İtalo Kalvino İKİYƏ BÖLÜNMÜŞ
Yüklə 1,07 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İtalo Kalvino
- Tərcümə
- Dizayn və qrafika
- Əziz oxucularımız, əgər bu kitabı tam versiyada oxumaq istəyirsinizsə, aşağıdakı ünvana gəlib ala, yaxud zəng etməklə evinizə (ofisinizə) sifariş
| 1
2
3
İKİYƏ BÖLÜNMÜŞ VİKONT
4
Əsəd Əsədzadə
Müşfiq XAN Korrektor: Cəlalə Əliyeva Mətn tərtibatı: Bəxtiyar Ələkbərov Dizayn və qrafika: Teymur Fərzi İtalo Kalvino. İkiyə bölünmüş vikont "XAN" nəşriyyatı. Bakı-2015. 104 səh. “XAN” nəşriyyatının rəsmi razılığı olmadan kitabın və ya onun hər hansı bir hissəsinin təkrar çapı qadağandır.
Avstriyalılarla Osmanlılar arasında savaşa qatılan Terralbalı vikont Medardonu bir Osmanlı mərmisi ikiyə bölür. Vikont öz ölkəsinə yarım insan olaraq qayıdır. Bu maraqlı əhvalat sonradan bir oyun kimi böyüyən gözəl nağıla dönür. Nağıl boyunca yarımvikontun ətrafında onun özün- dən pis parçalanmış olan insanlar hərəkət edirlər. İtalo Kalvino məşhur bir xalq nağılının motivləri əsasında qələmə aldığı bu gözəl romanda özünün bitib tükənməz düşüncələrindən birinimi mövzuya çevirmək istəyib, yoxsa getdikcə dəyişən, şikəst qalan, düzəlmə- si mümkünsüz görünən müasir insana düşündürücü mesajmı göndərmək istəyib – bu sualın cavabını kitabla tanış olduqdan sonra biləcəksiniz.
5
İkiyə bölünmüş vikont 6
7
İtalo Kalvino 15 oktyabr 1923-cü il tarixində Kubanın Santyaqo de Las Veqas kəndində anadan olmuşdur. Gənc yaşlarında İtaliyaya köçmüş, Kommunist Partiyasına üzv yazılmış, “L`Unita” qəzetində və müxtəlif dərgilərdə çıxan yazıları sayəsində II Dünya müharibəsindən sonra italyan mədəniyyətinin tanınmış simalarından birinə çevrilmişdi. İlk əsərlərindən başlayaraq İtaliyanın ən önəmli yazıçılarından olan Kalvino bu ölkədə bir çox ədəbiyyat mükafatı almış və 1960-cı ildə nəşr olunan “I nostri antenati (atalarımız)” kita- bına salınan fantastik hekayələri ilə beynəlxalq miqyasda şöhrət qazanmışdır. 1950-ci illərdə fantaziya və alleqoriyaya maraq göstərən yazıçı üç povesti sayəsində imzasını oxucu- ların yaddaşına yaza bildi: “İkiyə bölünən vikont”, “Ağaca qo-
Kalvinonun şüur axını üslubunda yazdığı və kainatla insanların yaradılışından bəhs edən “Kosmokomik hekayə-
də arzu, yaddaş, həyat, ölüm kimi mövzular haqqında bö- yük incəliklə və şeiriyyətlə qələmə aldığı “Görünməz şəhər-
qarşılıqlı əlaqəsini anladan “Bir qış gecəsi əgər bir yolçu”dan, tərtib etdiyi və onun düşüncəsinə görə iqtisadi yükü olan “Fiabe İtaliane”yə qədər (“İtaliya nağılları”) bir çox əsəri əha- tə edən yazarlıq həyatının son məhsulu “Amerika Dərslə-
Kalvino 19 oktyabr 1985-ci ildə beyninə qan sızması nə- ticəsində Sienada vəfat etmişdir.
8
I
Türklərlə xristianlar arasında müharibə gedirdi. Da- yım, Terralbalı vikont Medardo atını Bohema düzənliyində xristianların ordugahına doğru çapırdı. Arxasınca da nökəri Kursio.
Səmada ağ leylək dəstəsi alçaqdan uçur, donuq və dur- ğun havanı dağıdırdı. – Niyə bu qədər çox leylək var? – Medardo Kursiodan soruşdu, – Hara gedirlər belə?
Müharibəyə qoşulmuş qonşu hersoqu məmnun etmək üçün könüllü olaraq orduya yazılan dayım, hələ ki təcrü- bəsiz idi. Xristianların əlində olan son qaladan bir at və bir nökər götürərək imperatorun qərargahına gedirdi. – Döyüş meydanına gedirlər, – nökər qısaca cavab verdi. – Yol boyu bizə yoldaşlıq edəcəklər. Vikont Medardo o tərəflərdə leylək görməyin yaxşı əla- mət sayıldığını bilirdi, ona görə də leylək gördüyü üçün se- vinməyə çalışırdı. Amma nədənsə özünü narahat hiss edirdi. – Kursio, bu çöpayaqlı quşların döyüş meydanında nə işi var ki? – soruşdu. – Qıtlıq tarlaları acınacaqlı hala saldıqdan və quraqlıq çayları qurutduqdan bəri, – nökər cavab verdi, – onlar da in- san əti yeyirlər. Ölülərin olduğu hər yanda qarğalarla kər- kəslərin yerini indi leyləklər, durnalar, flaman quşları alıb. O vaxtlar dayım gənc idi; hisslərin qarışıq və coşqun ol- duğu, yaxşı ilə pisin hələ meydan çıxmadığı, ölüm-itimli ol- sa belə, yaşadığı hər yeniliyin təsirli və həyat sevgisi ilə dolu olduğu bir yaşda idi... 9
– Yaxşı, bəs, qarğalar, kərkəslər, o biri yırtıcı quşlar hara getdilər? – soruşdu. Üzü saralmışdı, amma gözləri hələ də parlayırdı. Nökər bığlı, qarabuğdayı, danışarkən başını aşağı salan bir əsgər idi. O, ümumiyyətlə heç vaxt başını yerdən qaldır- mazdı. – Vəbadan ölənləri yeyə-yeyə onlar da vəbaya tutuldu- lar, – dedi və nizəsini uzaqda qaralan kolluqlara tərəf tuş- ladı. Diqqətlə baxanda, bunların əslində kolluq yox, yırtıcı quşların tükləri, ya da qurumuş ayaqları olduğu başa düşü- lürdü.
– Quşunmu, yoxsa insanınmı daha əvvəl öldüyü, qarnı- nı doyurmaq üçün kimin kimin üstünə atıldığı bilinmir, – Kursio dedi. İnsanları qırıb tökən vəbadan qaçmaq üçün onlar kütlə- vi şəkildə uzaqlara köçməyə çalışmış, amma burada can ver- mişdilər. Bomboş düzənlik boyunca ora-bura sərələnmiş, ya- ralardan üz-gözü tanınmaz hala düşmüş, skelet qalağına dönmüş çılpaq kişi və qadın cəsədləri görünürdü. Üstəlik, nədənsə lələkləri də vardı; sanki cılız qollarından, sinələrin- dən lələkli qanadlar çıxmışdı. Bunlar insan cəsədlərinə qarış- mış kərkəs leşləri idi. Ərazidə vuruşma izləri gedərək artırdı. Atların ikisi də gah yana qaçdıqlarından, gah da şahə qalxaraq irəli getmək istəmədiklərindən daha ağır hərəkət edirdilər. – Yaxşı, bu atlar niyə belə edirlər? – Medardo nökərdən soruşdu. – Ağam, atlar öz bağırsaqlarının iyini heç xoşlamazlar. Həqiqətən də keçdikləri düzənlik arxası üstə qalmış, nalları yuxarı qalxmış, bəzisi üzü torpağa batmış, ya da yanı üstə düşmüş at leşləriylə dolu idi. 10
– Kursio, burada niyə bu qədər at ölüb ki? – Medardo soruşdu. – Adətən atlar qarnının deşildiyini hiss edəndə, bağır- saqlarını tutmağa çalışırlar, – Kursio izahat verdi, – bəzisi üzüaşağı uzanır, bəzisi də bağırsaqları tökülməsin deyə ar- xası üstə yatır. Amma hər iki halda da çox keçmədən ölürlər. – Deməli, bu müharibədə ən çox atlar ölür? – Türklərin qılıncları sanki atların qarnını deşmək üçün hazırlanıb. Bir az irəlidə insan cəsədlərini də görəcəksiniz. Əvvəl atlar, sonra atlılar vurulub. Baxın, gəlib çatdıq, ordu- gah oradadır. İrəlilədikcə üfüqdə yüksələn çadırların təpələri, impera- tor ordusunun sancaqları və duman görünürdü. İrəliyə doğru addımladıqca son döyüşdə həlak olanların demək olar ki, hamısının cəsədinin yığışdırılaraq dəfn edil- diyini gördülər. Aradabir saman yığını üstünə atılmış içalat- lar, xüsusilə də barmaqlar gözə dəyirdi. – Bəzən, bizə yolu göstərən bir barmaq da görmək olur. – Medardo dayım dedi. - Bunun mənası nədir? – Tanrı günahlarını bağışlasın, üzükləri almaq üçün diri- lər ölülərin barmaqlarını kəsirlər. – Kim var orada? – şimala baxan bir ağacın gövdəsi kimi kif basmış yosun örtülü bir növbətçi çığırdı. – Yaşasın müqəddəs İmperatorluq tacı! – Kursio bağırdı. – Lənətə gəlsin Sultan! – növbətçi cavab verdi, – nolar, komandanlığa gedən kimi deyin növbəni dəyişmək üçün bir nəfər göndərsinlər, yoxsa burada lap ağaca döndüm. Nəcis yığını üstündə vızıldaşan milçək buludundan qaç- maq üçün atlar artıq daha sürətlə irəliləyirdilər. – Dünənki döyüşdən sonra nə qədər igidin bağırsaqları hələ də yerdədir, özləri isə göy üzündə, – Kursio xaç çəkdi. 11
Ordugahın girişində buruq saçlı, qat-qat uzun ipək pal- tar geyinmiş, sinələri görünən qadınların qışqıra-qışqıra, ça- ğırış dolu qəhqəhələrlə onları qarşıladıqları talvarın yanın- dan keçdilər. – Saray qadınlarının çadırıdır, – Kursio dedi. – Başqa heç bir orduda belə gözəl çadır görə bilməzsiniz. Dayım qadınları görmək üçün arxaya boylana-boylana at sürürdü. – Diqqətli olun, ağam, – nökər xəbərdarlıq etdi, – hamısı kir-pas içindədir, özü də vəbalı. Türklər belə savaş qəniməti kimi bunlara əl vurmaz. Üstlərində sadəcə hamamböcəyi, taxtabiti, bit deyil, kürəklərində əqrəblər, kərtənkələlər yuva salıb bunların... Səhra toplarının yanından keçdilər. Topçu əsgərlər su ilə şalğamdan ibarət yemək paylarını gün boyu atəş açmaqdan qızışmış tunc karabinlərin, topların üstündə isidirdilər. Arabalarla torpaq gətirilir, topçular isə onu ələkdən ke- çirirdilər. – Barıt azalmağa başlayıb, – Kursio izahat verdi, – dö- yüşlərin getdiyi yerdə torpağa o qədər çox qarışıb ki, yalnız ələyərək bir neçə atımlıq barıt əldə etmək olur. Sonra süvarilərin axuru gəlirdi. Buradan milçək əlindən keçmək olmur, baytarlar isə kişnəyən, təpik atan dördayaq- lıların dərisini tikişlə, sarğı ilə, qaynar qətran bulamacı ilə sa- ğaltmağa çalışırdılar. Sonra bir müddət piyadaların çadırları bir-birini əvəz et- di. Axşam düşmüşdü. Çadırların önündə çılpaq ayaqlarını ilıq su dolu ləyənə salaraq oturmuş əsgərləri görmək olurdu. Onlar gecə də, gündüz də qəfildən “silahlan” əmri verildiyi üçün “ayaq dincəltmə” fasiləsi zamanı belə dəbilqələrini baş- larına taxmış, mizraqlarını əllərində tutmuşdular. Yüksək, 12
köşklərdə olduğu kimi parça döşəməli çadırlarda isə zabitlər qoltuq altlarını pudralayır, lələklərdən hazırlanmış yelpik- lərlə sərinlənirdilər. – Bu, qadınları təqlid etmək üçün deyil, – Kursio dedi, – sadəcə, əsgərlik həyatının çətinliyinə baxmayaraq, keflərinin yerində olduğunu göstərmək istəyirlər.
Terralba vikontu dərhal imperatorun hüzuruna apar- dılar. O, xalçalarla döşənmiş, gerblərlə bəzənmiş çadırında xəritə üstündə səhər olacaq vuruşmanın planını incələyirdi. Xəritələr masanın üstünə sərilmişdi, imperator isə marşallar- dan birinin uzatdığı iynə qabından aldığı iynələri ona san- cırdı. Masada o qədər iynə vardı ki, xəritə anlaşılmaz hala düşmüşdü; nəyəsə baxmaq üçün hər dəfə iynələri çıxartmaq, sonra yenidən yerinə taxmaq lazım gəlirdi. Bu çıxartmalar- taxmalar əsnasında imperator da, marşalları da əlləri boş qalsın deyə iynələri dodaqları arasında saxlayır, ancaq mırıl- danaraq danışa bilirdilər. İmperator önündə ikiqat olan gənci görəndə sual verir- miş kimi mızıldandı və o dəqiqə ağzındakı iynələri çıxardı. – İtaliyadan yeni gələn bir cəngavər, əlahəzrət, – gənc adamı təqdim etdilər. – Genuya bölgəsinin ən zadəgan ailə- lərindən olan Terralba vikont. – Dərhal leytenant rütbəsi verilsin! Dayım dabanlarını bir-birinə vurub hazır vəziyyətə ke- çərkən, imperator krallara xas ağır hərəkətlə salamı aldı və bütün xəritələr bir-birinin üstündə qıvrılaraq yerə düşdülər Medardo yorğun olduğu halda, o gecə gec yatdı. Çadırı- nın qarşısında irəli-geri addımlayır, növbətçilərin səsini, atla- rın kişnərtisini, bəzi əsgərlərin yuxuda sayıqlamasını eşidir- di. Göy üzündə Bohema ulduzlarına baxır, yeni rütbəsini, sa- bahkı vuruşmanı, uzaqdakı ana yurdunu düşünürdü. Ürə- 13
yində nə həsrət, nə şübhə, nə də qayğı vardı. Onun üçün hə- lə ki, hər şey yerli yerində və qanunauyğun idi; Onu gözlə- yən qorxunc aqibəti qabaqcadan görə bilsəydi, bu qədər acı olmasına baxmayaraq, bəlkə onu da təbii və qaçılmaz hesab edəcəkdi. Gözlərini düşmənin olduğu gecə üfüqünün bitdiyi yerə dikmiş, qollarını sinəsində çarpazlamış, uzaq və müxtəlif hə- qiqətlər və özünün bunların arasında olması haqqında düşü- nürdü; bundan doğan məmnunluq içində əlləriylə çiyinlərini qucaqladı. Bu döyüşdə tökülən və çay kimi, bulaq suyu kimi bütün yer üzünə yayılan qanının ruhuna qədər çatdığını hiss edir, hirs, ya da mərhəmət hissi duymadan onun ayaqlarını yalamasına və vücuduna yayılmasına icazə verirdi.
14
II
Savaş ertəsi gün düz saat onda başladı. Leytenant Me- dardo hücuma hazır xristian ordusunun hərəkətini at üs- tündə oturaraq izləyir, özünü tozlu bir əkin yerindən sünbül qoxusu gətirən Bohema küləyinə qarşı durubmuş kimi hiss edirdi.
– Arxaya baxmayın, ağam, – çavuş rütbəsində düz ya- nında dayanmış Kursio bağırdı. Sonra bu xəbərdarlığına haqq qazandırmaq üçün alçaq səslə davam elədi, – deyilənə görə, döyüşdən əvvəl uğursuzluq gətirirmiş. Əslində isə o, Vikontun xristian ordusunun yalnız ni- zamsız əsgərlərdən, ehtiyat qüvvələrin isə taqətsiz düşmüş bir neçə piyada dəstəsindən ibarət olduğunu görüb cəsarə- tinin qırılmasını istəmirdi. Dayım uzaqlara, üfüqdə yaxınlaşan buluda baxır və dü- şünürdü: “Bu bulud türklər, əsl türklərdir, böyür-başımda yerə tütün tüpürənlər isə xristian döyüşçüləridir; indicə gə- lən zəng səsi hücum çağırışı, həyatımın ilk hücum çağırışı, qulaqları kar edən bu gurultu, bu titrəmə, döyüşçülərlə at- ların böyük bir sıxıntıyla baxdıqları torpağa batmış bu göy- daşı isə top mərmisi, qarşılaşdığım ilk düşmən mərmisidir. “Bu son mərmidir” deyəcəyim günün heç gəlməməsini dilə- yirəm”. Qılıncını çəkmiş, gözlərini duman içində gah itib, gah görünən İmperatorluq bayrağına zilləmişdi; düzənlikdə dördnala çaparkən dost toplarının atdığı mərmilər göy üzündə, başının üstündə dolanır, düşmən topları isə hələ indidən xristian cəbhəsində dəliklər açır, torpağı qəfildən çətir kimi havaya sovururdu. “Türkləri görəcəm! Türkləri
15
görəcəm!” - düşünürdü. İnsan üçün düşmən sahibi olmaq, sonra da onun təsəvvür etdiyi kimi olub-olmadığını görmək qədər maraqlı bir şey yoxdur. Türkləri gördü. İkisi düz qarşıdan gəlirdi. Atları örtüklü idi, balaca yumru qalxanları dəridən, paltarları isə qara və zəfəran rəngli çizgili parçadan hazırlanmışdı. Sarıqları, tor- paq rənginə oxşayan üzləri və bığları Terralbada “Türk Mi- ke” adı ilə tanınan birininkinə çox bənzəyirdi. Türklərdən bi- ri öldü, digəri isə birini öldürdü. Amma kim bilir, daha neçə- si gəlirdi; artıq təkbətək döyüş başlamışdı. İki türkü görmək hamısını görmüş olmaq kimi idi. Onlar da əsgər idi, bütün təchizatları ordunun malı idi. Üzləri kəndli üzü kimi yanmış və inadkar görünürdü. Medardo onları görməsinə görmüş- dü; artıq Bildirçin keçidindən yanımıza – Terralbaya qayıda bilərdi. Amma gec idi, orduya könüllü yazılmışdı. Yatağan zərbələrindən qorunaraq qaçırdı. Sonunda piyada bir türk tapıb öldürdü. Öldürməyi öyrəndikdən sonra, bu dəfə qısa boylu bir atlının qarşısına çıxdı, amma səhv elədi. Çünki ki- çiklər daha təhlükəli olurlar. Atların altına soxulur, yatağan- la heyvanların qarınlarını cırırdılar. Medardonun da atı ayaqlarını aralayıb dayandı. – Neyləyirsən? – Vikont çığırdı. Həmin an özünü yetirən Kursio aşağını göstərərək: – Ora baxın, – dedi, – heyvanın bütün içalatı yerə tökü- lüb.
Yazıq heyvan altdan yuxarı sahibinə baxdı, sonra bağır- saqlarını toplamaq istəyirmiş kimi başını aşağı əydi, amma bu, sadəcə bir igidlik nümayişi oldu; özündən getdi və öldü. Terralbalı Medardo piyada qalmışdı. – Mənim atımı alın, cənab leytenant, – Kursio çığırdı.
16
Amma atını saxlaya bilmədi, bu dəfə özü bir türkün oxu ilə vurulub atdan salındı, heyvan isə qaçaraq uzaqlaşdı. – Kursio! – Vikont qışqırdı və yerdə inildəyən nökərinə tərəf qaçdı. – Məni düşünməyin, ağam, – nökərin səsi eşidildi, – xəs- təxanada ərik arağı olsun, yetər. Deyirlər ki, hər yaralıya bir kasa düşür. Medardo dayım tünlüyə qarışdı. Savaşın gedişi müəy- yən deyildi. O qarışıqlığın içində qalib gələnlərin xristianlar olduğu düşünülürdü. Türklərin sıralarını dağıtmış, mövqe- lərini ələ almışdılar. Dayım başqa igidlərlə birlikdə düşmən topçularınadək gedib çıxmışdı; Türklər isə xristianları atəş altında tuta bilmək üçün tez-tez topların yerini dəyişdirir- dilər. İki türk topçusu təkərli bir topu ora-bura döndərirdi. Onlar öz ağır davranışları, saqqalları, ayaqlarına enən ge- yimləri ilə iki münəccimə oxşayırdılar. Dayım: – İndi gəlib topu necə döndərməyi göstərərəm sizə, – dedi. Coşqulu, təcrübəsiz olduğu üçün, toplara sadəcə yan- dan, ya da arxa tərəfdən yaxınlaşmaq lazım gəldiyini bilmir- di. Qılıncını çəkib, topun lüləsinin qarşısına keçdi; o iki mü- nəccimi qorxudacağını düşünürdü. Qorxmaq bir yana, adamlar düz onun sinəsinə atəş açdılar. Terralbalı Medardo havaya uçdu. ...Axşam döyüşlərə ara verildi. İki araba savaş meyda- nındakı xristianları toplamağa başladı. Arabalardan biri ya- ralılar, digəri isə ölülər üçün idi. İlk seçim savaş meydanında edilirdi. “Bunu mən alıram, onu da sən al”. Xilas edilməsi mümkün görünənlər yaralıların arabasına qoyulurdu; sadə- cə parça, qalıntı halına gəlmiş meyitlər isə dəfn edilmək üçün ehtiramla ölülər arabasına yüklənirdi; cəsəd adı belə verilməyənlər isə, yem olaraq leyləklərə tərk edilirdi. O gün- 17
lərdə itki çoxaldığına görə yaralıların qurtarılması üçün daha ciddi səy göstərilməsinə əmri verilmişdi. Bu səbəblə Medardonun qalıntıları da yaralı sayılmış, yaralılar araba- sına qoyulmuşdu. İkinci seçim xəstəxanada edilirdi. Vuruşmalardan sonra səhra xəstəxanası döyüşün özündən də qorxulu bir vəziy- yətə düşürdü. İçində qurbanların olduğu xərəklər yerdə sıra- lanır, onların ətrafında isə əllərində kəlbətin, qayçı, iynə, kə- silmiş orqanlar, kəndir yumaqları daşıyan, ağızlarından nə- fəs almağa çalışan həkimlər dayanırdı. Ölmüş olsa belə, hər cəsədi yenidən həyata qaytarmaq üçün əllərindən gələni edirdilər. Bir yeri doğrayır, bir yeri tikir, qanaxmanı bintlə saxlamağa çalışır, damarları əlcək kimi tərsinə çevirib yerinə yerləşdirir, yaranın içinə qandan çox sap qoyur, əməliyyatı bitirib tikirdilər. Bir xəstə öləndə isə faydalanacaq nəyi varsa başqasının əməliyyatında istifadə edirdilər. İşləri ən çox qa- rışdıran bağırsaqlar olurdu; bir dəfə dağılırdısa, yerinə necə qaytarılacağını bilmək olmurdu. Örtük qaldırılanda Vikontun bədəninin dəhşətli şəkildə parçalandığı meydana çıxdı. Sadəcə bir qolu ilə bir ayağı ək- sik deyildi, o qolla o ayaq arasında olan sinə və qarın hissə- sini də mərmi yox etmiş, parça-parça olmuşdu. Başında bir göz, bir qulaq, bir yanaq, yarım burun, yarım ağız, yarım çə- nə, yarım alın var idi; başın digər yarısı isə xəmirə dönmüş- dü. Qısası, bədəninin yarısı-sağ tərəfi qurtulmuşdu, hətta ol- duğu kimi qalmışdı; parça-parça olan sol tərəfi ondan ayıran böyük bir oyuq sayılmazsa, üstündə bir cızıq belə yox idi. Həkimlər çox məmnun idilər. “Aman Allah, nə gözəl yaralıdır!” – deyirdilər. –“Ölməyibsə, xilas etməyə çalışmaq olar”.
18
Dərhal onun başına toplaşdılar. Bu vaxt öz sırasını göz- ləyən, qoluna ox batmış yazıq əsgərlər qan zəhərlənməsin- dən can verirdilər. Həkimlər tikir, yerləşdirir, sarıyırdılar; kim bilir daha nələr edirdilər. Bilinən o idi ki, ertəsi gün da- yım tək gözünü, yarım ağzını açaraq və burun dəliyini şişir- dərək nəfəs almağa başladı. Terralbalıların mayası güclü çıx- mışdı. O, artıq yaşıyırdı və ikiyə bölünmüşdü.
19
III
Dayım Terralbaya qayıdanda yeddi-səkkiz yaşlarında idim. Axşam gəldi; hava qaralmışdı; oktyabr ayı olduğun- dan göy üzü tutqun idi. Bütün günü üzüm toplamışdıq; sal- xımlar arasından, qaraya çalan dənizdə imperatorluğun or- dusunu daşıyan gəminin yelkənlərinin yaxınlaşdığını gör- dük. O ərəfələrdə hər gördüyümüz gəmiyə: “Mastro 1 Medar- do bu gəmi ilə qayıdır”, – deyərdik; gəlməsini səbirsizliklə gözlədiyimiz üçün deyil, nəyisə gözləməyin özü xoşumuza gəldiyindən belə edərdik. Bu dəfə dediyimiz düz çıxmışdı; belə ki, həmin axşam Fiorfiero adında bir gənc, qəsəbənin ən hündür təpəsində üzüm əzərkən “gələnlər var!” bağırınca, inandıq. Ətraf demək olar zülmət içində idi; dərənin dibində qatır saxlayanların yandırdığı məşəlləri gördük; körpüdən keçdiklərində əllərində xərək olduğunun fərqinə vardıq. Heç şübhə yox idi; Vikont savaşdan qayıdırdı. Xəbər həmin andaca bütün vadiyə yayıldı; dostlar, qo- humlar, baxıcılar, çobanlar, cəngavərlər qalanın həyətinə yı- ğıldı. Bircə son zamanlar həyətə belə enməyən Medardonun atası, mənim də babam –yaşlı vikont Ayolfo yox idi. Həyat- dan bezdiyi üçün müharibəyə getməmişdən əvvəl bütün ha- kimiyyəti oğluna həvalə etmişdi. Elə o vaxtdan qalanın bö- yük damında bəslədiyi quşlara meyli artmış, yatağını quşxa- naya daşıtdırıb ora qapanmışdı; nə gündüz çıxırdı ordan, nə də gecə. Yeməyini quşların yemləriylə birlikdə – quşxananın barmaqlıqları arasından verirdilər. Ayolfo hər şeyini bu var- lıqlarla bölüşürdü. Oğlunun müharibədən qayıtmasını göz- ləyərkən qırqovulları, göyərçinləri əzizləyərək vaxt keçirirdi.
1 Bəy, başçı, cənab 20
Qalamızın həyətində heç vaxt bu qədər adam görmə- mişdim; haqqında başqalarından eşitdiyim şənlik və savaş vaxtları artıq keçmişdə qalmışdı. İlk dəfə qalanın da, divar- larının da nə qədər baxımsız, keçiləri otladıb donuzlara su içirtdiyimiz həyətin isə nə qədər palçıqlı olduğunun fərqinə vardım. Hamı gözləyə-gözləyə vikont Medardonun necə qa- yıdacağını müzakirə edirdi; Türklər tərəfindən ağır yaralan- dığı xəbəri çoxdan eşidilmişdi, amma şikəstmiydi, topalmıy- dı, yoxsa üzü-gözü yaralar içindəmiydi – kimsə bu barədə qəti məlumata malik deyildi; xərək görməyimiz isə daha pis nəticə ilə üz-üzə gələcəyimizi söyləyirdi. Nəhayət, xərək yerə qoyuldu, qara kölgənin tam ortasın- dan bir gözbəbəyinin parıltısı göründü. Kök, yaşlı dayə Se- bastyana ona yaxınlaşmaq istədi, amma kölgədən etiraz işa- rəsi olaraq bir əl qalxdı. Sonra xərəkdəki vücud çətinliklə çır- pınıb hərəkət etdi; Terralbalı Medardo gözlərimizin önündə- cə bir qoltuq ağacına dirənərək ayağa qalxdı. Başından yerə- dək uzanan qara bir cübbəsi vardı; arxaya atılmış sağ tərəfi üzünün və qoltuq ağacına dayaqlanaraq duran adamın yarı- sının görünməsinə mane olurdu; sol tərəfində hər şey sanki parça və paltar bolluğu altında qalaraq gizlənmişdi. Dikəlib ətrafına – bizə baxdı, kimsənin ağzından bir kəl- mə belə çıxmadı; bəlkə də o, tək gözü ilə bizə baxmır, sadəcə özündən uzaqlaşmaq istəyirdi. Dənizdən külək qalxdı, əncir ağacının qırılan budağının çırtıltısı eşidildi. Dayımın cübbəsi dalğalandı; külək cübbəni şişirdir, yelkən kimi havalandırırdı; sanki onun vücudunun içindən keçirdi; hətta elə bil heç vücud da yox idi; cübbə bir xəyalət kimi bomboş idi. Bir az da diqqətlə baxdıqda dayı- mın dirəyə taxılmış bayraq kimi göründüyünün fərqinə var-
21
dıq; dirək çiyindən, qoldan, yandan, qoltuq əsasına dayaqla- nan nə varsa – ondan ibarət idi, yerdə qalanı yox idi. Hərəsi bir tərəfə baxan, arxalarını bir-birinə çevirdikləri üçün qəribə görünən keçilər Vikontu sabit, mənasız baxışlar- la süzürdülər. Daha həssas, çoxbilmiş donuzlar isə ora-bura qaçışır, bir-birilə toqquşurdular; axırda biz də qorxumuzu gizlədə bilmədik. Dayə Sebastyana qollarını yuxarı qaldıra- raq: – Fəlakət! – deyə bağırdı. Bizi belə bir mənzərə ilə üz-üzə qoyduğuna görə əsəb keçirən dayım qoltuq ağacının ucunu irəli verib titrəyə-titrə- yə qalanın girişinə tərəf irəlilədi. Xərək daşıyıcıları ayaqları- nı bir-birinin üstünə aşıraraq giriş nərdivanlarında oturmuş- dular; bunlar qızıl sırğalı, ülgüclə təmizlənmiş başlarında pi- pik kimi bir neçə tel saxlamış, üst-başları tökülmüş insanlar idi. Ayağa qalxdılar; rəisləri olduğu kənardan bilinən çantalı adam dedi: – Pulumuzu gözləyirik, senyor. – Nə qədər? – Medardo soruşdu, – danışanda elə bil, gü- lürdü.
– Xərəklə adam daşımağın neçəyə olduğunu bilirsiniz. Dayım kəmərindən bir kisə çıxardıb hambalın ayaqları altına atdı. Adam kisəni yoxladıqdan sonra: – Amma bu, razılaşdığımızdan çox azdır, senyor, – de- yib narazılıq etdi. Külək cübbəsinin ətəyini havalandırarkən, Medardo da- yım ”yarısı”, – deyə cavab verdi. Hambalın yanından keçdi, tək ayağıyla sıçraya-sıçraya pillələrlə yuxarı qalxdı; qəsrin içinə açılan, yarı aralı böyük qapıdan keçdi; qoltuq əsası ilə
22
iki ağır qapı layını itələyərək gurultu ilə bağladı; sonra da açıq qalmış kiçik qapını çırparaq içəridə görünməz oldu. Biz hələ də evinin olduğu qəsr qanadına gedən dəhliz- dən qoltuq ağacının taqqıltılarını, açılıb örtülən qapıların sə- sini eşidirdik. Atası quşxananın barmaqlıqları arxasında ayaqüstə göz- ləyirdi. Amma Medardo ona salam verməyə belə getmədi; təkbaşına otağına qapandı; kimsəyə görsənmək, açıqlama vermək istəmirdi; qapısını döyüb üzr istəmək istəyən dayə Sebastyana ilə belə uzun müddət danışmadı. Qoca Sebastyana qaralar geyinən, tüllə örtülü üzündə, gözlərinin kənarlarında bircə qırışı belə olmayan, cüssəli qa- dın idi; Terralba ailəsinin bütün körpələrini əmizdirmiş, bö- yük olanların hamısı ilə yatmış, bütün ölənlərin gözlərini qa- pamışdı. İndi iki könüllü dustağın otaqları arasında var-gəl edir, onlara necə kömək edəcəyini bilmirdi. Ertəsi səhər Medardo hələ də həyat əlaməti göstərmə- diyindən biz qaladan uzaqlaşıb üzümlüyə getdik. Kimsənin kefi yox idi, bağlarda Medardonun başına gələnlərdən başqa bir şey danışılmırdı; əlbəttə, bu, onu çox sevdiyimizdən de- yil, mövzunun qəribə və qaranlıq olmasından irəli gəlirdi. Yalnız dayə Sebastyana qəsrdə qalmışdı və hər gurultunu böyük bir diqqətlə dəyərləndirməyə çalışırdı. Qoca Ayolfo sanki oğlunun belə kədərli və qəribə şəkil- də qayıdacağını bilirmiş kimi ən sevdiyi quşlardan birini əh- lilləşdirmiş, ona qəsrin o ərəfələrdə boş olan və Medardonun evinin yerləşdiyi qanadınadək uçmağı, otağının pəncərəsin- dən içəri girməyi öyrətmişdi. Həmin səhər yaşlı adam quşun qəfəsini açdı, oğlunun pəncərəsinədək uçuşunu izlədi, sonra göyərçinlərinə yem verməyə başladı.
23
Çox keçmədən qəfəslərə çırpılan bir şeyin çıxartdığı səs eşitdi. Qoca çölə boylandı. Tellərin üstündə quşunun ölüsü vardı. Qoca onun ölüsünü ovuclarının içinə aldı, bir qanadı- nın qopardılmaq istənərək parçalanmış, bir ayağının iki bar- maq arasında sıxılaraq qırılmış, bir gözünün oyulmuş oldu- ğunu gördü. Ayolfo quşu sinəsinə basıb ağlamağa başladı. Həmin gündən yataq xəstəsi oldu, qohumları quşxana- nın barmaqlıqları arasından onun çox xəstə olduğunu görür- dülər. Amma kimsə gedib kömək edə bilmirdi, çünki içəriyə qapanmış, açarları gizlətmişdi. Quşlar qocanın yatağının ət- rafında uçuşur, nə bir yerə qonur, nə də qanad çalmaqdan yorulurdular. Ertəsi səhər quşxanaya baxan dayə, vikont Ayolfonun öldüyünü gördü. Bütün quşlar dənizin ortasında dalğalanan kötüyə qonan kimi, yatağın üstünə qonmuşdular.
24
IV
Medardo atasının ölümündən sonra evdən çıxmağa baş- ladı. İlk dəfə bunun fərqinə varan da bir səhər qapıları aralı, otaqları bomboş görən dayə Sebastyana oldu. Uşaqlar Vi- kontun arxasından getmək üçün yollara düşdülər. Axşam tə- rəfi budaqları meyvə dolu bir armud ağacının yanından keç- dilər. Uşaqlardan biri “yuxarıya baxın” deyən kimi, ağar- maqda olan gün işığında sallanan armudları gördülər, görən kimi də qorxuya düşdülər. Çünki armudlar bütün deyildi; hər biri uzunlamasına kəsilmiş, yarımçıq halda sapından ası- lı qalmışdı; hər armudun sadəcə sağ hissəsi vardı (baxılan yerə görə sol hissəsi də ola bilərdi, amma hamısı eyni tərəf- dən kəsilmişdi), digər hissəsi isə yox olmuşdu; bəlkə də diş- lənmişdi.
Uşaqlar dedilər: – Vikont buradan keçib. Gün boyu bu qədər ac qaldığına görə, yəqin ki, o, gecə qarnını doyurmaq üçün qarşısına çıxan ilk ağaca dırmanıb armud yemişdi. Yolda uşaqlar bir daşın üstündə qalmış və vərdiş etdi- yindən tullanmaq istəyən yarımcan bir yarım qurbağaya rast gəldilər. “Düz yoldayıq!” – deyib irəliləməyə davam etdilər. Yarpaqlar arasında yarım yemişi görmədikləri üçün bir ara yolu itirdilər, amma sonra geri qayıdıb yemişi tapdılar. Beləcə, çəmənlikdən keçərək meşəyə çatdılar, ikiyə bö- lünmüş bir göbələk, bir daşgöbələyi, sonra bir başqasını – zə- hərli bir qırmızı göbələk gördülər; meşədə yerdə bəzən “tə- kayaqlı”, çətirlərinin sadəcə yarısı açıq olan göbələklərlə də qarşılaşırdılar. Sanki iti bir bıçaqla ikiyə bölünmüşdülər, di- 25
gər hissələrindən qırıntı belə qalmamışdı. Bunlar qurd göbə- ləyi, qızıl göbələk, çəmənlik göbələyi kimi müxtəlif növlərdə göbələklər idi. Zəhərli olanların sayı hardasa zəhərsiz olan- lar qədər vardı. Bu dağınıq izlərin ardınca gedən uşaqlar “rahibələr” adını daşıyan və otların arasında bir bataqlığın da olduğu çə- mənliyə gəlib çıxdılar. Hava qaralırdı, bataqlığın sahilində cübbəsinə bürünərək oturmuş Medardonun zəif kölgəsi ağ, sarı, torpaq rəngli göbələklərin üzdüyü suya düşmüşdü. Gö- lün üzünə səpilmiş göbələklər Medardonun yarısını qopart- dığı göbələklər idi. Suyun üstündə bütövmüş kimi görünür- dülər. Vikont onlara tamaşa edirdi. Uşaqlar bataqlığın o biri sahilində gizləndilər, bir şey deməyə cəsarət etmədilər; onlar da üzən göbələklərə baxırdı- lar; elə bu zaman hamısının yeməli olduğunun fərqinə vardı- lar: görəsən zəhərli göbələklər necə olmuşdu? Bataqlığa at- madığına görə, Vikont yəqin ki onlarla nə isə eləmişdi? Uşaqlar yenidən meşədə qaçmağa başladılar. Çox uzağa get- mələrinə ehtiyac qalmadı, çünki cığırda, əlində səbət gətirən bir uşaqla rastlaşdılar: bütün zəhərli göbələklər səbətin için- də idi.
Əziz oxucularımız, əgər bu kitabı tam versiyada oxumaq istəyirsinizsə, aşağıdakı ünvana gəlib ala, yaxud zəng etməklə evinizə (ofisinizə) sifariş verə bilərsiniz: Ünvan: KİTABEVİM.AZ | Kitab və digər çap məhsullarının satışı Nəsimi r., Puşkin k., 32 a, AK center II mərtəbə (28 may M.) Telefon: 012 498 79 89, 055 877 24 44 http://kitabevim.az/ Yüklə 1,07 Mb. Dostları ilə paylaş:
|