Keynsçilik və onun metodoloji prinsipləri
Kembric məktəbinin ən böyük nümayəndələri olan A.Marşalın və A.Piqunun tələbəsi olan
C.Keyns 1883-cü ildə Kembricdə məntiq və iqtisadi nəzəriyyə professoru ailəsində anadan olub.
Atasının iqtisadiyyat müəllimi olması onun gələcəyinə mühüm dərəcədə təsir etmişdi.C.Keynsin
iqtisadi fikrinin ən dəyərli cəhəti ondan ibarətdir ki, bazar iqtisadiyyatına sırf təkmilləşən, özü-
özünə tənzimlənən bir mexanizm kimi baxmamış, əksinə onun təbiətinə vaxtaşırı xronoloji
böhran törədici elementlərlə əhatə olunduğunu sübut etmişdir. Kapitalist iqtisadiyyatının
sərbəstliyini, o çatışmaz cəhəti kimi qeyd etmiş və onun mütləq dövlət tərəfindən idarə
olunması zəruriliyini sübuta yetirmişdir. İlk dəfə olaraq yüz ildən yuxarı davam edən A.Smitin
"İqtisadi sistemi"ndə mühüm yer tutan "azad bazar" ideyasının "tənzimlənən bazar" ideyası ilə
əvəzolunması oldu.Keynsçilik sənayecə inkişaf etmiş ölkələrdə dərin iqtisadi böhran olduğu və
neoklassik nəzəriyyənin nu böhranda zəif olduğu XX əsrin 30-cu illərində meydana gəlmişdir.
C.Keynsin iqtisadi təliminin metodoloji əhəmiyyəti ondan ibarətdir ki, o cəmiyyətdəki
bütün iqtisadi hadisələrini mikroiqtisadi yanaşma ilə makroiqtisadi təhlil edərək ilk dəfə
kapitalist iqtisadiyyatının makroiqtisadi təhlilini vermişdir. İqtisadi təfəkkür tərzinin
formalaşmasında psixoloji qanunların rolunu üzə çıxarmışdır. Xüsusən "səmərəli tələb"in əmələ
gəlməsində dövlətin stimullaşdırıcı imkanlarını göstərmişdir.
İşsizliyin aradan qaldırılmasına görə hər cür əmək haqqının azaldılması metodlarının
əleyhinə çıxmışdır. Müəyyən işsizlik səviyyəsini saxlamaqla, tam məşğuliyyətin həyata
keçirilməsi istiqamətlərini müəyyən etmişdir. İstehsal miqyası ilə istehlakın miqyası arasındakı
birbaşa əlaqəni izah etməklə, gəlirlərin artım səviyyəsini göstərmişdir. İstehlak səviyyəsi ilə
gəlirlərin səviyyəsi arasındakı fərqin, ümumi işsizliyin azalması nəticəsində psixoloji qanunların
təsiri nəticəsində sonuncunun xeyrinə dəyişildiyi istiqamətini əsaslandırmışdır.
İnvestitsiyanın artımı ilə gəlirlərin artımı arasındakı birbaşa əlaqənin mahiyyətinin
əsaslandırılması C.Keyns nəzəriyyəsinin ən incə məsələlərindəndir.
Keynsçilik nəzəriyyəsinin əsas müddəaları „ Məşğulluğun,faizin və pulun ümumi
nəzəriyyəsi“ əsərində əks olunmuşdur.O,neoklassik nəzəriyyəni qəbul etmirdi.Onun fikrincə
iqtisadiyyat yalnız bazar mexanizmi vasitəsilə idarə oluna bilməz,yəni kənardan müdaxilə
olmadan.Belə ki, Keyns bazar iqtisadiyyatının dövlət siyasətilə düzəltməyi qeyd edirdi.Keyns
çoxlarının qəbul etdiyi „Sey qanunu“nu ciddi tənqid etdi.Həmçinin Keyns iqtisadiyyatın istehsal
və məşğulluğa görə real vəziyyətini təhlil edərək belə bir qənaətə gəlir ki,bu göstəricilərin
dinamikası təklif deyil,tələb amillərindən asılıdır.
Keynsin
nəzəriyyəsi
məşğulluq
nəzəriyyəsi
adını
almış
iqtisadi
siyasət
proqramıdır.Məşğulluq adı altında istehsalın həcmi,vəziyyəti və milli gəlirin miqyası başa
düşülür.
Keyns göstərirdi ki, məşğulluğun artımı ilə milli gəlir də artır, deməli, istehsalın
səviyyəsi də yüksəlir. Digər tərəfdən istehsalın miqyasının genişləndirilməsi, məşğulluğun
təmin edilməsi investisiyaların səviyyəsindən bilavasitə asılıdır. Sahibkarlar investisiyanı o
vaxta qədər axtarırlar ki, kapitalın "son səmərəlilik" həddi faizi səviyyəsinə enir.