, Beyrut 1985, s. 128-129; İbn Düreyd, el-İştikâk, s. 282; 
Cevad Ali, a.g.e., c. VII, s. 21; c. IX, s. 303; Şerîf, Mekketu ve’l-Medînetu fi’l-Câhiliyye, s. 
163;  Şevkî  Dayf,  Târîhu’l-Edebiyyi’l-‘Arabiyyi  el-‘Asru’l-Câhilî,  Dâru’l-Me‘ârif,  10.  Bsk., 
Kahire ty., s. 50; Selâme, Kureyş, s. 172. 
100 Berrû, Târîhu’l-‘Arab, s. 247.
101  Alî b. Hüseyin b. Muhammed Ebu’l-Ferec el-İsfahânî, el-Eğânî, (Tah. Semîr Câbir), Dâru’l-
Fikr, 2. Bsk., Beyrut ty., c. IX, s. 100; c. XIII, s. 248; c. XX, s. 400; Cevad Ali, a.g.e., c. IX, s. 
311; Hüseyin el-Hâc Hasen, Hadâratu’l ‘Arab fî ‘Asri’l-Câhiliyye, el-Müessesetu’l-Câmi‘atü, 
3. Bsk., Beyrut 1997, s. 124; Mahmûd Selâm Zenâtî, en-Nuzumu’l-İctimâiyye ve’l-Kânûni-
yye fî Bilâdi’n-Nehreyn ve İnde’l-Arab
, yy. 1986, s. 108, (Bilâdi’n-Nehreyn kısmı).
102 İsfahânî, el-Eğânî, c. XIII, s. 248; Cevad Alia.g.e., c. IX, s. 311.
103 Câhız, er-Resâilu’s-Siyâsiyye, s. 16.
104 İbn Abdi Rabbihel-Ikdu’l-Ferîd, c. II, s. 65; c. III, s. 288; Cevad Ali, a.g.e., c. IX, s. 311.
105 İbn Habib, el-Munammak, s. 207.
106 İbn Abdi Rabbih, el-Ikdu’l-Ferîd, c. VI, s. 5.
107 Cevad Ali, a.g.e., c. IX, s. 306-307, 302; c. XIV, s. 161.
108  Dabbî, el-Mufaddaliyât, s. 211; Câhız, el-Hayavân, c. VI, s. 391; c. I, s. 215; Ahfeş el-Asğar, 
el-İhtiyâreyn
, s. 333; Nehrevânî, el-Celîsu’s-Sâlih, s. 382; Habbû, Târîhu’l-‘Arab, s. 241.
109 Câhız, er-Resâilu’s-Siyâsiyye, s. 533-534; Câhız, Resâilu’l-Câhız, c. I, s. 187; Cevad Ali, 
a.g.e
., c. IX, s. 302.


Cahileye Döneminde Malî Yükümlülükler ve Bunların Kur’ân’daki Yansımaları
 
75
Cahiliye döneminde bu vergiler, zaman ve mekâna göre değişmek-
teydi. Kabile ve aşiretlerden alınırdı. Hükümete vergiyi ödeme sorum-
luluğunu  kabile  ve  aşiret  reisleri  üstlenirlerdi.  Bu  vergiler,  reislerin 
hükümetle olan bağlantısına güç ve merkezî otoritesine bağlı idi. Ka-
bile reisi kabile üyelerinden her bir ferde vergi payını tayin ederdi.
110
 
Konulan bu vergileri ödemekten kaçanlara, mahsullerinin tamamını 
almak, kaçakçının bütün malını yoketmek yahut ölümle cezalandır-
ma şeklinde ağır cezalar da verilirdi.
111
 Dolayısıyla da o dönemde bu 
vergileri ödemekte direten insanların ağır cezalarla telîn edilme anla-
yışı, Kur’ân’da da teşekkül ve tecessüm etmiştir. O nedenle Kur’ân’da 
zekâtların  ödenmesi  hususunda  getirilen  “cebrîlik”  unsuru
112
  aslın-
da  vahyin  pek  çok  uygulamada  o  günkü  Arap  toplumunun  teamül 
ve tasavvurlarına muvafık ve mutabık bir şekilde vahyolunduğunun 
bir göstergesi olsa gerektir. Zekâtın kısmen İslam öncesi mahkûmiyet 
vergileriyle ilişkili olduğunun en açık göstergesi, Hz. Muhammed vefat 
eder etmez İslam idaresi altına girmiş olan kabilelerin eski egemenlik-
lerine geri dönmeleri neticesinde, namaz ve oruç gibi ibadetlere devam 
etmeyi istedikleri ve Müslüman olduklarını söyledikleri halde Medine 
merkezine zekâtı vermek istememeleri ve bunu kendi kabilelerine ver-
meyi düşünmüş olmalarıdır.
113
2. İLAHLARA VE MABETLERE SUNULAN DİNÎ, 
İÇTİMAÎ VERGİLER 
a. Rifâde
Cömertliğin, yedirip içirmenin çöl şartlarının üretmiş olduğu Ara-
bın bir kültürü olması, ibadet maksadıyla Mekke’ye gelen insanların 
ihtiyaçlarını karşılamak ve onlara hizmet duygusu, bazı malî mües-
seselerin  kurulmasını  ve  vergi  ihdasını  zaruri  kılmıştır.  Bu  sebeple 
Hz. Peygamber’in beşinci göbekten dedesi Kusay, her sene Mekke’yi 
ziyaret eden hacıların yoksullarına yemek vermek için Kureyş’e haraç 
(malî vergiler) koymuştur.
114
 Bunu da şu ifadelerle dile getirmiştir:
Ey  Kureyş  topluluğu!  Sizler  Allah’ın  komşuları  ve  harem  ehlisiniz.  Hacı-
lar ise, Allah’ın misafirleri ve onun evinin ziyaretçileridir. Onlar ikrama en 
layık misafirlerdir. Hac döneminde onlara yiyecek ve içecek temin edin… 
Onlar, bunu yaptılar. Her yıl bunun için mallarından haraç veriyorlardı. 
110 Cevad Ali, a.g.e., c. IX, s. 313.
111 Cevad Ali, a.g.e., c. XIV, s. 171.
112 Tevbe, 9/103, 60; Mehmet Erkal, İslam’ın Erken Döneminde Vergi Hukuku Uygulamaları
İsam Yay., İstanbul 2009, s. 39.
113 Bkz. Fazlur Rahman, İslâmî Yenilenme Makaleler I, Ankara Okulu Yay., (Der ve Çev. Adil 
Çiftçi), Ankara 2000, s. 112.
114 Sa’d  Zağlûl  Abdulhamîd,  fî  Târîhi’l-‘Arab  Kable’l-İslâm,  Dâru’n-Nahdati’l-‘Arabiyye, 
Beyrut 1976, s. 289.


Yüklə 3,32 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   92




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə