Keys texnologiya
Yüklə 78 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- KEYS - TEXNOLOGIYa O`quv mavzusi №1: « Umurtqa pog`onasi va orqa miyaning travmatik shikastlari. » KEYS
- Ushbu keysning maqsadi
- Rejalashtirilgan o`quv natijalari
- Ushbu keysning muvaffaqiyatli yechilishi uchun
- Ushbu keys
- Tipologik belgilariga ko`ra keys xarakteristikasi
- ORKA MIYa VA UMURTKA JAROXATLARI
- Amaliy vaziyatni ҳal qilish va analiz qilish bo`yicha mustaqil ishlashga yo`riqnoma Vaziyat analizi listi
|
O`zbekiston Respublikasi Oliy va O`rta Maxsus Ta’lim Vazirligi Sog`liqni Saqlash Vazirligi Toshkent Tibbiyot Akademiyasi “Tasdiqlayman” O`quv ishlari bo`yicha prorektor t.f.d. Teshaev O.R.___________ “___” _____________2012y.. O`qitishning innovatsion texnologiyalari KEYS - TEXNOLOGIYa O`quv mavzusi №1: « Umurtqa pog`onasi va orqa miyaning travmatik shikastlari.» KEYS talaba taktikasi qanday, shu muammoni yechadi. Toshkent - 2012 PEDAGOGIK ANNOTATSIYa O`quv fani: « Neyroxirurgiya» O`quv mavzusi: «Umurtqa pog`onasi va orqa miyaning travmatik shikastlari». Ushbu keysning maqsadi: Umurtqa pog`onasi va orqa miyaning travmatik shikastlarida tekshiruv metodlarining asosiy printsiplarini, shikoyatlarni, anamnezini, umumiy va nevrologik ko`rik mahlumotlarini maqsadga muvofiq analiz qilishni, instrumental tekshiruv rejasini aniqlashni, kliniko-laborator va instrumental tekshiruv natijalarini taҳlil qilishni, klinik manzara va yordam ko`rsatishning o`ziga xosliklarini ajratishni talabalarga o`rgatish. Bosh miya va orka miya usmalarini rentgenda,KT,MRTda interpritatsiya kilish,angiografik rasmlarni ukishni urgatish. Rejalashtirilgan o`quv natijalari – keys bilan ishlash natijasida talabalar quyidagilarga ega bo`lishadi:
Ushbu keysning muvaffaqiyatli yechilishi uchun talaba bilishi kerak:
Ushbu keys neyroxirurgiyadagi real vaziyatni aks ettiradi. Keys mahlumotlarining manbasi: 1. Neyrotravmatologiya(kullanma)A.N.KONOVALOV-M-1998 2. Irger P.M.Neyroxirurgiya:kitob-1982 3. Romodanov A.P.,Mosiychuk N.M.rudyak K.E.-Neyroxirurgiya:kullanma-Kiev-1992 4. Xudayberdiev X.X. Asab kasalliklar jarroxligi,1999 5. Yumashev A.P.,Umurtka Osteoxondrozi M.1984 6. Livshits A.V.,Orka miya xirurgiyasi 1990 7. Umurtka pogonasi xirurgiyasi,M 1982 Lutsik A.A.,KRYuCHKOV V.V. 8. Vereo’agina G.A.,KT-DIAGNOSTIKA. 9. Gusev Konovalov A.N.,Nevrologiya va xirurgiya ,2000
WWW.jbjs org.uk WWW.traumatic.ru WWW.trauma.bd.ru Tipologik belgilariga ko`ra keys xarakteristikasi Ushbu keys kabinetli, syujetli kategoriyaga kiradi. U ҳajmli, strukturalangan. Bu keys – so`roq. Didaktik maqsadlariga ko`ra keys treningli, o`sma bo`lgan real ҳolatda stimulyatsiyalovchi fikrlashga o`rgatadi. I KEYS Mavzuni asoslash ORKA MIYa VA UMURTKA JAROXATLARI Jaroxatlarining oldini olish, tashxis kuyish, davolash va reabilitatsiya katta tibbiy va ijtimoiy muammodir. Yildan yilga utib boraetgan baxtsiz vokealar uz orkasida moddiy va mahniyaviy yukotishlar olib bormokda. Jamiyat katoridan soppa-sog, kuch-kuvvatga kirgan yoshlarning vaktincha va doimiy bulgan nogironlik xollari – oila uchun fojiadir. Bu katorda ish kuchini yukolishi davlat uchun ishlab chikarish xolatini oshirishga tuskinlik kilmokda, jaroxatlar orasida odamlar uchun eng ogirlaridan biri umurtka pogonasi va orka miya faoliyatining jaroxatidir. Yukoridigilarga tibbietga va tibbietga tallukli bulmagan mutaxassislar uz dikkatlarini karatganlar. Orka miya jaroxati muammosi kup yillardan buen xalkaro va respublika va kupgina ilmiy ishlari va bosmaxonada bosilaetgan jurnallarda, kichik va katta monografiyadya bosilmokda. Bularning xammasi jaroxatning ogirligi va uning ish faoliyatini susaytirishiga va ulim xavfini oshishiga olib kelmokda. N.I.Pirogovning tasdiklashicha, umurtka jaroxati olganlarining kamchiligi 2-3 xafta yashashlari mumkin ekan. Sovet tibbieti Ulug Vatan Urishi yillaridagi (1941-1945) tajribasida neyrojaroxlik kasalxonalarida orka miya uk yeyishi jaroxatidan nobud bulish orka miya jaroxatiga karaganda 21.2 dan 94 foyizgacha tashkil kilgan. Umurtka va orka miya jaroxatida 5.8 dan 20.2 foyizi tashkil kilgan. Xaet saklanib kolishgani ogir nogiron bulib kolishgan. Umurtka pogonasi va orka miya jaroxati tinchlik vaktida nobud bulish foyizi 1-6.4 tashkil kilgan. Umumiy jaroxat olganlar orasida (ugryumov-Bazilevskaya) va bolalar va 0.5-1 foyiz nerv sistema kasalliklari bilan kasallangan bemorlar orasida (Razdolg’skiy va boshkalar). AKSHda urtacha xar yilda 1200 odam orka miya jaroxati bilan jaroxatlanishi kilingan (4200 kasalxonagacha nobud bulgan, 1150 davolanish davomida nobud bulgan, 5500 nogiron bulib kolgan). AKSHning statistikaga kraganda 1 000 000 axolidan 53.4 si shoshilinch orka miya jaroxati bilan GFR. GDRda 15-tasi tugri keladi. Xozirga paytda orka miya jaroxati savollari 1-urinda avtotransport jaroxati turadi, bu jaroxat AKSHda 55.9 foyizda – Norvegiyada 45.5 foyizi, Frantsiyada – 42 foyizi, Avstriyada – 32, Yaponiyada – 20.5 foyizi tashkil etadi. 2-urinda baladlikda yikilish turadi (u 19.2 foyiz, 29.5 foyiz, 24 foyiz, 42.4 foyiz, 44.3 foyiz tashkil kilindi) va 3-urinda sport jaroxati turadi (foyiz 7, foyiz 10.7, foyiz 5, foyiz 8.2, foyiz 33 tashkil etadi). Oxirgi jaroxatning asosiy sababi suvni kakrash bulib u 75 foyizni tashkil kiladi. SHundan 60 foyizida tetraplegiya tashkil kiladi. Orka miya jaroxatida ish jarayonida olingan jaroxat yetakchi uringda turadi (Angliya 49.7 foyiz, SHveytsariyada – 37 foyiz) va u konchilarda uchraydi. Jaroxat olganlarni asosiy kismi kuyidigilar tashkil kiladi: 15 yeshdan 45 yeshgacha. 1 000 000 axoliga orka miya jaroxati erkaklarda 80.1 foyizi, aellarda 22.7 foyizini tashkil kiladi. Orka miya jaroxati okibatida bemorlarni uziga va uning yakinlariga juda katta moddiy va manaviy yukotishlar ruy beradi. Xoirga zamon tibbietiga tayanib ilgarigi nobud buladigan bemorlar xaeti xozir saklanib kolinmokda. Urologiyaning rivojlanishi ularni xaetini iloji boricha uzokrokka chuzishga erishilmokda. Kupgina mutaxassislarning aytishicha 51 foyiz bemorlar falajliklar bilan 25 yildan keyin xam xaet edilar. Yana shunga ehtibor berish kerakki orka miya jaroxati asosini 15 dan 40 gacha bulgan axoli tashkil etadi. Mutaxasisslarning fikriga kraganda orka miya jaroxati bemorlarga ularning xaetlarining oxirgacha 500 000 dollar mablag ketar ekan. Umurtka jaroxati 20 asrgacha juda kiyin edi. Tashxis kuyganda fakat bemorlarda uchraydigan kiyshaymani, jaroxat olgan joyda ogrik bulishi, oek va kullarda falajlikka asoslanib tashxis kuyilardi. Fakatgina 1925 yilda keyin rentgen diagnotikasini rivojlanishidan keyin tashxis kuyish yengillishdi. SHundan keyin umurtka jaroxati tasnifi tashkil kilindi va uning yangi davolash usullari kulanila boshlandi. Orka miya jaroxatini davolash usullari topilishiga karaganda uning muammasi juda murrakab. Uni davolash kiyin va uning reabilitatsiyasi uzok davom etadi. Orka miya va umirtka jaroxatining tugri tasnifi unka tugri tashxis kuyishlarni taksimlash va ularni evakuatsiya kilish, patogenetik davolash, ularning reabilitatsiyasi, mexnat ekspertiziyasini kilish kullaniladi. Lekin xozirgi paytgacha tugri va anik tasnifi yuk, kaysi- ki shifokorlarni koniktaridigan.Birinchi tuzilgan tasnif uz vaktida keng yeyilgan edi va uni Marbu 1915 yilda ehlon kilgan edi. Uni asosida orka miyaning morfologik uzgirishlari xisobga olingan edi. SHu tasnif asosida orka miya jaroxatini 4 guruxga bulish mumkin: - 1.-tulik majaklanish 2.– kisman lat yeyish. 3. – uchilish 4. - chaykalish. Lqsin 1927 yilda kuydagi tasnifni taklif etdi.
I – orka miya lat yeyishi va nekrozi II – gematomieliya,
Keyinchalik G.D.Aronovich va V.CH.Gemanovichlarining 1994 yilradagi tasnifi tashkil kilindi G.K.Koreyanskiy, 1945; M.Sskoblov, 1935; N.S.CHetverinova, 1943 va boshkalar tasnifi taklif kilindi. Lekin bu mualliflar tasnifi keng kullanilmadi. Kiynchalik L.I.Smirnov va katta orka miya lat yeyishidan keyingi patologik uzgarishlarni yigib, orka miya jaroxatlari degan birlamchi xulosaga keldi va ularni 4 bulimga buldi. I-bulim: Erta bulim 2-3 oy davom etadi. Nevrologiyada bu bulimda orka miya utkazuvichanligi tulik buzilishi ruy berib, orka kupol ravishda shikastlanadi. Bu bulim oxirida va orka miya jaroxatini orkaga kaytishi ruy beradi. II-oralik bulim: 2-3 oy davom etadi, bu bulim boshida orka bulim karaxtlikdan kaytishi ruy beradi va orka miya shikastlanishining xakikiy xarkateri ruy beradi. IV bulim: Kechki bulim: 4-chi oydan boshlanib, uzok davom etadi. Nevrologiyada orka miya faoliyati juda sekin uz faoliyatiga kaytadi va avtomatizm ruy beradi orka miya lat yegan joydan pastrokda. Bu bulimlar orka miya va umurtka ochik va yepik jaroxatlarida katta joy egallaydi. Xozirga paytda neyroxirurglar ishchi klassifikatsiyadan foydalanishadi. Xamma orka miya va umurtka shikastlanishining ochik (teri katlamining shikastlanishi) va yepik (teri katlamining shikastlanmangligi) shikastlanishga bulinadi. Orka miya va umurtka jaroxatining karab kuyidagi kismlarga bulinadi. Buyin, kukrak, bel, dumgaza va uning nervlari. Eng kup shikastlanish 5-6 buyin 12 kukrak va 1-chi bel umurtkasida uchraydi. Xamma turdagi umurtka shikastlanishi (agar sinish va chikish rentgen orkali xal kilinmasa) xar xil turdagi orka miya shikastlanishiga eng yengil, ogir va kaytarib bulmas darajadigi shikastlanishga olib keladi. Orka miya va umurtka ochik shikastlanishi uk otar va uk otar emas jaroxat turiga buynadi. Uk otar jaroxat uz kuroliga asosan uk yegan va maydalangan jaroxat, tabiatiga karab-teshib utgan, kur va teshib utgan umurtka pogonasining yepik jaroxati.
Umurtka pogonasining yepik jaroxati stabil va nostabil bulishi mumkin. Umurtka pogonasi va orka miya yepik turdagi morfologik uzgarishlar, neyrostruktura xromotolizisiga uchrashi, nekroz uchogi va yumshashi, shishishi va aksonlarni doimiy tuzilishi kobiklarining (mielin) deregeneratsiyasi, ichki va ustki kon kuyilishlar, ichki va ustki orka miyaning kon talashishlari va yumshashi, shishishi va nerv tolalarining jaroxati. Xarakat jaroxati ikki tomonlama buladi, kam xolda assimetrik buladi, paraparezlar va paraplegiyalar jaroxat olgandan keyin orka miya karaxtligi okibitida ruy beradi va orka miya anatomiyasini buzilishini klinikasini beradi.Orka miyaning kisman ogir jaroxatidan keyin uz xoliga kelishi 2-3 xaftadan oldin ruy bermaydi. Xarakat faoliyatining uz xoliga kelishi (agarda orka miya jaroxatining juda kupol jaroxati) 8-10 yilgacha chuziladi. Sezish jaroxat segmentalrida utkazuvchanligini nerv tolalari dissotsiatsiyasi uchraydi-anesteziya, gipesteziya, gipertenziya shaklida buladi. 1-soat va kunlarda yezish yukolishi xar xil buladi. Xamma joyda utkazuvchanligini buzilishi ustun turadi va buni asosida orka miya karaxtligi turadi. Sezuvchanlikni tepa chegarasi utkir jaroxatda anik bulmaydi. Anesteziya pastida gipesteziya bulishi mumkin va 3-6 segmentga tarkalishi mumkin. Orka miyaning yengil tulikmas jaroxatida sezish birinchi soatlarda uziga kelishi mumkin. Orka miya anatomik buzilishida ogrik sezilmaslini mumkin, lekin sezish bir xilda buladi. Orka miya tolalarini jaroxatida kuprok tolalar ogrigi-elektrotok utgandek, kauzolgik ogrik orka miya va umurtkaning utkir jaroxatida ogriklar nerv tolalarning sikilishi, utkir disk churrasi, subaraxnoidal kon kuyilishi bulishi mumkin. Jaroxatning kech bulimida boshlangan ogriklar kech asoratlar okibatida bulishi mumkin araxnoidit, epidurit, abstsess va boshkalar). Orka miya va umurtka jaroxati okibatida siydik chikarish, axlat chikarish, jinsiy faoliyatining buzilishi kuzatilidi. Birinchi soatlarda orka miya lat yeyishiga karab siydik chikarish yulining utkazuvchanligi xolati (yani orka miya jaroxati, spinal markazlardan yukorida, siydik yulini boshkaradigan) va siydik chikarish spinal markazlar uchun xarakterlidir. Utkazuvchanlik xilidagi buzilishlarga kortikospinal markazlarni ishdan chikishi okibatida siydikni tutilib kolishi, siydikni ushlab kololmaslik bilan almashiniladi va siydik kistashi yukoladi. Yengil jaroxat xilida imperativ kistash ruy beradi. Orka miya lat yeyishi yukori bel segmentida (siydik chikarish markazi, simpatik markaz) siydik kopining sfinkterini falajligi ruy beradi. Siydik kopi tulgandan keyin kistashsiz chika boshlaydi. Orka miya konusi jaroxatida (siydik chikarishning parasimpatik markazi) paradoksal ishuriya ruy beradi. Keyinchalik siydikni ushlab turmaslik ruy beradi. Jaroxatning kech bulimida siydik kopini refleksi uziga kelishi mumkin, bunga sabab bosh miya yarim sharlarining ish faoliyatidir. Asosan stvol simptomatikasi chegara kismi sabab buladi. Siydik kopi paralitik xolida va siydik ushlab kolmasligi okibatida kovuk devorlarida distrofik uzgarishlar, yalliglanishlar, yuz beradi va bu urosepsisga olib keladi. Toz organlarining ish faoliyatining buzilishi ich kelishini buzilishiga olib keladi. Innervatsiya buzilgan yerda yetok yara vujudga keladi. Yetok yara yumshok tukimalarini suyaklarga yakin yerida uchraydi (dumgaza, toz suyagi, tovon va boshkalar) va ular tezda yiringili yaralarga aylanib sepsisga olib kelishi mumkin. Bu xol asosan orka miyaning anatomik buzilishida ruy beradi. Jaroxatnini kaysi yerini aniklash uchun jaroxat uchogini vertikal aniklash, teri sezishning paski chegarasini aniklash, pay reflekslar, ximoya reflekslari, mushaklar atrofiyasi, terlashni tekshirish, reflektor deormografizim tekshirish lozim buladi. Bu xol orka miyaning yumshashiga olmb keladi. Yukori buyin jaroxatida (1-4 buyin segmentalri) bemorlarning xarakatini tulik yukolishi buladi (spastik tetraplegiya, buyin mushaklari atrofiyasi va miya uzagining simptomatikalari paydo buladi. Nafas olish buzilishi, utinish, yurak faoliyatining buzilishi va gipertermiya) xar zamonda nerv tugunlari ogrigi kuzatiladi. Kovurga ayrasi chetida 10-kukrag segmenti 8-kukrag umurtkasi kindik soxasi, 12-kukrag segmenti (9 kukrak umurtkasi teri-pupart boglami soxasi, kukrak segmentalrining jaroxati tekshirish va tashxis kuyishda korin reflekslarini tekshirish muxim rolg’ uynaydi. Jaroxat soxasiga karab yukoriga (D7-D8) urtasida (D9-D10) pastki (D11-D12) korin reflekslar aniklangan. Orka miya bel umurtkasi jaroxatida (bel yugonlashini D12, L1, L2, L3 segmentlar) D10-12 va L1 jaroxatida bush oek falajliklari ruy beradi. Tizza (L2-L4 va axil S1-S2) reflekslar yukoladi. 1-2 bel umurtka jaroxatida kremaster refleks yukoladi. Mushaklar atrofiyasi (son soxasida va toz organlari funktsiyasi buzilishi kuzatiladi). Oxirgi jaroxatdan keyin siydik va axlat tutilishi kuzatiladi, keynchalik tutolmaslik bilan almashadi. SHuningdek pupart boglamining pasida sezish yukoladi va oralik (ikki oek orasi soxasida xam sezish buziladi). Erta tsistit yuzaga keladi, yetok xosil buladi va tez rivojlanadi. Xar zamonda u kir kori vazomotor trofik gematuriya buyrak usti bezlarining adinamiyasi vujudga keladi. 1-2-bel umurtkasi jaroxatida u yerda konus, epikonus va nerv tolalari joylashgan joyda oek kismida bush falajliklar, mushaklar atrofiyasi toz boldir va tupik soxasida kiska vaktli yetok yaralar vujudga keladi. Pastki umurtka jaroxatida buyin va 1-kukrak segmentlari (5-7 buyin umurtkasi) bush paralichlar kuzatiladi, kullarda, ikki bugimli mushaklarda (S5-S6), uch bugimli mushaklarda, periostal reflekslar (S5-S8) yukoladi. Xamma xildagi yezishlar jaroxatning pastki ksimida yukoladi. 7-8-buyin va 1-kukrak segmentlarida spinal markazning jaroxati bir tomonlama yeki ikki tomonlama Klod-Bernar-Gorner simptomi paydo buladi. U kuz korachigini kichiklashishi, (mioz), kuz sokkasining kichiklashishiga (ptoz), kuz sokkasini pastga tushishiga va kuz tomirlarining kiskarishiga olib keladi. Sezash faoliyatining buzilishi yukori chegarada umrov suyagiga tugri keladi. Yelka nerv tutamlari jaroxati juda ogriklarga olib keladi va u kul kismida xarakatlarning buzilishiga va sezishni susayishiga olib keladi. SHuningdek nafas olishni buzilidi, kon bosimni pasayishi, tomir urishini sekinlashishi, toz faoliyati buzilishi ruy beradi. Orka miyaning kukrak kismining jaroxati (II kukrak umurtkasi sezishning sekinlashuvi va shu kukrak segmentlarida orka miya kran kismi mushaklarining atrofik falajligi, oeklarda spastik paralichlari va toz organlarining faoliyatining buzilishi ruy berdi). SHunga karab 5-kukrak segmentining jaroxati (3-kukrak umurtkasi sezish faoliyatining buzilishi surgiv chizigiga tugri keladi, 6-kukrak segmenti (5-kukrak umurtkasi) va tugri ichak falajligi bilan almashadi. SHuningdek sezish faoliti oralik soxada buziladi. Epikonus soxasi jaroxatida trofik uzgarishlar ruy beradi (gemorragiya, yara tsistitlari, yetok yaralar). Kovuk bel markazi 3-4-5-dumgaza segmentalri avtomatik-reflektor sfinkter va detrouzer innervatsiyasini tanlaydi. Ana-spinal markaz 4-5 dumgaza segmenti. U xam dumgaza avtomatika refleksini va tugri ichakni innervatsiya kilinadi. 3-4-5 dumgaza segmenti toz organlari markazi jaroxatlanadi. Kichik toz organlari segmentlar innnervatsiyasi buziladi va u siydik kopi sfinkteri bush falajligiga tugri ichakni bush falajligiga axlat va gaz chikarishni ushlab turmasligiga olib keladi. Bunda siydik siydik kopiga tushishi bilan tomchilab oka boshlaydi. Orka miya markazlarining avtomatik reflektor faoliyati ikkilamchi kurk innervatsiyasini xosil kiladi. SHuning uchun orka miya yarim jaroxati bosh miya bilan alokasi bulmananda toz organlarini ishdan chikishi ruy beradi. SHuni takidlash kerakki 3-4-5 dumgaza segmenti utkazuvnchanligi yuli jaroxatlanganda kovuk orka miya markazlari jaroxatini kovuk kopining sfinkteri falajligi ruy beradi. Bu xol tugri ichakka xam taaluklidir. Fakatgina bir necha xaftadan keyin avtomat refleks kovuk kopining ish faoliyatini uz xoliga keltirishi mumkin. Bunda siydik kopini uziga kelishi kuzatiladi. Bunda xar zamonda siydikni uzi chikib ketishi mumkin. Siydikni kovuk kopida bulishi bilan uni devorini kattalashishi mumkin va uni sfinkterini buatishi kuzatiladi. Siydik xar zamonda uzi chikib ketadi, lekin siydik tulik chikib ketmaydi. Tez-tez siydikni ushlanib kolishi rub beradi. SHu vaktda siydik kopi kengayib ketgan bulib, siydik bilan tulgan buladi. Siydikni ushlab turolmaslik paradoksal xolat ruy beradi. SHu vaktda siydik kopi kengayib ketgan bulib, siydikni katta bosimi, siydik kopi sfinkterini kengaytirib yuboradi va siydik tomchilab sfinkterni karshiligini yengib chika boshlaydi. Pastki bel (4-5 bel umurtkasi) jaroxati va tepa dumgaza (2-dumgaza umurtkasi) mumrtka jaroxati ot-dum nerv tolalari- yapning jaroxatiga va oek kismi bush falajligiga olib kelib, bulim reflekslarini yukolishini va mushaklar atrofiyasi ruy beradi. Sezishni yukolishi teng taksimlanmagan, boldirda, tovonda son orka tomoni, dumba kismida ruy beradi. Tizza reflekslari xar tomonda saklangan buladi. Axil reflekslar susayadi. Ot-dum kismi orka miya jaroxati nerv tolalari ogrigi buladi, bular nerv tolalarini lat yeyishi va kattiklagigi natijasida ruy beradi. Kechki paytda ogriklar chandiklar xisobiga ruy beradi. Siydik koyi orka miyani ot-dumi kismi jaroxatida yeki tulik uzilmaganda tulik tutiladi. Kup paytda paradoksal siydik chikib ketishi, kam paytdan xakikiy siydik tutib turmaslik ruy beradi. Oxirgi dumgaza umurtka jaroxatida oekda parezlar paydo buladi. Orka miya ot-dumi yaralanishi okibatida ruy beradigan toz organlarining faoliyatini buzilishi siydikni xar doim ushlab kolinishiga olib keladi. Xar kanday orka miyaning utkir jaroxati-orka miya karaxtligiga olib keladi va bu orka miyani utkir paralitik xolatini vujudga keltiradi, bu funktsional xolatdir. Orka miya karaxtligiga orka miya faoliyati reflektor susayishiga olib keladi. Bu jaroxatdan pastda ruy beradi. Bunday paytda reflekslari susayadi, mushaklar kuchi va sezish susayadi. Siydikni vaktida chikarish avtomatikasi buziladi. Siydikni tutilib kolishi va spastik ich kelmaslik ruy beradi. Karaxtlik jaroxatning yengil formasida birinchi xafta oxirida reflektor faoliyati uz xoliga keladi. Jaroxatning ogir formasida karaxtlik 2 va undan ortik vaktgacha chuziladi va orka miya reflektor faoliyati uz xoliga keladi. Orka miyaning tugri lat yeyishida 2 xil sindromni farklab kolish kerak.
Nevrologik buzilish fakatgina orka miya tukimalarini buzilishi okibatidamas, balki uning jaroxatini joylashgan joyiga xam boglik. Jaroxat kancha yukorida bulsa nevrologik klinikasi shuncha ogir buladi va okibati ogir kechadi. Orka miya jaroxatini kuydagi xollari uchraydi:
1 – Orka miya chaykalashi: chaykalishini patafiziologik asosida orka miyani funktsional uzgarishi parabirzi yeki tashki tormozlanish ketadi. Klinik bu xolat patologik uzgarishlarni orkaga kaytarish xarakterilidir. Parezlar, falajliklar, sezishni utib ketadigan buzilishlari, vaktinchalik toz organlari faoliyatini buzilishi uchraydi. Patologik xolatlar bir necha soatdan 2-8 xaftagacha davom etib, u jaroxatning ogirligiga boglik. Orka miya suyukligi uzgarishsiz. Subaraxnoidal bushlik xam uzgarishsiz. 2 – Orka miya lat yeyishi: tez-tez uchrab turadi. Bu xol orka miya tukimalarini jaroxati bilan (nekroz, kon kuyilish), funktsional uzgarish ruy beradi. Jaroxat paytida jaroxatni kaysi joyiga karab bush falajlik, parezlar, sezish buzilishlari, toz organlari faoliyatining buzilish, vegetativ buzilishlar (teri temperaturasi, ter chikarish va boshkalar). Orka miya suyukligiga oz-moz kon bulishi mumkin. Subaraxnoidal bushlik tusiksiz. Orka miya lat yeyishida rentgen tasvir orkali umurtka tanasi, yeyi sinishini kurish mumkin, xamda umurtka kanalini torayishi, surilishi ruy berishi mumkin. Xarakat va sezishni toz organlaridagi faoliyati 3-5 xaftadan keyin uziga keladi. 3 – Gematomieliya: orka miya kon kuyilishi natijasida ruy beradi. Orka miya kul rang tukmasiga kon kuyilishi kuzatiladi. Bunda trubkali gematomieliya ruy beradi. Kuyilgan kon orkaz tomon borib kul rang tukmani buzilishiga olib keladi, va utkazuvchi tulkinni kisib kuyadi. Klinikasi xil manzil bulib kon kuyilishi joylashishiga va konni xajmiga boglik. Kon kuyilishning gematomieliyamida eng kup uchraydigan kismi kul rang tukimaning orka ustini. U kattik ogrik va sezishni dissotsiatsiyalik buzilishiga olib keladi. Agar kon oldi shoxida joylashgan bulsa bunda atrofik falajlik ruy beradi. Orka miyaning buyin soxasida jaroxatida Gorner simptomi vujudga keladi. Agar kon kuyilishi juda katta joyda bulsa unda orka miyaning tulik kundalang jaroxati kuzatiladi. Unda falajlik, sezishni buzilishi, toz organlari faoliyatining buzilishi ruy beradi. Tana xarorati birinchi kunlarda kutarilmaydi, keyingi kunlarda septik xalatni yuzaga kelish okibatida u kutariladi. Likvor toza xolatda buladi yeki ozrok kon bilan aralish buladi. Kasallik keyinchalik tuzala boshlaydi. Xarakat va sezish buzilishlari uz xoliga kela boshlaydi. Orka miya faoliyati uz xoliga kaytishi mumkin. Bahzi xollarda bu ruy bermaydi. Eng xavfli asoratlardan yetok yaraning xosil bulishi va tsistitni yuzaga kelidishir. 4 – Orka miyaning sikilishi: bu xol umurtkani sikilishi va ularni siljishini umurtka tanasi va yeyini sinishi, disk churrasi, epidural gematoma, kechki paytda esa chandik-suyak kadokidan vujudga keladi. Orka miya sikilib ezilishida utkir jaroxat vaktida buladigan artaki bir necha soat va undan keyin, oylab va yillab jaroxatdan keyin, joylashishiga karab 1 - orka umurtka epidural gematomasi, sarik payning uzilishi 2 – oldingi-singan va siljigan umurtka tanasi bilan chikib ketgan disk churrasi, 3 – ichki miya ichidagi gematoma, miya shishishi va miya detriti bilan xarakterlanadi. Orka miya uzilishi va nerv tukmalarini astalik bilan rivojlanishi bu paytda uchraydi. Masalan: epidural kon tomirlarini uzilishi va epidural gematomani xosil bulishi. Bu xolat umurtkani lat yeyish vaktida uchraydi (darz ketish, sinish, chikish) jaroxatdan keyin yerik oralik sistemasi vujudga keladi. Bir necha soat davomida nerv tolalarini ogrigi paydo buladi. Parasteziya, sezish va xarakatlar kuchayadi. Toz organlari faoliyatining buzilishi va orka miyaning kundalang ezilishi kuzatiladi. Epidural gematoma simptomlari: nerv tolalarini ogriklari, mushaklarni tarangalshishi, umurtka singan joyda kattik oggrik paydo bulishi xarakat susayishi kuzatiladi. Orka miya suyukligi uzgarmagan. Epidural katlamga kuyilgan kon sekin-asta singiydi va tepaga xarakat kiladi. Keyinchalik chandik xosil buladi. Orka miya va uning dural kopchasi ezilib koladi. Orka miyaning ezilishi kon va likvor aylanishini buzilishiga olib keladi. Va bu xol nerv tukmalarini kaytadan uz xoliga kelishiga kuymaydi. Tashxis kuyish uchun kasallik tarixiga, tekshirishlarga asoslanadi. Bunda eng asosyisi 1. Orka miya jaroxati joyiga, 2. Orka miya jaroxat shoxi yeki orka miya jaroxati utkazuvchanligi tulik yeki kisman buzilishi, 3. Suyak umurtkasini sinish xarakteri, kaysiki orka miya jaroxatining klinikasini aniklaydi, 4. Bosh miya bilan kushma jaroxat borligi yeki yuklini, shuningdek kukrak korin, oek-kullar jaroxati bor yukligi. Buning uchun shikoyat va kasallik tarixini taxlil kilish kerak. SHuningdek kasalning umumiy axvoli, yurak-kon tomir sistemasi, korin bushligi va toz organlari, shuning bilan birga umurtkani tekshirish metodlarini. Rentgen tasvir kilish lozim buladi. Bundan tashkari araxnoidal bushligini tekshirish orka miya va likvor tekshirish kerak buladi. Kerak bulsa pnevmomielografiya, kontrastlik mielografiya, skanirovanie, venospondilografiya kilish lozim buladi. SHu tekshiruvlarni utkizmasdan orka miya jaroxatini davolash, operatsiya, kilish mumkin emas. Orka miya va umurtkani davolash neyroxirurglar muammosi. Orka miya jaroxatini davolashda anik fikrlash nevrologiyani bilish, tashxis kuyish, muolajalarni anik bilish va orka miya nerv tolalarni operatsiya kilishni bilish kerak. SHuningdek kasalni utkir paytda kuzatish uni kuchayishi va kamayishini aniklash, asoratlarni neyroxirurglargina aniklaydi. Lekin bahzi bir xollarda pissemik xolatlar bulib ular oldin taslim bulishadi. Neyroxirurg shiori: orka miyani kutkarish, ezilishdan, sekin asta mayin va odamlar orasida orka miya va umurtka jaroxatini ikki yulanish xakida kurash bormokda. Asosiy savol kaysi jaroxatni utkir paytda kanday yul bilan davolashni xal kilish. Bu yul xirurgik va konservativ yul bilan xal kilinadi. Agar asr boshida xirurgik yul bilan davolash kupgina bemorlarni nobud kilishiga olib kelgan bulsa, xozirgi vaktda operatsiyadan keyin orka miya faoliyatini uz joyiga kaytishi kamligi uchun bulsa kerak. Lekin kupgina neyroxirurg va neropatologlar konservativ davolashni shior orka miya va umurtka jaroxatini eng ishonchli davolash metodi bu jaroxlik yuli bilan davolashdir. Bu orka miya patologiyasini tezrok oldini oladi. Kon tomirlar faoliyatini buzilishini oldini oladi yeki sekinlashtiradi. Bu metod orka miya jaroxati operatsiya kilish bilan erishiladi. Kech kelinsa orka miyaning yumshashiga va organik uzgarishlarga olib keladi. M\Umurtka deformatsiyasi va ezilishini oldini olish kon aylanishini yaxshilash, likvor aylanishini tiklash bilan amalga oshiriladi. Operatsiya kilishga:
Xirurgik davolash konservativ davolash bilan olib boriladi. Utkir xollarda konservativ davolash kuyidagi xollarga sabab buladi. 1 – kasallik uringa koida buyicha yetkizish. 2 – siydik kopi va katta ichak faoliyatini nazorat kilish. 3 – siydik tezrok kelishi uchun siydik kopini elektrostimulyatsiya kilish yeki radiotulkin stimulyatsiyasini urnatish. Bu xolda kovuk platin elektrod urnatiladi va priemnik bilan birlashtiriladi. Ichakni parkezida ich ketiruvchi dorilar kabul kilish, sifon klizmalar, suyukliklar kuyish, prozerin va boshkalar. Eng asosyisi yetok yarani oldini olish uchun tez-tez bemorni aylantirish xar 2-2,5 soatda, pnevmotik matratslar, terini kollendula yeki 96 foyizli spirt aritmasi bilan yeritish. Xar xil malxamli surtmalar, UF-nurlar, antibiotiklar, kilish kerak buladi. Dori-darmonlardan antixolinesteraza moddalari (prozerin, galantamin, dibazol), orka miya regenerativ xolatlarini yaxshilash uchun pirogenal, lidaza, bioxinol, aloe, vitaminlar kullaniladi. SHuningdek davolash gimnastikasi va massaj. Keyinchalik issiklik muolajalari (parafin, elektroforez, kaliy yod bilan), keyinchalik balchiklar kullaniladi. Adabietda bolalar jaroxati xam uchrab turadi. Bu jaroxatlar kattalarnikidan kam bulsa xam 2-5 foyizni tashkil kiladi (1-ta bolaga 40-50 katta yemli). Bullar jaroxatining asosi – bu avtotravma va suvga shungishdar. Oxirgi vaktida tugma bel jaroxatlari xam uchrab turadi. Umurtkaga tasir kilish, ayniksa buyin soxasiga katta uzgarishlarga olib keladi. Bu xol tez tugishlarda, dumba soxasi bilan tugilish. Orka miya va umurtka jaroxati 60-ta boladan 27 tasida uchragan va perinatal ulimga olib kelgan. Bu xollar xali yaxshi urganilmagan. Mahruza oxirida tekshirishlar, tashxis kuyishlar va davolashlarni bitta fikrga kelish kerak buladi. Yanada muximrok ish bu reabilitatsiyani tugri kuyish va kullashdir. TAKLIF KILINGAN KEYSNING YeCHILISHI TALABALARNI KUYIDAGILARGA ERISHISHIGA YoRDAM BERADI: Berilgan mashgulotlarni utkazilishi talabaning bosh miya usmalari bilan kasallangan bemorlardan shikoyat yigish,tugri anamnez yigishga urgatadi.bundan tashkari talaba obektiv va klinik tekshirish usullari bilan tanishadi. 1.bosh miya usmalari bor bemorlarning shikoyatlarini yigish, 2.bemordan tugri anamnez yigishni urganish,obektiv va klinik tekshirishlarni urganish, 3.bosh miya usmasi bor bemorlar uchun xos klinik belgilar TALABALAR UCHUN METODIK KURSATMALAR 2.1.muammo:bosh miya usmasi bor bemorlarning tekshirish usullarining uziga xosligi 2.2.muammo osti 1.bosh miya usmasi bor bemorlarni shikoyatlarini aniklash 2.bemordan tugri anamnez yigish 3.bosh miya usmasi bor bemorlarni klinik va obektiv tekshirish usullari 4.bosh miya usmasi uchun xos klinik belgilar 2.3.xal kilish algoritmi 1.shikoyat 2.anamnez analizi 3.kurig analizi 1.asosiy diagnostikani tanlash: SHunga asosan -subektiv tekshirish usullari:bemorning shikoyatlarini aniklash,kasallikning boshlanish vakti va kechish davomiyligi,usmani kechish mexanizmi. -obektiv tekshirish usullari:instrumental tekshirish usullari-obzor kraniografiya,rentgen kontrast metod usullari,kt yoki mrt. -kushimcha tekshirish usullariga laborator,elektrofiziologik va rentgenografik,diagnostik punktsiya,biopsiya.
5. Mahlum bir muammo yechimiga kelish. -zarur bo`lganda davolash -shoshilinch yordamni ko`rsatish Amaliy vaziyatni ҳal qilish va analiz qilish bo`yicha mustaqil ishlashga yo`riqnoma Vaziyat analizi listi
Keysni xal kilish varianti –keysolog bilan
UKUV TALIMINING TEXNOLOGIK KARTASI
Keys bilan ishlovchilarni baxolash jadvali
2,0-2,5 ball-,,alo,,1,5-2,0 ball ,,yaxshi,, 1,0-1,5ball konikarli 1,0baldan past-konikarsiz Yüklə 78 Kb. Dostları ilə paylaş:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||