Kaçindirma tedaviSİ

---

KAÇINDIRMA TEDAVİSİ 

Arş Gör. Şennur  K I Ş L A K 

Psikoterapi bir öğrenme süreci olup, bireyin davranış bozukluk­

larının veya hafif uyum bozukluklarının psikolojik tekniklerle tedavisi­

dir. Davranış tedavilerinde psikoterapinin bir öğrenme süreci olması 

önem kazanmaktadır.  T ü m davranış tedavilerinde, uyumsuz veya sap­

kın davranışı ortadan kaldırmak ve sonra, yerine uyumlu davranışı 

kazandırmak amaçtır. 

Kaçındırma Tedavisi 

Davranış tedavilerinde sık kullanılan üç yöntem; düyarlılaştırma 

(sensitization), operant koşullama (operant conditioning) ve kaçındırma 

tedavisi (aversive therapy)'dir (Eysencl ve Beeck, 1971). Murray ve 

Jacobson'a (1971) göre, bu üç  i y i bilinen davranışsal yöntem eski ve 

temel öğrenme kuramlarından türetilmişlerdir. 

Kaçındırma tedavisi veya bir başka deyişle itici uyarıcılarla tedavi, 

istenmeyen ama arzu veya hoşnutluk veren duygusal davranışı ketlemek 

için operasyonel olarak  i t i c i uyarıcıyı uygulamayı içerir (Wolpe, 1973). 

Ralph'e (1971) göre, istenmeyen davranış örüntüsü ile  i t i c i uyarımı bir­

leştirmek ve böylece davranış ile iticilik, hoşnutsuzluk arası bağ kurmak 

amaçlanır. Bu bağın gelişimini ise, hedef davranışın terk edilmesi izler. 

Laboratuvarda deneysel olarak kaçınma davranışı aşağıdaki işlem 

yollarıyla sağlanır: Hayvan tabanına elektrik verilebilen bir kafese yer­

leştirilir. Yiyecek, yiyecek kutusuna düşürülmekte ve hayvan ona 

kolayca ulaşıp yemektedir. Tekrarlar sonunda hayvan, yiyeceğin düşme 

sesiyle yiyecek kutusuna yaklaşma alışkanlığını kazanır. Otonomik 

tepkiler, örneğin salgılama, gastrik hareketlerin artması kutuya yaklaş­

maya eşlik eder. Bir gün hayvan yiyecek kutusuna yaklaşırken, kutunun 

tabanından ayaklarına şiddetli şok verilir. Şok, koşullu kutuya yaklaş­

ma davranışını ketler ve acı, kaygı, motor olarak geri çekilme durum-

---

294 ŞENNUR  K I Ş L A K 

l a n ı  g ö r ü l ü r .  İ k i zıt davranışın  k e n d i l i ğ i n d e n  e t k i n l i ğ i n i  k o r u y a n  m e r k e z i 

sinir sisteminde  n ö r a l düzenlemeler sırasında, beslenmeyle  i l g i l i  t e p k i 

k e t l e n i r .  T e p k i n i n  k e t l e n d i ğ i her seferde, alışkanlıkla  i l g i l i önceki uya­

rıcıya bağlanan  b i r  u y a r ı m oluşur.  A y n ı zamanda, o  u y a r ı c ı d a n tepkile­

re, diğer uyarıcılara (şoka)  k o ş u l l a m a oluşur.  B i r k a ç  t e k r a r d a n sonra, 

yiyeceğin düşme sesi  k a y g ı ve  k a ç ı n m a  t e p k i s i n i  u y a n d ı r ı r .  F a k a t ye­

me  k e t l e n d i ğ i n d e ve  k a y g ı ,  k a ç ı n m a henüz yerleşmeden  b i r  " a r a  e v r e " 

(interphase) olması gerekir.  B u ara evre pek çok  k a ç ı n d ı r m a  t e d a v i s i n i n 

son  n o k t a s ı  o l m a k t a d ı r  ( W o l p e , 1973). 

E l e k t r i k uyarıcısı koşulsuz  b i r uyarıcıdır.  Y a k l a ş m a tepkisine  a y n ı 

ketleme,  k o ş u l l u  k a ç ı n m a  ( i t i c i )  u y a n c ı s ı y l a  d a  k a z a n ı l a b i l i r .  W o l p e , 

1952'de  b u n u kedilerde göstermiştir.  Z ı z ı l t ı l ı  e l e k t r i k sesine  k a r ş ı kay­

g ı  o l u ş t u r m a k  i ç i n  k e d i l e r i  k o ş u l l a n d ı r m ı ş t ı r  ( W o l p e , 1973). 

K a ç ı n d ı r m a  t e d a v i s i n i n  u y g u l a n m a s ı n d a n önce,  i l k başta  t e d a v i 

e d i l m e k istenen davranışın  t e m e l i n d e k i  n e v r o t i k  k a y g ı  ç ö z ü m l e n m e l i d i r . 

K a y g ı  d u r u m u  o r t a d a n  k a l k t ı ğ ı n d a ,  k o m p ü l s i f davranışın  d a  k e n d i l i ­

ğ i n d e n  o r t a d a n  k a l k m a s ı olasıdır.  D a v r a n ı ş ı n  t e m e l i n d e k i  k a y g ı çözüm­

lenmeden  u y g u l a n a n  k a ç ı n d ı r m a tedavisinde başarıya ulaşılsa bile, kay­

gının  m u t l a k a  o r t a d a n  k a l d ı r ı l m a s ı gerekmektedir.  Ç ü n k ü ,  n e v r o t i k 

k a y g ı n ı n  d e v a m ı halinde,  b u  k a y g ı daha  f a r k l ı  s e m p t o m l a r l a  m u t l a k a 

o r t a y a çıkacaktır.  Ö r n e ğ i n ; yeme  k o m p ü l s i y o n u olan  b i r  k a d ı n  h a s t a n ı n 

b u davranışı  k a ç m d ı r ı c ı  t e d a v i y l e  o r t a d a n  k a l d ı r m ı ş ,  f a k a t  b i r süre son­

r a  k a d ı n ı n depresif  b i r  h a l aldığı  g ö r ü l m ü ş t ü r .  K a d ı n ı n  n e v r o t i k kaygısı 

g i d e r i l m e d i ğ i  i ç i n ,  k e n d i  k a y g ı l a r ı n ı  g i d e r i c i  b i r  y o l olarak  u y g u l a d ı ğ ı 

y e m e  e t k i n l i ğ i n d e n  m a h r u m  k a l d ı ğ ı n d a depresyona  g i r m i ş t i r  ( W o l p e 

1973). 

K a n f e r ve Phillips'e (1970) göre, hedef davranışın ceza ile  y o k e d i l -

mesi sonucu  y e n i sapkın davranışlar  y a n  e t k i olarak  o r t a y a  ç ı k m a k t a ­

d ı r .  B i l i n m e y e n değişkenlerle oluşan sapkın davranışlar,  y e n i davranış­

l a r ı n  k u r u l m a s ı y l a  k a r ı ş m a k t a d ı r .  F o n k s i y o n e l  u y g u n s u z l u k denen  b u 

k a r ı ş ı k l ı k  b ö y l e sapkın davranışların  o r t a d a n  k a l k m a s ı n ı n ,  y e n i davra­

nışların  k u r u l m a s ı n d a  i l k gerekli şey olabileceği  f i k r i n i  g e t i r m e k t e d i r . 

K a ç ı n d ı r m a (aversive)  v e y a  k a ç ı n m a (avoidance)  t e d a v i s i öbses-

y o n ,  k o m p ü l s i y o n ,  a l k o l i z m , fetişizm, homoseksüellik,  t r a n s v e s t i z m  g i b i 

seksüel sapmalar şeklindeki davranış  b o z u k l u k l a r ı n ı n tedavisinde  k u l ­

l a n ı l ı r .  B a z ı ilaç  b a ğ ı m l ı l ı ğ ı ve sigara alışkanlığını  k o n t r o l etmede de 

ö n e m l i "bir  y e r i  v a r d ı r  ( W o l p e , 1973). Tedavide bazen uygunsuz davra­

nışı elimine  e t m e k  y e t e r l i değildir.  K a ç ı n m a tedavisinde amaç  i k i  y ö n l ü 

---

KAÇINDIRMA TEDAVİSİ 

olmalıdır: sapkın davranışı ortadan kaldırmak ve sonra, davranışın 

t a t m i n edici alternatif biçimlerini oluşturmaktır (Rachman ve Teasdale, 

1969). Tedavide pekiştirilen davranış, yani pozitif davranış istenmeyen 

davranış ile zıt olmalıdır. Bazı durumlarda, davranış bireyin repertua­

rında vardır ve hedef davranış ile yer değişebilir. Heteroseksüel dene­

y i m i olan homoseksüeller buna  i y i bir örnektirler. Bunlar heteroseksüel 

becerileri olmayan ve bayanların varlığında endişelenenlerden daha ko­

lay tedavi olurlar. Tedavide sapkın davranışı belirleyerek, bunu bireye 

öğretmek gerekir (Adams, Meyşe ve Meyer, 1973). 

Kaçındırma Tedavisinde Kullanılan Teknikler 

Elektriksel Uyarma: 

Rachman (1965) ve Barker (1965) elektriksel kaçınmanın avantaj­

larına değinerek, kimyasal kaçınmanın hasta ve terapist için olan hoş­

nutsuzluklarını belirtmişlerdir (Feldman, 1966). Elektriksel kaçınmanın 

üstünlüğünü kabul edenler çoktur. Bunun nedenleri ise şöyledir: 

Elektriksel uyarım kontrol edilebilir, şok belli zaman aralıklarında ve 

ölçülen şiddette, istenen anda verilebilir. Bu değişkenleri terapist mani-

püle edebilir. Böylece tedavi daha sabit hale gelir. Elektriksel uyarıcının 

uygulanmasında bir terapist yeterlidir. Ayrıca, fiziksel yan etkileri kim­

yasal kaçınmadan daha azdır (Feldman, 1973). 

Rachman ve Teasdale (1969), elektriksel kaçınmanın dezavantaj­

larına da dikkat çekmişlerdir. Örneğin, laboratuvar deneylerinde, elek­

triksel kaçınmanın uygulanmasının saldırgan davranışı arttırdığı görül­

mektedir. Negativite ve düşmanlık duyguları yaratabilir. Bazı kişiler 

ise elektrikten korkarlar. Âdams, Heyse ve Meyer'e (1973) göre, olduk­

ça endişeli hastalar en düşük düzeyde etkili, şok düzeyini belirleyip 

seçmelidirler. Yine de, klinik ve deneysel sonuçlara göre, elektriksel 

kaçınma kimyasal kaçınmadan daha tercih edilirdir. 

Elektriksel uyarma, istenmeyen davranışı meydana getiren obje­

lerin tedavi ortamına getirilmesi ya da bu objelerin hayalde canlandırıl-

ması veya resimsel olarak gösterilmesi durumlarında uygulanmakta­

dır. Elektrodlar genelde bileğe yerleştirilir ve şokun şiddeti, hastanın 

en fazla rahatsızlık duyduğu noktanın % 25—50 üzerinde uygulanır 

(Wolpe, 1973). 

İ l k kez 1929'da Kontorovich, alkolik hastalara alkolün varlığı, 

koklanması ve tadılması koşullarını hazırlayarak, alkol eğilimini ketle-

mek için acı verici elektrik şoku kullanmıştır (Wolpe, 1973). 1935'te de 

295 

---

296 

ŞENNUR KIŞLAK 

L.W. Max homoseksüellerin tedavisinde aynı yöntemi kullanmıştır (Feld-

man, 1973). Wolpe (1973), elektrik uyarıcısını aşırı yemek yiyen bir has­

tasına  i l k olarak 1954 yılında uygulamıştır. 1963'de Blakemore ve arka­

daşları transvestizmin tedavisinde; 1968'de Barker ve Miller kompül-

sif kumar oynama davranışının tedavisinde elektriksel uyarımı kullan­

mışlardır (Wolpe, 1973). 

Resimle tedavide en  i y i bilinen örnek, Feldman ve Mac Culloch'un 

1965'de homoseksüalite için uyguladıkları tedavidir (Singer, 1974). 

Hastaya bir erkek slaydı göreceği ve ardından hemen bir şok alacağı 

söylenmiştir. Eğer hasta  i l k 8 sn. içinde düğmeye basarsa, yani kaçınma 

davranışı gösterirse şok verilmiyordu. Düğmeye basmaz ise, bu davra­

nışı yapana kadar şok düzeyi arttırılıyordu. Hasta çoğunlukla kaçma 

davranışı gösterir, yani şoku alır almaz düğmeye basar. Kaçma davra­

nışını gösterir göstermez de hemen bir sonraki resme geçilmekteydi. 

Erkek uyaranını kaçınmayla koşullarken aynı zamanda kadınlara du­

yulan kaygıyı yoketmek için, erkek resmi kaybolunca kadın resmi gös­

terilmeye başlandı. Uygulamada kadın resmi olmadığı zaman erkek 

resmi gösterilerek şokun etkisi tekrarlanmaktaydı. Sonuçta, haftada 

kadın resminin gösterilmesi için istek uyanmaya başlamıştır. Böylece, 

çift yönlü etki yani erkeklerden kaçmak, kadınlara ilgi duymak sağlan­

mıştır. 

Freund, Mc Guire ve Vallance (1964) klasik koşullama işlem yolunu 

kullanmışlar ve elektriksel kaçınmadan yararlanmışlardır (Feldman, 1973). 

Uygulama sırasında, hasta her zamanki fantazisinin imgesi belirince 

terapiste sinyal vermiş ve bunun ardından hastaya şok verilmiştir. Bu 

işlem 20'den 30 dakikaya kadar tekrarlanmış ve günde 6 defaya ulaş­

mıştır. Hastaya bir elektrikli şok aygıtı verilmiş ve kendine evde de uy­

gulaması öğretilmiştir. Sonuç olumludur. Fakat, Feldman'a (1973) göre, 

bazen de şok düzeyi pekiştirici,  i y i bir olayla birleşebilir. Örneğin, şok 

seksüel haz duyma ile birleşip pozitif pekiştireç olarak işleyebilir. Sonuç­

ta, elektrik şoku kaçındırıcı olmaktan uzaklaşır ve normal fantazi duru­

munun bir parçası haline gelir. 

Wolpe'e (1973) göre, tedavi ortamında hedef davranış uyandırıla-

mayabilir. imgede bazı durumlar  t a t m i n edici şekilde ortaya konamaz­

lar; Kaçındırıcı veya itici uyarıcıyı, sadece görüntü, koku veya ilacın 

tadıyla uyanan tepkilerle bağlantısına uygulamak yeterli değildir. Ger­

çek yaşam içeriğinde şiddetli isteklerle savaşmak için kaçınma uyarıcı­

sını verecek portatif şok aygıtlarına güvenmek gerekir. Böylece, hasta­

nın kendi kendini kontrol edebilir hale gelmesi de sağlanır. 

---

K A Ç I N D I R M A TEDAVİSİ 297 

E l e k t r i k şoku, ilaç  a l ı ş k a n l ı k l a r ı n d a  k u l l a n ı l a n  b i r teknikse de,  b u 

t ü r  a b ş k a n l ı k l a r ı n temelinde  y a t a n  f i z y o l o j i k değişiklikler  b u g ü n kesin 

o l a r a k  b i l i n m e d i ğ i n d e n  t e d a v i başarıya ulaşsa da, sonuçta  n e  g i b i  y a n 

t e p k i l e r i n  o r t a y a çıkacağı kesin  d e ğ i l d i r .  F i z y o l o j i k  t e p k i l e r e  k o ş u l l u 

k e t l e m e  o l u ş t u r m a k  m ü m k ü n  o l a b i l i r .  G ü ç l ü  e l e k t r i k uyarıcısı,  t e p k i 

ketlemesi elde etmede  u y g u n d u r ,  f a k a t ilaca alışkanlığın azalması ne 

dereceye  k a d a r  d ü ş ü r ü l e b i l i r ,  b u n u gösterecek araştırmalar gereklidir 

( W o l p e , 1973). 

Kimyasal  U y a r m a : 

İ l a ç l a r ı n  m i d e  b u l a n d ı r ı c ı  e t k i l e r i üzerine  d a y a l ı  k a ç ı n m a  m e t o d u 

ile  a l k o l i z m i n tedavisi,  V o e g t l i n  v e  L e m e r e  t a r a f ı n d a n  y ı l l a r önce  t a ­

n ı t ı l m ı ş t ı r .  H a s t a y a  m i d e  b u l a n d ı r ı c ı ilaç,  ö r n e ğ i n  t a r t a r emetic, emetine, 

a p o m o r p h i n e  v e y a  g o l d chloride  v e r i l i r  v e sonra alkoliğe  e n sevdiği  i ç k i y i 

içmesi söylenir.  A l k o l  v e  e n ı e t i k  b i r l e ş i m i  b i r  h a f t a  h e r g ü n  v e r i l i r . Eğer 

yeterh* derecede  k o ş u l l a n m a  m e y d a n a gelmişse, bü süre sonunda  a l k o l ü n 

g ö r ü n t ü s ü bile  h a s t a y ı  i ğ r e n d i r e c e k t i r  ( R a l p h , 1971). 

R a c h m a n ve Teasdale'e (1969) göre,  b u l a n t ı  y a r a t a n  i l a c ı n seçimi 

a y n ı  z a m a n d a  g ü ç l ü k l e r  d o ğ u r m a k t a d ı r .  B u l a n t ı  o l u ş t u r a n bazı  i l a ç l a r 

m e r k e z i depresantlar  o l a r a k  d a işlemektedir.  B u çeşit ilaçlar,  k o ş u l l u 

t e p k i n i n kazanılmasını engellemektedir.  B a z ı davranışların doğası hak­

k ı n d a  k a r ı ş ı k l ı k  o l u r ,  h a n g i davranışın  a l k o l ü n  g ö r ü n t ü ,  k o k u  v e  t a d ı y l a 

b i r l e ş t i ğ i ayrılamaz. 

P r o b l e m l e r d e n  b i r i de, çeşitli  b u l a n t ı  y a r a t a n  i l a ç l a r a  k a r ş ı reaksi­

y o n d a bireysel  f a r k l ı l ı k l a r olmasıdır.  İ n s a n l a r , çeşitli ilaçlara  k a r ş ı fark­

l ı hız  v e  u z u n l u k t a  t e p k i gösterirler.  H a t t a  a y n ı  k i ş i ,  f a r k l ı günlerde ve­

y a  g ü n ü n  f a r k l ı saatlerinde ilaca değişik  t e p k i  v e r e b i l i r .  B u  r e a k s i y o n 

f a r k l ı l ı ğ ı  k o ş u l l u  t e d a v i n i n  k o n t r o l l ü  b i ç i m i n i  p l a n l a m a y ı güçleştirir. 

K i m y a s a l  u y a r ı c ı l a r ı n  k u l l a n ı m ı , koşulsuz  t e p k i l e r i n  ö l ç ü m ü n ü  y a p m a 

olasılığını da engeller.  K i m y a s a l  k a ç ı n m a koşullaması seanslarının  k o m p ­

l i k e , hoş  o l m a y a n doğası nedeniyle,  k o ş u l l u ve koşulsuz  u y a r ı c ı l a r arası 

Jbağın sık sık  t e k r a r l a n m a s ı  m ü m k ü n olamaz  ( F e l d m a n , 1973). 

B a z ı  k l i n i k  k a n ı t l a r a göre,  k i m y a s a l  u y g u l a m a hastada saldırganlık, 

nefret  d u y g u l a r ı  v e  k a y g ı  y a r a t ı r .  K i m y a s a l  k a ç ı n m a ,  g a s t r i k  v e  k a r d i -

y a k  r a h a t s ı z l ı k l a r ı  o l a n hastalara da  u y g u l a n a m a z . Sonuç olarak, ilaç­

l a r ı n  y a n  e t k i l e r i n i n  v e  t e h l i k e l e r i n i n  d i k k a t e alınması gerekir  ( R a c h ­

m a n ve Teasdale, 1969). 

---

298 

ŞENNUR KIŞLAK 

Zorluklarına rağmen, kimyasal kaçınma tedavisiyle başarılı sonuç­

lar da elde edilmiştir. Bu yöntemin davranış bozukluklarında kullanıl­

ması  i l k kez 1956'da Raymond tarafından gerçekleştirilmiştir. Hasta, 

fetişistik etkinliklerden memnunluk verici erotik duygu alan, 33 yaşında 

bir erkekdi. Hastanın fetiş olarak kullandığı nesneler, hastaya apomorp-

hine enjeksiyonu ardından, bulantı henüz başlamadan gösterilmiştir. 

Uygulama gece ve gündüz  i k i saat yapılmıştır. Apomorphinin emetik 

etkisi, sedatif etkisinden daha güçsüz hale geldiğinde emetine hydroch-

loride kullanılmıştır. Tedaviye başlandıktan 19 ay sonra, hasta eski 

fantazilerini kullanmayı tamamen bırakmıştır (Wolpe, 1973). 

Wolpe'e göre, kaçınma ajanlarından fizyolojik olarak etkin bir diğer 

grup ilaç succinylcholine (scoline) dir. Bu ilaçlar yeterli dozda verilirse, 

kişidfe geçici solunum felci oluşturur. Hastanın konuşma ve hareketleri 

ketlenir. O sırada hastaya alkol verilirse, koşullu korku tepkisi ve ilaç­

tan kaçınma oluşturulabilir.  K o r k u esnasında hasta solunum aygıtıyla 

nefes alır. Doğal nefes alma sinyali alınır alınmaz, alkol yanından uzak­

laştırılır. 

Alkolün tedavisinde kullanılan kaçındırma tedavisi için genel bir 

eleştiri vardır: Tedavi sonucunda hasta alkoliklikten kurtulmakta, fa­

kat bir daha az da olsa alkol alamamaktadır. Oysa başarılı bir tedavi ol­

ması için, o kişinin arada diğer kişiler gibi içki içebilmesi gerekir. Wolpe 

(1973), ilaç alışkanlığında olduğu gibi,  t ü m kimyasal alışkanlıklar hak­

kında daha geniş bilgi olmadığı sürece, bu  t ü r sorunların kaçınılmaz ol­

duğunu belirtmektedir. 

Gizli Duyarlılaştırma 

Gizli duyarlılaştırma (Covert sensitization) ve çeşitli imgeleme tek­

niklerinin geniş kullanımı J. Cautela (1966) tarafından gerçekleştirilmiş­

t i r (Singer, 1974). Cautela, hayali olarak bulantı ve kusma meydana ge­

tirerek, belli bir uyarana karşı  i t i c i tepki yaratmayı amaçlamıştır. Bu 

tekniğin, obesite, kompülsif çalma, sigara içme, homoseksüalite ve aşırı 

içme davranışlarının tedavisindeki kullâmlışmı açıklamıştır. Alkolikler 

için kullanılacak çok sayıda görüntüler geliştirmiştir. Örneğin, hasta 

kendini içki içmek için bara yürürken imgeler. Bulantı duygusu vardır 

ve barda her tarafa, kendi birası üzerine kusar. Artık dolu birayı içmeye 

çalışır, gibi... , 

Gizli duyarlılaştırmada önemli teknik nokta, hastanın progresif 

gevşeme yöntemini kullanmayı öğrenmesidir. Gevşeme, hastanın, mide 

---

KAÇINDIRMA TEDAVİSİ 

299 

bulandırıcı uyarımın etkili işlemesi için gerekli olan empatik ruh haline 

ve canlı imgeleme durumuna kendini sokmasını mümkün kılar (Singer, 

1974). 

Kaçındırma Tedavisinin Plasebo Etkisi 

Kaçındırma tedavisi yardım edilmişlik sanısını, inancını oluştura­

bilir ve bu genellikle koşullamadan ziyade, plasebo etkisi olarak betim­

lenir. Alkoliklerde kullanılan ceza tekniği; nefes almayı güçleştiren ila­

cın uygulanmasının plasebodan daha büyük bir iyileştirme sağlayamadı­

ğı bazı araştırmalarda bulunmuştur (Murray ve Jacobson, 1971). 

Kuramsal düzeyde,  i t i c i uyarıcı kaçınma davranışını çok çabuk oluş­

turabilir. Laboratuvarda hayvan elektrik verilen bölgeden kaçabildi-

ğince uzaklaşır, insanlarda çalışırken de hastalardan bırakıp gidenler 

olur. Fakat, çoğunda, hasta büyük kaçış göstermez. Her  t ü r l ü durumda 

hastalar kaçındırma tedavisinde kalır, çünkü problemli yaklaşma (app-

roach) davranışlarıyla çatışmadadırlar. Örneğin, kaçındırma tedavisi 

alan cinsel sorunlu pek çok hasta aşağıdaki çatışmaları gösterebilir: a) 

davranışla ilgili suçluluk ve kaygı, b) normal heteroseksüel davranışdan 

kaçma çatışması. Kısaca, kaçındırma tedavisinin etkisi, varolan komp­

leks çatışmaların bazı yanlarının şiddetini arttıran başka kaçındırıcı so­

nuçları yaratması içeriğinde incelenmelidir (Murray ve Jacobson, 1971). 

Kaçındırma tedavisinin başarılı olmasının önemli nedeni, bireyin 

kendi hayatı ve davranışım kontrol edebilme ve kendini üstün görme 

duygusunu geliştirmesidir. Eğer gerçekte, kaçındırma tedavisi kendilik 

hakkındaki düşüncelerde değişim yaratıyorsa, hasta ve terapistin kişisel 

özellikleri ve onların etkileşiminin bazı etkileri olabileceği düşünülebilir. 

Sonuç olarak, kaçındırma tedavisi klasik ve araçsal kaçma koşullamadan 

daha fazlasını içermektedir. Kaçındırma tedavisi beklenti ve inançlarda 

bir ölçüde değişimi içerir ve bu kısmen plasebo etkisidir. Kaçındırma te­

davisi, pek çok başarısını yaklaşma-kaçmma çatışmaları gibi kompleks 

çatışmaların çözümünü sağladığı için kazanmıştır. Çözüm yöntemi, has­

tanın kendi hakkındaki inançlarında ve kendi davranışını kontrol etme 

yeteneğindeki değişmelerle sonuçlanan müdahaleleri içerir (Murray ve 

Jacobson, 1971). 

Son yıllarda kaçındırma tekniğiyle ilgili araştırmalara sık rastlan­

mamaktadır. Bunun temelinde,  i t i c i uyarıcılardan faydalanmanın, olum­

lu pekiştireç kullanmaya kıyasla daha az kullanışlı olması yatıyor ola­

bilir. Davranışı kontrol ederken, itici uyarıcı kullanılması da  i t i c i bir 

---

300 

ŞENNUR KIŞLAK 

durumdur,  i t i c i uyarıcı ile kontrolün, hastalarda bazen istenmedik et­

kiler de yarattığı araştırmalarda görülmektedir. Fakat, bunun yanında 

etkili olduğu alanlar, kişiliğe kazandırdıkları, placebo etkileri gözardı 

edilemez. Kesin karşılaştırmalar yapılmamışsa da bazı yazarlar örneğin, 

Krasner (1971) olumlu pekiştirmenin kaçındırıcı tedaviden daha etkili 

olduğunu belirtmektedirler. Bu  i k i tedavi şeklinin doğrudan karşılaştı­

rılabilmesi için, araştırmalara ihtiyaç vardır. Sonuç olarak, mümkün olan 

durumlarda olumlu pekiştirmenin kullanılması uygundur. Fakat, bazı 

davranış bozukluklarının tedavisinde  i t i c i uyarıcılar daha önce denenmiş 

ve etkinlikleri belirlenmişse, söz konusu davranışların  i t i c i uyarıcılar ile 

kontrolü uygun görünmektedir. Ayrıca,  t ü m davranış tedavilerinde ol­

duğu gibi, kaçındırma tedavisinde de bireyin duygu ve bilişlerinin dikka­

te alınmasının, tedavinin başarısını etkileyen önemli faktörler olduğu 

unutulmamalıdır. 

Kaynaklar 

Adams, H.E., Heyse,  H . , Meyer, V.: Issues in the clinical application of 

behavior therapy. H.E. Afajs, LP. Unikel (Eds.) : Issues and Trends 

in Behavior Therapy. Springfield: Charles C. Thomas Pub., 1973. 

Eysenck, H.J., Beech, H.R.: Counter conditioning and related methods. 

A.E. Bergin, S.L. Harfield (Eds.) : Analysis of Behavioral Therapies. 

New York: John Wiley and Sons, Inc., 1971. 

Feldman, M.P.: Aversion therapy for sexual deviations : A critical review. 

Psychological Bulletin, 65 (2), 65—79 (1966). 

Feldman, M.P.: Abnormal sexual behavior-Males. H.J. Eysenck (Ed.) : 

Handbook of Abnormal Psychology. Belfast: Sir I. Pitman and Sons, 

L t d , 1973. 

Kanfer, F.H., Phillips, J.S.: Learning Foundations of Behavior Therapy. 

New  Y o r k : John Wiley and Sons, Inc., 1970. 

Krasner,  L . : The operant approach in behavior therapy. A.E. Bergin, S.L. 

Garfield (Eds.) : Analysis of Behavioral Therapies. New  Y o r k : John 

Wiley and Sons, Inc., 1971. 

Murray, E.J., Jacobson,  L . I . : The nature of learning in traditional and 

behavioral psychotherapy. A.E. Bergin, S.I. Garfield (Eds.) : Analy-

---

KAÇINDIRMA TEDAVÎSİ 

301 

sis of Behavioral Therapies. New  Y o r k : John Wiley and Sons, Inc, 

1971. 

Rachman, S.J., Teasdale, J.: Aversion therapy: An appraisal. CM. 

Franks (Ed.) : Behavior Therapy. Appraisal and Status. New  Y o r k : 

Mc Graw-Hill Book Comp. 1969. 

Ralph,  W . H . : Psychotherapy. New Jersey: Prentice-Hall, Inc., 1971. 

Singer, J.L.: Imagery and Dydream Methods in Psychotherapy and Beha­

vior Modification. New York: Academic Press, Inc., 1974. 

Wolpe, J.: The Practice of Behavior Therapy. (2nd. ed.). New  Y o r k : 

Pergamon Press Inc., 1973.