Karakalpak tüRKÇESİndeki tip terimleri



Yüklə 190,23 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/6
tarix20.09.2017
ölçüsü190,23 Kb.
#910
növüYazı
  1   2   3   4   5   6


KARAKALPAK TÜRKÇESİNDEKİ TIP TERİMLERİ

Feyza TOKAT*

Özet

Tıp terimi, tıp ilmi ile uğraşan bilim adamlarının kısa yoldan anlaşmalarını sağlayan özel kelimelerdir. Bu 

çalışmada Kıpçak grubu yazı dillerinden biri olan Karakalpak Türkçesindeki tıp terimleri tespit edilmeye 

çalışılmış ve böylelikle tıp dili ile çağdaş Türk lehçeleri üzerine yapılan araştırmalara katkıda bulunulması 

amaçlanmıştır. Karakalpak Türkçesinde tespit ettiğimiz 398 tıp teriminin 158 tanesinin Türkçe olduğu ve 

Türkçe olan bu tıp terimlerinin 60 tanesinin de standart Türkiye Türkçesinde ve ağızlarında karşılığı olduğu 

görülmüştür.

Anahtar Kelimeler:

 

Karakalpak Türkçesi, Tıp terimi, Çağdaş Türk Lehçeleri.



MEDICAL TERMS IN KARAKALPAK TURKISH

Abstract

Medical terms are special words that provides the scientiest dealing with medical sciences to easily 

communicate with each other. In this study, the medical terms in Karakalpak Turkish which is a Kipchak 

group text dialect are tried to be determined and in this manner it is aimed to contribute to the researchs on 

medical language and modern Turkish dialects. It is seen that 158 of 398 medical terms that are identified 

in Karakalpak Turkish are Turkish words and also 60 of these 158 medical terms in Turkish have equivalent 

counterparts in standard Turkey Turkish and dialects. 

Key Words:

 

Karakalpak Turkish, Medical terms, Modern Turkish Dialects.



Pamukkale Üniversitesi 

Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi

Sayı 13, 2012, Sayfa 1-15

* Doktor - Öğretmen, Orhan Abalıoğlu Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi, DENİZLİ.

e-posta : feyzaturgut@yahoo.com

1. GİRİŞ

Türk dünyasının kullandığı terimleri bilmek 

ve anlamak birbirimizi anlamamızı sağladığı 

gibi, bilimsel bir araştırma yapmamızı ve terim 

yapmada ortak bir noktada buluşmamızı 

kolaylaştıracaktır. Bu sebeple biz bu çalışmada 

Kıpçak grubu yazı dillerinden biri olan 

Karakalpak Türkçesindeki tıp terimlerini 

tespit etmeye çalıştık. Çalışmanın amacı 

Karakalpak Türkçesindeki tıp terimlerini tespit 

etmek ve böylelikle tıp dili ile çağdaş Türk 

lehçeleri üzerine yapılan araştırmalara katkıda 

bulunmaktır. Çalışmamız, Türk toplulukları 

arasındaki ortak veya farklı terimleri görmeye 

kısmen de olsa imkân verecektir.

2. KARAKALPAK TÜRKÇESİNDEKİ TIP TERİMLERİ

Tıp ilmi ile uğraşan bilim adamlarının kısa 

yoldan anlaşmalarını sağlayan özel kelimelere 

tıp terimi diyebiliriz. Tıp terimleri; hastalık adı, 

organ adı, ilaç adı, tedavi yöntemleri, tıp aletleri 

gibi geniş bir söz varlığını kapsamaktadır. 

Araştırmamız hastalık adları, tıp mesleğiyle 

uğraşanlara verilen adlar, tedavi yöntemleri, 

ilaç adları, genel sağlık terimleri, tıp aletleri, 

organ adları ile sınırlandırılmıştır. İlaç 

yapımında kullanılan bitki isimleri, bazı 

hastalıkları iyileştirdiğine inanılan taşlar 

üzerinde durulmamıştır. Bu yazıda 398 tıp 

terimi bulunmaktadır. Bu terimler tespit 

edilirken dört ciltlik “Qaraqalpaq Tiliniñ Tüsindirme 

Sözligi”nden yararlanılmıştır.

1

 Bu çalışmada 



tespit edilen tıp terimlerinin hepsi Türkçe 

(Karakalpak Türkçesi) kökenli kelimeler 

değildir. Amacımız Karakalpak Türkçesinde 

günlük hayatta kullanılan, sözlüklere girmiş 

1

  Qaraqalpaq Tiliniñ Tüsindirme Sözligi’ni Türkiye 



Türkçesine aktaran ve daha yayımlanmadan 

çalışmamıza kaynaklık etmesi için istifademize 

sunan Prof.Dr. Ceyhun Vedat UYGUR’a teşekkür 

ederiz.



F. Tokat

2

Pamukkale University Journal of Social Sciences Institute, Number 13, 2012

tıp terimlerini tespit etmek olduğu için Rusça, 

Arapça, Farsça, Fransızca gibi başka dillerden 

Karakalpak Türkçesine girmiş kelimeler de 

çalışmaya dâhil edilmiş ve bunların oranı 

sonuç bölümünde belirtilmiştir. 

Tespit edebildiğimiz Karakalpak tıp terimleri, 

alfabetik olarak aşağıda gösterilmiştir.

 

 A

Alasla-, < T. alaz+la- (f.) eski söz. Eski usulde tedavi 

etmek, okuyup üfleyerek iyi etmek (etmeye 

çalışmak).

Asal-,  < T. (f.) aş- (ED255b) aş-a-l-(?)

 

Yaranın, 



hastalığın vb. artması, kötüleşmesi, 

şiddetlenmesi. 



Awırlan-,

 

T. ağırla:- (ED, 94a) awır+la-n- (f.) 1. Ağır 

olmak, ağırlaşmak. 2. Acı çekmek, eziyete 

uğramak.

Awırlas-, < T. ağırla:- (ED, 94a)

 

awır+la-ş- (f.) 1. Kaygı 



basmak, dertli olmak. 2. Hastalığı artmak, 

ağırlaşmak.



Awır-,  < T. ağrı:-/ağru:- ( ED, 91a) (f.)  Hasta olmak, 

hastalanmak.  *Bas awırıw: Baş ağrısı. As 



qazanı awırıw: Mide ağrısı.

Awız, < T. ağız (ED, 98a) (is.) İnsan ve hayvanların 

yemek yeme organı, ağız. 



Awsıl, < T. avsıl (TS, 286) (is.) Hayvanlarda görülen 

(salya akma şeklindeki) bir hastalık.



Ayaq,  < T. adak (ED, 45a) (is.) İnsan veya hayvanların 

yürüme organı, ayak. 



Ä

Äynek, < Ar. ayn (is.) Gözlük.

    


B

Baldaq, < Moğ. baldag = bardag (MTS) (is.) Hasta veya 

ayağı aksak insanların koltuklarına dayayıp 

yürüdükleri baston, koltuk değneği.

Balzam,  < İng. balsam (is.)  Mum türündeki ilaç, 

pelesenk yağı, belsem.



Banka, < R. ? (is.) 1. Cam veya kalaydan yapılan 

silindir şeklindeki kap. 2. Soğuk alıp hasta 

olunduğunda et ile deri arasındaki havayı 

çıkarmak için küçük cam koyarak hastayı 

tedavi etme.

Bawır,  < T. bağır (ED, 317a) (is.)  Canlıların göğüs 

kısmı. *Jürek-bawrı, ökpe bawır: İnsan 

ve canlıların organları, yürek-ciğeri, ciğer 

göğsü.


Bawırday, < T. bağır (ED, 317a) bawır +day (sf.) 

Ciğer gibi, ciğere benzer. 



Bawırqurt,  < T. bağır (ED, 317a) bawır+ kurt /kurd 

(ED, 648a) (bir.is.) 1. İnsanların ve canlıların 

bağrında görülen (uzun bir kurt sebebiyle 

ortaya çıkan) bir tür hastalık. 2. Bağırda 

(ciğerde) olan uzun bir kurt.

Bädik,  < ? (is.)  Hastaları iyileştirmek amacıyla 

söylenen şiirlerin bir türü (bunu halk 

tabipleri veya falcılar kullanır)

Berman qara-: < T. beri+man kara- ( ED, 645b) qara- 

(bir.f.)


 

Hasta iyileşmeye başlamak, kötü giden 

bir olay olumluya değişmeye başlamak. 

Bez,

 

< T. béz (ED, 388a)

 

(is.)  Vücutta bulunan ve 



vücudun ihtiyaç duyduğu maddeleri 

salgılayan veya gereksizleri reddeden 

organ, bölüm.

Bezgek, < T. bezge:k (ED, 391b) (is.) Sıtma hastalığı.

Bezgektey, < T. bezge:k (ED, 391bezgek +tey (sf.) Sıtma 

gibi, sıtma hastalığına benzer.



Bıdım-bıdım, < T. Yansıma söz (sf.) Yüzün sarkması 

veya hastalıktan pütür pütür olması.



Biydäret, < Far.+Ar. bî+tahâret (sf.) eski söz. Tuvaletini 

yapamama, tuvalete çıkamama, kabızlık.



Biydärman, < Far. bî+dermân (sf.)  Dermansız, 

halsiz, güçsüz.



Biytap, < Far. bî+tâb (sf.) Hasta, bîtap.

Biytaplan-,< Far. bî+tâb+la-n-  (f.)  Hastalanmak, 

bîtap düşmek.



Biytaplı, < Far. bî+tâb+lı bk. Biytapşılıq.

Biytaplıq, < Far. bî+tâb+lıq bk. Biytapşılıq.

Biytapşılıq,  < Far. bî+tâb+şı+lıq (is.)  Hastalık, 

hastalık hâli.



Böteke, < ? (is.) İnsan ve hayvanların yediklerini 

sindirdikleri organ, mide.



Bötekedey, < ? böteke+ dey (sf.)  Mideye benzer, 

mide (işkembe) gibi.



ʿ

 



Yüklə 190,23 Kb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4   5   6




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə