Kardiyovasküler Risk Faktörü Olarak Dislipidemilere Yaklaşım

---

  

 

doi: 10.5505/abantmedj.2012.88598

 

Abant Medical Journal

 

 

 

Derleme / 

Review

 

   Volume 

1 | Sayı / 

Issue

 2 | Ağustos / 

Agust 

2012

   

 

 

İletisim Bilgisi / Correspondence 

Yard. Doç. Dr. Serkan Öztürk, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Kardiyoloji Anabilim Dalı, Bolu 

Telefon

: 037425354656 

E-posta

: [e-mail]  

Geliş tarihi / Received

: Mayıs / May 31, 2012; 

Kabul tarihi / Accepted

: Haziran / June 06, 2012 

Çıkar Çatışması /Conflict Of Interest

: Yok /None 

89 

     

Kardiyovasküler Risk Faktörü Olarak Dislipidemilere Yaklaşım

 

Approach of Dyslipidemia; As a Cardiovascular Risk Factor

 

Serkan Öztürk, Selçuk Öztürk.

 

1

 Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Kardiyoloji Anabilim Dalı, Bolu.

 

    

Özet

 

Abstract

 

Kalp ve damar hastalıkları tüm dünyada önde gelen mortali-

te nedeni olmaya devam etmektedir. Dislipidemi ise kalp ve 

damar  hastalıklarında  gerek  yaşam  tarzı  değişiklikleri  gerek 

ise  ilaç  tedavisi  ile  düzeltilebilen  önemli  bir  risk  faktörüdür. 

Gerek  primer  koruma  amaçlı  gerekse  sekonder  koruma 

amaçlı lipid düşürücü tedavi ile (yaşam tarzı değişiklikleri ve 

ilaç tedavisi birlikte) kardiyovasküler olay gelişiminde azalma 

olduğu  gösterilmiştir.  Dislipidemi  tedavisinde  önemli  nokta-

lardan  birisi  de  hastaların  risk  skorlamasıdır.  Bireyler  kalp 

damar  hastalıkları  açısından  risk  gruplarına  ayrılmalı  ve 

dislipidemi yaklaşımı buna göre planlanmalıdır. 

 

 Cardiovascular  diseases  are  the  leading  cause  of  mortality 

continues  to  be  all  over  the  world.  Dyslipidemia  is  an  im-

portant  cardiovascular  risk  factor  and  preventable  with 

lifestyle changes and drug therapy. Both primary prevention 

and secondary prevention with lipid-lowering therapy (along 

with lifestyle changes and drug therapy) has been shown to 

decrease the development of cardiovascular events. The risk 

scoring  of  patients  is  one  of  the  important  points  in  the 

treatment  of  dyslipidemia.  Individuals  must  be  separated 

according  to  risk  scores  for  cardiovascular  disease  and 

dyslipidemia  approach  should  be  planned  accordingly  this 

risk scoring.

 

Anahtar Kelimeler: Dislipidemi, kalp ve damar hastalığı, risk 

faktörleri. 

 

Keywords: Dyslipidemia, cardiovascular disease, risk factors. 

 

    

Giriş 

 

Kalp  ve  damar  hastalıkları  tüm  dünyada  önde 

gelen  mortalite  nedeni  olmaya  devam  etmekte-

dir (1). 2020 yılına kadar da gelişmiş ülkelerde iş 

gücü  kaybının  ana  nedeni  olacağı  tahmin  edil-

mektedir  (2).  Sigara,  sedanter  yaşam,  obezite, 

yüksek  kan  basıncı,  dislipidemi  (yüksek  total  ko-

lesterol  ve  LDL  kolesterol  seviyeleri,  düşük  HDL 

ve artmış trigliserid düzeyleri), yüksek şeker sevi-

yeleri  ve  aile  öyküsü  gibi  risk  faktörleri  kalp  ve 

damar  hastalıklarının  artması  açısından  yüksek 

oranda risk teşkil etmektedir. Dünya Sağlık Örgü-

tü  verileri’  ne  göre  Avrupa  ülkelerinde  kalp  ve 

damar  hastalıklarının  %8.7’sinde  yüksek  lipid 

seviyeleri ana etken olarak rol oynamaktadır (2).    

 

Yaş ve cinsiyetten bağımsız olarak sigara, yüksek 

kan basıncı ve yüksek kolesterol seviyeleri düzel-

tilebilen risk faktörlerinden olup kalp damar has-

talarının %80’ inde görülmektedir. Bu risk faktör-

lerinin  toplam  etkisi  erken  yaşta  koroner  kalp 

hastalığı  gelişmesinde  büyük  rol  oynamaktadır 

(3).  Kan  kolesterol  seviyeleri  ile  koroner  arter 

hastalığı  arasında  lineer  bir  ilişki  mevcuttur  ve 

kolesterol seviyeleri değiştirilebilen risk  faktörle-

rindendir  (4).  Günümüzde  kan  kolesterol  seviye-

lerindeki azalmayla koroner kalp hastalığı riskinin 

önemli ölçüde azaldığı gösterilmiştir (4). Kan  

 

 

kolesterol seviyeleri; beslenme değişikliği, fiziksel 

aktivite  ve  ilaçlar  ile  düşürülebilir.  Ancak  hangi 

hastalara nasıl yaklaşım gösterileceği konusunda 

hala  şüpheler  bulunmaktadır.  Bu  yazıda  kan  ko-

lesterol  seviyelerinin  koroner  kalp  hastalığı  ile 

ilişkisi ve hangi risk grubunda nasıl bir yaklaşımda 

bulunulması  gerektiği  konusu  ve  ilaç  tedavisi 

gözden geçirilmeye çalışılmıştır. 

 

Hiperlipidemi Primer ve Sekonder Koruma

 

 

Kan  kolesterol  seviyeleri  kalp  damar  hastalığıyla 

lineer  bir  ilişki  içerisindedir  ve  düzeltilebilen  risk 

faktörleri arasında anahtar rol oynamaktadır. Kan 

kolesterol  seviyesi  diyet  alışkanlıklarının  düzel-

tilmesi, fiziksel aktivite ve medikal tedaviyle azal-

tılabilir.  Tedavi  toplam  kardiyovasküler  riski 

azaltmayı  amaçlamalıdır  ve  bir  risk  faktöründen 

ziyade  birden  fazla  risk  faktörünün  düzeltilmeye 

çalışılması daha olumlu sonuçlar verecektir (5).    

 

Kalp ve damar hastalıklarında primer koruma için 

yüksek risk grubunda olan 40-74 yaş aralığındaki 

hastalar ayırt edilmeli ve bu hastalar kardiyovas-

küler risk açısından skorlama yöntemleri kullanı-

larak  değerlendirilmelidirler  (6,7).  Hastalara  pri-

mer koruma için lipid azaltıcı tedavi başlamadan 

---

 

 

 

     

Abant Med J 2012;1(2):89-93 

 

90 

 

önce  diğer  değiştirilebilir  risk  faktörleri  de  göz-

den  geçirilmeli  ve  eğer  mümkünse  bunlarda  dü-

zeltilmelidir. Kan testleri ve klinik değerlendirme 

hastalara  uygulandıktan  sonra  eş  zamanlı  hasta-

lıklar  ve  lipid  bozukluğuna  bağlı  oluşabilecek 

hastalıklar  tedavi  edilmelidir.  Hastanın  klinik 

değerlendirmesi  şunları  içermektedir:  sigara  ve 

alkol  tüketimi,  kan  basıncı,  beden  kitle  indeksi, 

açlık  lipid  parametreleri  ve  glukoz  seviyesi,  böb-

rek, tiroid bezi ve karaciğer fonksiyonları (5). On 

yıllık kalp damar hastalığı gelişme riski >%20 olan 

bireyler birincil korunma açısından statin tedavisi 

için değerlendirilmelidir (8).    İkincil 

koruma 

için  hastalar  lipid  azaltıcı  tedavi  için  değerlendi-

rilmelidir ve risk faktörlerinin azaltılması için bek-

lenmemelidir.  Kan  testleri  ve  klinik  değerlendir-

me uygulandıktan sonra eş zamanlı hastalıklar ve 

dislipideminin sebep olabileceği durumlar tedavi 

edilmelidir.  Klinik  değerlendirmede  dikkat  edil-

mesi  gereken  parametreler  birincil  koruma  ile 

aynıdır. Klinik olarak kanıtlanmış kalp damar has-

talığı  olan  bireylere  statin  tedavisi  önerilmekte-

dir.  Akut  koroner  sendromlarda  hastalar  yüksek 

dozda statinler ile tedavi edilmelidir (9).    

 

Hem birincil hem de ikincil korumada LDL koles-

terol  seviyesini  azaltmak  ana  hedef  olmalıdır. 

Bazı  hasta  gruplarında  LDL  yüksekliği  olmadan 

trigliserid  yüksekliği  gözlenebilir.  Bu  hasta  grup-

larında  ise  hedef  trigliserid  seviyelerini  azaltıp 

HDL  kolesterol  seviyelerini  yükseltmek  olmalıdır 

(Şekil 1). Hangi ilaçla tedaviye başlanacağı birçok 

faktöre  bağlıdır.  Hastanın  mevcut  olan  lipid  de-

ğerleri,  hedef  değerlere  ne  kadar  yakın  olduğu, 

ek  hastalıklardan  dolayı  ilaç  kullanımı,  lipid  azal-

tıcı  ilaçların  yan  etkileri  gibi  faktörler  bunlardan 

bazılarıdır (10). 

 

Dislipidemi  Tedavisinde  Kardiyovasküler  Risk 

Değerlendirilmesi 

 

Hiperlipidemi  bulunan  her  hastada  10  yıllık  sü-

reçteki  kalp  ve  damar  hastalık  riski  mutlaka  de-

ğerlendirilmelidir. NCEP ATP III’e göre  aşağıdaki-

lerden iki veya daha fazlasının bulunması, kalp ve 

damar  hastalığı  açısından  yüksek  risk  teşkil  et-

mektedir (11):    

▪ Erkek cinsiyet  için 45 yaş ve üstü, kadın cinsiyet 

için 55 yaş ve üstü  

 

▪  Erken  yaşta  koroner  kalp  hastalığı  öyküsü;  er-

kek cinsiyet için 55 yaş ve altı, kadın cinsiyet için 

65 yaş  ve  altında  olmak  koşuluyla erkek cinsiyet 

için  babada  veya  birinci  derece  erkek  akrabada, 

kadın cinsiyet için annede veya kadın olan birinci 

derece  akrabada  MI  veya  ani  kardiyak  ölüm  öy-

küsü    

▪ Aktif sigara içiciliği  

 

▪  Kan  basıncının  seri  yapılan  ölçümlerde  140/90 

mmHg  ve  üzerinde  olması  veya  antihipertansif 

tedavi kullanım öyküsü   

▪  HDL  kolesterol  seviyelerinin  40  mg/  dL  altında 

olması  

 

Obezite  ve  fiziksel  inaktivite  risk  faktörü  olarak 

değerlendirilmemektedir  fakat  bu  hastalarda 

tedavi  için  değerlendirilmelidir.  Obezite;  hiper-

tansiyon,  DM,  dislipidemi  gibi  risk  faktörlerini 

doğrudan  etkilediği  için  bu  hastalarda  tedavi 

açısından mutlaka değerlendirilmelidir. Eğer HDL 

kolesterol 60 mg/ dL ve üzerinde ise negatif risk 

faktörü olarak  değerlendirilmektedir,  çünkü  HDL 

kolesterol koroner arter hastalık riskini azaltmak-

tadır. Örneğin, hasta 3 adet risk faktörü içermek-

te  ve  HDL  kolesterol  60  mg/dL  üzerinde  ise  bir 

risk fakörü silinir. Böylece hasta 2 adet risk faktö-

rü varmış gibi değerlendirilir (11,12). CRP ve ho-

mosistein  düzeylerinin  yüksek  olmasının  kalp  ve 

damar  hastalığı  risk  değerlendirmesinde  tanısal 

rolünün  olduğu  belirlenmiştir  (13),  fakat  bunun 

risk  faktörü  olarak  tanımlanmasında  elimizde 

henüz yeterli veri bulunmamaktadır.  

 

WOSCOPS  çalışması  verilerine  göre  kolesterol 

seviyelerindeki yükseklik ile yüksek riskli erkekle-

rin  tedavisi  sonrasında  kalp  krizi  ve  kalp  hastalı-

ğına  bağlı  ölüm  riskinde  belirgin  azalma  olduğu 

gösterilmiştir.  Randomize  yapılan  çift  kör  çalış-

mada  bazal  ortalama  LDL  seviyesi  193  mg/  dL 

olan  6600  sağlıklı  bireye  ortalama  5  yıl  boyunca 

pravastatin (40 mg/gün) veya plasebo verilmiş ve 

ölümcül  olmayan  MI  veya  kalp  hastalığına  bağlı 

ölümlerin insidansında %31 azalma olduğu göste-

rilmiştir (14). Son zamanlarda yayınlanan verilere 

göre  ek  takip  dönemindeki  hastalarda  sadece 

üçte  birinin  statin  tedavisi  almaya  devam  etme-

sine rağmen, 10 senelik süreçten sonra da statin 

kullanan  grupta  daha  düşük  kardiyovasküler 

ölüm oranları gösterilmiştir (15). 

 

2002  yılında  yayınlanan  PROSPER  çalışmasında 

70-82  yaş  aralığındaki  5804  hasta  plasebo  veya 

pravastatine  randomize  edilmiş  ve  bu  hastaların 

hepsinin  kalp  damar  hastalığı  için  risk  faktörü 

mevcutmuş  (16).  Üç  yıllık  inceleme  sonucunda 

---

 

 

 

     

Abant Med J 2012;1(2):89-93 

 

91 

 

koroner  nedenli  ölüm,  ölümcül  olmayan  MI,  in-

me  oranlarında  %15  azalma  olduğu  gösterilmiş-

tir.  Bu  çalışmada  yaşlılarda  birincil  ve  ikincil  ko-

rumanın önemi vurgulanmıştır (16).     

 

ASCOT  çalışmasında  hipertansiyon  ve  en  az  üç 

kardiyovasküler  risk  faktörü  olan  ve  bazal  orta-

lama  LDL  kolesterol  seviyesi  133  mg/dL  olan 

10305 hasta atorvastatin 10 mg/ gün veya plase-

boya  randomize  edilmiş  (17).  Plasebo  grubunda 

birincil sonlanım noktasının anlamlı şekilde daha 

yüksek  olmasından  dolayı  çalışma  erken  sonlan-

dırılmış (17).     1994 yılında sonuçlanan 4S, 1996 

yılında  yayımlanan  CARE,  1998  yılında  LIPID  ve 

2004  yılında yayımlanan PROVE-IT-TIMI 22  çalış-

maları  sekonder  korumada  statinlerin  önemine 

vurgu  yapan  çalışmalardır  ve  bu  çalışmalarda 

gösterilmiştir ki statin tedavisi altındaki bireyler-

de  kalp  hastalığına  bağlı  ölüm  anlamlı  derecede 

daha  düşüktür  (18-21).    2005  yılında  yayınlanan 

TNT  çalışması  stabil  koroner  arter  hastalarında 

yoğun  lipid  düşürücü  tedavinin  yararını  göster-

meyi hedeflemiş (15). Çalışma koroner arter has-

talığı  olan  ve  bazal  LDL  kolesterol  seviyeler  130 

mg/dL  altında olan 10001 hastayı 10 mg/gün ve 

80  mg/gün  atorvastatine  randomize  etmiş.  Yak-

laşık 5 yıllık takip sonrasında 80 mg/gün atorvast-

tain  alan  grupta  KAH  nedeniyle  ölüm,  ölümcül 

olmayan  MI,  kardiyak  arresten  sonra  resusitas-

yon  veya  ölümcül  ve  ölümcül  olmayan  inmeden 

oluşan  birincil  birleşik  sonlanım  noktasında  %22 

göreceli  risk  azalması  görülmüş.  Şaşırtıcı  şekilde 

iki  grup  arasında  myalji  ve  rabdomyoliz  oranları 

benzer bulunmuş (15). 

 

Kolesterol Tedavisinde Kullanılan İlaç Tedavileri 

 

Statinler  LDL  kolesterol  seviyesini  azaltmak  için 

ilk seçenek olup hastalara risk skorlaması yapıla-

rak  endikasyon  dâhilinde  tedavi  uygulanmalıdır. 

Mevcut olan yedi adet statin vardır: atorvastatin, 

fluvastatin,  lovastatin,  pravastatin,  rosuvastatin, 

simvastatin  ve  pitavastatin.  Statinlerin  trigliserid 

seviyelerini azaltmak  ve  HDL kolesterol seviyele-

rini  arttırmak  gibi  özellikleride  vardır.  Primer  ve 

sekonder  koruma  amacıyla  statin  kullanımını 

destekleyen bir çok klinik çalışma mevcuttur (15-

21). Statinler dışında lipid azaltıcı tedavi amacıyla 

kullanılmakta  olan  niacin, gemfibrozil,  fenofibra-

te,  ezetimibe,  safra  asid  reçineleri  gibi  tedavi 

seçenekleri de mevcuttur.    

 

 

2005 yılında Lancet' te yayınlanan bir metanalize 

göre  LDL  kolesterol  seviyesindeki  her  1  mmol/L 

(39 mg/ dL) LDL  azalmasıyla tüm nedenlere bağlı 

mortalitede anlamlı %12 azalma gösterilmiş (22). 

Koroner  nedenli  mortalitede  %19  azalma,  MI, 

koroner  revaskularizasyon  ve  inmede  %21  azal-

ma  görülmüş.  Statinlerin  kullanımının  ilk  yılında 

faydası  görülmüş  ve  sonraki  yıllarda  daha  da 

artmış.  Statinler  ayrıca  anlamlı  derecede  kanser 

artışı  olmadan  tedavi  kullanımında  güvenli  gö-

rülmüştür. 

 

Ayrıca  dislipidemilere  genel  yaklaşım  şekil  1’de 

gösterilmektedir (Lipid management in adults 12. 

baskısından uyarlanmıştır). 

 

Yaşam Tarzı Değişiklikleri 

 

Hiperlipidemi  tedavisinde  agresif  tedavi  öneril-

mekle  birlikte  bir  çok  medikasyon  önümüzde 

seçenek  olarak  gözüküyor  olsa  da  yaşam  tarzı 

değişiklikleri hiperlipidemi tedavisinde köşe taşını 

oluşturmaktadır.  Yaşam  tarzı  değişikliklerini  ae-

robik  egzersiz,  kilo  yönetimi,  sigara  bırakılması, 

alkol  tüketiminin  azaltılması,  sitostanol  esterle-

rinden oluşan besin destekleri, bitkisel yağlardan 

oluşan  diyetler  içermektedir.  Fazla  kiloları  olan 

hastalar  kilo  verilmesi  ve  daha  az  kalori  alması 

yönünde  cearetlendirilmelidir.  Hedef  LDL  değer-

lerine  ulaşmak  için  hastalara  diyet  ve  egzersiz 

programı  önerilmelidir.  Doymuş  yağlar  ve  trans 

yağlardan  fakir,  lifli  gıdalardan  zengin  diyetler 

önerilmekle  birlikte  E vitamini  desteği önerilme-

mektedir.  Bu  hastalarda  diyette  günlük  iki  gram 

bitkisel sterollerde önerilmektedir (23). 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

 

 

     

Abant Med J 2012;1(2):89-93 

 

92 

 

 

KAYNAKLAR 

 

1.  World  Health  Organization.  Cardiovascular  diseases 

(CVDs)  [  online  ].  Available  from  URL:  http:// 

www.who.int/mediacentre/ factsheets/fs317/en/inex.html 

2. Murray CJL, Lopez AD Alternative projections of mortality 

and disability by cause 1990-2020: Global burden of disease 

study Lancet 1997; 349: 1498-1504. 

3.  Emberson  JR,  Whincup  PH,  Morris  RW  Walker  M.  Re-

assessing the contribution of serum total cholesterol, blood 

pressure and cigarette smoking to the aetiology of coronary 

heart  disease: impact of regression dilution  bias. European 

Heart Journal 2003; 24: 1719–26.   

4.  World  Health  Organization.  Reducing  risks,  promoting 

healthy life. The world health report 2002.  

5. World Health Organization: Gaining Health: The European 

Strategy  for  the  Prevention  and  Control  of  non-

communicable  diseases.  WHO  Regional  Committee  for 

Europe www.euro.whu.int/Document/RC56/edoc08. 

6. De Backer G; EUROASPIRE II Study Group. Evidence-based 

goals  versus  achievement  in  clinical  practice  in  secondary 

prevention  of  coronary  heart  disease:  findings  in  EUROAS-

PIRE II. Atheroscler Suppl. 2002; 13-6;16-7. 

7.  De  Sutter  J,  De  Bacquer  D,  Kotseva  K,  Sans  S,  Pyorala  K, 

Wood  D,  De  Backer  G;  EUROASPIRE  II  Study  Group.  Scree-

ning  of  family  members  of  patients  with  premature  coro-

nary  heart  disease;  results  from  the  EUROASPIRE  II  family 

survey. Eur Heart J. 2003; 24: 249-57. 

 

 

 

8. De Backer G, Ambrosioni E, Borch-Johnsen K, Brotons C, 

Cifkova R, Dallongeville J, Ebrahim S, Faergeman O, Graham 

I,  Mancia  G,  Cats  VM,  Orth-Gomér  K,  Perk  J,  Pyörälä  K, 

Rodicio JL, Sans S, Sansoy V, Sechtem U, Silber S, Thomsen 

T,  Wood  D;  European  Society  of  Cardiology  Committee  for 

Practice  Guidelines.  European  guidelines  on  cardiovascular 

disease prevention in clinical practice: third joint task force 

of  European  and  other  societies  on  cardiovascular  disease 

prevention  in  clinical  practice  (constituted  by  representati-

ves of eight societies and  by invited  experts). Eur J Cardio-

vasc Prev Rehabil. 2003; 10(4):S1-S10. 

9. Cannon CP, Braunwald E, McCabe CH, Rader DJ, Rouleau 

JL, Belder R, Joyal SV, Hill KA, Pfeffer MA, Skene AM; Pravas-

tatin  or  Atorvastatin  Evaluation  and  Infection  Therapy-

Thrombolysis  in  Myocardial  Infarction  22  Investigators. 

Intensive  versus  moderate  lipid  lowering  with  statins  after 

acute  coronary  syndromes.  N  Engl  J  Med.  2004  Apr 

8;350(15):1495-504.  

10.  Van  Ganse  E,  Laforest  L,  Alemao  E,  Davies  G,  Gutkin  S, 

Yin  D.  Lipid-modifying  therapy  and  attainment  of  choleste-

rol goals in Europe: the Return on Expenditure Achieved for 

Lipid Therapy (REALITY) study. Curr Med Res Opin. 2005; 21: 

1389-99. 

11. Grundy SM, Cleeman JI, Merz CN, Brewer HB Jr, Clark LT, 

Hunninghake DB, Pasternak RC, Smith SC Jr, Stone NJ; Nati-

onal  Heart,  Lung,  and  Blood  Institute;American  College  of 

---

 

 

 

     

Abant Med J 2012;1(2):89-93 

 

93 

 

Cardiology 

Foundation; 

American 

Heart 

Associa-

tion.Implications  of  recent  clinical  trials  for  the  National 

Cholesterol  Education  Program  Adult  Treatment  Panel  III 

guidelines. Circulation. 2004; 110: 227-39. 

12. De Backer G, Ambrosioni E, Borch-Johnsen K, Brotons C, 

Cifkova R, Dallongeville J, Ebrahim S, Faergeman O, Graham 

I, Mancia G, Manger Cats V, Orth-Gomér K, Perk J, Pyörälä 

K, Rodicio JL, Sans S, Sansoy V, Sechtem U, Silber S, Thom-

sen  T,  Wood  D;  Third  Joint  Task  Force  of  European  and 

Other  Societies  on  Cardiovascular  Disease  Prevention  in 

Clinical  Practice.  European  guidelines  on  cardiovascular 

disease prevention in clinical practice. Third Joint Task Force 

of European and Other Societies on Cardiovascular Disease 

Prevention in Clinical Practice. Eur Heart J. 2003; 24 :1601-

10. 

13.  Pineda  J,  Marín  F,  Marco  P,  Roldán  V,  Valencia  J,  Ruiz-

Nodar  JM,  Romero  DH,  Sogorb  F,  Lip  GY.  The  prognostic 

value  of  biomarkers  after  a  premature  myocardial  infarc-

tion. Int J Cardiol. 2010; 143: 249-54.  

14. Streja L, Packard CJ, Shepherd J, Cobbe S, Ford I; WOS-

COPS  Group.  Factors  affecting  low-density  lipoprotein  and 

high-density lipoprotein cholesterol response to pravastatin 

in  the  West  Of  Scotland  Coronary  Prevention  Study  (WOS-

COPS). Am J Cardiol. 2002; 90: 731-6. 

15. Shepherd J, Barter P, Carmena R, Deedwania P, Fruchart 

JC, Haffner S, Hsia J, Breazna A, LaRosa J, Grundy S, Waters 

D.Effect  of  lowering  LDL  cholesterol  substanitially  below 

currently  recommended  levels  in  patients  with  coronary 

heart  disease  and  diabetes:  The  Treating  to  New  Targets 

(TNT) Study. Diabetes Care. 2006; 29: 1220-1226. 

16.  Ford  I,  Blauw  GJ,  Murphy  MB,  Shepherd  J,  Cobbe  SM, 

Bollen  EL,  Buckley  BM,  Jukema  JW,  Hyland  M,  Gaw  A,  La-

gaay  AM,  Perry  IJ,  Macfarlane  P,  Norrie  J,  Meinders  AE, 

Sweeney  BJ,  Packard  CJ,  Westendorp  RG,  Twomey  C,  Stott 

DJ; The PROSPER Study Group.  A Prospective Study of Pra-

vastatin  in  the  Elderly  at  Risk  (PROSPER):  Screening  Expe-

rience  and  Baseline  Characteristics.  Curr  Control  Trials 

Cardiovasc Med. 2002: 20; 8. 

17.  Williams  B,  Lacy  PS,  Cruickshank  JK,  Collier  D,  Hughes 

AD, Stanton A, Thom S, Thurston H; CAFE and ASCOT Inves-

tigators. Impact of statin therapy on central aortic pressures 

and  hemodynamics:  principal  results  of  the  Conduit  Artery 

Function  Evaluation-Lipid-Lowering  Arm  (CAFE-LLA)  Study. 

Circulation. 2009; 119:53-61. 

18.  Spaulding  C,  Weber  S.  Scandinavian  simvastatin  study 

(4S). Lancet. 1994; 344:8939-8940. 

19.  Plehn  JF,  Davis  BR,  Sacks  FM,  Rouleau  JL,  Pfeffer  MA, 

Bernstein  V,  Cuddy  TE,  Moyé  LA,  Piller  LB,  Rutherford  J, 

Simpson  LM,  Braunwald  E.  Reduction  of  stroke  incidence 

after myocardial infarction with pravastatin: the Cholesterol 

and Recurrent Events (CARE) study. The Care Investigators. 

Circulation. 1999; 19: 216-23. 

20.  MacMahon  S,  Sharpe  N,  Gamble  G,  Hart  H,  Scott  J, 

Simes  J,  White  H.  Effects  of  lowering  average  of  below-

average  cholesterol  levels  on  the  progression  of  carotid 

atherosclerosis:  results  of  the  LIPID  Atherosclerosis 

Substudy. LIPID Trial Research Group. Circulation. 1998; 97: 

1784-90.  

21.  Scirica  BM,  Morrow  DA,  Cannon  CP,  Ray  KK,  Sabatine 

MS, Jarolim P, Shui A, 

McCabe  CH,  Braunwald  E;  PROVE  IT-TIMI  22  Investigators. 

Intensive  statin  therapy  and  the  risk  of  hospitalization  for 

heart failure after an acute coronary syndrome in the PRO-

VE IT-TIMI 22 study. J Am Coll Cardiol. 2006; 47: 2326-31. 

22.  Baigent  C,  Keech  A,  Kearney  PM,  Blackwell  L,  Buck  G, 

Pollicino  C,  Kirby  A,  Sourjina  T,  Peto  R,  Collins  R,  Simes  R; 

Cholesterol Treatment Trialists' (CTT) Collaborators. Efficacy 

and  safety  of  cholesterol-lowering  treatment:  prospective 

meta-analysis  of  data  from  90,056  participants  in  14  ran-

domised  trials  of  statins.  Lancet.  2005;  8:  366(9493):1267-

78.  

23. Hockley T, Pollard S, Smedley M. Lifestyle and risk factor 

management  and  the  use  of  drug  therapies  in  coronary 

patients from 15 countries. Principal results from EUROAS-

PIRE II. European Heart Journal 2001; 22: 554-572.