Izzetullakizi ganira



Yüklə 70,76 Kb.
Pdf görüntüsü
tarix17.01.2018
ölçüsü70,76 Kb.
#21150


Uluslararası Sosyal Ara tırmalar Dergisi 

The Journal of International Social Research 

Volume 2/6 Winter 2009 

 

MOLLA  NASRETT N’DE  CEL L MEMMETKULUZADE'YE MAHSUS MAHLASLAR 



 

The Structural-Semantic Features of the Simple Peu-names 

                Galil Mammadguluzadeh in the Journal of  Molla Nasreddin 

   

Doç. Dr. Ganira Askerova  ZZETULLAKIZI

∗∗∗∗


 

                              

  

 

 

Özet 

 

Celil Memmetkuluzade “Molla Nasrettin” dergisinde mizahi yazılar için çe itli mahlaslar 

kulanmı tır.  Bu  mahlaslar  (takma  adlar)  yapı  bakımından  basit,  türemi   ve  bile ik  biçimdedirler. 

Makalede  bu  mahlasların  struktur  semantik  özellikleri  ara tırılmı ,  bu  takma  adların  yazıların 

konusu ile ilgili olup-olmaması belirlenmi tir. 

 

Anahtar  Sözcükler: Celili Memmetkuluzade, “Deli”, “Cırcırama”, “Bekker”, “Sırıtık”, 

“Mümin”, “Zeli” (Sülük) mahlasları.



  

 

Abstract 

In the article are grouped  the simple pennames belonging to Galil  Mammadguluzadeh, 

are investigated the structural-semantic features of these pennames, and are determined their paints 

of usage. 



Key  Words:  Galil  Mammadguluzadeh,  “Madman”,  “Grasshopper”,  “A  pfoolish  man”, 

“Bekker”, “Clerguman”, pennames.



 

 

 

 

 

Celil Memmetkuluzade Molla Nasrettin dergisinde mizahi yazılar çe itli mahlaslar kullanmı tır. 

Bu mahlaslar yapı bakımından basit, türemi , bile iktirler. 

Celil Memmetkuluzade'ye mahsus basit mahlaslar bunlardır: 



 

1. Bekker, 2. Cırcırama, 3. Cünun, 4. Dehre, 5. Deli, 6. Ditdili, 7. Hem eri,      8. Hop-hop, 9. 

Qecele,  10.  La la ı.  11.  Mozalan,  12.  Mümin,  13.  Müslüman,  14.  Sırıtıq,  15.    eytan,  16.  ieler,  17. 

Vızvıza, 18. Zeli, 19. Cin, 20. Sa sa an. 

 

Bunlardan birkacı hakkında açıklama  yapmak istiyoruz. 



Göründüyü  gibi  C.  Memmetkuluzade'nin  kullandı ı  mizahı  ve  yapı  bakımından  basit  olan  bu 

mahlasların sadece bir tanesi özel isim olmaya uy undur. Bu isim Bekker ismidir. Bekker Mirze Celilin 

faaliyyetinde aynı zamanda Avropalı seyyah suretidir. Diger mahlaslar ise çe itli genel kavramları içeren 

kelimelerdir. Genel dil bilgisi anlamlarına göre sınıflandırma yaparsak Bekker, Qecele, Deli, Ditdili, Zeli, 

Mozalan,  Mı mı ,  Fehle  (i çi),  Foto raf,  Hazret,  Hem eri,  Cırtdan,  eytan,  ialar  mahlaslarının  genel 

isimlerden olu tu unu Mümin, Sırıtık, Hasta mahlaslarının dil bilgisi bakımından sıfat olduklarını, daha 

do rusu adla mı  sıfata dönü tüklerini görürüz. Aslen bu sözlerin bir kısmı Azerbaycan sözleri, bir kısmı 

ise alınma kelimelerdir. Elbette, Mirza Celil yaratıcılı ındakı alınma kelimelerden olu an mahlasların bir 

kısmı Avropa ve Fars dillerinden, bir kısmı ise Avrupai dillerinden alınmı tır.  üphesiz ki bu konuda da 

                                           

 Nahçıvan Devlet Üniversitesi, Ö retim Üyesi



      


 

Uluslararası Sosyal Ara tırmalar Dergisi 

The Journal of International Social Research 

Volume 2/6 Winter 2009 

 

351 

C.  Memmetkuluzade,  alınma  kelimelerden  olu an  mahlasların  kullanılmasında  da  oldukca  dikkatli 

davranmı tır. Daha do rusu bu alınmalar içerisinde Avropa ve Fars dili kökenli kelimeler daha çok tercih 

edilmi tir. Di er bir yönden büyük edebiyatçı kriptonim gibi Avropa ve Fars dilli kökenli sözleri seçerken 

onları  kullanmanın  kolaylı ını,  her  kes  tarafından  anla ılmasını  da  dikkate  almı tır.  Kesin  bir  ekilde 

diyebiliriz ki “mümin, müslüman, hazret,  eytan ve  ia” kelimeler Azerbaycan dilinde günlü hayatta çok 

sık kullanılan sözler arasındadır. 

 

1. Bekker: Kıyaslayıcı tahliller kanıtlıyor ki, “Molla Nasrettin” dergisinin 1906. yıl 39 sayında 



rastla dı ımız  “Bekker”  mahlasını  gerçeküstü  olan,  yani  uydurma  ad  oldu unu  onaylar.  Celil 

Memmetkuluzade Bekkeri okurlarına ingiliz alimi olarak taktim etmi tir. “Bekker bir ingiliz alimidir. Bu 

ahıs  1889'da  Afrikaya  gider  ve  oradakı  her  bir  ormanı  gezer.  Her  ormanı  gezip  orda  kalan  “b qi-na-

b

rin” hallerini gözlemleyip, neticede bir kitap yazmak iste indedir”  (14, s.7). 



 

Ansiklopedilere  esaslanarak  diyebiliriz  ki,  ilim  dünyası  “Bekker”  soyadında  bir  co rafiyacı-

gezigin  tanımıyor  (4,  c  II,  s.75).  Fakat  ünlü  Bekker  soyadlarına  Ansiklopedide  rastlarız.  Muhtemelen 

me hur  soyadlarından  olan  “Bekker”  antroponimi  de  olmu   ve  Mirze  Celil  me hur  Müsluman 

dunyalarında  da  kök  salmı   olan  eksiklikleri  ele tirmek  için  yazılarında  “Bekker”  takma  adından 

faydalanmı tır. 

 

2.  Cırcırama:  M.  Nasrettin  dergisinde  Mirze  Celilin  sürekli  kullandı ı  gizli  imzalardan  biri  de 



“Cırcırama”dır. 

Kulam  Memmetli'nin  fikrince,  “Cırcırama”  yalnız  Mirze  Celile  ait  kriptonimdir.  Bu  kitapta 

“Molla Nasrettin” editörünün hangi yılda bu kriptonimi kullandı ı belli olmuyor (7. II c. s.97). 

lmi  edebiyatlarda  cırcıramalardan  beraberkanatlılar  yarımdestesinin  türü  gibi  bahsedilir 

(5c,X,s.441). Dikkat edilirse, bu sözün ses taklidine esaslanarak olu tu unu görürüz. “Azerbaycan dilinde 

bazı canlıların, heyvan ve ku ların  da adı ses taklidi esasında ortaya çıkmı tır örne in; kurba a, tısba a 

(kaplumba a), karga v.s. 

Ses  taklidi  sözler,  bu  veya  ba ka  açıdan  yansıttı ı  hadise  ile  ba lıdır.  Bu  kategorideki  sözler 

dildeki sözlerin artarak dilin zenginle mesinde ve söz olu turma  sisteminin ilerlemesinde önemli bir yere 

sahiptir (10, s.187, 18, 224). Cırcırama kelmesi taklidi sözlerin tekrarı ve ek ilave etmekle olu mu tur. 

Cırcır kelimesine “a” ve türeme “ma” eki ilavesi sonucu türemi tir. 

Bazı  ha eratların  cırcırama  olarak  adlandırılmasının  sebebi,  bu  ha eratların  uçarken  elvan 

kanatlarından “cır cır” sesinin çıkmasıdır. Mirze Celil de bu sözü isim seçerken görünü  itibariyle söz ve 

anlayı  arasında tam bir ba  kurmaya çalı mı tır. “Molla Nasrettin” dergisi'nin 12 A ustos 1907'deki 30. 

sayısında yayımlanan “Keçeller” (kel) felyetonunu yazarın kendisi de ba  a rısı sayar.  u da var ki büyük 

mizahı yazar böyle ba  a rılarının yani cırcırama na melerinin devam edece ini  öyle bildirir: “Kim nasıl 

anlarsa  anlasın,  ama  u  anda  bence  her  meseleden,  her  politikadan  Kore  meselesinden,  Rus  ve  Alman 

Padi ahlarının görü mesinden,  ran-Osmanlı  sınırı  meselesinden,  Qaaga'nın barı  kongresinden,  ran ve 

Rus me rutiyetinden daha önemli ve gerekli konu “Keller” meselesitir. 

 

Yeryüzündü 300 milyon müslüman var. Maa allah hepsi keçel. Galiba ba  a rısı oldu” (15, 7). 



 

3.  Cünun:  Bildiyimiz  gibi  Celil  Memmetkuluzadeye  mahsus  kriptonimler  içinde  “Deli”  takma 

adı önemli bir yere sahiptir. Bununla beraber Molla Nasrettin'in editörü “deli” sözünün Arapça kar ılı ı 

olan “Cünun” kelimesinden de istifade etmi tir. Elbette Mirze Celilin gizli imzalarına ait bu e  anlamlılık 

sırasında  dominantlık  “deli”  sözüne  mahsustur.  Genellikle,  mecmuanın  sayfalarında    “Cünun” 

kriptonimine çok az rastlarız. Mesela, derginin yayınlandı ı ilk 5 yıl süresinde, sadece 5 mayıs 1908'dekı 

18 sayısında “Bıtmı ” felyotunun “Cünun” imzası ile yayınlandı ını görürüz (17, s.5). 

 

4.  Dahre:  Celil  Memmetkuluzade  faaliyetinde  az  rasladı ımız  gizli  takma  adlardan  biri  de 



“Dahre”dir.  Daha  do rusu  Molla  Nasrettin  edebi  cebhesinin  ba   kumandanı  Müsluman  dünyasının 

eksikliklerinden söz eden “Ba mak” (ayakkabı) felyetonunu “Dahre” imzası ile okurlara taktim etmi tir 

(16, s.7). 

 

5. Deli: Malumdur ki ça da  Azerbaycan dilinde “deli” çok kullanılan sıfatlardandır. Elbette de 



Celil  Memmetkuluzade  kendi  eserlerini  “Deli”  mahlası  ile  takdim  ederken,  sözün  leksik-semantik 

manasına  da  dikkat  etmi ,  daha  do rusu  imzayı  metnin  genel  mezmununa  uy unla tırmı tır.  Mesela 




 

Uluslararası Sosyal Ara tırmalar Dergisi 

The Journal of International Social Research 

Volume 2/6 Winter 2009 

 

352 

Mirze Celil tarafından “Deli” takma adının ilk defa Molla Nasrettin dergisi'nde 22 Eylül 1906'dakı 25. 

sayısında “ irin rusi  danı an” (Tatlı rusi konu an) yazısında kullanıldı ını görürüz ve aynı yazıda hayatın 

gerçeklerinin delinin dilind n söylenmesi ile farklandı ını görürüz. Aynı özelli i büyük mizahi yazarın 

“ bret  kalanlara”  (Molla  Nasrettin,  6  Ekim  1906  27),  «Söhbeti-me veret”  (Molla  Nasrettin  27  Ekim 

1906,  30),  “Dokuz  ya ında  (Molla  Nasrettin  5  aralık,  37)    felyetonlarında  da  görüyoruz.  Dikkat 

edilirse, Celil Memmetkuluzade'nin “Deli” imzasından bazı ince noktalarda faydalandı ını, daha global 

problemlerin ele tirisini sadece delinin dili ile kaleme aldı ını görürüz.. Bu bakımdan “Dokuz ya ında” 

felyetonun son paragrafına dikkat etmek yeterlidir: “Gadan alayım ay hacı, sonra çok sözler... Duydum ki, 

ta lar  a lıyor,  ku lar  yas  tutmu ,  çöller  siyah  giymi ,  dünya-alem  matem  tutmu ...  Sonra  yin   çok 

kelimeler duydum”. 

 

6. Ditdili (entomonim): Genellikle Molla Nasrettin dergisi'nin sayfalarında kar ıla rı ımız takma 



adların  bir  kısmı  kanatlı  ha eratlardan  alınmı tır.  Biliniyor  ki,  onomastikada  bu  çe it  mahlaslar 

entomonim  olarak  adlandırılır.  M.  Adilov  ve                    A.  Pa ayev'in  Azerbaycan  onomastikası  (izahlı 

terminoloji  sözlük)  kitabında  öyle  geçer:  “Entomonim  mahlası  ha erat  isimleri  ile  ifad   takma  adlar 

öyledir: A caqanad (sivrisinek)- brahim Tahir Musayev, Mozalan-E. Hakverdiyev, Cırcırama, örümçek-

C. Memmetkuluzade, Mı mı a-Samet Mansur Kazımzade (1. s.129). Burada Mozalan, Mı mı  ve Ditdili 

takma  adlarının  daha  çok  yer  aldıklarını  görürüz.  Aslında  “Mı mı ”  ve  “Ditdili”  aynı  anlayı ı 

yansıtmaktadır.  

 

7.  Gecele  (Saksa an):  K.  Memmetli'nin  “ mzalar”  kitabında  “Gecele”    mahlası  1907'de  Celil 



Memmetkuluzade  tarafından  kullanıldı ı  görülür  (13,  36).  Bu  imza  il     yayınlanan  yazının  ara tırma 

sonucunda bir daha belli oluyor ki, büyük ihtimalle Mirze Celil yeni adları sadece metne uygun yaratmı , 

sonradan bu adların tekrarına ihtiyaç duymamı tır. Mesela “Molla Nasrettin” dergisinin 3 mart 1907'deki 

sayında  “Gecele”  imzası  ile  yayınlanan  “Adamcıl  heyvan”  felyetonunda  sanki  konu,  Sultanabad 

ormanlarında köylüleri telef ed n tonuzdur. Aslınd  ise köylü harekatına kar ı, irticanın vah ice yapılan 

mücadele yöntemleri anlantılır. Elbette, Mirze Celil “Adamcıl heyvan” felyetonunu “Gecele” mahlası ile 

yayınlarken  irticanın  vah ili ine,  kargalar  fasılasının  ba ı  olan  ve  kendine  has  sesi  ile  bazı  haberler 

getiren saksa anı tanık gösterir. 

8.  Mozalan:  Celil  Memmetkuluzadeye  mahsus  mahlaslar  sisteminde,  bütün  atalet  durumunda 

insanları, özellikle de hayvanları harekete getiren ha erat adları önemli bir yere sahiptir. Bunlar içerisinde 

“Mozalan”  mahlasının  kullanma  oranı  daha  fazladır.  Sözün  ifad   etti i  anlam  a a ıdakı  ekilde 

açıklanyor: 

“Mozalan, is zool. Süfreleri hayvanların bedenlerinde olan virus gibi ya ayan iki kanatlı cücü, iri 

sinektir” (3, s.333). 

Bazı  ilmi  edebiyatlarda  “Mozalan”  kriptoniminin  ilk  önce  E.  Hakverdiyev  yahut  da  Ö.  F. 

Nemanzade'ye  aid  oldu u  bildirilir.  Mesela,  “Azerbaycan  onomastikası  (izahlı  terminoloji  sözlü ü)” 

kitabında  koynonim  takma  adıyla  ilgili  olarak  öyle  yazılır:  “Koynonim  takma  adları  bir  çok  yazar 

tarafından kullanılan mahlastır (1,256). 

“Mozalan”  C.  Memmetkuluzade'nin  mahlasıdır.  Lakin  bu  mahlas  aynı  zamanda  Ö.  F. 

Nemanzade ve M. E. Sabir'de de rastlarız.. “Mozalan” takma adı, ilk önce        E. Hakverdiyev'e mahsus 

olmu , sonraysa C. Memmetkuluzade, G.  etifzade, Ö. F. Nemanzade, S. Mümtaz ve ba kaları tarafından 

da kullanılmı tır” (1, s.256). 

       Azerbaycan  klasik  ededbiyatında  kullanılan  adların  v   terminlerin  erhi  kitabı'nda  ise  “Mozalan” 

takma adının Ö. F. Nemanzade'ye ait oldu unu görürüz (6, s.158). 

Fikrimizce, “Mozalan” mahlasın “ilk önce A. Hakverdiyev'e veya                    O, Nemanzadeye 

aittir” dü üncüsine bir açıklamaya bir ihtiyac getrektir.                           E. Hakverdiyev hatıralarında 

derginin 1. sayısının  u a  ehrine ancak mayıs ba larında 1906'da geldiyini, yani kesin bir  ekilde Molla 

Nasrettin  ile  mecmuanın  ideya-estetik  meramı  ile  aynı  yıl  Mayıs  ayında  tanı tı ını  yazıyor  (9,  s.431). 

Bölelikle,  E.  Hakverdiyev'in  satirik  yazıları  Molla  Nasrettin'de  “Mozalan”  takma  adıyla  yayınlamada 

yazıları çok önce mecmuanın okurları Mirza Celil'e mahsus  aynı imzalı yazılarla tanı mı tılar. Ba ka bir 

sözle  diyecek  olsak,  Molla  Nasrettin'e  dayanarak  diyebiliriz  ki,  Azerbaycan  basınında  entomonim 

mahlasın  ilk  yazarı  da  sadece  Mirza  Celil'dir.  Genellikle  “Mozalan”  Molla  Nasrettin'de  ilk  defa 




 

Uluslararası Sosyal Ara tırmalar Dergisi 

The Journal of International Social Research 

Volume 2/6 Winter 2009 

 

353 

kullanılmak bakımından üçüncü mahlasıdır. Daha do rusu, derginin ilk sayında yalnız “Molla Nasrettin” 

ve  “La la ı”  kriptonimine  rastlarız.  Mecmuanın  14  Nisan  1906.  yıl  tarihli  ikinci  sayısında  ise  aynı 

kriptonimlerin arasına “Mozalan” da girmi tir. 

Genellikle,    Celil  Memmetkuluzade  mizahı  dergide  “Mozalan”  onomastik  vahidinin  semantik-

üslubi  imkanlarına  büyük  önem  vermi tir.  Yine  de  E.  Hakverdiyevin  hatıralarından  anla ılır  ki, 

“Mozalanbeyin  seyah tnamesi”nin  bu  isme  sahip  olması  da  Mirze  Celilin  çabası  ile  gerçekle mi tir. 

Kesin olarak “Mozalan” takma adının ilk nominatoru Celil Memmetkuluzade'dir diyebiliriz. Hatta büyük 

edebiyatçı  aynı  isimle  ba ka  bir  mizahi  derginin  yayınlanmasını  da  istemi tir.  Bu  bakımdan  Kulam 

Memmetli'nin  “Molla  Nasrettin  salnamesi”  eserinde  Memmedli  Sıdkı  Seferov'a  istinaden  verilen 

a a ıdakı  bilgiler  oldukca  ilginçtir:  “Necefovlardan  Nisan'ın  sonunda  (1912-ci  il  G.  A.)  Rızakulu 

cenapları  Tiflis'e  geldi,  görü tükten  sonra  dedi  ki,  Molla  Nasrettin'i  satsaydılar,  biz  alırdık.  Mayısın 

sonlarında  Mirza  geldi,  biz  de  yanına  gittik.  Görü tükten  sonra  söhbet  ba ladı.  Çe itli  konularla  ilgili 

konu tuktan sonra  Mirza dedi  ki, ben  sizin  “Mozalan”  adında bir  dergi  çıkarıp,   bizim  mü terilerimize 

göndermernizi tavsiye ediyorum” (12. s.243). 

9.  Mümin:  1985'te  “Yazıçı”  basımevi  tarafından  basılan  “Arab  v   Fars  sözleri  sözlü ünde  bu 

sözün Arapçaya ait oldu u gösterilerek “mümin” sözünün anlamı “din katı dindar” olarak açıklanmı tır 

(11. s.383). 

“Mümin”  imzasına  dayanarak  Celil  Memmetkuluzade  oksimoron  da  bahsetmek  mümkündür. 

Bildiyimiz  gibi  leksik  manasına  gör   avtonimle  zıtlık  te kil  eden  takma  adlara  oksimoron  takma  adlar 

denir.  üphesiz  ki  Celil  Memmetkuluzade  vatanda larını  gericilikten,  gaflet  uykusundan  uyandırmaya 

çalı ırken  ilk  ba ta,  yalancı  din  adamlarıyla  mücadele  etmi tir.  Bu  mucalede  Celil  Memmetkuluzade 

“Mümin”  oksimoron  mahlasını  kullanmı tır.  Molla  Nasrettin'de  geçen  takma  adın  o  kadar  da  geni   bir 

ekilde yer almadı ı do rudur. Bununla birlikte K. Memmetli, Molla Nasrettin'de kullanılmı  “Mümin” 

mahlasının sadece Mirze Celil'e ait oldu unu gösterir. Genellikle  mecmuanın  2 Haziran 1908'deki 22. 

sayısında  basılmı   “Mümin”  imzalı  “A aclar”  yazısı  sanki  “Kepenek  baba”  pirinin  taassublu unu 

gösteren  katı  bir  dindarın  dilindendir.  Evet,  Mümin  görünü tü  Kusar  mahalındakı  Hudat  köyü 

sakinlerinin, okul yapmak için “Kepenek baba” pirine ait ormandan a ac kesmeleri için a ac kesmesine 

karar verdiler.  

Ay, vay, haray,  izin vermeyin, vallahi dünya-alem yıkılır. Siz o a aclara ne kadar bin kesilip, ne 

kadar  milyon  i  kebap yapıldı ını biliyor musunuz? 

imdiye kadar ben böyle okullarda okuyanların sonucda ne olaca ını bilmiyorum!” (II, s.177). 

Göründüyü  gibi,  mümin'in    konu ması  sadece  kinayeden  (alaydan)  olmu tur  v   bu  da  tesadüf 

deyildir:  “Zıt  anlamlı  ve  tezatlı  ifade  ile  olu turulan  oksimoronlar  ço u  zaman  kinaye  manasında 

kullanılıyor” (2, s. 46). 

10. Müslüman: “Azerbaycan dilinin izahlı sözlü ünde bu sözün açıklaması  öyledir: “sif.(dan.). 

1.  slam  dinine  mensup  ahıs.  2.  (eski)  “Dindar”  anlamında  müslüman  ahıs”  (3,  s.367).  Kullanılma 

derecesine göre dilimizde ve Celil Memmetkuluzadenin kullandı ı kelimeler içerisinde geni çe yer tutan 

“müslüman”  sözü  alınma  sözdür.  Bununla  beraber  çok  kullanılan  sözlerdendir.  Dikkat  edilirse,  Mirze 

Celil'in sanat dünyasında bu sözün özel bir do malıkla yazıldı ını görürüz: “Sizi anıp geldim, ey benim 

müslüman karde lerim!”. 

11.  Sırıtık.  Malumdur  ki  “Molla  Nasrattin”  dergisi  farklı  tarihlerde  Tiflis,  Tebriz  ve  Bakü'de 

basılmı tır.  Mecmuanın  Tebriz  sayılarında  Celil  Memmetkuluzade'nin  önceki  mahlaslarla  beraber, 

“Sırtık” takma adından da istifade etmi tir.  

Azerbaycan  dilind   “sırıtık”  sözü  heç  bir  eydan  çekinmeyen,  yüzsüz,  utanmadan  her  yerde 

görünen insan anlamındandır. Genellikle derginin Tebriz sayılarında a a ıdaki takma adların yer aldı ını 

görürüz:  Molla  Nasrettin,  Deli,  Cızvızçı,  Mozalan,  Herdemxeyal,  La la ı,  Tabanı  çatlak  teyze,  Sırıtık, 

Kızdırmalı. Bu sıralamada Cızvızcı ve Sırıtık yeni görünüyor.  unu da  belirletim ki, “Sırıtık” takma adını 

Mirze Celil'in kendine ait etmi  oldu u bir kinaye olarak da görebiliriz. 

  

“Xiyabani  harekatının  bastırılması,  Tebrizde  sosyal  mühitin  karakterinin  de i mesine  neden 



olmu ,  demokratik  harekatın  yerine  irticai  mühit  geçmi tir.  Yolculuk  boyunca  teraddüt  içinde  olan  C. 


 

Uluslararası Sosyal Ara tırmalar Dergisi 

The Journal of International Social Research 

Volume 2/6 Winter 2009 

 

354 

Memmetkuluzade, E. Memmetkuluzade'nin hapse girmesine aldırmadan, mevkiini de i memi  aydınların 

yardımı ile, dört aylık u ra tan sonra 14  ubat 1921'de M. Nasrettin”in basımı için izin almı tır (8, s.346). 

übh siz ki zaman ve mekan  artları dikkate alınırsa 14  ubat 1921'de Tebriz'de Molla Nasrettin 

dergisinin  basımını  sa lamak  büyük  fedakârlık  gerekdirirdi.  Bununla  birlikte  aynı  fedakarlı ın 

garagüruhçu tabakalar tarafından sırıtıklık olarak deyerlendirilmesi de buna dahildi. Tüm bunları dikkate 

olan Mirze Celil kendine has kriptonimlerin dairesini “Sırıtık”la daha da geni letimi tir.  

12.  Zeli  (Sülük):  Celil  Memmetkuluzade  çalı malarında  en  çok  yer  olan  mahlaslar  “Molla 

Nasrettin”,  “Deli”,  “La la ı”,  “Hop-hop”tur.  Bununla  beraber,  büyük  edebiyatçı  makale  ve 

felyetonlarının takdiminde fazla kullanmadı ı takma adlardan da istifade etmi tir. “Zeli” takma adı da bu 

kabildendir.  lginçtir  ki,  K.  Memmetli'nin  “ mzalar”  kitabında  “Zeli”  takma  adı  yalnız  Mirze  Celil'e 

aitmi  gibi görünse de, belli bir tarihten ve yazıdan bahsedilmemi tir. Genellikle mecmuanın sayfalarında 

bir  imza  olarak  “Zeli”  kelimesine  çok  az  rastlanır.  Mesela  Molla  Nasrettin'in  1907'deki  sayılarında  bu 

takıma  ad  sadece  iki  yerde  geçmi tir.  Buradan  da  derginin  14  Nisan    1907  tarihindeki  15.  sayındaki 

“Meslek” ba lıklı yazı Celil Memmetkuluzade eserlerinin 2004'te “Önder ne riyat” tarafından basılan  4 

ciltlik  kitaba  dahil  edilmi tir.  unu  da  belirtelim  ki,  “Zeli”  imzasıyla  basılan  “Yeni  hayat”  gazetesinin 

esas  faaliyet  prensibini  dikkate  almakla  ba lıyor.  Ama  okuyucu  derginin  sonrakı  sayılarında  aynı 

gazeteden bahseden di er materiyallerde artık “Zeli” takma adına rastlamıyor.  

“Azerbaycan dilinin izahlı sözlü ü'nde “zeli” kelimesinin üç anlamı verilir. Bu manalardan biri 

gerçek  anlamda,  di erleri  ise  mecazi  anlamdadır.  Özellikle  de  bu  kelimenin  sonuncu  manasıyla  halk 

dilinde  daha  geni   bir  ekilde  kullanıldı ını  görece iz.  Adı  geçen  sözlükde  açıklama  u  ekildedir: 

“3.mec.Yapı tı ı yerden kopmayan, tuttu un koparan nesne veya insan hakkında” (3, s.329). 

Elbbette,  Celil  Memmetkuluzade'nin  “Zeli”  takma  adında  cins  ismin  çok  manalı  olu u dikkate 

alınmı   apelyativle me  (sözün  eklinde  hiç  bir  de i iklik  yapılmadan,  cins  ismin  özel  isim  olarak 

kullanilması) kendini sadece mecazi anlamda gösretmi tir.     

 

 

Kaynaklar: 



1. Adilov  M. Pa ayev A. Azerbaycan onomastikası (izahli sözlük) B. 2005 

2. Aliyev V. F. Klassik Azerbaycan dilinin mecazlar sistemi B. 1989 

3. Azerbaycan dilinin izahlı sözlü ü B. 2006 

4. Azerbaycan Sovyet  Ansiklopedisi. II c. B. 1978 

5. Azerbaycan Sovyet  Ansiklopedisi X c. B. 1987  

6. Babayev A. M. Azerbaycan klassik edebiyatında kullanılan adların ve terimlerin  

    yorumu B. 1993 

7. Büyük Sovyet Ansiklopedisi  (Rusca) M. 1970  

8. Habibbeyli   . A. Celil Memmetkuluzade Mühiti ve müasirleri B. 1997 

9. Hakverdiyev A. Seçilmi   s rl ri B. 1976 

10. Qurbanov A. Müasir Azerbaycan edebi dili B. 1987 

11. Klassik edebiyatda i lenen Arap-fars sözleri sözlü ü B. 2005 

12. Memmedli K. “Molla Nasrettinin salnamesi” B.  

13. Memmedli K “ mzalar” B. 1977 

14. “Molla Nasrettin”  39, 1906 

15. “Molla Nasrettin”  30, 1907 




 

Uluslararası Sosyal Ara tırmalar Dergisi 

The Journal of International Social Research 

Volume 2/6 Winter 2009 

 

355 

16. “Molla Nasrettin”  41, 1907 

17. “Molla Nasrettin”  18, 1908 

18. Müasir Azerbaycan dili B. 1980 

 

 



 

Yüklə 70,76 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə