Kaçkar dağinda buzul şEKİlleri, yaylalar ve turiZM
Yüklə 131,36 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kaçkar Dağında Buzul Şekilleri
- 58 A. FUAT DOĞU-M. SOMUNCU-İ. ÇİÇEK-H. TUNCEL-G. GÜRGEN
- KAÇKAR DAĞINDA BUZUL ŞEKİLLERİ, YAYLALAR VE TURİZM 59
- Kaçkar Dağında Yaylalar
- 66 A. FUAT DOĞU-M. SOMUNCU-İ. ÇİÇEK-H. TUNCEL-G. GÜRGEN
- Dağın doğu yüzünde yaylalar ve yaylacılık
- KAÇKAR DAĞINDA BUZUL ŞEKİLLERİ, YAYLALAR VE TURİZM 71
- KAÇKAR DAĞINDA BUZUL ŞEKİLLERİ, YAYLALAR VE TURİZM 73
- KAÇKAR DAĞINDA BUZUL ŞEKİLLERİ, YAYLALAR VE TURİZM 75
- KAÇKAR DAĞINDA BUZUL ŞEKİLLERİ, YAYLALAR VE TURİZM 77 Erinç, S. (1949) "Kaçkardağı Grubunda Diluvyal ve Bugünkü Glasyas
- Erinç, S. (1953-1954) "Karadeniz ve Çevresinin Morfolojik Tekâmülü ile Pleistasen İklim Tahavvülleri Arasındaki Münasebet" İst.
- Gattinger, T.E.
- İzbırak, R.
- Onur (Sür)
- Somuncu, M.
- Tandoğan, A.
| KAÇKAR DAĞINDA BUZUL ŞEKİLLERİ, YAYLALAR VE TURİZM (Glacier Shapes on the Kaçkar Mountains, Yaylalar and Tourism) Yrd. Doç. Dr. Ali Fuat Doğu* Arş. Gör. Mehmet Somuncu* Arş. Gör. İhsan Çiçek* Arş. Gör. Harun Tunçel* Arş. Gör. Gürcan Gürgen** ÖZET Anadolu'nun diğer yüksek dağlarında olduğu gibi Pleistosen buzul laşması, Kaçkar Dağı'nda (3932 m) da belirgin izler bırakmıştır. Pleisto- sen'deki kalıcı kar sının 2700 m olan Kaçkar'da buzul izleri kuzeyde 2000, güneyde 2200 m lere kadar rahatlıkla izlenebilmektedir. Burası, bu gün de Anadolu'nun en önemli aktüel buzul alanlarından birisidir. Kaçkar Dağı'nın daha çok kuzey yamaçlarında yer alan, aktüel buzullarının dilleri 3000-3200 m lerdedir. Pleistosen'de kilometrelerce uzunluğa sahip olan büyük buzullardan arta kalan tekne vadilerin tabanlarında çeşitli yükseltilerde yayla yerleş meleri vardır. Yaylaların konumlarıyla buzul şekilleri arasında sıkı bir iliş ki sözkonusudur. Yörenin en önemli sosyo-ekonomik etkinliklerinden olan yaylacılık ile iklim koşullan arasında da yakın bir ilişki vardır. Çevrede kısa mesa fede, yükseltinin artması nedeniyle, karın yerden farklı zamanlarda kalk ması, yaylacılığı doğrudan etkilemektedir. Bu nedenle aynı köye ait bir den fazla yayla dikey yönde farklı yükselti basamaklarında konumlanmışlardır. Kaçkar Dağı, sahip olduğu özelliklerden dolayı, turizm merkezi ilan edilmiştir. * A.Ü. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Coğrafya Bolümü. ** A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Anabilim Dalı. Bu araştırma sırasında ekibimize katılan ve yardımlarını gördüğümüz Mehmet Al- tın'a teşekkür ederiz. 54 A. FUAT DOĞU-M. SOMUNCU-İ. ÇİÇEK-H. TUNCEL-G. GÜRGEN SUMMARY
Pleistocene glaciation, as on the other high mountains of Anatolia, has left clear evidences on the Kaçkar Mountains (3932 m), on Kaçkar which had a stable show cover at 2700 m in Pleistocene, the glacial evi dences can be observed at 2000 m on the north and 2200 m on the south. Today, the area is one of the most important actual glaciation areas of Anatolia. The terminus of the actual glaciers, situated mostly on the northern spoles of the Kaçkar Mountains, reach to 3000-3200 m. There are "yayla" settlements, on different altitudes at the bottom of "U" shaped valleys which are remanents of the enormous glaciers exten ding several kilometres in the Pleistocene. There is a close relation between glacier morphology and location of "yayla's". There is also a close relation between "yaylacılık", which is the most important socio-economic activity and the climatic conditions. Yaylacılık is the directly effected by the melting of snow and diffe rent times due to rapid increase of the altitude. Therefore there are several yayla's located on different altitude steps vertically belonging to the same village. Kaçkar Mountain has been declared a tourism center due to the chracteristics given above. GİRİŞ Türkiye aktüel buzul alanları bakımından zengin değildir. Pleisto- sen'e ait önemli buzul alanlarının varlığı sadece yüksek dağlık kesimlerde bıraktığı izlerle belirlenebilmektedir. Ülkemizde Pleistosen'e ait buzul izleriyle beraber aktüel buzullaşma nın birlikte görüldüğü ender yerlerden birisi de Doğu Karadeniz Bölü- mü'ndeki Rize Dağları'nm, Kaçkar Dağları ünitesidir (Bkz. Şekil: 1). Kaç- kar Dağları'nın başlıca doruklarını oluşturan Dilek, Bulut ve Soğanlı Dağları'nın arasında yer alan Kaçkar Dağı (3932 m) da diğerleri gibi Ple istosen buzullaşmasına ait izler taşımaktadır. Bu alanda yükseltinin kısa mesafelerde artması yaylacılık etkinlikle rine bağlı bir takım geçici yerleşmelerin de kurulmasına doğrudan etkili olmuştur. Ülkemizin önemli zirvelerinden birisine sahip olan Kaçkar Da- ğı'nda aktüel buzullaşmanın ve diğer doğal değerlerin zenginliği dağcıla rı, turistleri ve bilim çevrelerini buraya çekmiştir.
KAÇKAR DAĞINDA BUZUL ŞEKİLLERİ, YAYLALAR VE TURİZM 55 56 A. FUAT DOĞUM. SOMUNCU-İ. ÇİÇEK-H. TUNCEL-G. GÜRGEN Kaçkar Dağında Buzul Şekilleri Kaçkar Dağı'ndaki buzul şekilleri dört büyük tekne vadi ve onlara kavuşan pekçok yan kolda toplanmıştır. Buzul vadilerinden, Hastaf ve Dübe, güneybatıdan kuzeydoğuya, Ceymakcur vadisi güneydoğudan ku zeybatıya, Kavran vadisi ise güneyden kuzeye uzanmaktadır 1 (Bkz. Şe kil:2). Hastaf Vadisi: Bu vadi Kaçkar Dağı'nın güney yamaçlarına ve So ğanlı Dağı'nın kuzey yamaçlarına yerleşen çeşitli boyutlarda sirklerle baş lar. Kaçkar Dağı'nın güney yamacında yeralan sirkler içerisinde birbirin den farklı büyüklükte aktüel buzullar da yeralmaktadır. Bunlardan büyük olanı, kuzeye bakan yamaca yamanmış, eğimi fazla bir sirk içerisindedir. İ. Yalçınlar'ın (1951) Krenek'ten nakline göre dil yükseltisi 3540 m olan bu buzul, 3700-3550 m 1er arasında yer alır. Buzulun hemen kuzeyinde bulunan doğu-batı yönlü küçük bir asılı buzul vadisinin sirk kısmında yer alan diğer buzul ise 3500-3480 m lerdedir. Bu buzulun önünde küçük bir dil çanağı gölü de vardır. Söz konusu buzulların güneydoğusunda bulunan sirkin içerisinde yer alan gölün yükseltisi 3375 m, alanı ise 750 m 2 dir. Bazı çevrelerce krater gölü olarak da nitelenen, bu sirk gölü, çalışma alanının en büyük gölüdür (Bkz. Foto:l). Buradaki sirkin önünde bir eşik ve çok sayıda hörgüç kaya Foto: 1: Kaçkar Dağı'ndaki en büyük sirk gölü olan Büyük Deniz Gölü (3375 m). 1. Buzul vadileri, içlerinde bulunan yaylaların isimleri esas alınarak adlandırılmıştır. KAÇKAR DAĞINDA BUZUL ŞEKİLLERİ, YAYLALAR VE TURİZM 57 ile farklı yönlerdeki cilalı, çizikli yüzeyler dikkati çeker (Bkz. Foto:2). Bu şekillerin içerisinde bulunduğu kısa ve geniş buzul vadisi dik bir eşik le ana sisteme kavuşur. Foto 2: Hastaf buzul vadisinden, cilalı ve çizikli yüzeyleri ile, bir hörgüç kaya örneği. Hastaf vadisinin, Soğanlı Dağı'nın kuzey yamaçlarında üç büyük sir ki vardır. Bu sirklerin hemen önünde genç moren sırtları ile düzensiz mo- ren yığınları birlikte bulunmaktadır (Bkz. Foto:3). Vadi belirgin yan mo ren sıraları ve eşiklerle ana buzul vadisine kavuşur. Hastaf vadisine güney yamaçlarından kavuşan 3 buzul vadisi, asılı karakterdedir. Bunlar ana bu zul vadisi tabanından 300 m kadar yüksektedir. Vadinin kuzey yamaçları ise kayşat konileri ile boydan boya kaplanmış durumdadır. Hastaf vadisi nin güney yamacında yer alan sirk ve asılı buzul vadisi gibi şekillerin ku zey yamaçlarında görülmeyişi ve kayşat konilerinin sadece kuzey yamaç larda bulunması, buzul vadisine belirgin bir asimetri kazandırmıştır. 5 km uzunluğundaki Hastaf vadisinin eğimi ortalama %10 dur. Çok sayıda eşik ve hörgüç kayaların da bulunduğu Hastaf, karakteristik bir tekne vadidir (Bkz. Foto: 4). Bu vadi içinde akmakta olan Büyükçay, tabandaki moren- leri yararak, sekiler oluşturmuştur. 2270 m derin ön moren seddi ile so nuçlanan Hastaf tekne vadisi buradan itibaren fluvial karakterde devam eder.
nın doğuya bakan yamaçlarındakı sirklerle başlayan, Dübe vadisinin uzunluğu yaklaşık 5 km dir. Bu vadinin kökünde, taban seviyesi 3130 m
58 A. FUAT DOĞU-M. SOMUNCU-İ. ÇİÇEK-H. TUNCEL-G. GÜRGEN Foto 3: Hastaf buzul vadisinin, Hevek Gediği kuzeyindeki sirklerinin önünde geniş bir alanı kaplayan moren yığınları. Foto 4: Kaçkar Dağı'nın karakteristik tekne vadilerinden biri olan Hastaf vadisinin güney batıdan görünümü.
KAÇKAR DAĞINDA BUZUL ŞEKİLLERİ, YAYLALAR VE TURİZM 59 Foto 5: İçindeki düzenli moren setleri bulunan Dübe vadisi ve geri planda sirkler. Fotoğra fa göre, sağda görülen sirkin içinde küçük bir aktüel buzul yer almaktadır. olan sirkin, kuzeye bakan yamacında küçük bir buzul vardır. Bu sirkin önünde düzenli sıralar halinde bulunan genç moren depoları oldukça ge niş bir alana yayılmıştır (Bkz. Foto: 5). Dübe vadisinin kuzeye bakan ya maçlarında yeralan sirkler ana vadiye ulaşabilmiş, güneye bakan yamaç- larındakiler ise vadiye bağlanamamışlardır. Bunlardan kuzeye bakan yamaçlara yerleşenler bakının etkisi ile daha aşağılara inebilmişken (2800 m civarı), güneye bakan yamaçda bulunanlar daha yüksekte kalarak (3000 m civarı) ana vadiye ulaşamamışlardır. Ortalama eğimi %15 kadar olan Dübe vadisinde, tabanındaki eşiklerden kaynaklanan, belirgin eğim kırıklıkları vardır. Vadinin yukarı kısımlarında buzul hareketlerine ait aşamaları gösteren düzenli sıralar halinde genç moren dizileri yer alır. Dübe vadisinin kuzeye bakan yamaçlarında 2700-2800 m civarında so- lüflüksiyon taraçaları görülür. Dübe yaylasına kadar güneybatı- kuzeydoğu yönünde uzanan tekne vadi, buradan itibaren güneydoğuya dönerek 2200 m ye kadar iner. Vadi içindeki Düpedüz Deresi tarafından yarılan dip morenleri, fluvio-glasial sekiler halinde bulunmaktadır. Diğer buzul vadilerindeki gibi belirgin ön moren deposu bulunmayan Dübe va disi 2200 m lerden sonra fluvial karaktere bürünür ve Olgunlar mahalle sinde Hastaf vadisi ile birleşerek doğuya doğru devam eder. Bu vadi için deki akarsu Çoruh Nehri'nin kollarından birini oluşturur.
küçük bir buzul vadisinin kuzeyinden, 3250 m yükseklikteki Ceymakcur 60 A. FUAT DOĞU-M. SOMUNCU-İ. ÇİÇEK-H. TUNCEL-G. GÜRGEN gediği aracılığı ile, Kaçkar Dağı'nın üçüncü büyük buzul vadisi olan Cey- makcur vadisine geçilir. Ceymakcur sistemi başlıca iki buzul vadisinden oluşur. Bu vadilerden batıda yer alan ve daha büyük olanı, taban seviyele ri 2750-2800 m lerdeki dört sirke bağlanan küçük vadilerin birleşmesiyle meydana gelmiştir. Ceymakcur vadi sistemi içinde yer alan diğer kol ise taban seviyeleri 2900 m de olan iki sirkle başlayarak 2 km kadar sonra ana vadiye bağlanır. Yaklaşık 3 km lik boyu ile Kaçkar Dağı'ndaki diğer büyük buzul vadilerine oranla daha kısa olan Ceymakcur vadisi 2050 m de yeralan ön moren seddi ile son bulur. Diğerlerine göre daha belirgin ve çok sayıdaki eşiğe sahip olan (Bkz. Şekil: 3) Ceymakcur vadisinin, ortala ma eğimi %16 dır. Vadi içindeki eşiklerin gerisinde iri ufaklı 10 kadar göl vardır. Ceymakcur vadisinde bulunan Yukarı Ceymakcur yaylası ile Aşağı Ceymakcur yaylası arasında ise moren depolarının yarılmasıyla oluşmuş fluvio-glasyal sekileri oluşturan Ceymakcur Deresi, Kalerin Dü- zü'nde Kavran Deresi ile birleşir. Kavran Vadisi: Kaçkar doruğunun kuzeybatısında yer alan vadi, güneyden kuzeye doğru uzanır (Bkz. Foto: 6). Uzunluğu yaklaşık 7,5 km, eğimi ise % 10 kadar olan bu vadi doğusundan iki kol alır. Vadinin doğu ya bakan yamaçlarında ise sirkler dikkati çeker. Kavran tekne vadisi, gü neyinde yer alan 2850-2900 m lerdeki sirklerle başlar. Bu sirklerin önün deki belirgin moren seddinin gerisinde, bulunan gölün yükseltisi 2855m dir. Yukarı Kavran yaylası doğusundan ana vadiye kavuşan 2 km uzunlu- Foto 6: Kaçkar Dağı'nın en uzun buzul vadisi olan Kavran teknesinin ve Yukarı Kavran yaylasının güneyden görünüşü.
62 A. FUAT DOĞU-M. SOMUNCU-İ. ÇİÇEK-H. TUNCEL-G. GÜRGEN ğundaki kol,basamaklı bir görünümdeki iç içe sirklerle başlar. Bunlardan ikisinin tabanında göl vardır. En yüksekte bulunan sirklerin tabanları 3100 m lerdedir. Kavran vadisinin en önemli kolu, Kaçkar Dağı zirvesi nin kuzeybatısında, içerisinde gelişkin aktüel buzulların varlığı ile dikkati çeken bölümdür. Bu vadi kökündeki sirklerin içerisinde irili ufaklı 5 tane buzul bulunur. Sözkonusu buzullardan birbirine çok yakın mesafelerde bulunan dördü Kaçkar doruğunun kuzeybatısına yerleşmiştir (Bkz. Foto 7). Diğer buzul ise doruğun kuzeydoğusundaki başka bir sirk içindedir. Kuzeydoğudaki bu buzulun dili 3200 m dedir. Vadi buradan itibaren, bu zul dilinin önünde düzenli sıralar halinde genç cephe morenleri ye hör- güçkayalarla devam ederek bir eşikle diğer buzulların oluşturduğu vadiye kavuşur. Kaçkar doruğunun kuzeybatısındaki buzulların boyutları ve dilleri nin ulaştıkları seviyeler farklıdır. Bunlardan en uzun olanı 1250-1300 m uzunluğunda ve bu sistem içerisindeki tek vadi buzuludur. Dik bir yamaç önünde, tipik bir geri yarığı ile 3600 m den başlayan bu buzul, 3000 m ye kadar iner. Buzul dilinin son 100 m si yamaçlardan dökülen enkaz örtüsü ile kaplanmıştır (Bkz. Foto : 8). Diğer buzullar vadi buzulunun doğusun da ve batısında yeralırlar. Batıda yeralan buzullardan büyük olanının dili 3080 m ye, doğuya yer alan buzulun dili ise 3100 m ye kadar iner. S. Erinç'e göre (1949), kuzeydeki III nolu buzulun dili 3000 m, vadi buzulu (I nolu) 2850 m, vadi buzulunun doğusundaki II nolu buzul 2940 m, vadi Foto 7: Kaçkar doruğunun (3932 m), kuzeyindeki buzullar ile bunların önündeki genç moren depolarının, vadi içinden görünümü.
KAÇKAR DAĞINDA BUZUL ŞEKİLLERİ, YAYLALAR VE TURİZM 63 Foto 8: Kaçkar Dağındaki tek vadi buzulunun dil kısmının yarıkları. Buzulun dili yamaçlardan dökülen molozlarla yer yer kaplanmıştır. Foto 9: Kavrarı vadisinde fluviyal etkilerle yarılmış bir moren deposu. Fotoğrafın geri planında görüldüğü gibi, Karadeniz'den gelen nemli hava kütlelerinin oluşturduğu bulutlar, günün belirli saatlerinde vadi boyunca kanalize olmaktadır. 64 A. FUAT DOĞU-M. SOMUNCU-İ. ÇİÇEK-H. TUNCEL-G. GÜRGEN buzulu batısındaki buzulun dili ise 2900 m dir. Batıda yer alan buzul ile vadi buzulu arasında, küçük bir buzul daha vardır. Buradaki buzulların önünde genç moren yığınları geniş bir alan kaplayan büyük bir set oluştu rur. Moren yığınları önündeki bir eşikten sonra vadi, Pleistosen buzullaş masından arta kalan yan moren sıraları, hörgüçkayalar, cilalı yüzeyler ve bir gölden oluşan çeşitli şekil gruplarıyla devam ederek asıllı karakterde Kavran tekne vadisine kavuşur. Kavran tekne vadisinde de, diğerlerinde olduğu gibi, tabanda bulu nan morenlerin akarsular tarafından yarılmasıyla oluşan sekiler vardır (Bkz. Foto: 9). Bu vadi 2020 m deki ön moren seddi ile son bulur. Kav ran vadisinin her iki yamacı da, yer yer kayşat konileri ile kaplıdır. Özel likle buzul vadisinden çıkıldıktan sonra Kalerin Düzü'ne kadar, vadinin her iki yamacında çığ olukları ve çığ konilerinin varlığı dikkati çekmekte dir (1988 yılında vadinin batı yamacından gelen bir çığ ile Yukarı Kavran Yaylasında 50 civarında yayla evi tahrip olmuştur). Vadi içerisinde yer alan Kavran Deresi, Kalerin Düzü'nde, Ceymakcur Deresi ile birleşerek Fırtına Deresi'nin kollarından birini oluşturmaktadır. Kaçkar Dağı'nın dört büyük buzul vadisindeki veriler dikkate alındı ğında, Pleistosen daimi kar sınırı ortalama 2700 m olarak kabul edilebilir. Bu sınır vadilerin yönüne bağlı olarak değişiklik gösterir. Kaçkar Da ğı'nın kuzey yamaçlarında, Kavran vadisinde bu sınır 2635 m iken Cey makcur vadisinde 2675 m, doğuya bakan yamaçta yer alan Dübe vadisin de 2725 m, Hastaf vadisinde ise 2835 m dir 2 .
kütlelerine kapalı oluşları bu vadilere düşen yağış cinsi miktarını etkile mektedir. Bu sebeple göreceli olarak ortaya çıkan farklılıklar Pleistosen ve aktüel kar sınırına da yansımış ve kuzeyden güneye gidildikçe azalan denizel etkiler nedeniyle Pleistosen'e ait kalıcı kar sınırı yükselmiştir (Bkz: Tablo 1). Tablo 1: Kaçkar Dağı Buzul Vadilerinde Pleistosen'e Ait Kalıcı Kar Sınırı Değerleri 2. Vadiler için verilen Pleistosen'e ait kalıcı kar sınırı değerleri çevre-dil metodu kullanılarak elde edilmiştir. Kaçkar Dağının Kuzey
Yamacı Doğu
Yamacı Güney
Yamacı Vadi Adı Kavran Ceymakcur Dübe Hastaf
Vadi Uzanış Yönü G'den K'ya G'den K'ya GB'dan KD'ya GB'dan KD'ya Kalıcı Kar Sınırı 2635m 2675 m
2725 m 2835 m
KAÇKAR DAĞINDA BUZUL ŞEKİLLERİ, YAYLALAR VE TURİZM 65 Bu farklılık günümüz koşullarında aktüel buzul dağılışım da etkile mektedir. Kuzeyden gelen hava kütlelerine açık olan Kavran vadisindeki buzulların varlığı bu etkinin kanıtıdır (Bkz. Foto:9). Hastaf ve Dübe vadi lerinde yeralan buzullar, bakının yanı sıra kuzeylerindeki boyunlar aracı lığı ile Karadenizden buraya ulaşabilen hava kütleleriyle de ilgilidir. Nemli hava kütlelerinin sadece bu boyunlar aracılığıyla, Hastaf ve Dübe vadilerine sokulabildikleri gözlenmiştir. Ayrıca, Karadenizin nemli orta mım temsil eden bitkilerden birisi olan, rhododendronlann(ormangülü) vadiler içindeki dağılışı da bunu göstermektedir. Hastaf vadisinde bulun mayan ormangülleri, Dübe vadisinde az da olsa görülmekte, Ceymakcur ve Kavran'da ise yer yer yoğun bir örtü oluşturmaktadır. Aynı şekilde bu buzul vadilerinden, sadece Dübe vadisinin kuzeye bakan yamaçlarında görülen solüflüksiyon taraçaları, bu vadinin pekçok bakımdan denizel et kiler ile karasal etkilerin arasındaki bir geçiş zonu üzerinde yer aldığını ortaya koymaktadır. Kaçkar Dağı'ndaki sirklerin dağılışı ve buzul vadilerinin uzanışların da bazı yapısal etkiler de gözlenmiştir. Sirkler ve aktüel buzulların yerleş tiği alanların, özellikle kolay aşınabilen serpantinleşme zonlarına uygun dağılışları dikkati çeker. Bunun en belirgin örneğini, Deniz Gölü'nün gü neyinden başlayan ve aktüel vadi buzuluna kadar izlenebilen, zayıf bir zona yerleşen göller ve aktüel buzullar oluşturur (Bkz. Foto: 1). Hastaf buzul vadisinde de benzer bir durum sözkonusudur. Burada bakı koşulla rının yanısıra, yapısal etkilerin de morfolojiye yansıdığı gözlenmiştir. Va dinin kuzeye bakan yamaçlarında volkanik kayaçlar, güneye bakan ya maçlarında daha kolay ayrışabilen volkanosedimanter kayaçlar vardır. Buzul vadisi bu litolojik farklılığın oluşturduğu zayıf zonda açılmıştır. Vadinin güneye bakan yamaçlarının büyük bölümü, bakının yanısıra lito lojinin de etkisiyle, kayşat konilerince örtülmüştür. Bunun sonucunda Hastaf buzul vadisi asimetrik bir görünüm kazanmıştır. Kaçkar Dağı'nda Yaylalar Yaylacılık yörenin en önemli sosyo-ekonomik etkinliklerindendir. Bu etkinlikler ile yerşekilleri ve iklim koşullan arasında çok sıkı bir bağ lantı vardır. Çevrede yükseltinin kısa mesafede artması nedeniyle karın yerden farklı zamanlarda kalkması, yaylacılığı doğrudan etkilemektedir. Bu nedenle, özellikle kuzeye bakan yamaçlarda, aynı köye ait birden faz la yayla farklı yükselti basamaklarında konumlanmıştır. Çevrenin geleneksel yaylacılık etkinliklerinde, son yıllarda, Doğu Karadeniz Bölümü'nde turizmin gelişmeye başlamasıyla birlikte fonksi yon değişiklikleri de gözlenmektedir. Araştırma alanında Hastaf yaylası, Dübe yaylası, Aşağı ve Yukarı Ceymakcur ile Aşağı ve Yukarı Kavran yaylaları olmak üzere altı adet 66 A. FUAT DOĞU-M. SOMUNCU-İ. ÇİÇEK-H. TUNCEL-G. GÜRGEN yayla bulunmaktadır. Bunlardan Hastaf ve Dübe yaylaları Kaçkar Dağı nın doğusunda diğerleri ise dağın kuzeyindedir.
tekne vadilerinde Aşağı ve Yukarı olarak isimlendirilen ikişer yayla bu lunmaktadır. Bunlardan Aşağı Ceymakcur ve Aşağı Kavran yaylaları 2000 m de ve cephe morenleri önünde kurulmuştur. Buzul vadisindeki bir eşiğin önünde bulunan Yukarı Ceymakcur yaylası 2350 m de, Kavran va disi içerisindeki önemli eşiklerden birisinin üzerinde yer alan Yukarı Kavran yaylası ise 2300 m dedir (Bkz. Foto: 6). Yaylaların bu konumları nın jeomorfolojik birimlerle uyumlu oldukları dikkati çekmektedir. Ceymakcur ile Kavran vadilerinde Aşağı ve Yukarı olarak isimlendi rilen ve farklı yükseltide konumlanmış olan yaylaların kuruluşunda kar örtüsünün bahar aylarında yerden farklı zamanlarda kalkması etkindir. Yaylaların kademeli olmasının bir diğer sebebi ise taze ot ihtiyacının kar- şılanabilmesidir. Yaylaya çıkan köylerin tümünün 1000 m den daha aşa ğıda yer almasının sonucunda yöre halkı ilk önce, nisan ayı ortalarında bir mezraa olan (Tandoğan 1988), Ayder'e gelmektedir. Burada 10-15 gün kadar kaldıktan sonra önce aşağı yaylalara çıkılmaktadır. Yukarı yay lalara çıkış ise karın henüz yerden kalmaması sebebiyle ancak haziran ayında gerçekleşebilmektedir. Ceymakcur yaylalarına Çamlıhemşin ilçe sine bağlı Aşağı Şimsirli ve Kaplıca köyleri, Kavran yaylalarına ise Çam- lıhemşin'e bağlı Sırt, Yukarı Şimsirli, Güroluk ve Pazar ilçesine bağlı Ak- bucak köyleri halkı çıkmaktadır (Somuncu 1992). Yukarı Ceymakcur ve Yukarı Kavran yaylalarında ağustos ayı sonu na kadar kalınmaktadır. Bu tarihten sonra, aşağı yaylalara inilmekte ve ekim ayı başına kadar burada kalınmaktadır. Ekim ayında Ayder'e kalın dıktan sonra ise köylere dönülmektedir. Yukarı yaylalardan dönüş başla dığı zaman, bazı aileleler aşağı yaylada kalmadan Ayder'e inerler. Yayla lara çıkış ve dönüşler gelenek haline gelmiş, törensel ve şenlik havası içerisinde yapılmaktadır. Bu şenliklere yörede "Vartovur" adı verilmekte dir (Sonumcu 1989). Ceymakcur ve Kavran yaylalarında hayvancılık amaçlı yaylacılığın yanısıra sadece yaz tatilini geçirmek için gelenlerin sayısının günden gü ne arttığı dikkati çekmektedir. Yöre halkı dışında kaplıca tedavisi (Tando ğan 1988), dağcılık ve doğa yürüyüşcülüğü gibi çeşitli amaçlarla da bu yaylalara gelenler vardır. Ceymakcur ve Kavran yaylalarında evlerin hemen tümünün yamaç eğiminden kazanılan alt bölümleri ahır, bunun üzerine yapılan kısım ise konut olarak kullanılmaktadır (Bkz. Foto: 10). Sözkonusu yayla evleri yörenin geleneksel mimarisine uygun, estetik bakımdan son derece güzel yapılardır. Binaların ahır olarak kullanılan bölümleri taştan, konut olarak kullanılan kısımları ise tümüyle ahşaptan yapılmıştır. Bunun yanında sa- KAÇKAR DAĞINDA BUZUL ŞEKİLLERİ, YAYLALAR VE TURİZM 67
Foto 10: Aşağı Ceymakcur Yaylası ve civarında, 2200 m lerde son bulan orman üst sınırı. dece taştan yapılmış, birbirlerinden aralarındaki duvarla ayrılan iki bölüm halinde, daha basit yayla evleri de vardır. Bu yapıların bir bölümü ahır, diğer bölümü ise konut olarak kullanılmaktadır. Yaylaya çıkan ailelerin gelir düzeyleri farklıdır. Bu sebeple yoksul aileler maliyeti düşük ve temi ni daha kolay olan yapı malzemelerini tercih ederek, genellikle taştan ve tek katlı yayla evleri yapmışlardır. Varlıklı aileler ise çoğunlukla iki katlı ve ikinci katları tümüyle ahşap olan konutlara sahiptiler. Yaylalardaki ko nutların üzeri önceleri hartama (bedevra) ile kaplanırken, bunların yerini, günümüzde çinko levhalar almıştır. Ceymakcur ve Kavran tekne vadilerindeki yaylaların konutları planlı ve özenli yapılmıştır. Konutların çoğu 3 veya 4 bölümden oluşur. Bunlar dan girişte yer alan mekân, günlük ekonomik faaliyetlerin yürütüldüğü yerdir. Bu bölümün duvarının herhangi bir yerinde ise ısınmak ve yemek pişirmek amacıyla kullanılan ocak bulunur, konutlarda yiyeceklerin ve el de edilen ürünlerin depolandığı kısım ile diğer odalara bu bölümden açı lan kapılarla geçilir. Konutların zemini ahşapla döşenmiştir. Buranın al tında ahır olarak kullanılan bölüm yer alır. Yöredeki yayla konutlarının kapıları, çoğunlukla güneye bakmaktadır. Konutlardaki pencerelerde, yaylacılık dönemi sonunda, yapıyı dışarıdan gelebilecek tehlikelere karşı korumak amacıyla yapılan pancurlar da vardır. Ceymakcur ve Kavran yaylalarına 900 kadar büyükbaş, 100 kadar da küçükbaş hayvan götürülmektedir. Yaylacılık döneminde bu yaylaların
68 A. FUAT DOĞU-M. SOMUNCU-İ. ÇİÇEK-H. TUNCEL-G. GÜRGEN köyle bağlantıları devam etmektedir. Bu yaylalarda erkek nüfus başka şe hirlerde çalışmaları sebebiyle azdır. Çay hasadı dönemlerinde de insan sa yısında bir miktar eksilme görülür. Yayla halkının ihtiyaçları, Doğu Kara- deniz'in belli başlı kaplıcalarından birinin bulunduğu Ayder yerleşmesinden karşılanmaktadır. Burası son zamanlarda yaylacılık faali yetlerinden çok turizme hizmet eder hale gelmiştir.
üzerinde 2400 m deki Hastaf yaylasına sadece Yaylalar (Hevek) köyü halkı çıkmaktadır. Yayladaki konutların hemen tümü moren depolarından temin edilen taşlardan yapılmış olup, üstleri ahşap malzeme ile örtülmüş tür. Konutlar genellikle tek odadan oluşmuş, basit yapılardır. Bu konutla rın tabanı toprak olup üzerine kilim vb. bir örtü serilir. Yaylacılık dönemi boyunca bu oda aynı zamanda yağ, peynir yapımı ve bunların depolanma sı amacıyla da kullanılmaktadır. Bu mekanda genellikle sadece bir duvar üzerinde, içeriye ışık girmesi amacıyla bırakılan küçük açıklıklar vardır. Yaz aylarında geceleri 2-3 °C ye kadar düşen sıcaklığın etkisini azaltmak amacıyla, pencere boşlukları cam veya naylon bir örtüyle kaplanır. Bu odaların yanında yaylaya getirilen hayvanların barındırıldığı ve samanlık olarak da kullanılan, üç tarafı duvarla çevrili, üzeri kapalı, önü açık bir bölüm vardır. Sözü edilen bu mekânların önünde bir avlu bulunmaktadır. Avluyu oluşturan taş duvarların herhangi bir köşesinde ocak bulunur (Bkz. Şekil: 4). Hastaf yaylasına nisan-mayıs aylarında çıkılmaktadır. Burada ağus tosa kadar kalınır. Yaylacılık döneminde içerisinde kuzeydeki yaylalarda' olduğu gibi, halkın köyü ile bağlantısı sürmektedir. Gerek kişisel ihtiyaç ların karşılanması, gerekse köyde yürütülen ekonomik faaliyetler için za man zaman köye gidip gelmeler sözkonusudur. Dağın bu yüzündeki diğer yayla ise yine bir tekne vadi içerisinde bu lunan, 2450 m de konumlanmış Dübe yaylasıdır. Bu yayla, buzulun oluş turduğu bir eşik önünde (Bkz. Foto: 11), geceleri yükseklerden vadi için de kanalize olan rüzgârlardan korunaklı bir yerde kurulmuştur. Sözkonusu yaylada da Hastaf yaylasında olduğu gibi evler morenlerden inşa edilmiştir. Yayla evlerinin çoğunun üzeri ahşapla kaplanmıştır, kimi lerinde ise bunun yerine çinko örtü almıştır. Buradaki konut planlan ile Hastaf yaylasındakiler arasında belirgin bir farklılık olmamakla birlikte, Dübe yaylası konutlarının daha özensizce yapılmış oldukları dikkati çe ker. Ağustos ayına kadar Hastaf yaylasında kalan Yaylalar köyü halkı bu ayın sonunda Hastaf yaylasını hemen tümüyle terkederek Dübe yaylasına geçer. Burada eylül ayı sonuna kadar kalındıktan sonra ise köye dönül mektedir. Bunun yanında Yaylalar köyünü oluşturan bazı mahalleler ise bu iki yayladan yalnız birisini kullanmaktadır. 70 A. FUAT DOĞU-M. SOMUNCU-İ. ÇİÇEK-H. TUNCEL-G. GÜRGEN Hastaf ve Dübe yaylalarına sadece hayvancılık amacıyla gelenlerin yanısıra, Yaylalar köyünden başka şehirlere göç ederek yerleşenlerin, yaz tatillerini geçirmek amacıyla yaylaya geldikleri de görülür. Hastaf ve Dübe yaylasına 250 kadar büyükbaş, bir o kadar da küçük baş hayvan götürülmektedir. Hastaf vadisinin vejetasyonu daha çok mera özelliği göstermektedir. Kaçkar Dağı'nın doğusunda sürdürülen yaylacılık faaliyetleri sırasında ilk dönemlerde önce (nisan-ağustos ayları arası) Hastaf tekne vadisindeki vejetasyondan yararlanılmakta, ardından ağustos ayına kadar hayvan otlatmak için hemen hiç kullanılmamış olan ve veje- tatif örtüsü daha çok çayır özelliği gösteren Dübe vadisine geçilmektedir. Hastaf ve Dübe vadilerinde, kış aylarında hayvanların beslenmesinde de kullanılmak amacıyla ot biçilerek yaylacılık dönemi içerisinde köye götürülmektedir. Kullanılma dönemleri dikkate alındığında Hastaf Yaylası, Aşağı Ceymakcur ve Aşağı Kavran yaylalarına, Dübe Yaylası ise Yukarı Cey- makcur ve Yukarı Kavran yaylalarına benzerlik gösterir (Bkz. Şekil: 5). İnceleme alanında yaylacılık buzul vadileri ile sınırlı bir durum gös termektedir. Buzul vadileri içindeki eğim koşullarının elverişli olması yaylacılık faaliyetlerini, buralara yöneltmiştir. Buzul vadilerinin hepsinde yaylacılık sınırı vadilerin köklerinde yer alan sirk tabanlarına kadar izle nebilmektedir (Bkz. Şekil: 6). Örneğin, Kavran vadisinde, aktüel buzulla rın önünde yeralan Öküzçayırı'nda, yaylalardan getirilen boğalar eylül or tasına kadar alıkonulmaktadır. İnceleme alanı içerisinde çok sınırlı bir yer tutan tarım alanları Ol gunlar mahallesi seviyesinde, Dübe ve Hastaf vadileri girişinde görül mektedir. Buradaki küçük düzlükler üzerinde yulaf ve arpa ekimi yapıl maktadır. Yörede orman alanları, doğuda Olgunlar mahallesi civarında 2150 m lere kadar çıkar. Burada yaygın olarak sarıçamlar (Pinus silvestris) görü lür. Kuzeyde ise, orman alanları, Aşağı Kavran ve Aşağı Ceymakcur yay laları seviyelerinde 2200 m ye kadar ulaşmaktadır. Burada kızılağaç (Al mış barbata), ladin (Picea orientalis) ve yer yer göknarlar (Abies nordmanniana) görülmektedir (Bkz. Foto: 10). Ayrıca kuzeyde zengin bir ormanaltı florası da vardır. Dağın kuzeyi ile doğusunda orman üst sınırın daki asimetri ve bitki türlerindeki farklılık iklim koşullarına bağlı olarak meydana gelmiştir.
Kaçkar Dağı, yurdumuzda dağ turizmi açısından en önemli alanlar dan biridir. Bunda, sözkonusu dağlık alanın doğal ve beşeri özelliklerinin
KAÇKAR DAĞINDA BUZUL ŞEKİLLERİ, YAYLALAR VE TURİZM 71 72 A. FUAT DOĞU-M. SOMUNCU-İ. ÇİÇEK-H. TUNCEL-G. GÜRGEN payı büyüktür. Kaçkar Dağı'ndaki buzullar ve buzul gölleri, özellikle ku zey yamaçlarda 2200 m kadar izlenebilen zengin orman örtüsü ve bunun üzerinde yer alan alpin vejetasyon dikkati çeken doğal değerlerdendir. Bu doğal ortamla uyumlu bir dağılış gösteren yaylalar ve yaylacılık faaliyet leri de turizm açısından önem taşımaktadır. Kaçkar Dağı'nda turizm, ço ğunlukla tırmanma ya da dağ yürüyüşcülüğü olarak da tanımlanan "trek- king" biçiminde gerçekleştirilmektedir. Ayrıca fotoğraf çekmek, bitki ve hayvan varlığını, buzul ve buzul göllerini incelemek ve görmek amacıyla gelenler de vardır. Dağın zengin turizm potansiyeli yeterince organize bir şekilde değerlendirilememektedir. Kaçkar Dağı'na, çoğunluğu yabancı olan turistler bir tur organizasyo nu aracılığı ile veya birkaç kişilik küçük gruplar halinde gelmektedirler. Çeşitli amaçlarla Kaçkar'a gelenler, turizm şirketlerince önceden be lirli kamp alanlarında kurulmuş olan çadırlarda ya da beraberlerinde geti rerek kurdukları çadırlarda kalmaktadırlar. Bunun yanında yöre halkının konukseverliği, yayla evlerinin bu amaçla kullanılmasını sağlar. Kaçkar Dağı'nda gerçekleştirilen turizm faaliyetleri dağın kuzeyin den ve güneyinden başlayan iki farklı rotadan yapılmaktadır (Bkz. Şekil: 6). Dağın güneyindeki rota, Erzurum-Yusufeli bağlantılıdır. Yusufe- li'nden dağa en yakın yerleşim merkezlerinden biri olan Yaylalar köyüne kadar araçla gelinebilmektedir. Yaylalar köyü turizm amaçlı bu tip faali yetlere cevap verebilecek bazı fonksiyonlara sahiptir. Yaylalar köyünde, köyün ortak malı olan bir dağ kulübesi ile şahsa ait bir pansiyon bulun maktadır. Ayrıca burada yiyecek ve benzeri zorunlu gereksinmelerin kar şılayabilecek (bakkal, fırın, kahvehane) hizmet birimlerinin yanısıra ça dırlı kamp kurmak isteyen turistler için köy çevresinde uygun kamp alanları mevcuttur (Bkz. Foto: 12). Turizm, imkanları kısıtlı bir dağ köyü olan, Yaylalar köyü halkı için son birkaç yıldır önemli bir gelir kaynağı olmaya başlamıştır.Köyün erkekleri çevredeki geziler için gelen gruplara kılavuzluk yapmakta, ayrıca turist gruplarının eşyalarını kamp alanlarına taşınmasında hayvanlardan yararlanılmakta ve bu yolla köye gelir sağlan maktadır. Bu haliyle Yaylalar köyü, yurdumuzda henüz gelişmekte olan dağ turizmi konusunda önemli rol aynayan güzel bir örnek oluşturmakta dır. Yaylalar köyünden Kaçkar Dağı'na çıkabilmek için, önce stabilize bir yolu takiben Olgunlar mahallesine gelinmektedir. Buradan itibaren Hastaf vadisinin güney yamacı boyunca devam eden patika Kaçkar doru ğunun güneydoğusundaki Dilberdüzü (2750 m) mevkiine ulaşmaktadır. Burası Kaçkar doruğuna güney yüzden tırmanmak ve çevreyi gezmek is teyenler için ana kamp alanıdır (Bkz. . Foto: 13). Olgunlar mahallesi ile Dilberdüzüne tek etapta çıkabileceği gibi arada yer alan diğer kamp alan- larında da konaklanabilir. Olgunlar'dan Dilberdüzü'ne yüksüz olarak 5-6 saat süren bir yürüyüşle ulaşılır. Dilberdüzü'nden Kaçkar doruğuna tırma- KAÇKAR DAĞINDA BUZUL ŞEKİLLERİ, YAYLALAR VE TURİZM 73 Foto 11: Vadi içerisinde kanalize olan rüzgârların olumsuz etkilerinden korunmak amacıyla bir eşik önünde kurulmuş olan Dübe yaylası. Yayladaki evler çoğunlukla tek oda olup morenlerden yapılmıştır. Foto 12: Dağın güney yüzünde turizm etkinlikleri bakımından önemli bir yerleşme olan, Yaylalar köyü. Bu çevredeki sarıçamlar, köy çevresinde 2150 m de orman üst sınırlarını oluşturmaktadır. 74 A. FUAT DOĞU-M. SOMUNCU-İ. ÇİÇEK-H. TUNCEL-G. GÜRGEN niş ve kamp alanına dönüş ise yaklaşık 10 saattir.Kaçkar Dağı'nın güne yindeki bu rota, geriye dönüş için de kullanılmaktadır. Dağın kuzey tara fına ulaşmak için çoğunlukla Ayder yolu kullanılırsa da, dağın güneyin d e n d e k u z e y i n e geçmek m ü m k ü n d ü r . B u n u n için O l g u n l a r mahallesinden, önce Dübe vadisine girilir. Burada, vadideki patika izle nerek, Ceymakcur geçidine ulaşılır. 3250 m deki bu geçit güneyi kuzeye bağlayan başlıca yoldur (Bkz. Şekil: 6). Hastaf da olduğu gibi, Dübe vadi sinde de uygun kamp alanları vardır. Ceymakcur geçidiyle, dağın kuzey yamaçlarında yer alan Ceymak cur vadisine ulaşılır. Bu vadide, eğimin fazla olması sebebiyle çağıldaya- rak akan sular, buzul gölleri ve doğal bitki örtüsünün oluşturduğu güzel likler turizm açısından büyük bir potansiyeldir. Ceymakcur vadisi ile Kavran vadisi "Kalerin düzü" adı verilen yerde birleşir. Burası Ayder'den yukarı çıkışta Ceymakcur ve Kavran'a giden yolların ayrıldığı yerdir. Or man deposu olarak kullanılan bu düzlük, aynı zamanda Ayder ile yaylala rın arasında, kamp kurmak için uygun bir alandır. Kavran, jeomorfolojik özellikler ve yaylacılığın oluşturduğu turizm değerleri açısından en önemli vadidir. Kavran vadisinde gerçekleşen tu rizm etkinliklerinde, burada yer alan aktüel buzulların payı büyüktür. Bu zullar ve göllerin yanısıra vadi içindeki Aşağı ve Yukarı Kavran yaylaları çevrenin doğal ve mimari özelliklerini yansıtan konutlarıyla başlıca tu rizm değerlerini oluştururlar: Kavran vadisi güzergâhında Yukarı Kavran yaylasına kadar araba yolu mevcuttur. Ancak toprak olan bu yol yağışlar sonucu çoğu zaman yer yer bozulmaktadır. Yukarı Kavran yaylasından sonra yolun bitimiyle birlikte patika başlamaktadır. Vadi içerisindeki yaylalardan yukarıya çıkarıldığında, Kaçkar doru ğunun kuzeybatısında, yöre halkınca "Mezovit" olarak anılan, Oküzçayı- n'na (2800 m) ulaşılır. Burada çadır kurmak için uygun kamp alanları mevcuttur (Bkz. Foto: 14). Özel tırmanış malzemesi kullanarak buzulla rın üzerinden Kaçkar doruğuna çıkabilir. Ülkemizdeki aktüel buzulların en güzel örneklerinin bulunduğu bu alan dağcılar, fotoğrafçılar, doğa bi limciler ve buradaki doğal güzellikleri görmek amacıyla gelenler için ilgi çekicidir. Çevrede değişik amaçlı günübirlik yürüyüşler yapıp kamp yeri ne dönmek mümkündür. Dağ turizmi yurdumuzda giderek yaygınlaşmaktadır. Bu konuda bü yük bir potansiyelin varlığı gözönüne alınarak Turizm Bakanlığı tarafın dan, ülke düzeyinde çeşitli çalışmalar başlatılmıştır. Söz konusu çalışma ların amacı, dağ turizmine elverişli alanların belirlenmesi ve buraların, gerekli etüdler yapıldıktan sonra bir planlamayla turizme açılmasıdır. Bu çerçevede, Kaçkar Dağı ve çevresi Bakanlar Kurulu'nun 07 Şubat 1991 tarih ve 91/1514 sayılı kararı ile "Turizm Merkezi" ilan edilmiştir. Bu ka rar 20 Mayıs 1991 tarih ve 20876 sayılı Resmi Gazete'de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir.
KAÇKAR DAĞINDA BUZUL ŞEKİLLERİ, YAYLALAR VE TURİZM 75 Foto 13: Dağın güneyinde Hastaf buzul vadisindeki en önemli kamp yeri olan Diberdüzü. Arka planda asılı bir vadi ve önündeki çağlayan dikkati çekmektedir. Foto 14: Öküzçayırı kamp alanı. Burası dağın kuzeyindeki turizm etkinliklerinde ana kamp alanı özelliği taşımaktadır.
76 A. FUAT DOĞU-M. SOMUNCU-İ. ÇİÇEK-H. TUNCEL-G. GÜRGEN Turizm merkezi ilan edilmesiyle dikkatleri üzerine çeken bu yörede, öncelikle yapılması zorunlu bazı düzenlemeler gündeme gelmiştir; - Kuzeyde Yukarı Kavran'a, güneyde ise Olgunlar mahallesine kadar ulaşan yol, doğanın korunabilmesi için, daha yukarıya götürülmemelidir. - Turistlerin konaklayabilmeleri için yöredeki yayla evlerinden ya rarlanılabilir. Bu evler aslına uygun restore edilmeli, yeniden yapılacak konutlarda ise geleneksel mimari tarz korunmalıdır. Yörede, yaylalardan yukarıda olası bir yapılaşmaya kesinlikle izin verilmemelidir. - Dilberdüzü, Öküzçayırı gibi ana kamp yeri özelliği yaşıyan alanlar da, çevrenin kirletilmemesi ve korunması amacıyla gerekli tedbirlerin alınması zorunludur. Bu alanlarda, turizm dönemlerinde mutlaka görevli bulundurulmalıdır. - Kaçkar Dağı'nın bitki ve hayvan varlığı envanteri çıkarılmalıdır. Özellikle bu yöreye has türlerin korunması ve tanıtılmasına yönelik çalış malar yapılmalıdır. - Yörede turizm faaliyetlerine katkıda bulunmak üzere, tanıtıcı slayt ve fotoğraflar, otantik el sanatı ürünleri satılan, dağcılık ve kamp malze mesi sağlanabilecek birimler ve turizm danışma büroları tesis edilmelidir. Bu amaç için Yaylalar (Hevek) köyü ve Ayder en uygun yerleşmelerdir. - Kaçkar Dağı'nın turizme açılması için acele edilmemeli, sağlıklı bir gelişme için, öncelikle belirtilen alt yapı çalışmaları tamamlanmalıdır. - Kaçkar Dağı ve benzeri turizm merkezlerinin planlanmasında, doğa ve insan ilişkisinin sağlıklı bir şekilde kurulabilmesi için, coğrafyacıların aktif katılımına ihtiyaç vardır. BİBLİYOGRAFYA Atalay, İ. (1984) "Mescid Dağı'nın Glasyal Morfolojisi". Ege Coğrafya Der. S.2, s.129-138, İzmir. Bilgin, T. (1969) Gavurdağ Kütlesinde Glasiyal ve Periglasiyal Topog rafya Şekilleri. İst. Üniv. Coğ. Ens. Yay. No: 58, İstanbul. Bilgin, T. (1972) Munzur Dağları Doğu Kısmının Glasiyal ve Periglasi yal Morfolojisi, ist. Üniv. Yay. No: 1757, Coğ. Ens. Yay. No: 69, İstanbul. Erinç, S. (1945)Doğu Karadeniz Dağlarında Glasyalmorfoloji Araştırma ları. İst. Üniv. Ed. Fak. Yay. Coğ. Ens. Dok. Tez. Ser. No: 1, İstanbul. KAÇKAR DAĞINDA BUZUL ŞEKİLLERİ, YAYLALAR VE TURİZM 77 Erinç, S. (1949) "Kaçkardağı Grubunda Diluvyal ve Bugünkü Glasyas- yon (Eiszeitliche und gegenwartige Vergletscherung in der Kaçkardağ-Gruppe)". İst. Üniv. Fen Fak. Mec. Seri B, C. XIV, S. 3 s. 243-245, İstanbul. Erinç, S. (1953-1954) "Karadeniz ve Çevresinin Morfolojik Tekâmülü ile Pleistasen İklim Tahavvülleri Arasındaki Münasebet" İst. Üniv. Coğ. Ens. Der. C:2, S:5-6, s:46-94 İstanbul. Erinç, S. (1971) Jeomorfoloji II. İst. Üniv. Yay. No: 1628. Coğ. Ens. Yay. No:23, İstanbul. Erol, O. (.1979) Dördüncü Çağ (Kuvaterner) Jeoloji ve Jeomorfolojisinin Ana Çizgileri, AÜDTCF Yay. No: 289. Coğ. Araş. Ens. Yay. No:22, Ankara.
sı İzahnamesi, M.T.A. Yay., Ankara. İzbırak, R. (1951) Cilo Dağı ve Hakkâri ile Van Gölü Çevresinde Coğ rafya Araştırmaları. AÜDTCF Yay. No: 67, Coğ. Ens. Yay. No:4, Ankara.
127, Ankara. Louis, H. (1944) "Die Spuien eiszeitlicher vergletsherung in Anatolien. Diluvial-Geologie und Klima. Geologische Rundschau, Band 34, Heft 7/8, p.447-481, Stuttgart.
DTCF. Der. C.:XX, S.l-2, s:119-121, Ankara. Planhol, X de., Bilgin, T. (1961) "Karagöl Kütlesi Üzerinde Pleistosen ve Aktüel Glasiyasyon ile Periglasiyal Topografya Şekille ri". İst. Üniv. Coğ. Ens. Der. C.6, S. 12. s. 127-146, İstanbul.
lim ve Teknik Dergisi, C. 19 S. 221, s.1-3, Ankara. Somuncu, M. (1988) "Türkiye'deki Güncel Buzulların Bazı Jeomorfolo jik Özellikleri". ODTÜ Sağlık, Kültür ve Spor Daire Bşk. Spor Müd. Dağcılık ve Kış Sporları Kolu 25. Yıldönümü Dağcılık Sempozyumu (9-10 Nisan 1988), Ankara. Somuncu, M. (1989) "The Kaçkar Mountains of the Eastern Black Sea Coast". İmage of Turkey. İssue: 26, Ankara. 78 A. FUAT DOĞU-M. SOMUNCU-İ. ÇİÇEK-H. TUNCEL-G. GÜRGEN Sür, A. - Sür, Ö. (1987) "Buzulların Jeomorfolojik Yönden Klasifikasyo- nu". A.Ü. DTCF. Der. C.XXXI, S: 1-2, s.443-458, Ankara. Tandoğan, A. (1968) "Fırtına Deresi Yukarı Çığırının Üç Köyünde Coğ rafi Müşahadeler". AÜDTCF Coğ. Araş. Der. S.2 s. 285- 307, Ankara.
leri ve Nüfus". AÜDTCF Der. C. :XXVJJI, S. 3-4, s. 99-155, Ankara.
AÜDTCF Coğ. Araş. Der. S. 11, s. 91-110, Ankara. Yalçınlar, İ. (1951) "Soğanlı-Kaçkar ve Mescit Dağı Silsilelerinin Glas- yasyon Şekilleri". İst. Üniv. Coğ. Ens. Der. C.I, S. 2, s. 82- 88, İstanbul. Yüklə 131,36 Kb. Dostları ilə paylaş:
|