Kazakistan ekonomiSİnde önceliKLİ sektörler: genel değerlendirme
Yüklə 44,08 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Madencilik ve Metalurji Sektörü
- Petrol ve Doğalgaz Sektörlerinin Altyapısının Geliştirilmesi ve Petrol İşleme
- Alternatif Enerji Sektörü
- Tarım ve Tarımsal Sanayi
- İnşaat ve İnşaat Malzemeleri Üretimi
| DEİK Türk – Kazak İş Konseyi Ek-3: KAZAKİSTAN EKONOMİSİNDE ÖNCELİKLİ SEKTÖRLER: GENEL DEĞERLENDİRME Kazakistan Cumhurbaşkanı Sayın Nursultan Nazarbayev tarafından 17 Mayıs 2003 tarihinde onaylanan “2003 – 2015 Yılları Arasındaki Dönemde Kazakistan Cumhuriyeti’nin Sınai – Yenilikçi Kalkınma Stratejisi”, müteakip yıllarda ortaya konan stratejik hedefler, 19 Mart 2010 tarihli Cumhurbaşkanı kararnamesi ile onaylanarak yürürlüğe giren “2010 – 2014 Yılları Arasındaki Dönemde Kazakistan Cumhuriyeti’nin Hızlandırılmış Sınai – Yenilikçi Devlet Programı” ve bu kapsamda hazırlanan “İş Dünyasının Yol Haritası – 2020”, “Verimlilik – 2020” vs. stratejik belgeler Kazakistan ekonomisinde öncelikli sektörlerin belirlenmesi için temel oluşturmaktadır.
Kazakistan makine sektörünün temel amacı dahili pazarın ihtiyaçlarının azami ölçüde karşılanması ve yüksek katma değerli ürün ihracatıın artırılmasına olanak sağlayacak üretim yapısının şekillendirilmesidir. Makine sektörü 13 alt sektöre ayrılmakta olup, bunlar arasında aşağıdakilere daha büyük önem atfedilmektedir:
Belirtilen alt sektörlerde Kazakistan’ın kendi üretimi ihtiyacı karşılamaktan hayli uzaktır, örneğin, sadece 2010 yılında 321,7 milyon dolarlık tren ve tramvay vagonları ithal edilmiştir. Diğer taraftan, tarım makineleri alt sektörünün neredeyse tamamı ithal ürünlerden oluşmaktadır.
Madencilik sektörü, sanayinin diğer sektörlerinin hammadde ihtiyacının karşılanması açısından Kazakistan ekonomisinde büyük öneme sahiptir. Sektörün stratejik amacı rekabet gücünün yükseltilmesi, ürün çeşitliliğinin sağlanması ve işlenmiş, yüksek katma değerli mamullerin toplan üretimdeki payının artırılması olarak özetlenebilir. Nitekim, Kazakistan’ın ithal ettiği madencilik ve metal sanayii ürünlerinin büyük kısmı işlenmiş mamullerden oluşmaktadır. Kazakistan’ın sahip olduğu zengin maden kaynakları sektöre ilgi duyan potansiyel yatırımcılar açısından başlıca cazibe unsurudur. Mevcut üretim kapasitesi göz önünde bulundurularak yapılan değerlendirmelere göre, Kazakistan’da ülkenin metalurji işletmelerinin hammadde ihtiyacını 50 ila 300 yıllık süre zarfında karşılamaya yetecek kadar maden kaynağı bulunmaktadır. Bazı önemli madenlerde Kazakistan’ın dünya rezervlerindeki payı aşağıdaki gibidir: Krom – yüzde 30 Manganez – yüzde 25 Demir – yüzde 10
Kurşun ve çinko – yüzde 13 Günümüzde Kazakistan dünya titan üretiminde 3., çinko üretiminde 7., bakır üretiminde 15., çelik üretiminde ise 35. sırayı almaktadır.
Kazakistan’da nükleer endüstrinin öncelikli sektörler arasında bulunmasının temel nedeni ülkenin sahip olduğu zengin uranyum rezervleridir. Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı’nın verilerine göre, dünyada kanıtlanmış uranyum rezervlerinin yüzde 19’u Kazakistan’da bulunmaktadır. Ülke 2009 yılında dünyanın en büyük uranyum üreticisi konumuna gelmiştir (14.214 ton). 2010 yılında ise uranyum üretimi 17.803 tona çıkmıştır. Ülkede nükleer sanayi ile ilgili bütün faaliyetler Kazatomprom A. Ş. tarafından yürütülmektedir. Şirket hisselerinin yüzde 100’ü Samruk Kazına Ulusal Refah Fonu üzerinden Kazakistan devletine aittir.
Kimya sektörü Kazakistan sanayiinin diğer sektörlerinin hammadde, yarı mamul ve malzeme ihtiyacının karşılanması açısından büyük rol üstlenmektedir. Sektörde öncelikli hedef ileri teknolojili, inovatif ve ihracata dönük yüksek katma değerli ürünlerin üretiminin sağlanması ve ulusal kimya sanayiinin rekabet gücünün artırılmasıdır. Kazakistan’ın ithal ettiği kimya sanayii ürünleri içerisinde gübreler, temizlik kimyasalları vs. katma değeri yüksek mamuller ağırlıktadır. Bu çerçevede, sektörde önemli yatırım potansiyeli bulunmaktadır. Zengin hammadde kaynakları kimya sanayiinin gelişmesi için elverişli zemin oluşturmaktadır.
Kazakistan petrol endüstrisinin gelişimi açısından belirlenen stratejik hedefler aşağıdaki gibi özetlenebilir:
Kazakistan petrol rezervleri açısından dünyada 11., doğalgaz rezervleri açısından ise 17. sırada bulunmaktadır. Gaz yataklarında etan karışımının yüksek olması (yüzde 13 – 16 ve daha yüksek) temel petrokimya ürünü olan etilen üretimi için elverişli temel oluşturmaktadır. Bugün Kazakistan’da 3 petrol rafinerisi (Pavlodar, Çimkent ve Atırau şehirlerinde) faaliyet göstermektedir. Fakat ülkede hidrokarbon hammaddesinin tam olarak işlenmesini sağlayacak teknolojik üretim süreçleri mevcut değil. Hükümet rafinerilerin modernizasyonu ve teknolojik açıdan yenilenmesi için çalışmalar yapmakta, yeni modern tesisler inşa edilmektedir. Kazakistan’ın petrol ve doğalgaz ihracatının yüzde 79’u boru hatları, yüzde 13’ü deniz yolu ve yüzde 8’i demiryolu ile taşınmaktadır.
Kazakistan ekonomisinde öncelikli sektörler arasında özel bir yeri olan alternatif enerji sektörünün geliştirilmesinde başlıca stratejik hedef enerji üretimi ve tüketiminde yenilenebilir kaynakların payının artırılmasıdır. Ülkede su, rüzgar ve güneş gibi yenilenebilir enerji kaynakları alanında büyük potansiyel mevcuttur. Rüzgar enerjisi Kazakistan’da en perspektifli yenilenebilir kaynaklardan birisi olarak görülmektedir. Ülkede rüzgar santrallerinin kurulması için incelenen 10 bölgenin bu amaç için uygun olduğu sonucuna varılmıştır. Bahse konu bölgelerde kurulabilecek rüzgar santrallerinin toplam kapasitesinin 1000 MW, yıllık üretim hacminin ise 2-3 milyar KW olabileceği öngörülmektedir. Yapılan araştırmalara göre, ülkenin güney bölgelerinde güneş ışınlarının enerji üretimi amacıyla etkin olarak kullanılabileceği süre 2000 – 3000 saattir. 2015 yılına kadar olan dönemde Kazakistan’da 125 MW kapasiteli ve yıllık 400 milyon KW üretim hacmine sahip rüzgar enerjisi tesislerinin kurulması planlanmaktadır. Aynı dönemde devreye girmesi beklenen küçük ölçekli HES’lerin kapasitesinin 100 MW’ın üzerinde, yıllık üretim hacminin ise 300 milyon KW olacağı öngörülmektedir. 2014 yılında yenilenebilir kaynaklardan toplam 1 milyar KW elektrik enerjisi üretileceği tahmin edilmektedir. Kazakistan devletinin yenilenebilir enerji yatırımlarına sağladığı özel destekler aşağıdaki gibi özetlenebilir:
Dünyanın en büyük uzay çalışmaları tesisi olan Baykonur’un Kazakistan’da bulunması ülkeye bu alanda büyük bir rekabet gücü kazandırmaktadır. Kazakistan 2020 yılına dek olan dönemde uzay çalılmaları alanında dünyanın başlıca devletlerinden birisi olmayı hedeflemektedir.
Biyoteknolojilerin geliştirilmesine yönelik çalışmaların temel stratejik hedefi gıda sanayii, imalat sanayii, çevrenin korunması, tarım ve sağlık alanlarında kullanılacak rekabet gücü yüksek biyoteknolojik ürünlerin ve bilimsel teknolojilerin üretilmesidir. Ülke ilaç sanayiinde kullanılan müstahzarların sadece yüzde 11’i yerli üretim olup, bu alanda ithalata bağımlılık söz konusudur. Bilimsel çalışma ve laboratuvar araştırmalarında önemli bir mesafe alınmış olsa da, ülke dahilinde biyoteknolojik ilaç müstahzarları üretiminin çok yetersiz olması ciddi bir problem olarak görülmektedir. Diğer taraftan, gıda ve imalat sanayiinde kullanılacak biyolojik aktif maddeler, probiyotikler, mayalar vs. ürünlerin üretimi öcelikli hedefler arasında yer almaktadır.
Kazakistan’da bilgi teknolojileri sektörü son dönemlerde hızla gelişmektedir. Nitekim, 2005 yılında 195 milyon dolar olan pazar büyüklüğü 2010 yılında 1 milyar doları aşmıştır. Aynı dönemde 100 kişiye düşen GSM abonelerinin sayısı 35’ten 119’a, internet abonelerinin sayısı 2’den 6’ya yükselmiştir. 2005 yılında her 100 Kazakistan vatandaşının 2’si bilgisayar sahibi iken, 2010 yılında bu rakam 7’ye çıkmıştır. Bilgi teknolojileri sektöründe faaliyet gösteren şirketler bilgisayar parça ve ekipmanları üreterek satan, bilgisayar yazılımları üreten ve bilgi teknolojileri hizmeti sunan şirketler olarak sınıflandırılabilir. Dünya bilişim pazarında hizmetlerin payı ağırlıktayken, Kazakistan bilgi teknolojileri sektörünün toplam cirosunun büyük kısmını bilgisayar ve ilgili malzeme satışları oluşturmaktadır. Fakat yazılım ürünleri pazarı büyük bir hızla büyümekte olup, yatırımcılar için cazip imkanlar barındırmaktadır. Ülkede bilgi ve iletişim teknolojileri alanında uzman yetiştirilmesi ve üniversitelerin ilgili bölümlerinde eğitim kalitesinin dünya standartlarına yükseltilmesi için daha fazla kaynak ayrılması ve eğitim programının uluslararası standartlara göre yeniden düzenlenmesi için adımlar atılmaktadır. Diğer taraftan, sektörün teknolojik gelişmeler ve uluslararası standartlar doğrultusunda yeniden yapılandırma çalışmalarının yapılması ve nihai tüketiciye yönelik hizmet altyapısının genişletilmesi planlanmaktadır. Almatı yakınlarında bulunan “Alatau” bilgi teknolojileri parkı sektöre yatırım yapmak isteyen girişimciler için cazip imkanlar sunmaktadır.
Son yıllarda Kazakistan’da en hızlı gelişen sektörlerden birisi turizmdir. 2010 yılında turizm alanında yapılan yatırımların hacmi bir önceki yıla göre yüzde 58,3 oranında artmıştır. Turizm alanında Kazakistan’ın stratejik hedefi sektörün rekabet gücünün artırılması ve ülkenin en çok tercih edilen turizm destinasyonlarından birisine dönüşmesidir. Bu çerçevede turizm altyapısının geliştirilmesi, kaliteli ürün ve hizmetlerin üretilerek, yerli ve uluslararası turizm piyasasından pay alınması hedeflenmektedir. Kazakistan turizm amacıyla değerlendirilebilecek zengin doğal güzelliklere sahiptir. Ülkede çok sayıda ulusal park, 100’den fazla turstik sağlık tesisi, 9 binin üzerinde tarihi ve arkeolojik anıt bulunmaktadır. Tanrı Dağları’ndaki turistik tesisler, giderek gelişmekte olan Şuçinsk – Borovskoye turizm bölgesi (Akmola Vilayeti), Otrar, Turkistan, Sauran gibi eski tarihi kentler yabancı turistlerin özellikle ilgisini çekmektedir. Turizm yatırımları açısından büyük potansiyel barındıran Şuçinsk – Boroskoe bölgesi aynı zamanda “özel ekonomik bölge” statüsüne sahiptir. Önümüzdeki yıllarda burada hayata geçirilmesi planlanan yatırım projelerinin toplam tutarı 3 milyar dolara yakındır. Doğu Kazakistan’daki projeler, Almatı çevresinde kış turizmi tesisleri ve Mangıstau Bölgesinde gerçekleştirilmesi planlanan “Kenderli” turizm tesisleri ilr birlikte bu rakam 7 milyar dolara yaklaşmaktadır.
Hafif sanayi alanında hammadde işleme teknolojilerinin geliştirilmesi, yüksek katma değerli ürünler üretilerek dahili pazarın ihtiyaçlarının karşılanması ve ihracatın artırılması başlıca stratejik hedefler olarak belirlenmiştir. Günümüzde Kazakistan tekstil başta olmakla, hafif sanayi ürünlerine olan ihtiyacını ağırlıklı olarak ithalat yoluyla karşılamaktadır. Nitekim, geçiş dönemi ekonomik sorunlarından en çok etkilenen ve üretimi neredeyse durma noktasına gelen sektörlerin başında hafif sanayi gelmektedir. Nitekim, Kazakistan’ın toplam sanayi üretiminde hafif sanayinin payı sadece yüzde 0,3 düzeyindedir. Hafif sanayi üretiminin yaklaşık yüzde 85’i tekstil ve hazırgiyimin, yüzde 15’i ise deri mamullerinin payına düşmektedir. Bu alandaki ithalatta ise tekstil ve hazırgiyimin payı yüzde 75’tir. Gerek ayakkabı ve diğer deri mamuller, gerekse de tekstil ve hazırgiyim üretimi için yeterli hammaddeye sahip olan Kazakistan, önümüzdeki yıllarda bu potansiyelini kullanarak ithalatın önüne geçebilecek rekabetçi, kaliteli ürünler üreten ulusal hafif sanayi sektörünün şekillendirilmesini amaçlamaktadır. Türkiye’de üretilen tekstil ve deri ürünlerinin Kazakistan pazarında büyük rağbet gördüğü dikkate alındığında, Kazakistan’da aynı standartlarda üretim yapacak şirketlerimizin bu işten kazançlı çıkacakları değerlendirilebilir. Diğer taraftan, Gümrük Birliği kapsamında oluşan 180 milyonluk pazarda tekstil ürünlerine olan talebin giderek artması önemli bir avantajdır. Güney Kazakistan Vilayeti’nde tekstil sektörünün geliştirilmesi amacıyla kurulmuş Ontustik Özel Ekonomi Bölgesi faaliyet göstermektedir.
Kazakistan’da tarım ve gıda sanayinin gelişimine büyük önem verilmekte olup, ülkenin gıda ürünlerinde kendi kendine yetecek düzeye gelmesi ve işlenmiş tarım ürünleri ihracatının artırılması başlıca stratejik hedefler arasında yer almaktadır. 2008 – 2010 yılları arasındaki dönemde ülkede yıllık ortalama 16,2 milyon ton hububat üretimi yapılmıştır. 2011 yılında ise Kazakistan 27 milyon tonla (22,7 milyon tonu buğday) son 60 yılın rekoru olan hububat üretimi gerçekleştirmiştir. Dünyanın en büyük 10 tahıl ihrcatçısı arasında bulunan Kazakistan 70’ten fazla ülkeye tahıl ihracatı yapmaktadır. Yağlı tohumlar, meyve sebze, üzüm, şeker pancarı, patates vs. diğer önemli tarım ürünleridir. Hayvancılık Kazaistan’da çok büyük önem arz eden sektörlerden birisidir. Geniş otlak ve meralar ve elverişli doğa – iklim koşulları hayvancılığın gelişimi için uygun ortam oluşturmaktadır. Devlet hayvancılık alanında yapılan yatırımları özel önlemlerle desteklemekte ve teşvik etmektedir. Bu çerçevede, “2011 – 2020 Yılları Arasındaki Dönemde Kazakistan Cumhuriyeti’nin Büyükbaş Hayvan Eti İhracat Potansiyelinin Geliştirilmesi” programı uygulamaya konmuştur. Endüstriyel temele dayalı et hayvancılığının geliştirilmesi, toplam büyükbaş hayvan varlığı içerisinde et hayvanları oranının yüzde 61’e yükseltilmesi (bugün bu oran yüzde 2 civarındadır), ülkenin et ihracat potansiyelinin 2016 yılına gelindiğinde 60 bin tona, 2020 yılında ise 180 bin tona çıkarılması bahse konu programın başlıca stratejik hedefleridir. Tarımsal sanayi kompleksinin geliştirilmesi ve bu kapsamda tarım ürünlerinin işlenmesi ve ihracata dönük yarı mamul – nihai ürün üretiminin artırılması Kazakistan’ın ekonomi politikalarında öncelikli konulardan birisidir. Bu anlamda gıda işleme tesislerinin kurulması yatırımcılar açısından cazip imkanlar barındırmaktadır.
İnşaat sektöründeki gelişmeler ekonominin bütününü etkilerken, ciddi sosyal sonuçlar da doğurmaktadır. Kazakistan devleti sektörün dengeli gelişimini ve üretim kalitesinin yükselmesini sağlayacak politikalara ağırlık vermektedir. İnşaat alanında başlıca stratejik hedefler sektörde üretilen brüt katma değerin ve iş verimliliğinin artırılması ve inşaat malzemeleri pazarında yerli üretimin payının yükseltilmesi olarak özetlenebilir. Kazakistan inşaat malzemeleri pazarında ithalata bağımlılık oranının en fazla olduğu kalemler olarak cam ambalaj ürünleri (yüzde 100), her türlü seramik karo ürünleri, seramik blok ve tuğlalar (yüzde 97), halıfleks ürünleri (yüzde 85), inşaat demiri (yüzde 73) ve boyalar (yüzde 58) öne çıkmaktadır. Bahse konu alanlarda önemli yatırım potansiyeli mevcuttur. Ülkede inşaat malzemeleri üretiminde kullanılacak zengin hammadde kaynakları bulunmasına rağmen, mevcut yatakların sadece yarısında üretim yapılmaktadır. Bu çerçevede, hemen hemen bütün inşaat malzemeleri çeşitlerinin üretilmesinin mümkün olduğu değerlendirilmektedir. İnşaat ve inşaat malzemeleri sektörünün gelişmesi ve Astana’nın modern bir başkent olarak hızla inşa edilmesi hedefi doğrultusunda 1996 yılında “Astana – Yeni Şehir” Özel Ekonomi Bölgesi kurulmuş ve faaliyet göstermektedir.
İthalata bağımlılığı azaltacak ilaç üretiminin modern teknolojik süreçlerle gerçekleştirilmesi ilaç endüstrisinde başlıca stratejik hedef olarak belirlenmiştir. Zira Kazakistan ilaç hammaddesi, ambalaj ve ekipman konusunda ithalata aşırı derecede bağımlıdır. Örneğin, ilaç pazarında yerli üretimin payı sadece yüzde 10 – 12 civarındadır. Yüklə 44,08 Kb. Dostları ilə paylaş:
|