İSTİfadə A. Z. Məmmədova, R. X. Məmmədova, R. V. Bəndəliyeva. G. V.Şadlinskaya



Yüklə 157,46 Kb.
Pdf görüntüsü
tarix06.03.2018
ölçüsü157,46 Kb.
#30693


1(57)2017 

 

 



30 

KİMYANIN TƏDRİSİNDƏ MODUL TƏLİM TEXNOLOGİYASINDAN 

İSTİFADƏ 

 

A.Z.Məmmədova, R.X.Məmmədova, R.V.Bəndəliyeva. G.V.Şadlinskaya, 



E.M.Mustafayeva 

 

Məqalədə  modul  təlim  texnologiyasının  mahiyyəti,  digər  təlim 



sistemlərindən  üstünlükləri,  modulların  hazırlanması,  kimyanın 

tədrisində  istifadə  imkanları  barədə  ədəbiyyat  materialları  əsasında 

ümumiləşdirmələr aparılmış və müvafiq sxem tərtib edilmişdir. Modul 

texnologiyasının  kimyanın  tədrisindəı  istifadə  metodikasına  aid 

kurikulumla  tədris  aparılan  VIII  sinif  kimya  kursundan  “Kimyəvi 

rabitə”  tədris  vahidinin  modulu  hazırlanmışdır.  Modulun  məzmunu 

doqquz tədris elementini (TE) əhatə edir. Hər bir tədris elementinə aid 

dərslərin  məqsədlərinin  reallaşdırılması  üçün  sual  və  tapşırıqlar, 

həmçinin  istinad  konspektləri  verilmişdir.  Modulun  məzmununda 

“Kimyəvi  rabitə”-yə  aid  bütün  məsələlərin  şagirdlər  tərəfindən 

hərtərəfli mənimsənilməsinin təmin edilməsi nəzərə alınmışdır. 

 

 

Müasir  təhsil  sistemində  təlim  prosesinin  səmərəli  təşkili,  şagirdlərin 

müstəqil  bilik  qazanmalarının  təmin  edilməsi  üçün  yeni  pedaqoji 

texnologiyalardan  istifadəyə  üstünlük  verilir.  Yeni  pedoqoji  texnologiyaların 

tədrisdə,  o  cümlədən  kimyanın  tədrisində  tətbiqi  nəticəsində  şagirdlərin  idrak 

fəaliyyəti,  intellektual  səviyyəsi,  müstəqilliyi,  elmə  marağı,  yaradıcılığı  və  s. 

xüsusiyyətlərini  inkişaf  etdirmək  mümkündür.  Belə  təlim  texnologiyalardan  biri 

də  dərsdə  ünsiyyətin  subyekt-subyekt  səviyyəsində  qurulmasına  imkan  verən 

modul təlim sistemi (MTS)-dir [1]. 

Modul  təlim  sistemində  öyrənən  modul  üzərində  müstəqil  işləyərək 

konkret  tədris  məqsədlərinə  nail  olur.  Bu  təlim  müəllim  –  şagird,  şagird-şagird 

münasibətlərinin  yaranmasını  reallaşdırmaqla  yanaşı,  məzmunun  məqsədlərini 

öyrənənlər  tərəfindən  hissə-hissə  mənimsəməsini  təmin  edir  ki,  bu  da  onların 

arasındakı  ünsiyyət  formalarının  çevik  dəyişilməsinə  şərait  yaradır.  Bu  sistemin 

əsas  vasitəsi  tədris  moduludur.  Modul  -    tədris  materialını  və  ona  yiyələnmək 

üçün zəruri didaktik texnologiyanı özündə ehtiva edən vahid “didaktik blokdur”. 

Modulun  tərkibində  əməli  fəaliyyət  planı,  informasiya  bankı,  konkret  didaktik 

məqsədlərə nail olmaq üçün metodik göstərişlər öz əksini tapır. Bu baxımdan da 

modul  məzmun  və  öyrənmə  metoduna  görə  şagirdin  idrak  fəaliyyətinə  tam 

uyğunlaşdırılmış, fərdiləşdirilmiş təlim proqramıdır. 

Kimyanın  tədrisində  bu  təlim  metodundan  istifadə  üçün  əvvəlcə  modul 

proqramı tərtib edilməlidir [2-4]. Bu proqram Kompleks Didaktik Məqsəd (KDM) 

və ona nail olmaq üçün modullar toplusunu özündə birləşdirir. Modul proqramını 



Kimya məktəbdə 

 

31 



 

tərtib  etmək  üçün  kimya  müəllimi  ilk  növbədə  kursun  əsas  elmi  ideyalarını 

dəqiqləşdirməli,  daha  sonra  təlim  məzmununu  bu  ideyalar  ətrafında  müəyyən 

bloklar formasında strukturlaşdırmalıdır. 

Mütəxəssislər  Kompleks  Didaktik    Məqsədin  iki  səviyyəsinin 

mövcudluğunu göstərirlər: 

-

 

təlim  məzmununun  oyrənən  tərəfindən  mənimsənilməsi  və  praktik 



fəaliyyətdə istifadə səviyyəsi; 

-

 



gələcəkdə digər tədris materiallarının öyrənilməsində ondan istifadə 

XDM-lər  Tədris  Elementinin  öyrənilməsinə  imkan  verir.  Hər  bir  XDM-ə 

bir tədris elementi uyğun gəlir  

Formalaşdırılmış modulun  strukturunu aşağıdakı kimi təsvir etmək olar: 

  

 

 



 

 

 



 

 

 



Modul  təliminin  əsas  prinsipi  Kompleks,  Birləşdirici  və  Xüsusi  Didaktik 

Məqsədlərin  əlaqələndirilməsindən,  birləşdirilməsindən  ibarətdir.  Beləki,  XDM-

lərin  oyrənilməsi  konkret  modulun  BDM-in  oyrənilməsinə,  bütün  BDM-lərin 

öyrənilməsi isə KDM-in öyrənilməsinə imkan verir.  

Mütəxəssislər  Tədris  modulu  hazırlayarkən  aşağıdakı  praktik  qaydalara 

riayət olunmasını məsləhət bilirlər: 

-

 

 yeni  modulla  işə  başlamazdan  əvvəl  şagirdin  ilkin  hazırlıq  səviyyəsi 



haqqında məlumat əldə etmək zəruridir. İlkin yoxlamanın məqsədi çatışmazlıqları 

müəyyən etmək, onları aradan qaldırmaqdır. Nəticədən asılı olaraq, zəruri hallarda 

aşağıdakı ardıcıllıqla biliyin korreksiyası aparılmalıdır: 

-

 



hər  tədris  elementinin  sonunda  cari  nəzarəti  həyata  keçirmə  imkanı 

yaradılmalı; 

-

 

modulla iş tamamlandıqdan sonra yekun nəzarət həyata keçirilməli, cari 



mənimsənilmə səviyyəsi müəyyənləşdirilərək, zəruri korreksiya işi aparılmalıdır. 

Modul təlim texnologiyasında öyrənənin işinin səmərəli olması üçün tədris 

materialı  elə  şərh  edilməlidir  ki,  o  asanlıqla  mənimsənilsin.  Tədris  materialı 

müəllim-öyrənən  dialoqu  formasında  tərtib  edilməli  və  öyrənəni  aktiv  idrak 

fəaliyyətinə  sövq  etməlidir.  Deyilənlərin  reallaşması  isə  modulun  strukturundan 

çox asılıdır. 



Kompleks Didaktik 

sistem (KDM) 

 

Birləşdirici Didaktik 



Məqsədlər (BDM)  

 

Xüsusi Didaktik 



Məqsədlər (XDM)  

Tədris Elementi 

(TE) 


1(57)2017 

 

 



32 

Modulun  strukturu  tədris  elementlərindən  əlavə  daha  üç  kiçik  blokdan 

ibarətdir: 

 



modulun ilkin bloku – burada modulun ümumi didaktik məqsədləri şərh 

edilir; 


 

modulun sonuncu bloku – burada modulun qısa xülasəsi şərh edilir; 



 

çıxış nəzarət bloku – burada modulun mənimsənilməsini müəyyən etmək 



üçün suallar hazırlanır və yoxlamalar həyata keçirilir. 

Mütəxəssislər  Modul  təlim  sistemi  (MTS)-nin  üstünlükləri  barədə  qeyd 

edirlər ki, bu sistemdə hər kəs sərbəst, müstəqil işləyir, müəllim və yoldaşlarından 

zəruri  halda  məsləhət  alır  və  nəticədə  materialın  məzmunu  daha  dərindən  dərk 

edilir [1]. 

Kimyadan  hər  hansı  tədris  vahidinin  modul  texnologiyası  ilə  tədrisi  üçün 

əvvəlcə  onun  planı  hazırlanır.  Planlaşdırmada  şagirdlərin  idrak  fəaliyyətinin 

məntiqi inkişafı və müəllimin təlimverisi fəaliyyətinin inkişafı əsas götürülür. Bu 

cür  planlaşdırma  didaktikada  tsiklik  planlaşdırma  kimi  qəbul  olunur. 

Mütəxəssislər tsikli tədris proqramının bir mövzusundan o biri mövzusuna qədər 

təlim  prosesləri  təşkilində  şagirdlərin  idrak  fəaliyyətinin  və  müəllimin  öyrədici 

fəaliyyətinin məntiqi ardıcıllığının tsikli kimi nəzərdə tuturlar. Plan hazırlandıqda 

əvvəlcə  tədris  vahidinin,  sonra  isə  onun  hissələrinin  öyrənilməsinə  aid  dərslərin 

məqsədləri, bu məqsədlərə çatmaq üçün vəzifələrin yerinə yetirilmə ardıcıllığı və 

mərhələləri nəzərdə tutulur [5]. 

Modul  təlimi  tətbiq  edilən  dərslərdə  təlim  prosesini  mütəxəssislər 

aşağıdakı ardıcıllıqla aparılmasını məqsədəuyğun hesab edirlər: 

-

 



şərhetmə  dərsi,  burada  tədris  vahidinin  modulunun  əsas  məzmunu 

müəllim  tərəfindən  şərh  olunur,  şagirdlər  qeydlər  aparır,  onlar  məzmunun  əks 

olunduğu cədvəl, sxem və diaqramlarla tanış edilir; 

-

 



müstəqil işlərin növləri müəyyənləşdirilir; 

-

 



öyrənilənlərin müzakirəsi və səhvlərin düzəldilməsi aparılır. 

Kimyanın  tədrisində  modul  təlim  texnologiyasından  istifadəyə  aid 

kurikulumla  uyğun  olaraq  hazırda  tədrisi  VIII  sinifdə  nəzərdə  tutulan  “Kimyəvi 

rabitə” tədris vahidinin modulunu və onun tədris elementlərinə aid dərslərin təşkili 

və keçirilməsi metodikasını təqdim edirik [6,7]. 

Mövzu  doqquz  tədris  elementindən  (TE)  ibarət  modul  tsiklində  öyrənilə 

bilər. Modul tsiklini aşağıdakı tədris elementlərinə bölmək olar: 

1. Modul materialının öyrənilməsinə hazırlıq 

2. Kimyəvi rabitə və onun növlərinin ümumi xarakteristikası 

3. Kovalent rabitə və onun əmələgəlmə mexanizmi  

4. Kovalent rabitənin növləri 

5. Kovalent rabitənin xassələri 

6. Atom orbitallarının hibridləşməsi və molekulların quruluşu 



Kimya məktəbdə 

 

33 



 

7. İon, metal və hidrogen rabitələri 

8. Kristal qəfəslərin tipləri 

9.  Yekunlaşdırma.  Modul  materiallarının  mənimsənilmə  səviyyəsinin 

müəyyənləş-dirilməsi.  

Mövzunun tədrisinin məqsədləri: şagirdlərin dövri sistemdə elementlərin 

xassələrinin  dəyişməsi  qanunauyğunluqları,  atom  radiusu,  ionlaşma  enerjisi, 

elektromənfilik barədə əvvəlki dərslərdə əldə etdikləri biliklərini aktuallaşdırmaq, 

onların  kimyəvi  rabitə  anlayışının  mahiyyəti,  tipləri,  kovalent  rabitənin 

əmələgəlmə  mexanizmi  növləri,  xassələri,  hibridləşmə  anlayışı,  molekulların  

forması, ion, metal və hidrogen rabitələri, kristal qəfəsin tiplərinə aid yeni biliklər 

əldə  etmələrinə  nail  olmaq.  Modul  materialları  əsasında  şagirdlərin  müqayisə, 

təhlil,  ümumiləşdirmə  kimi  əqli  əməliyyatlar  aparmaqla  maddələrin  xassələrinə 

əsasən  quruluşları  və  əksinə  quruluşlarına  əsasən  xassələri  barədə  müəyyən 

nəticələr  çıxarmaq,  fəndaxili  və  fənlərarası  inteqrasiya  yaratmaq  bacarıqlarını 

inkişaf etdirmək. 

Dərslərdə  istifadə  olunan  resurslar:  kimyəvi  elementlərin  dövri  sistem 

və  nisbi  elektromənfilik  cədvəlləri,  kimyəvi  rabitənin  və  hibridləşmənin  əmələ 

gəlməsində atom orbitallarının  iştirakını, hibridləşməni, kristal qəfəslərin tiplərini 

əks etdirən şəkillər, modulun məzmununa aid  cədvəl və istinad konspektləri. 



TE-1. Modul materialının öyrənilməsinə hazırlıq 

Şagirdlər mövzuya aid modulun məzmunu əks olunmuş cədvəllə (Cədvəl) 

tanış  edilir  və  onlara  tələb  olunan  məqsədlərə  nail  olmağın  yolları  izah  edilir. 

Cədvəl  iri  çap  vərəqində,  yaxud  ekran  vasitəsilə  təqdim  oluna  bilər.  Şagirdlər 

modulun məzmununu dəftərlərinə köçürürlər. 

Modulun  məzmununa  aid  şagirdlərin  əvvəlki  dərslərdə  əldə  etdikləri 

bilikləri aktuallaşdırmaq üçün onlara aşağıdakı suallar verilir: 

 



 Atomun  elektron  quruluşu  elementlərin  dövri  sistemdəki  yerindən 

əlavə daha hansı xassələrini müəyyən edir? 

 

Atom radiusu nəyə deyilir? 



 

İonlaşma enerjisi və elektromənfilik anlayışlarını ifadə edin. 



 

 Dövri 



sistem  cədvəlində  atomların  ionlaşma  enerjiləri  və 

elektromənfiliklərinin 

əsas  yarımqruplar  və  dövrlər  üzrə  dəyişməsi 

qanunauyğunluqlarını xarakterizə edin. 

 

Nisbi  elektromənfilik  cədvəlinə  əsasən  metallar  və  qeyri-metalların 



dövri sistem cədvəlində yerini müəyyən edin. 

Verilən  sual  və  tapşırıqların  cavabları  müəllimin  korreksiyası  ilə 

dəqiqləşdirilir. 

 

 




1(57)2017 

 

 



34 

Cədvəl. 

“Kimyəvi rabitə” mövzusunda modulun məzmunu 

№ 

TE 

Bilir 

Bacarır 

2. 


Kimyəvi  rabitə  və  onun    əmələ 

gəlməsində  valent  elektronlarının 

rolunu.  Kimyəvi  rabitənin  əsasən 

kovalent,  ion  və  metal  rabitələri 

kimi  tiplərə  bölünməsini.  Kova-

lent  rabitənin  ümumi  elektron 

cütü vasitəsi ilə yaranmasını.  

 



Molekulda  kimyəvi  rabitənin  yaranmasının 

təbiətinin  qarşılıqlı  təsirdə  olan  atomların  xarici 

elektron  təbəqələrinin  quruluşu  ilə  əlaqədar 

olduğunu izah edir; 

 

 atomların  elektromənfiliklərininin  qiymətinə 



görə  kimyəvi  rabitənin  əmələ  gəlməsinin  üç  halını 

ayırd edir; 

 

molekulların elektron formullarını tərtib edir. 



3. 

Kovalent  rabitənin  mübadilə  və 

donor-akseptor 

mexanizmi 

ilə 

əmələ 


gəlməsini. 

Valentlik 

anlayışının 

kimyəvi 


rabitə 

baxımından  kovalent  rabitələrin 

sayına bərabər olduğunu. 

 



Müxtəlif  maddələrin  misalında  mübadilə  və 

donor-akseptor  mexanizmləri  ilə kovalent rabitənin 

əmələgəlmə mexanizminin sxemlərini tərtib edir; 

 



birləşmələrdə  atomlar  arasındakı  kovalent 

rabitələrin  sayına  görə  elementlərin  valentliyini 

müəyyənləşdirir. 

4. 


Kovalent  rabitənin  növlərini,  σ- 

(siqma)  və  π-  (pi)  rabitələrin 

mahiyyətini, rabitənin tərtibini. 

 



Kovalent  rabitələrin  növlərinin  mahiyyətini 

əsaslandırır,  onları  misallarla  izah  edir,  σ-  və  π- 

rabitələrin əmələgəlməsi sxemlərini tərtib edir; 

 



birqat,  ikiqat  və  üçqat  rabitəli  maddələrə  aid 

misallar  göstərir,  onlarda  σ-  və  π-  rabitələri 

fərqləndirir. 

5. 


Kovalent  rabitənin  xassələrini, 

onların mahiyyətini və ifadəsini. 

Kovalent  rabitənin  xassələrini  müxtəlif  maddələr 

üzərində 

izah 

edir 


və 

onların 


rabitənin 

möhkəmliyinə təsirini əsaslandırır. 

6.  

 

 



Hibridləşmənin  mahiyyətini,  sp 

(es-pe), sp

2

 (es-pe-iki), sp



3

 (es-pe-


üç)  hibridləşmələrinnin  yaranma-

sını  və  onlara  uyğun  molekulun 

formasının dəyişməsini. 

 



Hibridləşmənin  mahiyyətini  ifadə  edir,  atom 

orbitallarının  hibridləşməısinin  sxemini  tərtib  edir 

və onları şəkillər üzərində izah edir; 

 



metan,  ammonyak  və  su  molekullarında  eyni 

hibridləşmə 

olmasına 

baxmayaraq, 

rabitə 

bucaqlarının fərqli olmasının səbəbini izah edir. 



7. 

 

 



İon, 

metal 


və 

hidrogen 

rabitələrinin  mahiyyətini,  onların 

hansı  element  atomları  və  hansı 

maddə 

molekulları 



arasında 

yarana bilməsinin səbəbini. 

 

İon  və  metal  rabitələrinin  əmələgəlməsini 



misallar  üzərində  göstərir,  onların  kovalent  rabitə 

ilə oxşar və fərqli cəhətlərini izah edir; 

 

qarışıq  rabitəli  maddələrə  misallar  göstərir, 



hidrogen rabitəsini yaranması sxemini tərtib edir və 

onun  digər  rabitələrə  nisbətən  zəif  olmasının 

səbəbini izah edir. 

8.  


Maddələrin kristal və amorf halda 

olmasını, 

kristal 

qəfəslərin 

tiplərini, onların fərqli cəhətlərini. 

 



Kimyəvi  rabitənin  xarakterinə  görə  kristal 

qəfəsin tiplərini ayırd edir,onlara misallar göstərir; 

 

maddə  tərkibinin  sabitliyi  qanunun  yalnız 



molekulyar  quruluşlu  maddələrə  aid  olmasının 

səbəbini aydınlaşdırır. 

 



Kimya məktəbdə 

 

35 



 

TE-2. Kimyəvi rabitə və onun növlərinin ümumi xarakteristikası 

Məqsəd: 

1.  Atomların xarici  elektron  təbəqələri  barədə  biliklərini  aktuallaşdırır  və 

ona əsasən valent elektronlarını müəyyən edir. 

2.  Atomların  elektromənfiliklərinin  qiymətinə  əsasən  kimyəvi  rabitəni 

tiplərə ayırır. 

3.  Maddələrdə  kimyəvi  rabitənin  yaranması  sxemlərini  (elektron 

formullarını)  tərtib edir və mahiyyətini aydınlaşdırır. 

Sinfin  təşkilindən  sonra  şagirdlər  qruplara  bölünür  və  istinad 

konspektindən istifadə etməklə onlara aşağıdakı sual və tapşırıqların icra edilməsi 

tapşırılır. 

 

Hidrogen,  oksigen,  xlor  və  natrium  atomlarınin  elektron  formullarını 



yazın  və  onların  xarici  elektron  təbəqəsində  olan  elektronların  sayını  müəyyən 

edin. 


 

Sizcə molekulda atomlar necə olur ki, bir yerdə qala bilir? 



 

Təsirsiz qazların xarici energetik səviyyəsində neçə elektron olur? 



 

 Helium və neonun elektron formulunu yazın. 



 

Atomun  xarici  elektron  təbəqəsində  yerləşən  elektronların  sayı  dövri 



sistem cədvəlində müəyyən istisnalar olmaqla nəyə bərabər olur? 

 



Kimyəvi rabitənin yaranmasında hansı elektronlar iştirak edir? 

 



Atomun  normal  və  həyacanlabmış  halı  dedikdə  nə  başa  düşülür? 

Fikrinizi misallarla əsaslandırın. 

 

 Elektromənfiliklərin  qiymətinə  görə  kimyəvi  rabitənin  əsas  hansı 



tipləri vardır? 

 



 İstinad konspektində göstərilənlərə əsasən hidrogen, hidrogen-xlorid və 

natrium-xlorid molekullarında kimyəvi rabitənin yaranması sxemini yazın. 

 

Oksigen,  azot,  hidrogen-flüorid  və  natrium-flüorid  molekullarında 



kimyəvi rabitənin yaranması sxemini yazın. 

I.  Kimyəvi  rabitə  və  onun  növlərinin  ümumi  xarakteristikasına  aid 

istinad konspekti                       

1.1. Kimyəvi rabitə molekulda atomları bir-birinə bağlayan qüvvədir. 

1.2. Kimyəvi rabitənin əmələ gəlməsində valent elektronları iştirak edir. 

1.3.  Kimyəvi  element  atomları  elektron  almaq,  yaxud  verməklə  xarici 

elektron təbəqələrində olan elektronların sayını müvafiq təsirsiz qazların elektron 

təbəqələrinə uyğun tamamlayırlar. 

1.4. Kimyəvi rabitənin əsas növləri onu əmələ gətirən element atomlarının 

elektromənfilikləri ilə xarakterizə olunur. 




1(57)2017 

 

 



36 

1.5.  Qeyri-polyar  kovalent  rabitə  eyni  qeyri-metal  atomları,  polyar-

kovalent rabitə müxtəlif qeyri-metal atomları, ion rabitəsi isə metal və qeyri-metal 

atomları arasında yaranır. 



TE-3. Kovalent rabitə və onun əmələgəlmə mexanizmi 

Məqsəd: 

1. Kovalent rabitə haqqında biliklərini aktuallaşdırır. 

2.  Kovalent  rabitənin  iki  mexanizm  üzrə  əmələgəlməsini  bilməklə 

mahiyyətini izah edir. 

3. Donor-akseptor rabitəsində donor və akseptorun rolunu aydınlaşdırır və 

misallar göstərir. 

4. Kovalent rabitə əsasında valentlik barədə təsəvvürlərini genişləndirir. 

Sinfin təşkilindən sonra şagirdlərə istinad konspekti əsasına aşagıdakı sual 

və tapşırıqları cavablandırmaq təklif olunur:       

 



Kovalent rabitə necə yaranır? 

 



Kovalent  rabitənin  əmələ  gəlməsində  valent  elektronlarının  hansıları 

iştirak edir? 

 

Kovalent rabitə neçə elektronlu və neçə mərkəzlidir? 



 

Kovalen rabitəli maddələrə misallar göstərin. 



 

Kovalent rabitənin əmələgəlmə mexanizminlərini misallar üzərində izah 



edin. 

 



Kovalent rabitə baxımından valentlik necə ifadə olunur? 

 



Valentlik hansı birləşmələr üçün özünü doğruldur? 

II. Kovalent rabitənin əmələgəlmə mexanizminə aid istinad konspekti 

2.1.  Kovalent  rabitə  lokallaşmış  (yalnız  iki  atom  arasında    təsir  göstərən) 

iki elektronlu, ikimərkəzli rabitədir. 

2.2.  Kovalent  rabitə  iki  mexanizm  üzrə  əmələ  gəlir:  a)  əks  spinli 

elektronların cütləşməsi ilə (mübadilə mexanizmi); b) donor-akseptor mexanizmi 

ilə. 


2.3.  Mübadilə  mexanizmi  ilə  kovalent  rabitə  əmələ  gələndə  atomunun 

valent elektronlarının təkləri cütləşir. 

2.4.  Donor-akseptor  mexanizmi  ilə  kovalent  rabitədə  bir  atomun  boş 

orbitalı, digərinin isə bölünməmiş cüt elektronu iştirak edir. Bölünməmiş elektron 

cütünü  rabitəyə  təqdim  edən  atom  donor,  boş  orbitalı  olan  atom  isə  akseptor 

adlanır. Bu yolla əmələ gələn kovalent rabitə isə donor-akseptor rabitəsi adlanır. 

2.5. Donor-  akseptor rabitəsi ammonium ionu (NH

4

+



), hidroksonium ionu 

(H

3



O

+

) və karbon-mono oksid (CO) əmələ gələndə yaranır. 



2.6. Donor akseptor mexanizmi ilə əmələ gələn rabitə donordan akseptora 

doğru  istiqamətlənmiş  oxla  göstərilsə  də  molekulda  olan  digər  kovalent 

rabitələrdən fərqlənmir. 



Kimya məktəbdə 

 

37 



 

2.7.  Donor  akseptor  mexanizmi  ilə  rabitə  yarananda  donor  atomunun 

valenti bir vahid artır. 

2.8. Kovalent rabitəli birləşmələrdə element atomlarının valentliyi onların 

arasında yaranan kovalent rabitələrin sayına bərabərdir.  

TE-4. Kovalent rabitənin növləri 

Məqsəd: 

1.  Kovalent  rabitəni  növlərini  atomların  elektromənfiliyinin  qiymətinə 

görə xarakterizə edir. 

2.  Kovalent  rabitənin  növlərinə  aid  misallar  göstərir  və  onlarda  rabitənin 

yaranma sxemini tərtib edir. 

3. Molekulda qütbləşməni (dipolun əmələ gəlməsini) izah edir. 

4. Molekulda atomlar arasında yaranan siqma və pi rabitələrin mahiyyətini 

izah edir və misallar göstərir. 

Sinfin təşkilindən sonra şagirdlər istinad konspektinə və kimyəvi rabitəyə 

aid şəkillərə əsasən aşagıdakı sual və tapşırıqları cavablandırırlar. 

 

Kovalent  rabitənin  növləri  hansılardır  və  onlar  biri-birindən  nə  ilə 



fərqlənir? 

 



Polyar  və  qeyri-polyar  rabitələr  nəyə  deyilir?  Fikrinizi  misallarla  izah 

edin. 


 

Dipol nədir? 



 

σ  -  və  π-  rabitələr  necə  əmələ  gəlir  və  onlardan  hansı  nisbətən 



möhkəmdir? 

III. Kovalent rbitənin növlərinə aid istinad konspekti 

3.1.  Kovalent  rabitənin  iki  növü  vardır:  qeyri-polyar  və  polyar  kovalent 

rabitə.  Elektromənfiliyi  eyni  olan  qeyri-metal  atomları  arasında  qeyri-polyar, 

elektromənfiliyi  ilə  az  fərqlənən  qeyri-metal  atomlar  arasında  yaranan  rabitə  isə 

polyar rabitə adlanır. 

3.2. Polyar kovalent rabitə əmələ gələndə molekulda qütbləşmə yaranır . 

3.3. Bəzi polyar rabitəli molekullarda qütbləşmə yaranmadığı üçün, onlar 

qeyri polyar olurlar. Karbon qazı, metan və s.-ni buna misal göstərmək olar. 

3.4.  σ-  rabitələr  birqat  rabitə  olub,  rabitə  əmələ  gətirən  atomların  s-s,  p-p 

və  s-p  elektron  buludlarının  onların  mərkəzlərini  birləşdirən  xətt  üzrə  örtülməsi 

zamanı əmələ gəlir.  

3.4.  π-  rabitə  kovalent  rabitəni  əmələ  gətirən  atomların  mərkəzlərini 

birləşdirən  oxun  hər  iki  tərəfindən  p-orbitallarının  yandan  örtülməsi  hesabına 

əmələ gəlir. 

3.5. π- rabitə σ- rabitəyə nisbətən zəif olduğu üçün kimyəvi reaksiyalarda 

daha tez qırılır. 



 


1(57)2017 

 

 



38 

TE-5Kovalent rabitənin xassələri 

Məqsəd: 

1. Kovalent rabitənin əsas xarakterik xassələrini bilir və onları ifadə edir. 

2. Kovalent rabitənin xassələrinin onun möhkəmliyinə təsirini izah edir. 

3.  Kimyəvi  reaksiyanın  istilik  effektiniə,  ekzotermik  və  entotermik 

anlayışlarına  aid biliklərini rabitə enerjisi baxımından aktuallaşdırır, genişləndirir 

və dərinləşdirir. 

4.  Atomların  valent  imkanları  barədə  biliklərini  aktuallaşdırır  və 

möhkəmləndirir. 

Müəllim  sinfin  təşkiliindən  sonra  istinad  konspekti  əsasında  şagirdlərə 

aşağıdakı sual və tapşırıqları cavablandırılmalarını təklif edir. 

 

Kovalent rabitənin əsas xassələri hansılardır? 



 

Kovalent rabitənin davamlılığı hansı amillərdən asılıdır? 



 

Kimyəvi rabitənin enerjisi nə ilə xarakterizə olunur? 



 

Kovalent rabitənin  doymuşluğu, istiqaməti, uzunluğu, polyarlığını izah 



edin və onun rabitənin möhkəmliyinə təsirini əsaslandırın. 

 



Kovalent rabitənin  doymuşluğunu valentlik imkanları  baxımından izah 

edin. 


 

Rabitənin tərtibi nədir? Misallarla izah edin. 



IV. Kovalent rabitənin xassələrinə aid istinad konspekti 

4.1.  Kovalent  rabitənin  əsas  xassələri  –  onun  möhkəmliyi,  enerjisi, 

doymuşluğu, istiqamətliliyi, polyarlığı, uzunluğu və tərtibidir. 

4.2. Atom nüvələri arasında elektron sıxlığı nə qədər böyük olarasa, rabitə 

daha möhkəm olar. 

4.3.  Kimyəvi  rabitənin  möhkəmliyini  əsasən,  kovalent  rabitənin 

doymuşluğu, uzunluğu və polyarlığı xarakterizə edir. 

4.4.  Rabitə  enerjisi,  rabitəni  qırmaq  üçün  lazım  olan  minimum  enerjinin 

miqdarıdır. Rabitəni qırmaq üçün enerji çox olduqda, o, daha möhkəm olur. 

4.5.  Kimyəvi  reaksiyalarda  əmələ  gələn  maddələrin  atomları  arasındakı 

rabitə  enerjilərinin  cəmi  ilə  reaksiyaya daxil olan maddələrin atomları  arasındakı 

rabitə  enerjilərinin  cəminin  fərqi  istilik  effekti  adlanır.  Bu  fərq  müsbət  olduqda 

kimyəvi reaksiya ekzotermik, mənfi olduqda isə endotermik olur. 

4.6. Atomların valentlik imkanları normal və həyacanlanmış halda olan tək 

elektronların  sayı  ilə,  həmçinin  həyacanlana  bilməyən  cüt  elektronlar  və  boş 

orbitalla müəyyən edilir. 

4.7.  Kovalent  rabitənin  doymuşluğu  atomların  valentlik  imkanları  ilə 

müəyyən olunur. 

4.8. Kimyəvi rabitənin istiqaməti fəzada elektron buludlarının müxtəlif cür 

yerləşməsi ilə izah olunur. 




Kimya məktəbdə 

 

39 



 

4.9.  Rabitənin  uzunluğu  rabitəni  əmələ  gətirən  atomların  nüvələri 

arasındakı  məsafə  ilə  ölçülür,  polyarlığı  isə  kovalent  rabitəni  əmələ  gətirən 

elektron cütünün atomlardan birinə tərəf yerdəyişməsindən asılıdır. 

4.10.  Rabitənin  uzunluğu  qısa,  polyarlığı  çox  olduqda,  rabitə  möhkəm 

olur. 


4.10. Rabitənin tərtibi (qatlılığı) iki atom arasında yaranan rabitələrin sayı 

ilə  müəyyən  olunur.  Rabitənin  tərtibi  artıqca  onun  enerjisi  artır,  uzunluğu  isə 

qısalır. 

TE-6. Atom orbitallarının hibridləşməsi və molekulların quruluşu. 

Məqsəd: 

1. Atomun normal və həyacanlanmış halları barədə əvvəlki dərslərdən əldə 

etdiyi biliklərini aktuallaşdırır. 

2. Atom orbitallarının hibridləşməsinin mahiyyətini izah edir. 

3. Müxtəlif növ hibridləışməni misallarla izah edir. 

4. Hibridləşmənin molekulun formasına təsirini şərh edir. 

Dərsin  təşkilindən  sonra  müəllim  şagirdlərə  istinad  konspekti  və 

hibridləşməyə aid şəkillər əsasında aşağıdakı sual və tapşırıqları cavablandırmağı 

təklif  edir. 

 



Atom orbitallarının hibridləşməsi necə baş verir? 

 



sp (es-pe), sp

2

 (es-pe-2) və sp



3

(es-pe-3) hibridləşmələrini sxemlər tərtib 

etməklə izah edin. 

 



Hibridləşmənin molekulların quruluşuna təsirini izah edin. 

 



Metan,  ammonyak  və  su  molekullarında  hibridləşmənin  eyni  olmasına 

baxmayaraq, rabitə bucaqlanın fərqli olmasının səbəbini izah edin. 

 

sp-, sp



2

- və sp


3

- hibrid orbitallarını enerjiləri necə dəyişir? 

 

Hibrid  elektron  buludlarının  örtülməsi  nəticəsində  hansı  rabitə  əmələ 



gəlir? 

V. Atom orbitallarının hibridləşməsi  və  molekulların quruluşuna aid 

istinad konspekti 

5.1. Atomun həyacanlanması zamanı əmələ gələn tək elektronlu orbitallar 

qarışaraq eyni enerjili və eyni yeni formalı hibrid orbitalları əmələ gəlir. 

5.2. Müxtəlif orbitalların kombinasiyasından eyni enerjili və eyni formalı 

yeni orbitalların əmələ gəlməsi prosesi hibridləşmə adlanır. 

5.3. sp- hibridləşməni ikinci dövrün elementləri əmələ  gətirir,  yaranan iki 

hibrid orbitalı 180

0

-li bucaq altında yerləşir və molekul xətti quruluşlu olur. 



5.4.  Aralarında  üçqat  rabitəsi  olan  karbon  atomları  eləcə  də  hər  iki 

tərəfində ikiqat rabitəsi olan karbon atomları ( məsələn karbon qazı:  O=C=O) sp- 

hibridləşmə halındadır. 



1(57)2017 

 

 



40 

5.5.  sp


2

-  hibridləşməni  üçüncü  dövrün  elementləti  əmələ  gətirir,  yaranan 

üç hibrid orbitalı bir müstəvidə yerləşərək bir-birinə nəzərən 120

0

-li bucaq altında 



istiqamətlənirlər və molekul üçbucaq quruluşlu olur. 

5.6.  Aralarında  ikiqat  rabitəsi  olan  karbon  atomları  (alkenlər  və  birqat 

rabitə ilə ayrılan alkadienlərdə) sp

2

- hibridləşmə halındadır. 



5.7.  sp

3

-  hibridləşmə  bir  s-  və  üç  p-  orbitalının  hibridləşməsindən  əmələ 



gəlir, yaranan dörd hibrid orbitalları bir-birinə nəzərən 90

0

-yə yaxın bucaq altında 



istiqamətlənir və molekul tetraedr formasında olur. 

5.8.  Aralarında  yalnız  σ-  rabitəsi  olan  karbon  atomları  (alkanlarda  və 

tsikloalkanlarda),  ammonyakda  azot  və  sudakı  oksigen  atomları  sp

3

-  hiridləşmə 



halındadır. 

5.9.  Metan,  ammonyak  və  suda  karbon,  azot  və  oksigen  atomları  eyni 

hibridləşmə  halında  olmalarına  baxmayaraq  valent  bucaqlarının  fərqli  olmasının 

səbəbini  belə  izah  etmək  olar:  metanda  hibridləşmədə  dörd  elektronu  olan  dörd 

orbital  iştirak  edir  və  dörd  rabitə  yaranır;  ammonyakda  hibridləşmədə  beş 

elektronu olan dörd orbital iştirak edir və üç rabitə yaranır; suda hibridləşmədə altı 

elektronu olan dörd orbital iştirak edir və iki rabitə  yaranır.  Beləliklə, metandan 

fərqli  olaraq  ammonyakda  azotun  bir  bölünməmiş  elektron  cütünün,  suda 

oksigenin  iki  bölünməmiş  elektron  cütünün  olması  və  onların  rabitənin 

yaranmasında iştirak etməmələri valent bucağının kiçilməsinə səbəb olur. 

5.10.  Eyni  energetik  səviyyədə  yerləşən  s-  orbitalının  enerjisinin  p- 

orbitalının  enerjisindən az olması  səbəbindən sp  – sp

2

  –  sp


3

  istiqamətində  enerji 

artır. 

TE-7. İon, metal və hidrogen rabitələri 

Məqsəd: 

1. Kimyəvi rabitə barədə biliklərini aktuallaşdırır və inkişaf etdirir. 

2.  İon,  metal  və  hidrogen  rabitələrininin  mahiyyətini  bilir  və  misallar 

üzərində izah edir 

3.  Kimyəvi  rabitənin  əsas  tiplərini  müqayisə  edir  və  müvafiq  nəticələr 

çıxarır. 

4.  Qarışıq  rabitəli  maddələrdə  rabitələrin  növünü  ayırd  edir  və  sayını 

müəyyənləşdirir. 

5. Metal rabitəsinə görə metalların bir sıra xassələrini xarakterizə edir. 

Sinfin  təşkili  və  kimyəvi  rabitəyə  dair  bir  neçə  sual  verildikdən  sonra 

şagirdlərə  istinad  konspekti  və  şəkillərə  əsasən  aşağıdakı  sual  və  tapşırıqların 

cavablandırılması təklif olunur. 

 

İon rabitəsi necə əmələ gəlir? 



 

İon rabitəsi əsasən hansı maddələrdə əmələ gəlir? Misallar göstərin. 



 

Qarışıq  rabitəli  maddələrdə  ion  və  kovalent  rabitələrin  sayını  necə 



bilmək olar? 


Kimya məktəbdə 

 

41 



 

 



Metal rabitəsi nəyə deyilir? 

 



Metal rabitəsi metalların hansı xassələrini xarakterizə edir? 

 



Hidrogen rabitəsi necə əmələ gəlir və onun digər rabitələrdən əsas fərqi 

nədir? 


 

Hidrogen  rabitəli  maddələrə  misallar  göstərin  və  onun  maddənin 



xassələrinə təsirini izah edin. 

VI. İon, metal və hidrogen rabitələrinə aid istinad konspekti 

6.1. İon rabitəsi elektromənfiliyi ilə kəskin fərqlənən metal və qeyri-metal 

atomları arasında əmələ gəlir. 

6.2. İon rabitəsi yaranması zamanı əvvəlcə elektronların tam yerdəyişməsi 

nəticəsində  müsbət  (kation)  və  mənfi  (anion)  yüklü  ionlar  əmələ  gəlir,  sonra  isə 

onların arasında elektrostatik cazibə qüvvəsi ilə rabitə yaranır. 

6.3.  Oksigensiz  turşuların  duzlarında,  qələvi  və  qələvi-torpaq  metalların 

oksidlərində  yalnız  ion  rabitəsi,  qələvilərdə,  oksigenli  turşuların  duzlarında,  turş, 

əsasi, qarışıq və ikiqat duzlarda isə həm ion, həm də kovalent rabitə olur. 

6.4. Ammoniumun duzlarında ion rabitəsi ammonium ionu ilə turşu qalığı 

arasında olur. 

6.5.  İon  rabitəli  birləşmələrdə  ion  rabitəsinin  sayı  kationun  sayı  ilə 

valentliyinin hasilinə bərabərdir.  

6.6.  İon  rabitəsindən  əlavə  polyar  kovalent  rabitəsi  də  olan  maddələrdə 

polyar kovalent rabitələrin sayını müxtəlif cür hesablamaq olar. 

6.7. Əsaslarda polyar kovalent rabitələrin sayı hidroksil qrupunun sayına, 

normal və oksigenli turşu qalığı olan ikiqat duzlarda turşu əmələ gətirən elementin 

valentliyi  ilə  turşu  qalığının  sayının  hasilinə,  turş  duzlarda  hidrogenin  sayı  ilə 

turşu  əmələ  gətirən  elementin  valentliyinin  cəmi  ilə  turşu  qalığının  indeksinin 

hasilinə bərabər olur. 

6.8. Əsasi duzlarda polyar kovalent rabitələrin sayı oksigensiz turşu qalığı 

olduqda  hidroksil  qrupunun  sayına,  oksigenli  turşu  qalığı  olduqda  isə  hidroksil 

qrupunun sayı ilə turşu əmələ gətirən elementin valentliyinin cəminə bərabərdir. 

6.9. Oksigenli turşu qalığı olan qarışıq duzlarda polyar kovalent rabitələrin 

sayı turşu əmələ gətirən elementin (oksigenli turşu qalığında olan) valentinin turşu 

qalığının indeksinə hasilinə bərabərdir. 

6.10. İon rabitəsi kovalent rabitəyə nisbətən möhkəm olduğu üçün onlara 

aid  olan  birləşmələrin  xassələrində  fərqlilik  meydan  çıxır.  Beləki,  ion  rabitəli 

birləşmələr  polyar  həlledicilərdə  yaxşı  həll  olur,  ionlara  ayrılır,  kimyəvi 

reaksiyalara  asanlıqla  girir,  yüksək  ərimə  və  qaynama  temperaturuna  malik  ion 

kristalları əmələ gətirir, ərintiləri və suda məhlulları eklektrik cərəyanını keçirir. 

6.11.  Metal  rabitəsi  metalların  ionları  ilə  nisbətən  sərbəst  elektronları 

arasında yaranır. 



1(57)2017 

 

 



42 

6.12.  Metalların  bərk  (civədən  başqa),  plastik,  metal  parıltılı  olması, 

elektriki və istiliyi yaxşı keçirməsi kimi xassələri metal rabitəsi hesabına olur. 

6.13. Hidrogen rabitəsi maddə molekulları arasında yaranır. Bir molekulun 

hidrogen atomu ilə digər molekulun daha güclü elektromənfi elementinin (O,N,F) 

atomu arasında yaranan rabitəyə hidrogen rabitəsi deyilir və üç nöqtə ilə göstərilir.  

6.14.  Hidrogen  rabitəsi  digər  rabitələrə  nisbətən  zəif  olub  əsasən  su, 

hidrogen-flüorid,  spirt,  üzvi  turşular,  aminlərdə,  həmçinin  həmin  maddələrlə  su 

arasında yaranır. 

6.15.  Spirtlər  və  üzvi  turşuların  qaynama  temperaturunun  onlara  uyğun 

karbohidrogenlərə nisbət çox olmasına səbəb hidrogen rabitəsinin yaranmasıdır. 

TE-8. Kristal qəfəslərin tipləri 

Məqsəd: 

1. Maddələri formasına görə kristal və amorf kimi təsnif edir. 

2.  Maddələrdə  olan  kimyəvi  rabitəyə  görə  onların  kristal  qəfəslərinin 

tiplərini müəyyən edir. 

3.  Maddələrin  kristal  qəfəslərinin  tiplərinə  görə  xassələri  barədə  məlumat 

verir. 


4.  Maddə  tərkibinin  sabitliyi  qanunun  nə  üçün  molekulyar  quruluşlu 

maddələrə aid olduğunu izah edir. 

Sinfin    təşkilindən  sonra  istinad  konspekti  və  əvvəlki  tədris 

elementlərindən  əldə  etdikləri  biliklərə  əsasən  şagirdlər  aşagıdaki  sual  və 

tapşırıqları cavablandırırlar. 

 



Kristal və amorf maddələr biri-birindən nə ilə fərqlənir? 

 



Kristal qəfəslərin tipləri hansılardır? 

 



Kimyəvi  rabitənin  təbiətinə  görə  kristal  qəfəsin  tiplərini  xarakterizə 

edin. 


 

Kristal qəfəsin tiplərinə görə maddələrin xassələrini şərh edin. 



 

Kristal qəfəsin tiplərinə aid misallar göstərin. 



 

Tərkibin  sabitliyi  qanunu  hansı  quruluşlu  maddələr  üçün  özünü 



doğruldur? 

VII. Kristal qəfəslərin tiplərinə aid istinad konspekti 

7.1. Maddələr formasına görə amorf və kristal olurlar. 

7.2. Kovalent rabitəli maddələr molekulyar və atom, ion rabitəli maddələr 

ion, metal rabitəli maddələr isə metal kristal qəfəsləri əmələ gətirirlər. 

7.3. Tərkibində metal atomu olan maddələr ion,  metallar metal, polyar və 

qeyri-polyar molekullar molekul kristal qəfəsləri əmələ gətirirlər. B, Si, SiC, SiO

2, 

qırmızı və qara fosfor isə atom kristal qəfəsi əmələ gətirir. 



7.4.  Molekulyar  kristal  qəfəsli  maddələr  digərlərinə  nisbətən  aşağı  ərimə 

və qaynama temperaturuna malikdirlər 




Kimya məktəbdə 

 

43 



 

7.5. Maddələrin quruluşuna görə xassələri, xassələrinə görə isə quruluşları 

barədə fikir söyləmək olar. 

7.6. Tərkibin sabitliyi qanunu molekulyar quruluşlu maddələr üçün özünü 

doğruldur.  Qeyri-molekulyar  quruluşlu  maddələrin  tərkibi  alınma  üsulundan  və 

şəraitdən asılıdır. 



TE-9. Yekunlaşdırma. Modul materialının mənimsənilmə səviyyəsinin 

müəyənləşdirilməsi 

Məqsəd:  

1.  “Kimyəvi  rabitə”  mövzusuna  aid  biliklərini  sistemləşdirir, 

ümumiləşdirir və dərinləşdirir. 

2.  Modulun  məzmununa  aid  məsələləri  necə  mənimsədiyini  test 

tapşırıqlarını icra etməklə nümayiş etdirir. 

Dərsin  əvvəlində  müəllim  modul  materialına  aid  hansı  bilikləri 

mənimsəmələri  barədə  şagirdlərin  fikirlərini  dinləyir  və  sonra  aşağıdakı 

məsələlərə aid ümumiləşdirmə aparır: 

 

kimyəvi  rabitənin  mahiyyəti,  atomların  elektromənfiliklərinə  əsasən 



onların əsas tiplərinin müəyyən edilməsi; 

 



kovalent  rabitənin  əmələgəlmə  mexanizmlərinin  sxemlər  üzrə  izah 

edilməsi, valentlik anlayışının dərinləşdirilməsi və genişləndirilməsi; 

 

kovalent  rabitənin  növləri,  elektron  buludlarının  hansı  ox  boyunca 



örtülməsinin σ- və π- rabitələrin yaranmasına təsiri; 

 



kovalent  rabitələrin  xassələrinin  rabitənin  möhkəmliyinə  təsirinin 

araşdırılması; 

 

atom  orbitallarının  hibridləşməsinin  mahiyyəti  və  onun  molekulun 



quruluşuna təsiri; 

 



ion, metal və hidrogen rabitələrinin mahiyyəti və onların kovalent rabitə 

ilə müqayisəli xarakteristikası; 

 

kimyəvi rabitənin təbiətinə əsasən kristal qəfəslərin tiplərinin müəyyən 



edilməsi  və  maddə  tərkibinin  sabitliyi  qanunnun  molekulyar  quruluşlu  maddələr 

üçün özünü doğrultduğunun əsaslandırılması. 

Sonra  modulun  bütün  tədris  elementlərini  əhatə  edən,  iki  variantda 

hazırlanmış  test  tapşırıqları  böyük  kağızlarda  lövhədən  asılır,  yaxud  ekranda 

nümayiş  etdirilir.  Şagirdlərin  həmin  testləri  nə  dərəcədə    cavablandırmaları 

əsasında modul materialının mənimsənilməsi səviyyəsi müəyyənləşdirilir. 

 

 

 



 

 



1(57)2017 

 

 



44 

İstifadə  edilmiş  ədəbiyyat: 

 

1. A.O. Mehrabov, Ə.M. Abbasov, Z.Z. 

Zeynalov, R. Həsənov. Pedaqoji 

texnologiyalar. Bakı, “Mütərcim”, 2006. 

370 s.   

2. A.Əliyev. Müasir pedaqoji 

texnologiyalar və kimyanın tədrisində 

onlardan istifadənin metodikası. Bakı. 

2009. 

3.  Г.  М.  Чернобельская.  Методика 



обучения  химии  в  средней  щколе. 

М.,2000, 336c. 

4. С.С. Kосмодемьянская, С.И. 

Гильманшина. Методика обучения 

химии. Kазан 2011, 135 c. 

5.  M.M. Abbasov, A.H. Əliyev, M.S. 

Fərəcov, V.S. Əliyev. Ümumtəhsil 

məktəbləri üçün kimya fənni üzrə təhsil 

proqramı (kurikulumu) (VII-XI siniflər 

üçün) “Kimya məktəbdə jurnalı” 2-3 (46-

47) 2014, s. 4-148.  

6. R.Ə.Əliyeva, V.M.Abbasov və b. 

Kimya 8-ci sinif üçün dərslik, Bakı, 

“Aspoliqraf”, 2015, 200 s.   

7. Н.Е.Кузнецова, И. М. Титова, Н.Н. 

Гара. Химия. Учебник для учащихся 8 

класса общеобразовательных 

учреждений. Под. ред. проф. 

Н.Е.Кузнецова. Москва 2012, 220 c. 

 



Kimya məktəbdə 

 

45 



 

 

Использование модульной технологии обучения при обучении химии 

 

РЕЗЮМЕ 

В статье проведено обобщение на основе литературы  о сущности модульной 

технологии  обучения,  преимуществах  его  по  сравнению  с  другими  системами, 

подготовке модулей, возможностях использования в обучении химии и составлена 

соответствующая  схема.  Разработана  модульная  единица  обучения  «Химическая 

связь»  о  методике  использования  модульной  технологии  в  обучении  химии  из 

курса  VIII  класса,  обучение  в  котором  проводится  по  курикулуму.  Содержание 

модуля охватывает девять элементов обучения (ЭО). Заданы вопросы и задания, а 

также  конспекты  ссылок  для  реализации  целей  уроков  по  каждому  элементу 

обучения.  Учтено  обеспечение  всестороннего  освоения  учащимися  всех  вопросов 

про «Химическую связь» в содержании модуля. 

 

 

 



The use of modular technology of training in teaching chemistry 

 

SUMMARY 

The article, based on the generalization of the literature about the nature of modular 

training  technology,  its  benefits  compared  with  other  systems,  preparation  of  modules, 

can be used in teaching chemistry and compiled the relevant scheme. The modular unit of 

study  "Chemical  bonding"  technique  for  the  use  of  modular  technology  in  teaching 

chemistry  of  course  VIII  class  training  which  is  carried  out  on  the  curriculum.  Module 

content  includes  nine  training  elements  (TE).  Ask  questions  and  tasks,  as  well  as 

summaries of references for the realization of the objectives of lessons for each element 

of  training.  Taken  into  account  to  achieve  the  full  development  of  students  of  all 

questions about the "chemical bond" in the module content. 

 

 

Açar  sözlər:  modul  texnologiyası,  tədris  elementi,  didaktik  məqsəd,  elektromənfilik, 



kimyəvi rabitə, hidrogen rabitəsi, kristal qəfəs 

 

Ключевые  слова:  модульная  технология,  элемент  обучения,  дидактическая  цель, 

электроотрицательность,  химическая  связь,  водородная  связь, 

кристаллическая решетка. 

 

Key  words:  modular  technology,  a  learning  process,  didactic  aim,  electronegativity, 

chemical bonding, hydrogen bonding, the crystal lattice. 



 

Yüklə 157,46 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə