Kilic cevdet

---

 

 

Uluslararası Sosyal Ara tırmalar Dergisi 

The Journal of International Social Research 

Cilt: 7   Sayı: 33          Volume: 7   Issue: 33 

www.sosyalarastirmalar.com     Issn: 1307-9581

 

PLATON’UN METAF Z K TERM NOLOJ S  VE MA ARA ALEGOR S N N M ST K 

TEMELLER  

PLATO METAPHYSICAL TERMINOLOGY AND FUNDAMENTALS MYSTICAL ALLEGORY 

OF THE CAVE 

Cevdet KILIÇ

∗∗∗∗

 

 

Öz 

Platon  metafizi inin  ana  ve  esas  kavramları  Tanrı,  Demiorgues,  dealar  ve  Ruh 

kavramlarıdır.  Platon’un  ma ara  alegorisi  idealar  âlemi  ve  görünü ler  âlemi  kavramlarıyla 

ontolojinin, akledilir dünya ile duyulur dünya kavramlarıyla da epistemolojinin konusudur.  nsanın 

e itimle  aydınlatılması  meselesi  ma ara  alegorisinin  ana  temasıdır.  Bu  temaya  mistik  boyutlar 

eklemek  mümkündür.  “ nsanların  küçük  ya tan  beri  boyunlarından  ve  ayaklarından  zincire 

vurulmaları”,  “ma ara,”  “karanlık,”  “gölgeler,”  “ate ,”  “zincirlerden  kurtulu ,”  “dik  yoku u 

tırmanma” ve “güne ” gibi kavramların tasavvufi açılımları olabilir.  

Anahtar Kelimeler: Metafizik, Ma ara Alegorisi, Ate , Güne , Tasavvuf. 

 

Abstract 

God, Demiorgues, Idea and Soul are the main and essential concepts of Plato’s metaphysics. 

Plato’s  cave  allegory  is  the  subject  of  ontology  by  the  concepts  of  world  of  ideas  and  world  of 

appearances,  and  the  subject  of  epistemology  by  the  concepts  world  of  thought  and  world  of 

sensations. Enlightenment of human through education is the main theme of the cave allegory. It is 

possible to add a mystical dimension to this theme. The concepts like “chained by the neck and foot 

from little ages”, “cave”, “darkness”, “shadows”, “fire”, “escaping from chain”, “climbing the hill”, 

and “sun” may have mystical dimensions. 

Keywords: Metaphysics, Cave Allegory, Fire, Sun, Mysticism. 

 

 

Giri   

Sokrates,  Platon  ve  Aristoteles  felsefe  tarihinin  üç  önemli  filozoflarıdır.  Sokrates 

olmasaydı Platon, Platon olmasaydı, Aristoteles’in varlı ı dü ünülemezdi. Aristoteles Platon’un 

ö rencisi  oldu unda  henüz  on  sekiz  ya ındaydı.  Platon’un  Akademia’sında  on  dokuz  yıl 

süreyle parlak bir ö rencilik hayatı sürdürmü tür. Felsefesinin geli iminde hocasıyla yaptıkları 

kar ılıklı tartı maların etkisi büyüktür. Parlak ö rencilik yıllarından sonra Aristoteles, hocasının 

izleyicisi ve fikirlerinin orta ı olmak yerine, kendi çizgisini otaya koyarak farklı bir yol izlemeyi 

tercih etmi tir.  

Sokrates’i en sadık talebesi Platon’un ilk dönem diyaloglarındaki etkisinden tanıyoruz. 

Platon’un olgunluk dönemi diyaloglarının arasında yer alan ve bir devlet tasarımı ortaya attı ı 

Politeia (Devlet) isimli eseri adeta bir iniltinin yansıması olarak görülmesi mümkündür. Çünkü 

hocasıyla  tanı ması  yirmili  ya larında  olmu ,  ölümüne  kadar  da  yanından  ayrılmamı tır. 

Hocasının ba ına gelen bu talihsiz olay onu adeta çileden çıkarmı tır. Devlet isimli eserinin her 

                                                 

∗

 Doç. Dr. OMU. Fen Ed. Fak. Felsefe Böl. Ö r. Üyesi, e-posta: [e-mail]

 

---

- 571 - 

 

satırında  bu  iniltiyi  görmek  mümkündür.  Bu  eserdeki  devlet  yönetiminden  yöneticilerin 

seçilmesi ve e itimine kadar her  eyin en ince ayrıntısına kadar planlanması, ele aldı ı her bir 

problem  hakkında  son  sözü  söylemeyip  sürüncemede  bırakması  bu  iniltinin  bir  yansıması 

olarak  de erlendirmek  mümkündür.  Platon’un  böyle  bir  tutum  içinde  olmasının  sebebini 

hocasıyla  aynı  akıbeti  ya amak  istemiyor  olu undan  kaynaklandı ını  dü ünmek  yanlı  

olmayacaktır. Bu ikisi arasında sürekli ve sıkı bir yakınlık olmu , diyaloglarının yarıya yakını 

ona kar ı duydu u derin sevgi ve saygının bir eseri olarak ortaya çıkmı tır. Hocası Sokrates’in 

demokrasi  yanda larınca  haksız  yere  öldürülmesinden  sonra  Platon  Atina’yı  terk  ederek 

Mısır’a gitmi , Güney  talya ve Sicilya’da bulunmu tur. Bu seyahatler onun dü ünce hayatına 

büyük  etkiler  bırakmı tır.  12  yıl  süren  bu  seyahatleri  esnasında  özellikle  Mısır  seyahati,  bir 

yandan matematik bilgisini güçlendirmi  bir yandan da dini mistik görü ler edinmi tir.

1

 Platon 

bundan  sonraki  çalı malarını  felsefe  ve  siyaset  teorileri  üzerinde  yo unla tırmı tır.  Atina’ya 

dönü ünden  sonra  kurdu u  ‘Akademia’sında  felsefeye  tutkun  devlet  adamları  yeti tirmeyi 

amaçlamı tır.   

Platon’un dü üncelerinin olu masında Pythagorasçılar’ın Herakleitos (MÖ.535-475) ve 

Pramenides  (540-470)’in  etkisini  unutmamak  gerekir.  Özellikle  ruhun  ölümsüzlü ü,  ruh  göçü 

ve  matemati in  yetkinli i  konusunda  Pythagorasçılı ın,  iki  dünyalı  metafizi in  olu umunda 

nesneler  dünyasındaki  sürekli  bir  de i im  ve  çatı ma  alanı  olarak  kabul  edilen  nesneler 

dünyasının olu umunda Herakleitos’un ve idealar dünyasının olu umunda da Parmenides’in 

etkisi söz konusudur. 

Platon  felsefesinin  ana  sistemati i  bilgi  felsefesine  dayanır.  Platon’da  bilgi  sorunu  en 

üst bilgi seviyesini yani bilgeli i kastederek “bilginin ne oldu u,” bilgi türlerinin ne oldu u” ve 

“insanın  nasıl  bildi i”  üzerinde  yo unla ır.

2

  te  Platon’un  asıl  metafizik  dü üncesine  bilgi 

problemi üzerinden kapı aralanır.  Platon metafizi ini, Tanrı,  dealar dü üncesi ve ruh problemi 

üzerinde  in a  eder.  Ma ara  alegorisi  bu  üç  kavramı  içine  alan  ve  mistik  bir  dünyaya  kapı 

aralayan  önemli  bir  sembolik  anlatımdır.  Ma ara  sembolizminde  yer  alan  ma ara,  küçük 

ya tan  beri  zincire  ba lı  insanlar,  ate ,  güne ,  gölgeler,  aydınlık,  karanlık,  zincire  ba lı 

insanların  bir  gün  çözülmeleri,  tüm  bunların  mistik  dü üncede  birer  açıklaması  oldu u 

muhakkaktır.  Ma ara  benzetmesine  geçmeden  önce  Platon  dü ünce  sisteminde  yer  alan 

metafizik kavramları ele almaya çalı alım.  

1. Metafizik Terminolojinin Ana Kavramları  

                                                 

1

 Platon’un Mısır seyahati ve orada ne kadar kaldı ı ve nasılbir e itim aldı ı hususu kapalılı ını korumaktadır. Ancak 

Platon’un  Mısır’da  Musa  peygamber’e  inanan  bir  rahipten  mistik  dersler  aldı ı  görü ünü  dile  getiren  ara tırmacılar 

çıkmı tır.  Platon’un  Mısır’da  ne  kadar  kaldı ı  ve  kimlerden  ne  gibi  e itim  aldı ı  yönü  günümüze  kadar  tam  ortaya 

çıkarılmı  de ildir. Bu fikri ilk ortaya atan Mehmet Ali Aynî’dir. Tasavvuf Tarihi isimli eserinde Yunan Yunanistan’da 

Tasavvuf bahsinde Eflatun’dan bahsederken  unları yazmaktadır: “ Sokrat’ın idamından sonra Eflatun, Atina’da kalmayı 

ihtiyata  uygun  bulmadı ından,  kendi  iste iyle  vatanını  terk  ederek  seyahata  çıkmı tı.  Önce  Megara’ya  gidip  ünlü  matematikçi 

Öklit ve Harmujen ile ili ki kurmu tu. Eflatun’un Elea filozoflarının hikmet nazariyelerini bu iki filozof aracılı ı ile ö renmi  ve 

inceleme fırsatı bulmu  olması muhtemeldir. Eflatun Megara’dan Mısır’a geçmi ti. Orada üç yıl kalmı  ve özellikle tasavvuf ilimleri 

tahsil  etmi tir.  Bundan  ba ka  kâhinlerden  batın  ilmi  okumu ,  fakat  seyr-ü  sülûk  hususunda  Pisagor  gibi  en  yüksek  derecelere 

çıkamamı ,  üçüncü  mertebede  kalmı tı.”  M.Ali  Aynî  (1991).  Tasavvuf  Tarihi,  sad.:  H.  Rami  Yananlı,  stanbul,  s.  139; 

Platon’un  Mısır’da  kalı ıyla  alakalı  olarak  Karman  Birand’ın  söyledikleri  de  dikkat  çekicidir.  “Mısır,  çok  eski  kültürü, 

yüzyıllardan  beri  hiç  de i meden  aynı  ekilde  sürüp  gelen  gelenekleri  ile  onun  üzerinde  çok  derin  izler  bırakmı tır.  Eflatun, 

Mısır'da  sanki,  sonsuz  de i mezli in  kendisini  bulmu tur.”  Birand,  Karman  (1958).  lkça   Felsefesi  Tarihi,  Ankara,  s.  48; 

Platon’un Mısır’da kaldı ı ve dü üncelerinde bir takım tasavvufi e ilimler ta ıdı ı hususunda bilgi verenler arasında 

1973  tarihinde  yapmı   oldu u  mezuniyet  tezi  ile  Mehmet  Bayraktar  olmu tur.  O  Platon  için  Musevilikten  etkilenmi  

olabilece i  iddiasını  ispatlayan  pek  çok  delil  ortaya  atmı tır  ve  “Eflâtun  Yunanca  konu an  Musa  mıydı?”  Sorusunu 

sormu tur. Bkz, Mehmet Bayraktar (2004).  slâm Dü üncesi Yazıları, Ankara, s. 263 vd; Özellikle Son dönem eserlerinden 

Yasalar  çev.:  C.  entuna,  S.  Babür,  stanbul  2012),  isimli  eserinin  X.  ve  XI.  Kitabının  Hz.  Musa’ya  verilen  on  emrin 

açıklaması oldu u fikri ortaya atılmı tır. Bunun yanı sıra özellikle Devlet isimli eserinin pek çok yerinde Platon’un bir 

mistik  e itimi  aldı ı  görü ünü  destekleyecek  pek  çok  cümleye  rastlamak  mümkündür.  Bkz.:  Platon,  Devlet,  çev.:  S. 

Eyubo lu,  M.A.Cimcoz,  401d;  efik  Can  da  Platon  Mevlana  kar ıla tırması  yaparken  buna  benzer  fikirler  ortaya 

atmı tır. Bkz.:  efik Can (2004). Mevlana ve Eflatun,  stanbul, s. 17-39; Sunar, Cavit (1975). Tasavvuf Tarihi, Ankara, s. 86; 

Aster, Ernst von (2005).  lkça  ve Ortaça  Felsefe Tarihi, çev.: Vural Okur,  stanbul, s. 191.

 

2

  Platon  (2009).  Theaitetos,  çev.:  Macit  Gökberk,  Diyaloglar  içinde  stanbul,  145e;  Dürü ken,  Çi dem  (2014).  Antikça  

Felsefesi,  stanbul, s. 177. 

 

---