Jugoslovensko dramsko pozorište Vizuelni identitet 1948 2008
Yüklə 19,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Jugoslovensko dramsko pozorište Vizuelni identitet 1948 - 2008 Muzej pozorišne umetnosti Srbije April - septembar 2008. Unutrasnja naslovna.indd 3 Unutrasnja naslovna.indd 3 13.4.2008 21:30:33 13.4.2008 21:30:33 Dvorana 1948.indd 2 Dvorana 1948.indd 2 13.4.2008 21:33:06 13.4.2008 21:33:06 Dvorana 1948.indd 3 Dvorana 1948.indd 3 13.4.2008 21:33:07 13.4.2008 21:33:07 Jovan Ćirilov Jovan Ćirilov NOVE TENDENCIJE - DA, AVANGARDNA AVANTURA - NE VIZUELNI IDENTITET JUGOSLOVENSKOG DRAMSKOG POZORIŠTA 1948-2008. vladajućeg socrealizma, tako su umetnici JDP-a, reditelji, glumci, scenografi i kostimografi, već prvih sezona prevazišli dogmu tadašnje zvanične estetike u svim njegovim elementima. To je za stručno oko bilo vidljivo i na arhitekturi rekonstruisane zgrade Jugoslovenskog dramskog pozorišta. Dobri poznavaoci arhitekture tvrde da je zgrada Manježa, koju je za JDP adaptirao arhitekta Momčilo Belobrk (1905-1980), u saradnji sa umetničkim rukovodiocem Bojanom Stupicom (1913-1980), bila na tragu međuratnog svetskog i srpskog modernizma. Dvojica arhitekata odlučili su se da pokriju neoklasicističku fasadu arhitekte Nikolaja Krasnova i izmene ulaz u zgradu radikalnom intervencijom. Ta intervencija ostvarena je svesno, mada ne deklarativno jer je u to vreme to bio nemogućno, u stilu međuratnog modernizma, čiji je izraziti predstavnik bio arhitekta Belobrk. Zvanično otklanjajući građanski neoklasicizam ruskog emigranta Nikolaja Krasnova (što nije nešto samo po sebi pohvalno), ostvaren je napredniji arhitektonski korak u stilu avangarde zbog koje se u Sovjetskom Savezu tih godina dopadalo sibirskih gulaga. Bilo je to zapravo krijumčarenje jeretičke međuratne avangarde. Nešto slučajno dešavalo se i na sceni Jugoslovenskog dramskog pozorišta. Osim propagandne predstave Duboki su koreni dvojice danas zaboravljenih američkih dramatičara Arnoa D`Isoa i Džemsa Goa, kritike američkog rasizma od strane većinskog belog stanovništva, nijedna predstava prvih sezona JDP-a ne bi mogla da se 6 Vizuelni identitet Jugoslovenskog dramskog pozorišta 1948 - 2008 U proleće 2003. godine u samoj završnici rekonstrukcije, ili, tačnije rečeno, izgradnje nove zgrade Jugoslovenskog dramskog pozorišta, posle požara 17. oktobra 1997. godine, postavilo se pitanje - da li u foaje vratiti mozaik Mila Milunovića iz 1948. godine? Oni koji su bili protiv vraćanja mozaika slavnog slikara, tvrdili su da novom JDP-u ne dolikuje mozaik iz doba socijalističkog realizma. Bila je to vladajuća estetika u vreme kada je tadašnji predsednik Vlade FNRJ, maršal Josip Broz Tito, godine 1947. potpisao uredbu o osnivanju ovog reprezentativnog pozorišta po ugledu na MHAT. Srećom, prevladalo je stanovište da mozaik valja vratiti na mesto između ulaza u parter, gde je i bio od osnivanja do požara 1997. godine. Iako, osim gabarita, ništa nije ostalo od zgrade JDP-a iz doba kad je otvarano, ulazeći i danas tamo imam osećanje da dolazim u istu zgradu u kojoj sam se kao mlad gledalac, student filozofije, 1950. godine popeo na drugu galeriju da gledam Sofoklovu Antigonu sa Marijom Crnobori u naslovnoj ulozi. Za mene je upravo taj mozaik "Devojka sa bakljom" † , za to vreme sa gotovo nedozvoljivom slobodnom stilizacijom zvaničnog grba Jugoslavije i lebdećom tragičnom maskom, uprkos tim elementima patetične ikonografije socijalističkog realizma - metafora šta je u stvari bilo JDP već na samom njegovom početku. Kao što je na mozaiku "Devojka sa bakljom" veliki jugoslovenski slikar Milo Milunović prevazišao sivilo † Za lik "Devojke sa bakljom" majstoru Milu Milunoviću je pozirala glumica Ana Krasojević, članica Humorističkog pozorišta na Terazijama Cirilov tekst.indd 2 Cirilov tekst.indd 2 14.4.2008 20:12:04 14.4.2008 20:12:04 Nove tendencije - da, avangardna avantura - ne podvede pod čisti socijalistički realizam. Kada se govori o vizuelnom identitetu Jugoslovenskog dramskog pozorišta, mora se imati na umu da je šezdeset godina relativno mali period da bi se uočili jasni stilski periodi u likovnosti predstava i ostalih pojava koje prate pozorišni čin - plakati, programi, flajeri, ulaznice. Pritom, dekor, kostimografija i maska spadaju u bitan element pozorišnog čina duboko vezan za njegovu estetiku, a to znači i za ideologiju, dok je prateći materijal više znak mišljenja u pozorištu već neposredni idejni čin. Dekor i kostim prve decenije Jugoslovenskog dramskog pozorišta više su zavisili od repertoarskog poteza, to jest od drame koja je stavljana na repertoar i reditelja kome je poveren komad, nego od estetike koja bi važila za sve umetnike koji stvaraju u JDP-u. Dok je sa osnivanjem "Savremenika" i "Dela" 1955. godine, realistički i modernistički front bio strogo podeljen na dva dela, u JDP-u su bili pod istim krovom u neobičnoj koegzistenciji oba toka. Realiste je predstavljao Velibor Gligorić, glavni urednik "Savremenika", a sa modernističkog krila u pozorištu je istovremeno delovao kao umetnički rukovodilac predratni nadrealist Milan Dedinac. Oštri sukobi na ideološkoj bazi nisu se u JDP-u otvoreno ispoljavali kao na literarnom frontu. Ali je Milan Dedinac, pre svega preko Tomislava Tanhofera, primenjivao svoj omiljeni stil pariskog Kartela Batija, Dilena, Žuvea i Pitoefa, a koji je karakterisao estetski purizam. Realistički dekor javljao se u komadima koji su i napisani u realističkom maniru, kao što su "Jegor Buličov" ili "Na dnu" Gorkog , koje je režirao Mata Milošević. Međutim, on je intimno bio sklon modernizmu još iz međuratnih godina svoje mladosti na sceni Narodnog pozorišta. On je kao mladi glumac 1935. godine u Narodnom pozorištu, čiji je bio član, režirao Maksima Crnojevića u izrazitom avangardnom stilu tadašnjeg modernizma. Tako da je i u JDP-u, kad je režirao savremenu klasiku, svesno težio modernom izrazu. Blizak međuratnom modernizmu bio je i Bojan Stupica. Ovaj osnivač Jugoslovenskog dramskog pozorišta, njegov graditelj u doslovnom i u prenosnom smislu, bio je blizak nemačkom i češkom ekspresionizmu Ervina Piskatora i Emila Františeka Burijana, a to je podrazumevalo društveni angažman i jarkost pozorišnog čina. Tako je nosila pečat društvene angažovanosti njegova režija Cankarovog Kralja Betajnove, a bili su jarka negacija sivila socrealizma pre svega njegov Dundo Maroje i Ribarske svađe, puni mediteranskog erosa - tuđeg puritanizmu ranog jugokomunizma. Ne zna se gde je kod Stupice počinjao svesni levi ekspresionistički angažman, a gde se ispoljavao njegov lični temperament i neobuzdani dar koji nije mogao da podnese stege socijalističkog realizma. Na kraju prve pozorišne sezone 1947/1948, u kojoj je JDP prikazalo svoje prve četiri predstave - "Kralj Betajnove", "Ujka Vanja", "Ribarske svađe" i "Škola ogovaranja", i to sve tri u 1948. godini - održana je neka vrsta javnog suđenja. Na sastanku JDP je optuženo za ideološko skretanje zaraženo "formalizmom" u prikazivanju komada. To znači da je najviše partijsko rukovodstvo zemlje tačno naslutilo, čak uočilo modernističke tendencije, koje Jugoslovenskom dramskom pozorištu danas služe na čast. To skretanje je na neki način bilo vidljivo pre svega u vizuelnom oblikovanju predstave i jarkom mizanscenu prvih predstava. Mi, mlada studentska publika, odmah smo prigrlili JDP kao pozorište svoje slobode i jeretičnosti, za razliku od Narodnog pozorišta, koje se držalo svoga estetskog tradicionalizma, nekim čudom estetički bliži partijskoj vrhuški nego JDP, teatar koji je ta partija osnovala. Na vizuelnom planu od samog početka u JDP-u je vladao princip cvetanja svih cvetova. Savremeno u sferi vizuelnog - podrazumevalo se od prvog dana, mada nije na taj način bilo izraženo. U literaturi protagonista realizma, Velibor Gligorić, na čelu pozorišta od 1949. godine, u teatru je tolerisao svežinu nove vizuelnosti, kako kartelovski purizam tako i blagu modernističku stilizaciju jedne Ožalošćene porodice scenografa Milenka Šerbana u 7 Vizuelni identitet Jugoslovenskog dramskog pozorišta 1948 - 2008 Nove tendencije - da, avangardna avantura - ne Cirilov tekst.indd 3 Cirilov tekst.indd 3 14.4.2008 20:12:04 14.4.2008 20:12:04 Yüklə 19,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|